Ijtimoiy himoya Reja: 1. Ijtimoiy himoyaga muhtoj oilalar. 2. Bolalarga qaatilga ijtimoy himoya. 3. Oila kodeksi a mazmuni. Foydalanilgan adabiotlar.

UNICEF tomonidan rasmiy ma’lumotlarni global darajada o’rganish shuni ko’rsatadiki, Sharqiy Evropa va Markaziy Osiyo davlatlaridagi muassasalarda yashayotgan bolalar soni hamon yuqori bo’lib qolmoqda - har 100ming boladan 666tasi. Bu dunyo miqyosidagi ko’rsatkichdan – 100ming boladan 120tasi – besh barobar yuqoridir. 2016 yildagi rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekistonda har 100ming boladan 255tasi internat muassasalarida tarbiyalani. Bu raqam mintaqadagi ko’rsatkichdan past bo’lsa-da, global ko’rsatkichga nisbatan ancha yuqoridir. Ekspertlarning fikriga ko’ra, internat shaklidagi muassaslardagi boalalar sonini qisqartirish muhimdir. Buning uchun bolaning oilasiga yordam berish yoki, zarur hollarda, muqobil oila vasiyligini ta’minlash kerak. O’zbekiston prezidentining yetim bolalar va ota-onasining qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risidagi qarori va tegishli reja hukumatning bolaning mehribon va g’amxo’r oila sharoitida o’sish huquqini ta’minlashga sodiqligini yaqqol namoyish etadi. “UNICEF deinstitutalizatsiyaga qaratilgan prezident qarori va tegishli rejani qo’llab-quvvatlaydi. Bu “Mehribonlik” uylarida tarbiyalanayotgan bolalar uchun foydali bo’ladi deb hisoblaymiz hamda ushbu chora-tadbirlarni boshqa internat shaklidagi muassasalarga nisbatan ham qo’llashni tavsiya qilamiz,” -dedi UNICEFning O’zbekistondagi vakolatxonasi rahbari Sasha Graumann. “Bu bola himoyasi uchun mas’ul bo’lgan barcha tashkilotlar ishtirokida O’zbekistonda bolalarga vasiylik va homiylik qilish tizimini isloh qilish uchun keng qamrovli strategiyani ishlab chiqishni talab qiladi,” – deb ta’kidladi u. "O'zbekistonda bolali oilalarga maqsadli yordam ko'rsatish bo'yicha chora- tadbirlar ko'rilmoqda,"- dedi “Oila” markazi direktori Dilorom Toshmuxamedova. "Oilani qo’llab-quvvatlash xizmatlarini yanada rivojlantirish zarur, chunki

professional ijtimoiy xodimlar oilalarga malakali yordam ko'rsatishlari mumkin, shu yo’sinda bolani oiladan ajratishning oldi olinadi,"- dedi u. Ơzbekistonda bolalarni ijtimoiy himoya qilish tizimini uzoq muddatli isloh qilish bo’yicha takliflarni muhokama qilish uchun davlat va nodavlat tashkilotlari vakillari va xalqaro ekspertlar ishtirok etdilar davra suhbatida ishtirok etdilar. Tadbir “Oila” markazi va UNICEF tomonidan tashkil etildi. Maqsad institutsional yondashuvga asoslangan tizimdan oila muhitiga asoslangan tizimiga o’tishdir. Buning uchun ijtimoiy xizmatlarni va zarur nafaqalarni taqdim etish orqali bolalar va oilalarga ijtimoiy yordam kơrsatishni kuchaytirish lozim. Bunday sa’y-harakatlar oilalarning ehtiyojlarini qondirishni hamda muammolarni erta bosqichlarda hal qilishni ta’minlaydi. Davra suhbati ishtirokchilari Ơzbekistonda bolalarni ijtimoiy himoya qilish tizimini uzoq muddatli isloh qilish bo’yicha takliflarni kơrib chiqdilar. Bunda ijtimoiy xizmat sohasidagi professional xodimlar asosiy harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. UNICEF ijtimoiy xodim kasbini ilgari surish va bunday mutaxassislarning salohiyatini oshirish, shuningdek ijtimoiy ish ơquv dasturini yaratish borasida hukumat va ilmiy doiralar bilan hamkorlik qilmoqda. Maxsus tayyorgarlikdan ơtgan mutaxassislar bolalarni xavf ostiga qơyadigan vaziyatlarni anglashlari, yordam kơrsatilishi kerak bơlgan hollarda oilalarni qơllab-quvvatlashlari mumkin. Ijtimoiy himoya - keng ma noda — mamlakat aholisini ijtimoiy va moddiyʼ muhofaza qilinishini ta minlaydigan va jamiyatda qaror topgan xuquqiy, iqtisodiy, ʼ ijtimoiy choratadbirlar majmui; tor ma -noda — davlat va jamiyatning yoshi, ʼ salomatligi holati, ijtimoiy ahvoli, tirikchilik vositalari bilan yetarli ta minlanmagani tufayli yordamga, ko makka muhtoj fuqarolar to g risidagi ʼ ʻ ʻ ʻ g amxo rligi. Uning asosiy maqsadi aholi farovonligining to xtovsiz ʻ ʻ ʻ yaxshilanishini ta minlash, aholi qat-lamlarining ta lim, madaniyat, kasb malakasi, ʼ ʼ daromadlari jihatidan keskin tafovutlariga barham berish, jamiyat tomonidan insonga munosib hayot darajasini va inson taraqqiyotini ta minlashga yordam ʼ

berishdan ibo-rat. I.h.ning asosiy yo nalishlari: erkin ijtimoiyiqtisodiy faoliyatʻ ko rsatishni ta minlash; ish bilan bandlik, kasb tanlash, o qish va bilim olish; ʻ ʼ ʻ daromadlarning kafolatlani-shi; har bir fuqaroning o z iqtisodiy faoliyatida ʻ daromadga ega bo lishi; is-te molchilar himoyasi, iste molchilar jamiyatlari; ʻ ʼ ʼ tovarlar va xizmatlar sifati, iste mol kafolatini ta minlash; aholiga tibbiy xizmat ʼ ʼ ko rsatish; ijtimoiy ta minot tizimi va aholining muhtoj, kam ta minlangan ʻ ʼ ʼ qismlariga pensiyalar, nafaqalar, turli xil imtiyozlar berish. Rivojlangan demokratik jamiyatda I.h. vazifalarini bajarishni davlat o z zimmasiga ʻ oladi. "I.h." tushunchasi birinchi marta 1935-yilda AQShning "Ijtimoiy xavfsizlik bo yicha qonun" ida qo llanilgan, keyinchalik Xalqaro mehnat tashkiloti ʻ ʻ konvensiyalarida bu tushuncha mazmuni mukammallashtirilgan. AQSH, Kanada, Shveysariya kabi mamlakatlarda I.h. ning ko pgina muammolari hal etilgan, lekin ʻ yechimini topmagan muammolari ham juda ko p. Shunga qaramay, bu ʻ mamlakatlar tajribalaridan foydalanish ahamiyatlidir. Turli mamlakatlarda aholini I.h. tizimi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi, demokratik taraqqiyot va uning aholi manfaatiga muvofikligi, ijtimoiy siyosat darajasi, ijtimoiy ta minot tizimi kabi omillarga bog liq holda amal qiladi. ʼ ʻ O zbekistonda Id. tizimi 20-asrning 20-y.laridan boshlab shakllana boshladi. 90- ʻ y.larga kelib, bozor iqtiso-diyotiga o tish asosida amaldagi islohotlarga mos ʻ ravishda yangidan shakllandi. Ayniqsa, milliylik, o zlikni anglash, e tiqod va ʻ ʼ an analarning tiklanishi I.h. tizimiga muhim yangilik bo lib qo shildi. ʼ ʻ ʻ O zbekistonda aholini I.h. qilish iqtisodiy islohotlar dasturidagi uz-luksiz ustuvor ʻ yo nalishlardan biriga, ya ni islohotlarning hamma bosqichlarida ustuvor ʻ ʼ hisoblanadigan va-zifalar qatoriga kiradi. Mamlakatda ijtimoiy yo naltirilgan bozor ʻ iqtisodiyoti barpo qilishda davlat tomonidan kuchli I.H- siyosati olib borilmoqda.

Kuchli ijtimoiy siyosat O zbekistonning o z istikdol va taraqqiyot yo liningʻ ʻ ʻ yetakchi tamoyillaridan biri hisoblanadi. Respublikada I. h.ning huquqiy muhiti yaratildi, unga qonuniy asos solindi. I.h. tamoyillari O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida kafolatlanib, qabul ʻ qilingan qonunlarda o z aksini topdi. Mamlakatda daromad olishning ʻ kafolatlanishi amalga oshirildi. Keng miqyosda yangi ish joylari yaratilishi aholini ish bilan ta minlash ishsizlik muammosini hal qilmoqda (mamlakatda ishsizlikning ʼ statistik ko rsatkichi — 0,5—0,6%). Bunda, ayniqsa, kichik va o rta biznespi ʻ ʻ rivojlantirish, kasanachilik qo l kelmoqda. Tovarlar sifati, aholiga xizmat ʻ ko rsatish sohalarida amalga oshirilayotgan tadbir-choralar iste molchilar ʻ ʼ himoyasini shakllantirib, aholi manfaatlarini ta minlamoqda. Inflyasiyaning oldini ʼ olish, so mning harid kuchini saqlash, biznes-tijorat ustidan davlatning maromiy ʻ nazoratini o rnatish, marketing , savdo, reklama kabilarni tartiblashtirish I.h. ni ʻ rivojlantirmoqda. Ekologiya bilan bog liq bir qancha katta himoyalash ishlari ʻ amalga oshirilib, suv, havo, yer va mahsulot tozaligiga erishilmoqda. O qish, bilim olish, kasb tanlash O zbekistonda amalga oshirilayotgan kadrlar ʻ ʻ tayyorlashning milliy dasturi asosida tubdan yangilanmoqda. Ta limga ajratilgan ʼ mablag lar keyingi 7 yil (1995—2002-yillar) ichida yiliga yalpi ichki ʻ mahsulotning 7,1—7,76% ini, ajratilgan mablag byudjet hara-jatlarining 21,77— ʻ 24,12 %ini tashkil etdi. Bu dunyodagi eng yuqori ko rsatkichlardan hisoblanadi. ʻ Tibbiyotda o tkazilayotgan islohotlar natijasida aholiga sog liqni sakdash sohasida ʻ ʻ ko rsatiladigan xizmatlar samaradorligini ko tarish choralari amalga oshirildi. ʻ ʻ Inflyasiyata qarshi choralar ham I.h. da muhim ahamiyatga ega. Keyingi yillarda uning o rnini to la qoplash mumkin bo lmasa ham zarar kuchini pasaytirish ʻ ʻ ʻ maqsadida ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va ijtimoiy nafaqalar miqdori oshirilmoqda (1998-yilda - 50%, 2000-yilda - 60% va 2002-yilda - 30%). Bozor munosabatlariga o tish va ijtimoiy-iqtisodiy tizimni isloh qilish davrida ʻ aholini yalpi I.h. qilish tizimidan ishonchli ijtimoiy kafolatlar va aholini, ayniqsa,