O` ZBEKISTON TA BIIY GEOGRA FIY A SIN I O` RGA N ISH REJA: 1. Kursning v azifalari, mazmuni v a t uzilishi 2. Kurs mat eriallarini o` rganish met odlari

O`zbekiston tabiiy geografiyasi kursining vazifasi – O`zbekiston va uning yirik territoriyalari, o`z respublikasi tabiiy sharoiti h a q ida, tabiat boyliklarining xususiyatlari va ularga tasavvur va tushunchalar berish, shuningdek O`zbekiston tabiiy sharoit h a q ida o` q uvchilarga zarur bilimlar sistemasini berishdan iboratdir. O`zbekiston tabiiy geografiyasini o`rganar ekanlar, o` q uvchilar O`zbekiston territoriyasidagi geografik q obi q ning rivojlanish q onuniyatlarini bilib oladilar. Bu q onuniyatlarning o`zlashtirilishi o` q uvchilar bilimini yanada kengayishiga, ularda geografik mu h itdagi tabiat ob`ektlari va h odisalarning o`zgarishi, rivojlanishiga dialiktik- materialistik nu q tai nazardan q arashning shakllanishiga imkon beradi. O` q uvchilar mazkur kursda o`z respublikasi – O`zbekiston tabiiy geografiyasini o`rganadilar, uning tabiy sharoiti va tabiiy resurslarini yaxshiro q bilib oladilar. Bu esa o` q uvchilarda Vatanni sevish h issiyotlarini uy g` otadi va vatanparvarlik ru h ida tarbiyalash imkoniyatlarini yaratadi. O`zbekiston tabiiy geografiyasi kursi materiallarini o`rganish, O`zbekiston tabiati h a q idagi tushunchalar sistemasini shakllantirish jarayonida o` q uvchilarning 5–6 sinflarda olgan tabiiy geografik tushunchalarini rivojlantiradi, ayni va q tda yangi umumiy tushunchalar h am beradi. O`zbekiston tabiiy geografiyasi kursini o`rganishda tabiatshunoslik kurslari, tabiiy geografiya boshlan g` ich kursi, materiklar va okeanlar geografiyasidan, shuningdek botanika, zoologiya, fizika fanlaridan olingan tushuncha va bilimlarga tayaniladi. Ayni va q tda keyingi

geografiya kursi – O`zbekiston i q tisodiy geografiyasi kursini o`rganishga zamin tayyorlaydi. O`zbekiston tabiiy geografiyasini o`rganish bilan o` q uvchilarda Vatanimiz turli-tuman tabiiy boyliklarga boy ekanligiga ishonch h osil bo`ladi, demokratik jamiyat tuzimi sharoitida tabiat boyliklaridan foydalanishning o q ilona yo`llarini belgilash, boyliklaridan xal q xo`jaligida foydalanish yo`llarini ko`rsatish o` q uvchilarda tabiatga mu h abbat va uni mu h ofaza q ilish tuy g` ularini uy g` otadi. 8–sinfda o` q uvchilar tomonidan o`zlashtiriladigan tushunchalar sistemasi tabiat komponentlarini tarkib topishi va geografik q obi q dagi murakkab tabiiy bo g` lanish q onuniyatlarini ochib berishga imkon beradi. O` q uvchilarning kartografik tayyorgarligi yanada kengayadi. Ular kartografik proektsiyalar, kartadagi xatolar, kartografik generalizatsiya, turli tabiiy geografik h odisalar va ob`ektlarni geologik, tektonik, sinoptik kartalarda tasvirlash usullari h a q idagi tushunchalarni yanada kengro q egallaydilar. O` q uvchilar umumiy va tematik tabiiy kartalardan foydalanib territoriya va ob`ektlarga namunaviy plan bo`yicha kompleks tabiiy geografik xarakteristika berishni takomillashtiradilar, kartalar asosida territoriya va ob`ektlarni q iyoslashni o`rganadilar. O`zbekiston tabiiy geografik kursi «Kirish» darsidan boshlanadi. Kirish darsida O`zbekiston tabiiy geografiyasi kursining vazifalari, amaliy a h amiyati, O`zbekistonning territorisi, a h olisi va tabiiy

boyliklariga ko`ra dunyoda tutgan o`rni h a q ida ma`lumot beriladi. O`zbekiston tabiiy geografiyasi (7-sinf) darsligi bilan tanishtiriladi. So`ngra «O`zbekistonning geografik o`rni va chegaralari» mavzusini o`rganishga kirishiladi. «Kartalar va ular bilan ishlash» mavzusi, kartografik proektsiyalar h a q idagi tushunchalarni, ob`ekt va h odisalarning kartalarda tasvirlanishi, topografik kartalar va karta bilan ishlash usullari h a q idagi ma`lumotlarni o`z ichiga oladi. Mazkur mavzuda olingan kartografik bilim va ko`nikmalar keyingi barcha mavzularni o`rganishda foydalinadi. «O`zbekiston geografik o`rni rel`efi, geologik tuzilishi va foydali q azilmalari» mavzusida O`zbekiston territoriyasidagi rel`ef xususiyatlari va ularning tarkib topishi h a q ida bilim beriladi. O`zbekiston territoriyasidagi foydali q azilmalarning h osil bo`lishi va joylanishi o`rganiladi. So`ngra «O`zbekiston i q lim sharoiti» mavzusini o`rganishga kirishiladi. Mazkur mavzuda o` q uvchilar O`zbekiston i q limiga ta`sir etuvchi asosiy omillar. Q uyosh radiatsiyasi, h avo massalari, tsiklon va antitsiklon kabi tushunchalar bilan birga O`zbekiston territoriyasidagi i q lim tiplari h a q ida ma`lumot oladilar. «O`zbekistonning ichki suvlari» mavzusida daryolar xususiyatiga tabiiy geografik sharoitlarning ta`siri, daryolarning to`yinishiga ko`ra guru h lanishi, O`zbekistonning asosiy daryo va ko`llari, ichki suvlardan foydalanish va ularni mu h ofaza q ilish h a q ida o` q uvchilar bilim oladilar.

«Tupro q lar» mavzusida tupro qh a q idagi tushunchalar kengaytiriladi, O`zbekistondagi asosiy tupro q xillari va ularni mu h ofazasiga e`tibor beriladi. «O`zbekistonning tabiat zonalari» mavzusida O`zbekiston territoriyasida tabiat zonalarining joylanish q onuniyatlari h a q ida, h ar bir tabiat zonasining o`ziga xos xususiyatlari h a q ida bilim berish nazarda tutiladi. O`zbekiston respublikasi tabiati h a q ida geografik material bosh q a yirik territoriyalarning tabiiy sharoitini tushuntirish va ta qq oslab o`rganish uchun o`ziga xos namuna (andoza) bo`lib xizmat q iladi. Kurs mat eriallarini o` rganish met odlari O`zbekiston tabiiy geografiyasi kursida geografik q onuniyatlar oldingi kurslarga nisbatan ancha chu q urro q o`rganiladi. Binobarin, bunda xilma-xil metodlardan, usullardan va vositalardan foydalanish kerak. Darslarda tadbi q etiladigan metod va usullar, o`rganiladigan mavzuning mazmuni, o` q uvchilarning bilim doirasi va maktabdagi o` q uv moddiy bazalarning mavjudligiga q arab belgilanadi. «Kirish» mavzusida asosiy e`tibor O`zbekistonning tabiiy sharoiti va boyliklarini o`rganishning a h amiyatini yoritishga q aratilmo g` i lozim. Bu dars su h bat metodi va h ikoya usulida o`rganiladi. «O`zbekistonning geografik o`rni va chegaralari» mavzusi o` q uvchilarning ilgari olgan umumiy tushunchalariga asoslanib kartalarda olib boriladigan musta q il ishlar asosida su h bat yo`li bilan o`rganiladi.