Geometrik materialni o`rganish metodikasi

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

164.078125 KB

Ko'chirib olish

Geometrik materialni o`rganish metodikasi.Geometrik materialni o`rganish metodikasi.
R E J AR E J A
1 §. Boshlang`ich sinflarda geometrik materialni o`rganishning umumiy1 §. Boshlang`ich sinflarda geometrik materialni o`rganishning umumiy
masalalari.masalalari.
2 §. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar sistemasini tarkib2 §. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar sistemasini tarkib
toptirish.toptirish.
3 §. Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy malakalarini tarkib3 §. Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy malakalarini tarkib
toptirish.toptirish.
4 §. Ko`p burchakning geometrik chizmalarni harf bilan belgilab o`qish4 §. Ko`p burchakning geometrik chizmalarni harf bilan belgilab o`qish
ko`nikmalari.ko`nikmalari.
5 §. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni,5 §. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni,
kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`lchashni o`rganish.kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`lchashni o`rganish.
6 §. Geometrik mazmunli matnli masalalar.6 §. Geometrik mazmunli matnli masalalar.

Asosiy geometrik tushunchalarAsosiy geometrik tushunchalar
1 sinf1 sinf
Doira, kvadrat, baland, past, ko`pburchak, uchburchak, o`ng, chap, o`rta,Doira, kvadrat, baland, past, ko`pburchak, uchburchak, o`ng, chap, o`rta,
uzunlik, keng, qalin, uzoq, yaqin, shaklni sanash, shakl ajratish, shakl yasash, haduzunlik, keng, qalin, uzoq, yaqin, shaklni sanash, shakl ajratish, shakl yasash, had
soni, chizish asboblari, shakl nomi, qiziqarli shakllar.soni, chizish asboblari, shakl nomi, qiziqarli shakllar.
Nuqta, to`g`ri chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq sm, o`lchash, taqqoslash,Nuqta, to`g`ri chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq sm, o`lchash, taqqoslash,
masala, chizish, dm.masala, chizish, dm.
2 sinf2 sinf
To`g`ri burchak, to`g`ri to`rtburchak, shakl nomi, shakl yasash, kesmaniTo`g`ri burchak, to`g`ri to`rtburchak, shakl nomi, shakl yasash, kesmani
o`lchash, shakl ajratish, to`g`ri bo`lmagan burchaklar, kvadrat, shakllarnio`lchash, shakl ajratish, to`g`ri bo`lmagan burchaklar, kvadrat, shakllarni
taqqoslash, chizish, siniq chiziq, kub rasmini sanash, millimetr, kesmani harf bilantaqqoslash, chizish, siniq chiziq, kub rasmini sanash, millimetr, kesmani harf bilan
belgilash va yozish, uzunlik miqdorlarini taqqoslash, geometrik mazmunlibelgilash va yozish, uzunlik miqdorlarini taqqoslash, geometrik mazmunli
masalalar, mantiqiy shakl tuzish, doira, Paletkada yuzani o`lchash, to`g`ri to`rtmasalalar, mantiqiy shakl tuzish, doira, Paletkada yuzani o`lchash, to`g`ri to`rt
burchak yuzani o`lchash, kv.sm. vyertikal, gorizantal, og`ma so`zlari, ko`zdaburchak yuzani o`lchash, kv.sm. vyertikal, gorizantal, og`ma so`zlari, ko`zda
chamalash.chamalash.
3 sinf3 sinf
Shakl nomi, figuralarni ajratish kesma o`lchash, pyerimetr, harf bilanShakl nomi, figuralarni ajratish kesma o`lchash, pyerimetr, harf bilan
belgilash, kilometr, siniq chiziq, uzunlik jadvali, burchak, yuzani topish, yuzanibelgilash, kilometr, siniq chiziq, uzunlik jadvali, burchak, yuzani topish, yuzani
taqqoslash, kv.sm, geometrik mazmunli masala, kv.dm, doira radiusi, ko`zdataqqoslash, kv.sm, geometrik mazmunli masala, kv.dm, doira radiusi, ko`zda
chamalash.chamalash.
4 sinf4 sinf
Chizish, chizma nomi, belgilash, perimetr, shakl yasash, geometrik masala,Chizish, chizma nomi, belgilash, perimetr, shakl yasash, geometrik masala,
shakl ajratish, birliklarni almashtirish, yuzani topish, yuzani taqqoslash, shakl ajratish, birliklarni almashtirish, yuzani topish, yuzani taqqoslash,
PaletkaPaletka
qoidasi, to`g`ri to`rt burchak yuzasini topish usuli, yuza birliklari jadvali, xaritaqoidasi, to`g`ri to`rt burchak yuzasini topish usuli, yuza birliklari jadvali, xarita
tuzish, masshtab, hajm, kub-sm, dm-kub.tuzish, masshtab, hajm, kub-sm, dm-kub.
1 1
§§
. Geometrik materialni o`rganishning asosiy masalalari. . Geometrik materialni o`rganishning asosiy masalalari.

Boshlang`ich sinflar matematikasida geometrik material alohida o`rinBoshlang`ich sinflar matematikasida geometrik material alohida o`rin
egallaydi. Geometrik materiallar ko`pchilik hollarda arifmetik va materiallar bilanegallaydi. Geometrik materiallar ko`pchilik hollarda arifmetik va materiallar bilan

uzviy bog`liqlikda o`rganiladi. Davlat ta'lim standartlarida geometrik materialniuzviy bog`liqlikda o`rganiladi. Davlat ta'lim standartlarida geometrik materialni
o`rganishga yetarlicha e'tibor berilgan.o`rganishga yetarlicha e'tibor berilgan.
Boshlang`ich sinflarda geometrik elementlarini o`rganishning asosiy maqsadiBoshlang`ich sinflarda geometrik elementlarini o`rganishning asosiy maqsadi
geometrik shakllar, ularning elemetlaril orasidagi munosabatlari, xossalarigeometrik shakllar, ularning elemetlaril orasidagi munosabatlari, xossalari
haqidagi tasavvurlar tizimini tarkib toptirishdan iborat, shakllarni chizmachilik vahaqidagi tasavvurlar tizimini tarkib toptirishdan iborat, shakllarni chizmachilik va
o`lchash asboblari yordamida yoki ularsiz yasash, o`lchash amaliy malakalario`lchash asboblari yordamida yoki ularsiz yasash, o`lchash amaliy malakalari
shakllantiriladi. Geometrik elementlari bilan tanishtirishda kuzatish, taqqoslash,shakllantiriladi. Geometrik elementlari bilan tanishtirishda kuzatish, taqqoslash,
induktiv va deduktiv xulosa chiqarish, laboratoriya, amaliy metodlaridaninduktiv va deduktiv xulosa chiqarish, laboratoriya, amaliy metodlaridan
foydalanish maqsadga muvofiq.foydalanish maqsadga muvofiq.
Bu maqsad va vazifalarni hisobga olgan holda o`qitishning turli vositalaridanBu maqsad va vazifalarni hisobga olgan holda o`qitishning turli vositalaridan
keng foydalaniladi. Masalan, geometrik shakllar modellari, plakatlar, kartochkalar,keng foydalaniladi. Masalan, geometrik shakllar modellari, plakatlar, kartochkalar,
predmetlar, cho`plar, diapozitiv, kodopozitiv, diafilmlar bilan birga chizmalarnipredmetlar, cho`plar, diapozitiv, kodopozitiv, diafilmlar bilan birga chizmalarni
bajarish uchun chizmachilik – o`lchash asboblarii to`plami: chizg`ich, sirkul,bajarish uchun chizmachilik – o`lchash asboblarii to`plami: chizg`ich, sirkul,
Paletka albatta sinfda mavjud bo`lishi muhimdir. Paletka albatta sinfda mavjud bo`lishi muhimdir.
2 2
§§
. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar tizimini tarkib. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar tizimini tarkib
toptirish.toptirish.
Asosiy geometrik figuralar haqidagi tasavvurlar va ko`nikmalariniAsosiy geometrik figuralar haqidagi tasavvurlar va ko`nikmalarini
shakllantirish matematika o`qitishning ilk kunlaridayoq amalga oshirilib boriladi.shakllantirish matematika o`qitishning ilk kunlaridayoq amalga oshirilib boriladi.
O`quvchilar bunda turli xil tabiatli predmetlar va geometrik shakllar modellariO`quvchilar bunda turli xil tabiatli predmetlar va geometrik shakllar modellari
bilan ish ko`rib, mashqlarni bajara borib, shakllarning muhim va muhimbilan ish ko`rib, mashqlarni bajara borib, shakllarning muhim va muhim
bo`lmagan umumiy belgilarni aniqlaydilar. O`quvchilar dastlab nuqta, to`g`ribo`lmagan umumiy belgilarni aniqlaydilar. O`quvchilar dastlab nuqta, to`g`ri
chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq tushunchalari haqida aniq tasavvurlarnichiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq tushunchalari haqida aniq tasavvurlarni
tarkib toptirish kerak. Bu tushunchalar maktab geometriya kursining asosiytarkib toptirish kerak. Bu tushunchalar maktab geometriya kursining asosiy
(ta'riflanmaydigan) tushunchalaridan bo`lganligi uchun (ta'riflanmaydigan) tushunchalaridan bo`lganligi uchun
«Nuqta deb nimaga«Nuqta deb nimaga
aytiladi»,aytiladi»,

«To`g`ri chiziq deb nimaga aytiladi»«To`g`ri chiziq deb nimaga aytiladi»
degan savol ma'noga ega degan savol ma'noga ega
bo`lmay qoladi.bo`lmay qoladi.

Qalam uchining qog`ozdagi izi, bo`rning doskadagi izi Qalam uchining qog`ozdagi izi, bo`rning doskadagi izi
nuqtanuqta
haqida haqida
tasavvurni beradi. Bo`r surtilgan ipni tarang tortib qo`yib yuborilsa, doskadatasavvurni beradi. Bo`r surtilgan ipni tarang tortib qo`yib yuborilsa, doskada
TO`G`RI ChIZIQTO`G`RI ChIZIQ

bir qismining obrazi hosil bo`ladi. Uni har ikkala tomongabir qismining obrazi hosil bo`ladi. Uni har ikkala tomonga
davom ettirishi mumkin. Chizg`ich yordamida, qog`oz varag`ini buklash orqali,davom ettirishi mumkin. Chizg`ich yordamida, qog`oz varag`ini buklash orqali,
tekisliklarning kesishish chizig`i, stol qirrasi kabilarni ham to`g`ri chiziq debtekisliklarning kesishish chizig`i, stol qirrasi kabilarni ham to`g`ri chiziq deb
tasavvur qilish mumkin. tasavvur qilish mumkin.
O`quvchilarni to`g`ri chiziq bilan tanishtirilayotganda egri chiziq bilan hamO`quvchilarni to`g`ri chiziq bilan tanishtirilayotganda egri chiziq bilan ham
tanishtiriladi. Tarang tortilgan ip salqi holatga keltirilsa, u qoldirgan iz tanishtiriladi. Tarang tortilgan ip salqi holatga keltirilsa, u qoldirgan iz
egri chiziqegri chiziq
haqida tasavvur beradi. Mashqlar bajarish orqali o`quvchilar to`g`ri va egrihaqida tasavvur beradi. Mashqlar bajarish orqali o`quvchilar to`g`ri va egri
chiziqlarning ba'zi xossalari bilan tanishtiradilar. Masalan, berilgan nuqtadanchiziqlarning ba'zi xossalari bilan tanishtiradilar. Masalan, berilgan nuqtadan
chiziqlar o`tkazish bo`yicha mashq qilib, bir nuqta orqali istalgancha to`g`ri va egrichiziqlar o`tkazish bo`yicha mashq qilib, bir nuqta orqali istalgancha to`g`ri va egri
chiziq o`tkazish mumkin, berilgan ikki nuqta orqali faqat bitta to`g`ri chiziq vachiziq o`tkazish mumkin, berilgan ikki nuqta orqali faqat bitta to`g`ri chiziq va
istalgancha egri chiziq o`tkazish mumkin degan xulosaga keladilar.istalgancha egri chiziq o`tkazish mumkin degan xulosaga keladilar.
Kesma tushunchasi amaliy topshiriqlar bajarish natijasida o`zlashtiriladi.Kesma tushunchasi amaliy topshiriqlar bajarish natijasida o`zlashtiriladi.
Agar to`g`ri chiziqqa ikkita nuqta qo`yilsa, to`g`ri chiziqning chyegarasining shuAgar to`g`ri chiziqqa ikkita nuqta qo`yilsa, to`g`ri chiziqning chyegarasining shu
ikki nuqtalardan iborat qismi kesma deyiladi. Kesmalning chegaralariniikki nuqtalardan iborat qismi kesma deyiladi. Kesmalning chegaralarini
chiziqchalar bilan ham belgilash mumkin.chiziqchalar bilan ham belgilash mumkin.
O`quvchilar to`g`ri chiziq tasviri, kesma tasviridan qanday farq qilishiniO`quvchilar to`g`ri chiziq tasviri, kesma tasviridan qanday farq qilishini
bilishlari muhim: kesmaning oxirlari nuqta yoki chiziqchalar bilan belgilanadi.bilishlari muhim: kesmaning oxirlari nuqta yoki chiziqchalar bilan belgilanadi.
Ko`pburchaklar bilan bolalar maktabgacha davrlaridanoq uchrashishganlar.Ko`pburchaklar bilan bolalar maktabgacha davrlaridanoq uchrashishganlar.
O`qituvchining vazifasi o`quvchilarning geometrik shakllar haqidagi bilimlariniO`qituvchining vazifasi o`quvchilarning geometrik shakllar haqidagi bilimlarini
kengaytirish, ularni ajrata olish, chizish, ba'zi xossalarini tanishtirishdan iborat.kengaytirish, ularni ajrata olish, chizish, ba'zi xossalarini tanishtirishdan iborat.
Turli modellardan foydalanib uchburchak bilan tanishtiriladi. UchburchakningTurli modellardan foydalanib uchburchak bilan tanishtiriladi. Uchburchakning
asosiy elementlari uchi, tomoni, burchagini ajratishni o`rgatish muhimdir.asosiy elementlari uchi, tomoni, burchagini ajratishni o`rgatish muhimdir.
To`rtburchak, beshburchak va oltiburchak bilan tanishtirishda ham shungaTo`rtburchak, beshburchak va oltiburchak bilan tanishtirishda ham shunga
o`xshash ish olib boriladi. Geometrik figuralarni o`rganishda o`quvchilar dasturo`xshash ish olib boriladi. Geometrik figuralarni o`rganishda o`quvchilar dastur
talablariga muvofiq quyidagilarni bilishlari kerak. talablariga muvofiq quyidagilarni bilishlari kerak.
- shakllar haqidagi tasavvurga ega bo`lish, shakllarning nomlari va belgilash.- shakllar haqidagi tasavvurga ega bo`lish, shakllarning nomlari va belgilash.
- figuralarni bir – biridan farqini bilish, figuralarni qismlarga ajratish va- figuralarni bir – biridan farqini bilish, figuralarni qismlarga ajratish va
birlashtirish orqali yangi figuralar hosil qilish malakasiga ega bo`lish.birlashtirish orqali yangi figuralar hosil qilish malakasiga ega bo`lish.

- figuralarni taqqoslash.- figuralarni taqqoslash.
Dasturning bu talablarini bajarish o`quvchilarda geometrik tasavvurlarDasturning bu talablarini bajarish o`quvchilarda geometrik tasavvurlar
ko’lamini yaratish uchun zarurdir, keyinchalik shu tasavvurlar asosida geometrikko’lamini yaratish uchun zarurdir, keyinchalik shu tasavvurlar asosida geometrik
bilimlar rivojlantiriladi.bilimlar rivojlantiriladi.
Geometrik figuralar haqida tasavvurlar beruvchi mashqlar tizimi Geometrik figuralar haqida tasavvurlar beruvchi mashqlar tizimi
darslikda belgilangan.darslikda belgilangan.
1. Berilgan figuralar orasida ko`rsatilgan xossalarga ega bo`lgan figuralarni1. Berilgan figuralar orasida ko`rsatilgan xossalarga ega bo`lgan figuralarni
topish.topish.
Masalan, to`rtta tomoni va to`rtta burchagi bo`lgan figurani ko`rsating., Masalan, to`rtta tomoni va to`rtta burchagi bo`lgan figurani ko`rsating.,
rasmga qarab bu figuralar nomini ayt, to`rtburchaklar orasidan to`g`rirasmga qarab bu figuralar nomini ayt, to`rtburchaklar orasidan to`g`ri
to`rtburchaklarni top, to`g`ri to`rtburchaklar orasidan kvadratlarni ko`rsat, figuralarto`rtburchaklarni top, to`g`ri to`rtburchaklar orasidan kvadratlarni ko`rsat, figuralar
nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi.nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi.
2. Ko`pburchaklarni alomatlari bilan sinflarga ajratish.2. Ko`pburchaklarni alomatlari bilan sinflarga ajratish.
Masalan, figuralarni rangiga ko`ra har xil guruhlarga ajrating, har qaysiMasalan, figuralarni rangiga ko`ra har xil guruhlarga ajrating, har qaysi
guruhning nomini ayting; figuralarni almashtiring va shakli bo`yicha o`xshashguruhning nomini ayting; figuralarni almashtiring va shakli bo`yicha o`xshash
guruhlarga ajrating.guruhlarga ajrating.
Ko`pburchaklarni qanday belgilariga qarab guruhlash mumkin; tasvirdagiKo`pburchaklarni qanday belgilariga qarab guruhlash mumkin; tasvirdagi
figuralarni bir so`z bilan qanday atash mumkin.figuralarni bir so`z bilan qanday atash mumkin.
3. Geometrik figuralar modellari yordamida figuralarni qismlarga ajratish va3. Geometrik figuralar modellari yordamida figuralarni qismlarga ajratish va
qismlardan yangi figuralar tuzish, naqshlar tuzish.qismlardan yangi figuralar tuzish, naqshlar tuzish.
Masalan, chizmada nechta uchburchak bor, chizmada nechta to`g`riMasalan, chizmada nechta uchburchak bor, chizmada nechta to`g`ri
to`rtburchak bor, ko`pburchaklardan uycha, archa, kuchukcha, parovoz tuzing.to`rtburchak bor, ko`pburchaklardan uycha, archa, kuchukcha, parovoz tuzing.
To`g`ri burchak bilan tanishtirishni amaliy ish bajarish orqali amalgaTo`g`ri burchak bilan tanishtirishni amaliy ish bajarish orqali amalga
oshiriladi. To`g`ri burchak modeli tayyorlanib, ularning har biri ustma – ustoshiriladi. To`g`ri burchak modeli tayyorlanib, ularning har biri ustma – ust
tushishiga ishonch hosil qilinadi. Bu modellar yordamida atrofdagi predmetlardantushishiga ishonch hosil qilinadi. Bu modellar yordamida atrofdagi predmetlardan
to`g`ri va noto`g`ri burchaklar aniqlanadi. To`g`ri burchak modeli to`g`rito`g`ri va noto`g`ri burchaklar aniqlanadi. To`g`ri burchak modeli to`g`ri
to`rtburchak va kvadrat haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish uchun muhim vositato`rtburchak va kvadrat haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish uchun muhim vosita
bo`ladi.bo`ladi.

Varaqlarni buklash orqali to`g`ri to`rtburchaklarning har xil modellarini hosilVaraqlarni buklash orqali to`g`ri to`rtburchaklarning har xil modellarini hosil
qilinadi. Modellarni tahlil qilish natijasida to`g`ri to`rburchakning muhim vaqilinadi. Modellarni tahlil qilish natijasida to`g`ri to`rburchakning muhim va
muhim bo`lmagan xossalari aniqlanadi: to`g`ri to`rtburchakning hammamuhim bo`lmagan xossalari aniqlanadi: to`g`ri to`rtburchakning hamma
burchaklari to`g`ri, qarama - qarshi tomonlari ustma – ust tushadi. burchaklari to`g`ri, qarama - qarshi tomonlari ustma – ust tushadi.
Kvadrat modelli ham buklash orqali hosil qilinadi. Kvadrat modelli ham buklash orqali hosil qilinadi.
To`g`ri to`rtburchak va kvadratni buklash va farq qilishga doir mashqlar To`g`ri to`rtburchak va kvadratni buklash va farq qilishga doir mashqlar
mazmunini quyidagicha bo`lishi mumkin:mazmunini quyidagicha bo`lishi mumkin:
1. Bu figuralar nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi.1. Bu figuralar nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi.
2. To`rtburchakning qaysilari kvadratlar.2. To`rtburchakning qaysilari kvadratlar.
3 3
§.§.
Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy ko`nikmalarini Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy ko`nikmalarini
tarkib toptirish.tarkib toptirish.
Boshlang`ich sinflar matematikasida o`quvchilarning o`lchash va yasashgaBoshlang`ich sinflar matematikasida o`quvchilarning o`lchash va yasashga
doir amaliyko`nikmalarini tarkib toptirish alohida mustaqil bo`lim qilibdoir amaliyko`nikmalarini tarkib toptirish alohida mustaqil bo`lim qilib
ajratilmaydi, lekin shu maqsada ko`plab mashqlar bajarish nazarda tutilgan.ajratilmaydi, lekin shu maqsada ko`plab mashqlar bajarish nazarda tutilgan.
O`lchashlarga o`rgatishda faqat o`lchash birliklarigina emas, balki har birO`lchashlarga o`rgatishda faqat o`lchash birliklarigina emas, balki har bir
o`quvchining o`lchash mohiyatini to`g`ri tushunishini ta'minlash zarur. Buningo`quvchining o`lchash mohiyatini to`g`ri tushunishini ta'minlash zarur. Buning
uchun o`lchash jarayonini cho`p, qog`oz poloska, qadam kabi ixtiyoriy o`lchovlaruchun o`lchash jarayonini cho`p, qog`oz poloska, qadam kabi ixtiyoriy o`lchovlar
bilan boshlash maqsadga muvofiq. Shundan so`ng, har xil hamma uchun majburiybilan boshlash maqsadga muvofiq. Shundan so`ng, har xil hamma uchun majburiy
bo`lgan, ammo ma'lum uzunlik o`lchovi birliklarini kiritish zarurligini ko`rsatishbo`lgan, ammo ma'lum uzunlik o`lchovi birliklarini kiritish zarurligini ko`rsatish
kerak. Bu ishni bajarishda qar bir o`quvchi qatnashishi muhimdir.kerak. Bu ishni bajarishda qar bir o`quvchi qatnashishi muhimdir.
Kesmallarni o`lchash metodikasini qaraylik. Kesmallarni o`lchashniKesmallarni o`lchash metodikasini qaraylik. Kesmallarni o`lchashni
o`rganish 4 bosqichga ajratiladi:o`rganish 4 bosqichga ajratiladi:
1. Santimetr modellarini o`lchanayotgan kesma ustiga qo`yish usulidan1. Santimetr modellarini o`lchanayotgan kesma ustiga qo`yish usulidan
foydalaniladi. foydalaniladi.
2. Santimetr modellarini o`lchanayotgan kesmaga qo`yib borish usulidan2. Santimetr modellarini o`lchanayotgan kesmaga qo`yib borish usulidan
foydalaniladi.foydalaniladi.
3. O`lchanayotgan kesmaga raqamlar bilan belgilanmagan shkalali masshtab3. O`lchanayotgan kesmaga raqamlar bilan belgilanmagan shkalali masshtab
chizg`ichdan foydalaniladi.chizg`ichdan foydalaniladi.

4. O`lchanayotgan kesmaga raqamlar bilan belgilangan odatdagi shkalali4. O`lchanayotgan kesmaga raqamlar bilan belgilangan odatdagi shkalali
chizg`ichdan foydalaniladi.chizg`ichdan foydalaniladi.
1- bosqichda 1- bosqichda

asosiy vazifa kesmalarni o`lchash jarayoni haqida aniqasosiy vazifa kesmalarni o`lchash jarayoni haqida aniq
tasavvur berishdan iborat.tasavvur berishdan iborat.
O`lchash malakasi magnit doska yoki parta ustida amalga oshirilishiO`lchash malakasi magnit doska yoki parta ustida amalga oshirilishi
mumkin. Masalan, 8 sm bo`lgan poloska uzunligini 2 sm va 4 sm bo`lganmumkin. Masalan, 8 sm bo`lgan poloska uzunligini 2 sm va 4 sm bo`lgan
poloskalar yordamida o`lchanadi, natijada har xil son hosil bo`ladi. Suhbatpoloskalar yordamida o`lchanadi, natijada har xil son hosil bo`ladi. Suhbat
uyushtirilib, o`lchash uchun yagona birlik kiritish zarurati haqida fikrga kelinadi.uyushtirilib, o`lchash uchun yagona birlik kiritish zarurati haqida fikrga kelinadi.
Bu o`lchov birligi – Santimetr, Santimetr modeli yordamida poloska o`lchanib, birBu o`lchov birligi – Santimetr, Santimetr modeli yordamida poloska o`lchanib, bir
xil son hosil bo`lishiga ishonch paydo bo`ladi.xil son hosil bo`lishiga ishonch paydo bo`ladi.
1 1
22
33
44
55
66
77
88

2- bosqichda2- bosqichda
kesmani o`lchash va yasash uchun Santimetr modelidan kesmani o`lchash va yasash uchun Santimetr modelidan
foydalaniladi. O`qituvchi kesmalarni o`lchashning qo`yib borish usuli bilanfoydalaniladi. O`qituvchi kesmalarni o`lchashning qo`yib borish usuli bilan
tanishtiradi. tanishtiradi.
DastlabkiDastlabki

vaqtlardavaqtlarda

SantimetrSantimetr

modelimodeli

butunbutun

sonson

martamarta

joylashadiganjoylashadigan
kesmalarkesmalar

uzunligiuzunligi

oo
``
lchanadilchanadi
..
11
99
3- bosqichda3- bosqichda
asosan kesmalar uzunligi raqamlar bilan belgilanmagan asosan kesmalar uzunligi raqamlar bilan belgilanmagan
masshtab chizg`ich bilan o`lchash o`rgatiladi. Byelgilarni o`quvchilar o`zlarimasshtab chizg`ich bilan o`lchash o`rgatiladi. Byelgilarni o`quvchilar o`zlari
qo`yadilar. Bunday chizg`ichdan foydalanish keyinchalik hisob boshiniqo`yadilar. Bunday chizg`ichdan foydalanish keyinchalik hisob boshini
o`lchanayotgan kesma boshiga nisbatan masshtabli chizg`ichni noto`g`rio`lchanayotgan kesma boshiga nisbatan masshtabli chizg`ichni noto`g`ri
qo`yishning oldini oladi. O`lchashlar natijasida o`quvchilarning chizg`ichdandanqo`yishning oldini oladi. O`lchashlar natijasida o`quvchilarning chizg`ichdandan
foydalanish malakalari tarkib toptiriladi. Asosiy e'tibor chizg`ichning boshifoydalanish malakalari tarkib toptiriladi. Asosiy e'tibor chizg`ichning boshi
o`lchanayotgan kesma boshi bilan ustma – ust tushadigan qilib qo`yish kerakligigao`lchanayotgan kesma boshi bilan ustma – ust tushadigan qilib qo`yish kerakligiga
qaratiladi. qaratiladi.

Chizg`ichni to`g`ri joylashtirib, o`quvchilar o`lchanayotgan kesma bo`ylabChizg`ichni to`g`ri joylashtirib, o`quvchilar o`lchanayotgan kesma bo`ylab
belgilashda har bir Santimetrini aytadilar va ko`rsatadilar.belgilashda har bir Santimetrini aytadilar va ko`rsatadilar.

1 2 3 4 5 6 7 81 2 3 4 5 6 7 8

4-bosqichda4-bosqichda
kesmalarni shkalali masshtab chizg`ich bilan o`lchashda kesmalarni shkalali masshtab chizg`ich bilan o`lchashda
o`quvchilar bo`linishlari sanashda ko`zni to`g`ri tutishga o`rgatiladi. Bu judao`quvchilar bo`linishlari sanashda ko`zni to`g`ri tutishga o`rgatiladi. Bu juda
muhim, chunki ko`zning ko`rish o`qi bu kesmaga nisbatan pyerpedikulyar siljishimuhim, chunki ko`zning ko`rish o`qi bu kesmaga nisbatan pyerpedikulyar siljishi
mos ravishda xatolikni yuzaga keltiradi.mos ravishda xatolikni yuzaga keltiradi.
Amaliy ishlar orqali o`uvchilar Santimetr, detsimetr, metr birliklari va ularAmaliy ishlar orqali o`uvchilar Santimetr, detsimetr, metr birliklari va ular
orasidagi bog`lanishlarni o`rganishadi. Bu bog`lanishlarni bilish «chamalab»orasidagi bog`lanishlarni o`rganishadi. Bu bog`lanishlarni bilish «chamalab»
o`lchashga asos bo`lib xizmat qiladi.o`lchashga asos bo`lib xizmat qiladi.
Dastur talablariga ko`ra o`quvchilar to`g`ri chiziq, siniq chiziq, burchaklar;Dastur talablariga ko`ra o`quvchilar to`g`ri chiziq, siniq chiziq, burchaklar;
ko`pburchaklarni yasashni amalga oshiradilar. Ularni chizish, buklash bilanko`pburchaklarni yasashni amalga oshiradilar. Ularni chizish, buklash bilan
yasash mumkin. Masalan, yasash mumkin. Masalan,
to`g`ri burchakto`g`ri burchak
modelini hosil qilish uchun qog`oz modelini hosil qilish uchun qog`oz
varag`ini to`g`ri chiziq bo`yicha buklash, so`ngra hosil bo`lgan bo`qishvarag`ini to`g`ri chiziq bo`yicha buklash, so`ngra hosil bo`lgan bo`qish
chizig`ining qismlari ustma – ust tushadigan qilib yana bir marta buklash kerak.chizig`ining qismlari ustma – ust tushadigan qilib yana bir marta buklash kerak.
To`g`ri to`rtburchak modelini hosil qilish uchun qog`ozni uningTo`g`ri to`rtburchak modelini hosil qilish uchun qog`ozni uning
qirrallaridan biriga parallyel chiziq bo`yicha buklash kerak. Kvadrat modeliniqirrallaridan biriga parallyel chiziq bo`yicha buklash kerak. Kvadrat modelini
to`g`ri to`rtburchak tekisligini 1 va 2 chiziqlar bo`yicha (1 - rasm) hosil qilishto`g`ri to`rtburchak tekisligini 1 va 2 chiziqlar bo`yicha (1 - rasm) hosil qilish
mumkin.mumkin.
2 2

1- rasm 1- rasm

Aylana chizish uchun oldin nuqta belgilash va bu nuqtaga sirkul uchiAylana chizish uchun oldin nuqta belgilash va bu nuqtaga sirkul uchi
qo`yiladi, so`ngra uning ikkinchi uchiga mahkamlangan qalam yoki bo`rqo`yiladi, so`ngra uning ikkinchi uchiga mahkamlangan qalam yoki bo`r
qo`zg`almas nuqta atrofida aylantiriladi, hosil bo`lgan iz aylana bo`ladi. Aylanaqo`zg`almas nuqta atrofida aylantiriladi, hosil bo`lgan iz aylana bo`ladi. Aylana
doiraning chyegarasi ekanligi aniqlanadi.doiraning chyegarasi ekanligi aniqlanadi.

Demak, o`quvchilarda o`lchash va yasash amaliy malakalariniDemak, o`quvchilarda o`lchash va yasash amaliy malakalarini
shakllantirishda samaradorlikka ularni o`lchash asboblaridan foydalanish usullarishakllantirishda samaradorlikka ularni o`lchash asboblaridan foydalanish usullari
bilan tanishtirish, har xil amaliy mashqlar geometrik figuralarni chizish, qirqish,bilan tanishtirish, har xil amaliy mashqlar geometrik figuralarni chizish, qirqish,
yasash, atrofdagi predmetlarning chiziqli o`lchamlarini o`lchash jarayonidayasash, atrofdagi predmetlarning chiziqli o`lchamlarini o`lchash jarayonida
erishish mumkin.erishish mumkin.
4 4
§§
. Ko`pburchakning perimetri. Geometrik chizmalarni harf bilan. Ko`pburchakning perimetri. Geometrik chizmalarni harf bilan
belgilash ko`nikmalari.belgilash ko`nikmalari.
Siniq chiziq haqida to`g`ri tasavvurlar hosil qilingandan keyin, o`quvchilarSiniq chiziq haqida to`g`ri tasavvurlar hosil qilingandan keyin, o`quvchilar
siniq chiziqni chizishni, uning modellarini yasashlari maqsadga muvofiq. Siniqsiniq chiziqni chizishni, uning modellarini yasashlari maqsadga muvofiq. Siniq
chizish ochiq va yopiq bo`lishi mumkinligi aniqlanadi va yopiq siniq chiziqchizish ochiq va yopiq bo`lishi mumkinligi aniqlanadi va yopiq siniq chiziq
ko`pburchakning chyegaralari konturi bo`lishi mumkinligini bolalar ongigako`pburchakning chyegaralari konturi bo`lishi mumkinligini bolalar ongiga
yetkazish kerak.yetkazish kerak.
Masalan, uchta yopiq siniq chiziqdan iborat chyegara – uchburchakdir. SiniqMasalan, uchta yopiq siniq chiziqdan iborat chyegara – uchburchakdir. Siniq
chiziqlarning uzunligini topish uchun uning har bir bo`g`ini uzunligini topi shvachiziqlarning uzunligini topish uchun uning har bir bo`g`ini uzunligini topi shva
topilgan sonlarni qo`shish kerak. Mashqlar bajarish natijasida ko`pburchaktopilgan sonlarni qo`shish kerak. Mashqlar bajarish natijasida ko`pburchak
perimetriperimetri
tushunchasi idrok qilinadi: tomonlari 7 sm, 8 sm, 9 sm bo`lgan tushunchasi idrok qilinadi: tomonlari 7 sm, 8 sm, 9 sm bo`lgan

uchburchak shaklidagi figurani yasash uchun qanday uzunlikdagi sim kerakuchburchak shaklidagi figurani yasash uchun qanday uzunlikdagi sim kerak
bo`ladi?bo`ladi?
Geometrik figuralar xossalarini umumlashtirish, matematik til haqidagiGeometrik figuralar xossalarini umumlashtirish, matematik til haqidagi
tasavvurlarni hosil qilish, geometrik mazmunini amaliy masalalarni yechishtasavvurlarni hosil qilish, geometrik mazmunini amaliy masalalarni yechish
zarurati geometrik chizmalarini harflar bilan belgilashni talab etadi. Geometrikzarurati geometrik chizmalarini harflar bilan belgilashni talab etadi. Geometrik
figuralarni belgilash uchun lotin alifbosini bosh harflari A, B, Ye, D, T, M … danfiguralarni belgilash uchun lotin alifbosini bosh harflari A, B, Ye, D, T, M … dan
foydalaniladi.foydalaniladi.
Tegishli suhbatdan keyin kesmani 2 ta harf bilan belgilash qulay ekanligi vaTegishli suhbatdan keyin kesmani 2 ta harf bilan belgilash qulay ekanligi va
unda harflar tartibining ahamiyati yo`qligi aniqlanadi.AV=VA.unda harflar tartibining ahamiyati yo`qligi aniqlanadi.AV=VA.
Ko`pburchaklarni belgilash uchun ularning uchlarini harflar bilan yetarli.Ko`pburchaklarni belgilash uchun ularning uchlarini harflar bilan yetarli.
F B M F B M

Ye K A NYe K A N

Ko`pburchaklarni belgilash orqali murakkab chizmadan bir nechta figuraniKo`pburchaklarni belgilash orqali murakkab chizmadan bir nechta figurani
tashkil etuvchi figuralarni topishga yaxshi imkon yaratadi. tashkil etuvchi figuralarni topishga yaxshi imkon yaratadi.

Burchakni:Burchakni:

a) uch yoniga bitta harf bilan belgilash “ A” a) uch yoniga bitta harf bilan belgilash “ A” E F
A B
P F F

DD
A A
BB EE KK

E E
FF
MM
PP
NN

b) uchiga raqam bilan belgilash 1 b) uchiga raqam bilan belgilash 1
B B
v) uchta harf bilan belgilash Av) uchta harf bilan belgilash A
A B K A B K
K K
5 5
§§
. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni,. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni,
kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`rganish.kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`rganish.
Figuraning yuzi va yuza o`lchov birliklari bilan tanishtirish metodikasi.Figuraning yuzi va yuza o`lchov birliklari bilan tanishtirish metodikasi.
1. Figuralarni taqqoslash.1. Figuralarni taqqoslash.
2. Birlik kvadrat haqida tasavvurlarni shakllantirish. Kvadrat Santimetr.2. Birlik kvadrat haqida tasavvurlarni shakllantirish. Kvadrat Santimetr.
Paletka.Paletka.
3. To`g`ri to`rtburchakning yuzini topish kv. sm, kv. dm, kv. m.3. To`g`ri to`rtburchakning yuzini topish kv. sm, kv. dm, kv. m.
1. Figuraning yuzi haqidagi umumiy tasavvurlarni shakllantirishdan oldin1. Figuraning yuzi haqidagi umumiy tasavvurlarni shakllantirishdan oldin
o`quvchilarda kesmalarni taqqoslash, «katta», «kichik», «teng»o`quvchilarda kesmalarni taqqoslash, «katta», «kichik», «teng»
munosabatlarini qanday o`zlashtirishlarini aniqlash muhimdir. Bu ishmunosabatlarini qanday o`zlashtirishlarini aniqlash muhimdir. Bu ish
o`quvchilarda figuralarni taqqoslash va predmetlarni yuzlari bo`yichao`quvchilarda figuralarni taqqoslash va predmetlarni yuzlari bo`yicha
taqqoslash ishlari bir – biridan farq qilishi haqida aniq tasavvurlar hosiltaqqoslash ishlari bir – biridan farq qilishi haqida aniq tasavvurlar hosil
qilishga imkon beradi. Dastlab quyidagicha mashqlarni amaliy bajarish kerak:qilishga imkon beradi. Dastlab quyidagicha mashqlarni amaliy bajarish kerak:
katakli qog`ozga turli figuralar chizing va qirqing. Bu figuralarni taqqoslang.katakli qog`ozga turli figuralar chizing va qirqing. Bu figuralarni taqqoslang.
1

2 3
5 6 4

Taqqoslashda figuralar utma – ust qo`yiladi: agar birinchi figura ikkinchisigaTaqqoslashda figuralar utma – ust qo`yiladi: agar birinchi figura ikkinchisiga
butuncha joylashsa kichik, aksincha katta bo`lsa ustma – ust tushsa teng bo`ladi. butuncha joylashsa kichik, aksincha katta bo`lsa ustma – ust tushsa teng bo`ladi.
Lekin ikki figurani taqqoslashda har doim ham ulardan qaysi biri katta (teng)Lekin ikki figurani taqqoslashda har doim ham ulardan qaysi biri katta (teng)
ekanligini bunday oson aniqlab bo`lavyermaydi. Masalan,ekanligini bunday oson aniqlab bo`lavyermaydi. Masalan,

11
2 2
3 3

4 4
figuralarni tahlil qilishda shunday hol yuz b eradi. Shunga o`xshash figuralarni tahlil qilishda shunday hol yuz b eradi. Shunga o`xshash
mashqlarni bajarishda yuzalarni o`lchash zarur degan fikrga kelamiz. Bundamashqlarni bajarishda yuzalarni o`lchash zarur degan fikrga kelamiz. Bunda
kesmalarni o`lchashdagi anologiyadan foydalanish o`rinlidir. Masalan, stolkesmalarni o`lchashdagi anologiyadan foydalanish o`rinlidir. Masalan, stol
uzunligi va shkaf balandligini ustiga qo`yib taqqoslab bo`lmaydi. Ularninguzunligi va shkaf balandligini ustiga qo`yib taqqoslab bo`lmaydi. Ularning
uzunliklarini alohida o`lchab topilgan sonlar taqqoslanadi.uzunliklarini alohida o`lchab topilgan sonlar taqqoslanadi.
O`quvchilar mustaqil bajarishlari uchun topshiriq taklif qilinadi: O`quvchilarO`quvchilar mustaqil bajarishlari uchun topshiriq taklif qilinadi: O`quvchilar
3 ta qafasda 8 tadan tovuq va 4 ta qafasdan 5 tadan quyon parvarish qilishmoqda.3 ta qafasda 8 tadan tovuq va 4 ta qafasdan 5 tadan quyon parvarish qilishmoqda.
Tovuqlar ko`pligi yoki quyonlar, qancha ko`p?Tovuqlar ko`pligi yoki quyonlar, qancha ko`p?
Bunday masalalar 3x8-4x5=24-20=4 oson yechilishi mumkin. O`qituvchiBunday masalalar 3x8-4x5=24-20=4 oson yechilishi mumkin. O`qituvchi
masalani grafik usul bilan yechishni taklif qiladi. O`quvchilar qafasni poloskamasalani grafik usul bilan yechishni taklif qiladi. O`quvchilar qafasni poloska
tovuq va quyonlarni kataklar bilan belgilab to`g`ri to`rtburchak shaklidagitovuq va quyonlarni kataklar bilan belgilab to`g`ri to`rtburchak shaklidagi
chizmani chizishadi:chizmani chizishadi:
O`quvchilar figuralarning har biridagi kataliklarning sonini aniqlab, qaysiO`quvchilar figuralarning har biridagi kataliklarning sonini aniqlab, qaysi
birida kataklar ko`p va qancha ko`pligini aytishadilar. Bir qancha mashqlarbirida kataklar ko`p va qancha ko`pligini aytishadilar. Bir qancha mashqlar

bajarilgandan keyin o`quvchilar xulosa qiladilar: taqqoslash uchun har bir figuranibajarilgandan keyin o`quvchilar xulosa qiladilar: taqqoslash uchun har bir figurani
teng kvadratlarga bo`lish va kvadratlarni sanab chiqish kerak, qaysi birida kvadratteng kvadratlarga bo`lish va kvadratlarni sanab chiqish kerak, qaysi birida kvadrat
ko`p bo`lsa, shuning yuzi katta bo`ladi.ko`p bo`lsa, shuning yuzi katta bo`ladi.
1. Umumlashtirish. Biz figuralar va narsalarning yangi xossasi yuz bilan1. Umumlashtirish. Biz figuralar va narsalarning yangi xossasi yuz bilan
tanishdik. Yuz figura qancha joy egalashini ko`rsatadi. Yuz – bu miqdordir, chunkitanishdik. Yuz figura qancha joy egalashini ko`rsatadi. Yuz – bu miqdordir, chunki
uni taqqoslash mumkin.uni taqqoslash mumkin.
2.Birlik kvadrat haqida tasavvurlarni to`g`ri shakllantirish maqsadida2.Birlik kvadrat haqida tasavvurlarni to`g`ri shakllantirish maqsadida
o`quvchilarga yuzlarni taqqoslashda teng kvadratlardan tashqarii tengo`quvchilarga yuzlarni taqqoslashda teng kvadratlardan tashqarii teng
uchburchaklardan ham foydalanish mumkinligi misollar bilan tushuntiriladiuchburchaklardan ham foydalanish mumkinligi misollar bilan tushuntiriladi
masalan, masalan,

rasmlardagi qaysi to`rtburchakning yuzi katta? degan savolga o`quvchilarrasmlardagi qaysi to`rtburchakning yuzi katta? degan savolga o`quvchilar
sanash yo`li bilan taqqoslash mukin emas, degan xulosaga keladilar. sanash yo`li bilan taqqoslash mukin emas, degan xulosaga keladilar.
Demak, figuraning yuzini har qanday teng qismlarga bo`lib topish mumkin,Demak, figuraning yuzini har qanday teng qismlarga bo`lib topish mumkin,
ammo bu noqulay, shu sababli to`la aniqlangan birliklar qabul qilingan.ammo bu noqulay, shu sababli to`la aniqlangan birliklar qabul qilingan.
Kesmallarni o`lchashni sm, dm, m kabi chiziqli o`lchovlar bilan amalga oshiriladi.Kesmallarni o`lchashni sm, dm, m kabi chiziqli o`lchovlar bilan amalga oshiriladi.
Yuzani topish uchun kv. sm, kv. dm, kv.m kabi kvadrat o`lchovlardanYuzani topish uchun kv. sm, kv. dm, kv.m kabi kvadrat o`lchovlardan
foydalaniladi.foydalaniladi.
«Kvadrat Santimetr» so`zi tahlil qilinib, uning tomonlarining uzunligi 1 sm«Kvadrat Santimetr» so`zi tahlil qilinib, uning tomonlarining uzunligi 1 sm
bo`lgan kvadrat ekanligiga ishonch hosil qilinadi. Kvadrat birlikni chiziqlibo`lgan kvadrat ekanligiga ishonch hosil qilinadi. Kvadrat birlikni chiziqli
birlikdan ajrata olish uchun bunday mashqlar bajarish foydali: tomonining uzunligibirlikdan ajrata olish uchun bunday mashqlar bajarish foydali: tomonining uzunligi
1 sm bo`lgan kvadrat chizing, 3 sm va 3 kv.sm ni chizing. 1 sm bo`lgan kvadrat chizing, 3 sm va 3 kv.sm ni chizing.
Mashqlar bajarish natijasida xulosa qilinadi: figuraning yuzi deb, shuMashqlar bajarish natijasida xulosa qilinadi: figuraning yuzi deb, shu
figuraning bo`linishi mumkin bo`lgan kvadratlar soniga aytiladi.figuraning bo`linishi mumkin bo`lgan kvadratlar soniga aytiladi.

Paletka.Paletka.
Ko`pgina figuralarni chiziqlar bilan teng qismlarga bo`lib chiqish Ko`pgina figuralarni chiziqlar bilan teng qismlarga bo`lib chiqish
ko`p vaqtni oladi va qiyinroq. Bu ishni osonlashtirish uchun kvadratko`p vaqtni oladi va qiyinroq. Bu ishni osonlashtirish uchun kvadrat
Santimetrlarga bo`lib chiqilgan maxsus o`lchov asbobi – Paletkadan foydalaniladi.Santimetrlarga bo`lib chiqilgan maxsus o`lchov asbobi – Paletkadan foydalaniladi.
Uni shaffod plastinkadan, to`r kalka yoki ramkaga iplar tortish orqali yasashUni shaffod plastinkadan, to`r kalka yoki ramkaga iplar tortish orqali yasash
mumkin. Daftarlarga chizilgan figuralarning yuzlarini topish uchun daftarmumkin. Daftarlarga chizilgan figuralarning yuzlarini topish uchun daftar
chiziqlaridan palastka sifatida foydalanish mumkin ayniqsa kataklarga bo`linganchiziqlaridan palastka sifatida foydalanish mumkin ayniqsa kataklarga bo`lingan
doskadan egrichiziqli figuralarni chizish va unga joylashgan kvadratlarni tezdoskadan egrichiziqli figuralarni chizish va unga joylashgan kvadratlarni tez
sanashga qulay imkoniyatlar yaratadi.sanashga qulay imkoniyatlar yaratadi.
Paletka yordamida figuralar yuzlarini topish uchun dastlab to`g`ri to`rtburchakPaletka yordamida figuralar yuzlarini topish uchun dastlab to`g`ri to`rtburchak
va kvadratlardan tuzilgan figuralarni, so`ngra ixtiyoriy egri chiziqli figuralarningva kvadratlardan tuzilgan figuralarni, so`ngra ixtiyoriy egri chiziqli figuralarning
yuzlarini hisoblash maqsadga muvofiq.yuzlarini hisoblash maqsadga muvofiq.
Berilgan figuraning yuzasini hisoblash uchun bu figuraga Paletkani ixtiyoriyBerilgan figuraning yuzasini hisoblash uchun bu figuraga Paletkani ixtiyoriy
qo`yiladi, oldin figura chizig`i bilan qirqilgan kvadratlar soni hisoblanadi.qo`yiladi, oldin figura chizig`i bilan qirqilgan kvadratlar soni hisoblanadi.
Bularning har birini kvadrat Santimetrning yarmi deb qabul qilingan, shuningBularning har birini kvadrat Santimetrning yarmi deb qabul qilingan, shuning
uchun topilgan sonni 2 ga bo`linadi, unga to`la kvadrat Santimetrlar soniuchun topilgan sonni 2 ga bo`linadi, unga to`la kvadrat Santimetrlar soni
qo`shilib, fi guraning yuzi taqriban topiladi: 7+6=13 (kv. sm).qo`shilib, fi guraning yuzi taqriban topiladi: 7+6=13 (kv. sm).

3. O`quvchilarni to`g`ri to`rtburchakning yuzini hisoblash qoidasi bilan3. O`quvchilarni to`g`ri to`rtburchakning yuzini hisoblash qoidasi bilan
tanishtirish amaliy ish bajarish bilan amalga oshiriladi: o`quvchilarga kvadratlargatanishtirish amaliy ish bajarish bilan amalga oshiriladi: o`quvchilarga kvadratlarga
bo`lingan to`g`ri to`rtburchak chizilgan qog`oz beriladi (eni 5 sm bo`yi 7 sm).bo`lingan to`g`ri to`rtburchak chizilgan qog`oz beriladi (eni 5 sm bo`yi 7 sm).
O`quvchilar kvadratlar sonini har xil usullar bilan hisoblashadi.O`quvchilar kvadratlar sonini har xil usullar bilan hisoblashadi.
1 usul.1 usul.
ustunlar sonini qatorlar soniga ko`paytiriladi, ya'ni 7x5=35 kv. sm. ustunlar sonini qatorlar soniga ko`paytiriladi, ya'ni 7x5=35 kv. sm.
2 usul.2 usul.
qatorlar sonini ustunlar soniga ko`paytiriladi, ya'ni 5x7=35 kv.sm. qatorlar sonini ustunlar soniga ko`paytiriladi, ya'ni 5x7=35 kv.sm.
Shundan keyin, to`g`ri to`rtburchakning bo`yi va eni o`lchanadi. Demak,Shundan keyin, to`g`ri to`rtburchakning bo`yi va eni o`lchanadi. Demak,
7 soni to`g`ri to`rtburchakdagi qatorlar sonini, 5 – soni ega ustunlar sonini7 soni to`g`ri to`rtburchakdagi qatorlar sonini, 5 – soni ega ustunlar sonini
ifodalaydi. Bundan tashqari bu sonlar kvadrat Santimetrlarni ham bildiradi. ifodalaydi. Bundan tashqari bu sonlar kvadrat Santimetrlarni ham bildiradi.
Bir qancha mashqlar bajarish natijasida o`quvchilar to`g`ri to`rtburchakningBir qancha mashqlar bajarish natijasida o`quvchilar to`g`ri to`rtburchakning
yuzini hisoblash uchun uning bo`yi va enining uzunliklarini o`lchash va topilganyuzini hisoblash uchun uning bo`yi va enining uzunliklarini o`lchash va topilgan
sonlarni ko`paytirish yetarli ekanini payqab oladilar. sonlarni ko`paytirish yetarli ekanini payqab oladilar.

Mashqlar:Mashqlar:
1) 16 sonini 2 ta sonning ko`paytmasi shaklida ifodalang. 1) 16 sonini 2 ta sonning ko`paytmasi shaklida ifodalang.
2) Agar to`g`ri to`rtburchakning tomonlari 4 sm va 5 sm bo`lsa, uning yuzini2) Agar to`g`ri to`rtburchakning tomonlari 4 sm va 5 sm bo`lsa, uning yuzini
toping.toping.
3) Yuzi 16 kv. sm bo`lgan turli to`g`ri to`rtburchaklar chizing, uni bo`yang 3) Yuzi 16 kv. sm bo`lgan turli to`g`ri to`rtburchaklar chizing, uni bo`yang
yuzini hisoblang.yuzini hisoblang.
4) Tomonlari 4 sm va 5 sm bo`lgan to`g`ri to`rtburchak chizing, yuzini 4) Tomonlari 4 sm va 5 sm bo`lgan to`g`ri to`rtburchak chizing, yuzini
hisoblang.hisoblang.
Kvadrat detsimetr tushunchasini asoslash uchun o`qituvchi Gazeta, stol, partaKvadrat detsimetr tushunchasini asoslash uchun o`qituvchi Gazeta, stol, parta
yuzlarini hisoblashni o`quvchilarga taklif qilish mumkin. Bularni kv. sm dayuzlarini hisoblashni o`quvchilarga taklif qilish mumkin. Bularni kv. sm da
hisoblash ancha qiyin bu holda kattaroq o`lchov detsimetrlardan foydalanib,hisoblash ancha qiyin bu holda kattaroq o`lchov detsimetrlardan foydalanib,
yuzlarini o`lchashning yangi birligi kvadrat detsimetr tushunchasi kiritiladi.yuzlarini o`lchashning yangi birligi kvadrat detsimetr tushunchasi kiritiladi.
Kvadrat detsimetr so`zi tahlil qilinib, o`quvchilar uning tomonlariningKvadrat detsimetr so`zi tahlil qilinib, o`quvchilar uning tomonlarining
uzunliklari 1 dm bo`lgan kvadrat ekanini aniqlaydilar. O`qituvchi tomoni 1 dmuzunliklari 1 dm bo`lgan kvadrat ekanini aniqlaydilar. O`qituvchi tomoni 1 dm
bo`lgan kvadrat chizishni, uni kvadrat Santimetrlarga bo`lishni va kvadratbo`lgan kvadrat chizishni, uni kvadrat Santimetrlarga bo`lishni va kvadrat
detsimetrning yuzini kvadrat Santimetrlarda topishni o`quvchilarga taklif qiladi vadetsimetrning yuzini kvadrat Santimetrlarda topishni o`quvchilarga taklif qiladi va
1 kvxdm=100 kvxsm ekanligi aniqlanadi.1 kvxdm=100 kvxsm ekanligi aniqlanadi.
Yuzini topish qoidasi qo`llaniladigan mashqlar tizimi bajariladi:Yuzini topish qoidasi qo`llaniladigan mashqlar tizimi bajariladi:

1. Darslik muqovasining bo`yi va enini o`lchang va uning yuzini toping.1. Darslik muqovasining bo`yi va enini o`lchang va uning yuzini toping.
Yuzni kv. dm da ifodalang. Yuzni kv. dm da ifodalang.
2. Gazeta sahifasining bo`yi va enini detsimetrlarda o`lchang va uning yuzini2. Gazeta sahifasining bo`yi va enini detsimetrlarda o`lchang va uning yuzini
toping. Yuzni kv. sm da ifodalang.toping. Yuzni kv. sm da ifodalang.
Bunday mashqlar natijasida o`quvchilar o`lchash ko`nikmalari bilan birga,Bunday mashqlar natijasida o`quvchilar o`lchash ko`nikmalari bilan birga,
o`lchovlarni bir birlikdan boshqasiga almashtirishni o`rganadilar. Bu bilimlar esao`lchovlarni bir birlikdan boshqasiga almashtirishni o`rganadilar. Bu bilimlar esa
o`z navbatida ko`zda chamalab o`lchashga asos bo`lib xizmat qiladi.o`z navbatida ko`zda chamalab o`lchashga asos bo`lib xizmat qiladi.
Kvadrat metrni asoslash uchun sinf xonasi eng qulay misoldir. Buning uchunKvadrat metrni asoslash uchun sinf xonasi eng qulay misoldir. Buning uchun
inf o`lchov birlik – kvadrat metr tushunchasi kiritiladi. inf o`lchov birlik – kvadrat metr tushunchasi kiritiladi.
Kvadrat metr so`zi tahlil qilinib, o`quvchilar uning tomonlari uzunliklari 1Kvadrat metr so`zi tahlil qilinib, o`quvchilar uning tomonlari uzunliklari 1
metr bo`lgan kvadrat ekanligini aniqlaydilar.metr bo`lgan kvadrat ekanligini aniqlaydilar.
Kvadrat metr haqida aniq tasavvur hosil qilish uchun uning modeliniKvadrat metr haqida aniq tasavvur hosil qilish uchun uning modelini
ko`rsatish syezish foydali. Sinf yuzini, yer maydolarini kvadrat metrlarda hisoblashko`rsatish syezish foydali. Sinf yuzini, yer maydolarini kvadrat metrlarda hisoblash
mashqlari, yuz o`lchovlarini bir – biridan boshqasiga almashtirishni,mashqlari, yuz o`lchovlarini bir – biridan boshqasiga almashtirishni,
umumlashtirishni amalga oshiruv ishlari bajarilishi muhimdir.umumlashtirishni amalga oshiruv ishlari bajarilishi muhimdir.
00

kvm=100 kv dm = 10000 kv sm.kvm=100 kv dm = 10000 kv sm.

ADABIYOTLAR:ADABIYOTLAR:
1.1.

Jumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitishJumayeva M.E, Tadjiyeva Z.G`. “Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.metodikasi”. (O O`Y uchun darslik.) Toshkent. “Fan va texnologiya” 2005.
2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y 2. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda o`qitish metodikasidan praktikum. (O O`Y
uchun uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 . ) Toshkent. “O`qituvchi” 2004 .
3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya3. Jumayev M.E, Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasidan laboratoriya
mashg`ulotlari. (O O`Y uchun mashg`ulotlari. (O O`Y uchun
o`quv qo`llanmao`quv qo`llanma
) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.) Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2006.
Qo`shimcha adabiyotlarQo`shimcha adabiyotlar
1. 1.
Karimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yilKarimov .I.A. “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent: Ma’naviyat, 2008 yil
2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar2. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak Toshkent, “O’zbekiston” 2017 yil
3.3.
Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:Axmedov M. N. Abduraxmonova va boshqalar. «Matematika 1-darslik». Toshkent:
«turon - iqbol»-2019 yil.«turon - iqbol»-2019 yil.
4.4.
4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish4. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish
metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.metodikasi». O`quv qo`llanma. Toshknt: «O`qituvchi» - 1996 yil.
5.5.
5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «5. Abduraxnonova N.U. va boshqalar. «Matematika 2-darslik». Toshkent: «

Yangiyo‘lYangiyo‘l
Poligraf ServisPoligraf Servis
» - 2018yil.» - 2018yil.
6.6.
6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.6. S. Burxonova va boshqalar. «Matematika 3-darslik». Toshkent: «Sharq» - 2019 yil.
7.7.
7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -7. Bikboyyeva N.U. va boshqalar. «Matematika 4-darslik». Toshkent: «O`qituvchi» -
2020 yil.2020 yil.
8.8.
Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed." Gardner, H. "Testing for Aptitude, Not for Speed."
New York TimesNew York Times

18 July 2002.18 July 2002.
9.9.
Gathercoal, F. Gathercoal, F.
judicious Discipline.judicious Discipline.

San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.San Francisco, CA: Caddo Gap Press, 1997.
10.10.
Ginsberg, M. Ginsberg, M.
Motivation Matters: A Workbook for School Change.Motivation Matters: A Workbook for School Change.

San Francisco, San Francisco,
CA: Jossey Bass, 2004.CA: Jossey Bass, 2004.

Geometrik materialni o`rganish metodikasi.Geometrik materialni o`rganish metodikasi. R E J AR E J A 1 §. Boshlang`ich sinflarda geometrik materialni o`rganishning umumiy1 §. Boshlang`ich sinflarda geometrik materialni o`rganishning umumiy masalalari.masalalari. 2 §. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar sistemasini tarkib2 §. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar sistemasini tarkib toptirish.toptirish. 3 §. Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy malakalarini tarkib3 §. Geometrik figuralarni o`lchash va yasash amaliy malakalarini tarkib toptirish.toptirish. 4 §. Ko`p burchakning geometrik chizmalarni harf bilan belgilab o`qish4 §. Ko`p burchakning geometrik chizmalarni harf bilan belgilab o`qish ko`nikmalari.ko`nikmalari. 5 §. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni,5 §. Geometrik kattaliklar (uzunlik, yuza, hajm) haqidagi tasavvurlarni, kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`lchashni o`rganish.kesmalarni, figuralar yuzlari va hajmlarini o`lchashni o`rganish. 6 §. Geometrik mazmunli matnli masalalar.6 §. Geometrik mazmunli matnli masalalar.

Asosiy geometrik tushunchalarAsosiy geometrik tushunchalar 1 sinf1 sinf Doira, kvadrat, baland, past, ko`pburchak, uchburchak, o`ng, chap, o`rta,Doira, kvadrat, baland, past, ko`pburchak, uchburchak, o`ng, chap, o`rta, uzunlik, keng, qalin, uzoq, yaqin, shaklni sanash, shakl ajratish, shakl yasash, haduzunlik, keng, qalin, uzoq, yaqin, shaklni sanash, shakl ajratish, shakl yasash, had soni, chizish asboblari, shakl nomi, qiziqarli shakllar.soni, chizish asboblari, shakl nomi, qiziqarli shakllar. Nuqta, to`g`ri chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq sm, o`lchash, taqqoslash,Nuqta, to`g`ri chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq sm, o`lchash, taqqoslash, masala, chizish, dm.masala, chizish, dm. 2 sinf2 sinf To`g`ri burchak, to`g`ri to`rtburchak, shakl nomi, shakl yasash, kesmaniTo`g`ri burchak, to`g`ri to`rtburchak, shakl nomi, shakl yasash, kesmani o`lchash, shakl ajratish, to`g`ri bo`lmagan burchaklar, kvadrat, shakllarnio`lchash, shakl ajratish, to`g`ri bo`lmagan burchaklar, kvadrat, shakllarni taqqoslash, chizish, siniq chiziq, kub rasmini sanash, millimetr, kesmani harf bilantaqqoslash, chizish, siniq chiziq, kub rasmini sanash, millimetr, kesmani harf bilan belgilash va yozish, uzunlik miqdorlarini taqqoslash, geometrik mazmunlibelgilash va yozish, uzunlik miqdorlarini taqqoslash, geometrik mazmunli masalalar, mantiqiy shakl tuzish, doira, Paletkada yuzani o`lchash, to`g`ri to`rtmasalalar, mantiqiy shakl tuzish, doira, Paletkada yuzani o`lchash, to`g`ri to`rt burchak yuzani o`lchash, kv.sm. vyertikal, gorizantal, og`ma so`zlari, ko`zdaburchak yuzani o`lchash, kv.sm. vyertikal, gorizantal, og`ma so`zlari, ko`zda chamalash.chamalash. 3 sinf3 sinf Shakl nomi, figuralarni ajratish kesma o`lchash, pyerimetr, harf bilanShakl nomi, figuralarni ajratish kesma o`lchash, pyerimetr, harf bilan belgilash, kilometr, siniq chiziq, uzunlik jadvali, burchak, yuzani topish, yuzanibelgilash, kilometr, siniq chiziq, uzunlik jadvali, burchak, yuzani topish, yuzani taqqoslash, kv.sm, geometrik mazmunli masala, kv.dm, doira radiusi, ko`zdataqqoslash, kv.sm, geometrik mazmunli masala, kv.dm, doira radiusi, ko`zda chamalash.chamalash. 4 sinf4 sinf Chizish, chizma nomi, belgilash, perimetr, shakl yasash, geometrik masala,Chizish, chizma nomi, belgilash, perimetr, shakl yasash, geometrik masala, shakl ajratish, birliklarni almashtirish, yuzani topish, yuzani taqqoslash, shakl ajratish, birliklarni almashtirish, yuzani topish, yuzani taqqoslash, PaletkaPaletka qoidasi, to`g`ri to`rt burchak yuzasini topish usuli, yuza birliklari jadvali, xaritaqoidasi, to`g`ri to`rt burchak yuzasini topish usuli, yuza birliklari jadvali, xarita tuzish, masshtab, hajm, kub-sm, dm-kub.tuzish, masshtab, hajm, kub-sm, dm-kub. 1 1 §§ . Geometrik materialni o`rganishning asosiy masalalari. . Geometrik materialni o`rganishning asosiy masalalari. Boshlang`ich sinflar matematikasida geometrik material alohida o`rinBoshlang`ich sinflar matematikasida geometrik material alohida o`rin egallaydi. Geometrik materiallar ko`pchilik hollarda arifmetik va materiallar bilanegallaydi. Geometrik materiallar ko`pchilik hollarda arifmetik va materiallar bilan

uzviy bog`liqlikda o`rganiladi. Davlat ta'lim standartlarida geometrik materialniuzviy bog`liqlikda o`rganiladi. Davlat ta'lim standartlarida geometrik materialni o`rganishga yetarlicha e'tibor berilgan.o`rganishga yetarlicha e'tibor berilgan. Boshlang`ich sinflarda geometrik elementlarini o`rganishning asosiy maqsadiBoshlang`ich sinflarda geometrik elementlarini o`rganishning asosiy maqsadi geometrik shakllar, ularning elemetlaril orasidagi munosabatlari, xossalarigeometrik shakllar, ularning elemetlaril orasidagi munosabatlari, xossalari haqidagi tasavvurlar tizimini tarkib toptirishdan iborat, shakllarni chizmachilik vahaqidagi tasavvurlar tizimini tarkib toptirishdan iborat, shakllarni chizmachilik va o`lchash asboblari yordamida yoki ularsiz yasash, o`lchash amaliy malakalario`lchash asboblari yordamida yoki ularsiz yasash, o`lchash amaliy malakalari shakllantiriladi. Geometrik elementlari bilan tanishtirishda kuzatish, taqqoslash,shakllantiriladi. Geometrik elementlari bilan tanishtirishda kuzatish, taqqoslash, induktiv va deduktiv xulosa chiqarish, laboratoriya, amaliy metodlaridaninduktiv va deduktiv xulosa chiqarish, laboratoriya, amaliy metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.foydalanish maqsadga muvofiq. Bu maqsad va vazifalarni hisobga olgan holda o`qitishning turli vositalaridanBu maqsad va vazifalarni hisobga olgan holda o`qitishning turli vositalaridan keng foydalaniladi. Masalan, geometrik shakllar modellari, plakatlar, kartochkalar,keng foydalaniladi. Masalan, geometrik shakllar modellari, plakatlar, kartochkalar, predmetlar, cho`plar, diapozitiv, kodopozitiv, diafilmlar bilan birga chizmalarnipredmetlar, cho`plar, diapozitiv, kodopozitiv, diafilmlar bilan birga chizmalarni bajarish uchun chizmachilik – o`lchash asboblarii to`plami: chizg`ich, sirkul,bajarish uchun chizmachilik – o`lchash asboblarii to`plami: chizg`ich, sirkul, Paletka albatta sinfda mavjud bo`lishi muhimdir. Paletka albatta sinfda mavjud bo`lishi muhimdir. 2 2 §§ . Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar tizimini tarkib. Geometrik figuralar haqida dastlabki tasavvurlar tizimini tarkib toptirish.toptirish. Asosiy geometrik figuralar haqidagi tasavvurlar va ko`nikmalariniAsosiy geometrik figuralar haqidagi tasavvurlar va ko`nikmalarini shakllantirish matematika o`qitishning ilk kunlaridayoq amalga oshirilib boriladi.shakllantirish matematika o`qitishning ilk kunlaridayoq amalga oshirilib boriladi. O`quvchilar bunda turli xil tabiatli predmetlar va geometrik shakllar modellariO`quvchilar bunda turli xil tabiatli predmetlar va geometrik shakllar modellari bilan ish ko`rib, mashqlarni bajara borib, shakllarning muhim va muhimbilan ish ko`rib, mashqlarni bajara borib, shakllarning muhim va muhim bo`lmagan umumiy belgilarni aniqlaydilar. O`quvchilar dastlab nuqta, to`g`ribo`lmagan umumiy belgilarni aniqlaydilar. O`quvchilar dastlab nuqta, to`g`ri chiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq tushunchalari haqida aniq tasavvurlarnichiziq, egri chiziq, kesma, siniq chiziq tushunchalari haqida aniq tasavvurlarni tarkib toptirish kerak. Bu tushunchalar maktab geometriya kursining asosiytarkib toptirish kerak. Bu tushunchalar maktab geometriya kursining asosiy (ta'riflanmaydigan) tushunchalaridan bo`lganligi uchun (ta'riflanmaydigan) tushunchalaridan bo`lganligi uchun «Nuqta deb nimaga«Nuqta deb nimaga aytiladi»,aytiladi», «To`g`ri chiziq deb nimaga aytiladi»«To`g`ri chiziq deb nimaga aytiladi» degan savol ma'noga ega degan savol ma'noga ega bo`lmay qoladi.bo`lmay qoladi.

Qalam uchining qog`ozdagi izi, bo`rning doskadagi izi Qalam uchining qog`ozdagi izi, bo`rning doskadagi izi nuqtanuqta haqida haqida tasavvurni beradi. Bo`r surtilgan ipni tarang tortib qo`yib yuborilsa, doskadatasavvurni beradi. Bo`r surtilgan ipni tarang tortib qo`yib yuborilsa, doskada TO`G`RI ChIZIQTO`G`RI ChIZIQ bir qismining obrazi hosil bo`ladi. Uni har ikkala tomongabir qismining obrazi hosil bo`ladi. Uni har ikkala tomonga davom ettirishi mumkin. Chizg`ich yordamida, qog`oz varag`ini buklash orqali,davom ettirishi mumkin. Chizg`ich yordamida, qog`oz varag`ini buklash orqali, tekisliklarning kesishish chizig`i, stol qirrasi kabilarni ham to`g`ri chiziq debtekisliklarning kesishish chizig`i, stol qirrasi kabilarni ham to`g`ri chiziq deb tasavvur qilish mumkin. tasavvur qilish mumkin. O`quvchilarni to`g`ri chiziq bilan tanishtirilayotganda egri chiziq bilan hamO`quvchilarni to`g`ri chiziq bilan tanishtirilayotganda egri chiziq bilan ham tanishtiriladi. Tarang tortilgan ip salqi holatga keltirilsa, u qoldirgan iz tanishtiriladi. Tarang tortilgan ip salqi holatga keltirilsa, u qoldirgan iz egri chiziqegri chiziq haqida tasavvur beradi. Mashqlar bajarish orqali o`quvchilar to`g`ri va egrihaqida tasavvur beradi. Mashqlar bajarish orqali o`quvchilar to`g`ri va egri chiziqlarning ba'zi xossalari bilan tanishtiradilar. Masalan, berilgan nuqtadanchiziqlarning ba'zi xossalari bilan tanishtiradilar. Masalan, berilgan nuqtadan chiziqlar o`tkazish bo`yicha mashq qilib, bir nuqta orqali istalgancha to`g`ri va egrichiziqlar o`tkazish bo`yicha mashq qilib, bir nuqta orqali istalgancha to`g`ri va egri chiziq o`tkazish mumkin, berilgan ikki nuqta orqali faqat bitta to`g`ri chiziq vachiziq o`tkazish mumkin, berilgan ikki nuqta orqali faqat bitta to`g`ri chiziq va istalgancha egri chiziq o`tkazish mumkin degan xulosaga keladilar.istalgancha egri chiziq o`tkazish mumkin degan xulosaga keladilar. Kesma tushunchasi amaliy topshiriqlar bajarish natijasida o`zlashtiriladi.Kesma tushunchasi amaliy topshiriqlar bajarish natijasida o`zlashtiriladi. Agar to`g`ri chiziqqa ikkita nuqta qo`yilsa, to`g`ri chiziqning chyegarasining shuAgar to`g`ri chiziqqa ikkita nuqta qo`yilsa, to`g`ri chiziqning chyegarasining shu ikki nuqtalardan iborat qismi kesma deyiladi. Kesmalning chegaralariniikki nuqtalardan iborat qismi kesma deyiladi. Kesmalning chegaralarini chiziqchalar bilan ham belgilash mumkin.chiziqchalar bilan ham belgilash mumkin. O`quvchilar to`g`ri chiziq tasviri, kesma tasviridan qanday farq qilishiniO`quvchilar to`g`ri chiziq tasviri, kesma tasviridan qanday farq qilishini bilishlari muhim: kesmaning oxirlari nuqta yoki chiziqchalar bilan belgilanadi.bilishlari muhim: kesmaning oxirlari nuqta yoki chiziqchalar bilan belgilanadi. Ko`pburchaklar bilan bolalar maktabgacha davrlaridanoq uchrashishganlar.Ko`pburchaklar bilan bolalar maktabgacha davrlaridanoq uchrashishganlar. O`qituvchining vazifasi o`quvchilarning geometrik shakllar haqidagi bilimlariniO`qituvchining vazifasi o`quvchilarning geometrik shakllar haqidagi bilimlarini kengaytirish, ularni ajrata olish, chizish, ba'zi xossalarini tanishtirishdan iborat.kengaytirish, ularni ajrata olish, chizish, ba'zi xossalarini tanishtirishdan iborat. Turli modellardan foydalanib uchburchak bilan tanishtiriladi. UchburchakningTurli modellardan foydalanib uchburchak bilan tanishtiriladi. Uchburchakning asosiy elementlari uchi, tomoni, burchagini ajratishni o`rgatish muhimdir.asosiy elementlari uchi, tomoni, burchagini ajratishni o`rgatish muhimdir. To`rtburchak, beshburchak va oltiburchak bilan tanishtirishda ham shungaTo`rtburchak, beshburchak va oltiburchak bilan tanishtirishda ham shunga o`xshash ish olib boriladi. Geometrik figuralarni o`rganishda o`quvchilar dasturo`xshash ish olib boriladi. Geometrik figuralarni o`rganishda o`quvchilar dastur talablariga muvofiq quyidagilarni bilishlari kerak. talablariga muvofiq quyidagilarni bilishlari kerak. - shakllar haqidagi tasavvurga ega bo`lish, shakllarning nomlari va belgilash.- shakllar haqidagi tasavvurga ega bo`lish, shakllarning nomlari va belgilash. - figuralarni bir – biridan farqini bilish, figuralarni qismlarga ajratish va- figuralarni bir – biridan farqini bilish, figuralarni qismlarga ajratish va birlashtirish orqali yangi figuralar hosil qilish malakasiga ega bo`lish.birlashtirish orqali yangi figuralar hosil qilish malakasiga ega bo`lish.

- figuralarni taqqoslash.- figuralarni taqqoslash. Dasturning bu talablarini bajarish o`quvchilarda geometrik tasavvurlarDasturning bu talablarini bajarish o`quvchilarda geometrik tasavvurlar ko’lamini yaratish uchun zarurdir, keyinchalik shu tasavvurlar asosida geometrikko’lamini yaratish uchun zarurdir, keyinchalik shu tasavvurlar asosida geometrik bilimlar rivojlantiriladi.bilimlar rivojlantiriladi. Geometrik figuralar haqida tasavvurlar beruvchi mashqlar tizimi Geometrik figuralar haqida tasavvurlar beruvchi mashqlar tizimi darslikda belgilangan.darslikda belgilangan. 1. Berilgan figuralar orasida ko`rsatilgan xossalarga ega bo`lgan figuralarni1. Berilgan figuralar orasida ko`rsatilgan xossalarga ega bo`lgan figuralarni topish.topish. Masalan, to`rtta tomoni va to`rtta burchagi bo`lgan figurani ko`rsating., Masalan, to`rtta tomoni va to`rtta burchagi bo`lgan figurani ko`rsating., rasmga qarab bu figuralar nomini ayt, to`rtburchaklar orasidan to`g`rirasmga qarab bu figuralar nomini ayt, to`rtburchaklar orasidan to`g`ri to`rtburchaklarni top, to`g`ri to`rtburchaklar orasidan kvadratlarni ko`rsat, figuralarto`rtburchaklarni top, to`g`ri to`rtburchaklar orasidan kvadratlarni ko`rsat, figuralar nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi.nimasi bilan o`xshash va nimasi bilan farq qiladi. 2. Ko`pburchaklarni alomatlari bilan sinflarga ajratish.2. Ko`pburchaklarni alomatlari bilan sinflarga ajratish. Masalan, figuralarni rangiga ko`ra har xil guruhlarga ajrating, har qaysiMasalan, figuralarni rangiga ko`ra har xil guruhlarga ajrating, har qaysi guruhning nomini ayting; figuralarni almashtiring va shakli bo`yicha o`xshashguruhning nomini ayting; figuralarni almashtiring va shakli bo`yicha o`xshash guruhlarga ajrating.guruhlarga ajrating. Ko`pburchaklarni qanday belgilariga qarab guruhlash mumkin; tasvirdagiKo`pburchaklarni qanday belgilariga qarab guruhlash mumkin; tasvirdagi figuralarni bir so`z bilan qanday atash mumkin.figuralarni bir so`z bilan qanday atash mumkin. 3. Geometrik figuralar modellari yordamida figuralarni qismlarga ajratish va3. Geometrik figuralar modellari yordamida figuralarni qismlarga ajratish va qismlardan yangi figuralar tuzish, naqshlar tuzish.qismlardan yangi figuralar tuzish, naqshlar tuzish. Masalan, chizmada nechta uchburchak bor, chizmada nechta to`g`riMasalan, chizmada nechta uchburchak bor, chizmada nechta to`g`ri to`rtburchak bor, ko`pburchaklardan uycha, archa, kuchukcha, parovoz tuzing.to`rtburchak bor, ko`pburchaklardan uycha, archa, kuchukcha, parovoz tuzing. To`g`ri burchak bilan tanishtirishni amaliy ish bajarish orqali amalgaTo`g`ri burchak bilan tanishtirishni amaliy ish bajarish orqali amalga oshiriladi. To`g`ri burchak modeli tayyorlanib, ularning har biri ustma – ustoshiriladi. To`g`ri burchak modeli tayyorlanib, ularning har biri ustma – ust tushishiga ishonch hosil qilinadi. Bu modellar yordamida atrofdagi predmetlardantushishiga ishonch hosil qilinadi. Bu modellar yordamida atrofdagi predmetlardan to`g`ri va noto`g`ri burchaklar aniqlanadi. To`g`ri burchak modeli to`g`rito`g`ri va noto`g`ri burchaklar aniqlanadi. To`g`ri burchak modeli to`g`ri to`rtburchak va kvadrat haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish uchun muhim vositato`rtburchak va kvadrat haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish uchun muhim vosita bo`ladi.bo`ladi.

O'xshashlar

Algebra materiallarini o`rganish metodikasi

Butun nomanfiy sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. Nomerlashni o`rganish metodikasining umumiy masalalari.10 ichida

«Minglik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 1000 ichida

«Yuzlik» mavzusida sonlarni nomerlashni o`rganish metodikasi. 100 ichida

O`ZBEKISTON TABIIY GEOGRAFIYASINI O`RGANISH