logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. O‘ZBEKISTONDA VIJDON YERKINLIGI

O‘ZBEKISTONDA VIJDON YERKINLIGI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.015625 KB
Ko'chirib olish
O‘ZBEKISTONDA VIJDON YERKINLIGI. Reja: 1. Vijdon yerkinligi tushunchasi. Xalqaro me’yoriy xujjatlarda vijdon yerkinligi. 2. O‘zbekistonda vijdon yerkinligining Asosiy Qonun bilan kafolatlanishi. 3. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan diniy konfessiya va tashkilotlar. 4. Missionyerlik va prozelitizm xavfining bartaraf etilishi. 5. Ma’rifiy islomni targ‘ib etish - yoshlarni diniy mutaassiblik, aqidaparastlik va ekstremistik g‘oyalardan muhofaza etishning oqilona yuli. 1. Vijdon yerkinligi tushunchasi. Xalqaro me’yoriy xujjatlarda vijdon yerkinligi. Vijdon yerkinligi tushunchasi qanday ma’noni bildiradi? Vijdon yerkinligi kishining biror dinga e’tiqod qilish yoki xech qanday dinga e’tiqod qilmaslik xuquqidir. SHuning uchun bu muammo ijtimoiy hayotda tarixan muhim va murakkab masala bo‘lib kelgan. Vijdon yerkinligi xuquqi kishilarning dinga bo‘lgan munosabatidan tashqari shaxsning demokratik, adolatparvarlik va insonparvarlik kabi katta ijtimoiy, siyosiy, xuquqiy va axloqiy tushunchalarni ham qamrab oladi. Talaba mavzuni yoritishda Vijdon yerkinligi kishilarning ruhiy olamiga, uning sog‘lom va barkamolligiga bevosita ta’sir ko‘rsatishini anglab olmog‘i lozim. SHuning uchun ham bu masalaning ijtimoiy hayotdagi o‘rni va bajaradigan vazifalari g‘oyat muhimdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustavidan tortib, barcha xalqlar xujjat va shartnomalarda, hamma mamlakatlarning konstitutsiya va qonunlarida vijdon yerkinligi masalasi o‘z ifodasini topgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1948 yilda qabul qilingan “Inson xuquqlari umumjahon deklaratsiyasi”ning 18-moddasiga muvofiq “Har bir inson fikrlash, vijdon va din yerkinligi xuquqiga ega. Bu xuquq o‘z dini yoki e’tiqodini o‘zgartirish yerkinligini, o‘z dini yoki e’tiqodiga o‘zicha, shuningdek boshqalar bilan birgalikda amal qilish kafolatini, ibodat qilishda va diniy marosimlarda yakka tartibda va odamlar orasida birga qatnashish yerkinligini o‘z ichiga oladi”. Mazkur normaga ko‘ra vijdon yerkinligi shaxsga quyidagi huquqlarni kafolatlaydi: •SHaxsning o‘z dini yoki e’tiqodiga ega bo‘lish; •SHaxsning o‘z dini yoki e’tiqodini o‘zgartirish; •Ta’limotda, toat-ibodat qilishda va diniy rasm-rusm hamda marosimlarni ommaviy yoki xususiy tartibda ado etish; •O‘z dini yoki e’tiqodiga yakka o‘zi, shuningdek, boshqalar bilan birga amal qilish. Bundan tashqari, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida”gi xalqaro Paktning 19-moddasida ham vijdon yerkinligiga ayni shu mazmunda izoh byerilgan. Vijdon yerkinligi qandaydir bir mavxum tushuncha emas, u albatta ma’lum ijtimoiy vaziyatda namoyon bo‘ladi. SHuning uchun uni konkret tarixiy, ijtimoiy sharoitsiz, ob’ektiv va sub’ektiv omillarsiz tasavvur qilish qiyin. Bundan tashqari “vijdon yerkinligi” tushunchasini ilmiy talqin qilishda albatta milliy, mafkuraviy, madaniy va sinfiy omillarni ham nazarda tutish kyerak. Vijdon yerkinligi dinga ishonuvchilarni majburan o‘z e’tiqodlaridan qaytarib, dinni ma’muriy tarzda taqiqlab qo‘yishning har qanday nazariy va amaliy ko‘rinishlariga chek qo‘yadi. SHuningdek, u jamiyatdagi barcha konfessiyalar, ya’ni dinlar, chyerkov va diniy birlashmalar, turli dinlarga e’tiqod qiluvchi kishilarni teng xuquqli deb biladi, biron bir dinni imtiyozli, boshqa dinlardan ustun qilib qo‘ymaydi. SHu bilan birga jamiyatda ilmiy dunyoqarashning qaror topishini vijdon yerkinligining amalda namoyon bo‘lish belgilaridan biri deb xisoblaydi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bu masalalar o‘z echimini topgan va u dunyodagi rivojlangan mamlakatlardagi huquqiy-me’yoriy talablarga to‘la javob byeradi. Har qanday dinga e’tiqod qiluvchi va hech qanday dinga e’tiqod qilmaydigan kishilar uchun bir xildagi shartlar qo‘yilishini ta’minlovchi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasida, jumladan, shunday deyiladi: “Hamma uchun vijdon yerkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi” 1 . Mazkur qoidada dunyoviy davlatning dinga bo‘lgan munosabatini ifodalaydigan asosiy tamoyillar o‘z ifodasini topgan: - dindorlarning diniy tuyg‘ularini hurmat qilish; - diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish; - diniy qarashlarga amal qiluvchi fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo‘l qo‘ymaslik; - ma’naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo‘llarini izlash zarurati; 1 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2017. – Б. 13. - dindan buzg‘unchilik maqsadlarida foydalanishga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini e’tirof etish 2 . Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu dinning siyosatga aralashmasligi. Zyero, har qanday din, birinchi o‘rinda ma’naviy-axloqiy jihatni o‘z ichiga oladi. 2. O‘zbekistonda vijdon yerkinligining Asosiy Qonun bilan kafolatlanishi. 1992 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31- moddasida har bir fuqaro uchun vijdon yerkinligi huquqining kafolatlanishi tabiiy holdir. YAna bir muhim tomoni – keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda salmoqli o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. Dinning jamiyatdagi o‘rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko‘rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga o‘tkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengayib bormoqda. Mustaqillik yillarida vijdon yerkinligi prinsiplarini tiklash va unga og‘ishmay amal qilish davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatiga aylanib qoldi. 1991 yilda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi «Vijdon yerkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunni qabul qildi. 1998 yilda bu qonunning yangi tahriri qabul qilinib, 15 may kuni matbuotda e’lon qilindi va shu kundan e’tiboran u kuchga kirdi. Mazkur Qonun 23 moddadan iborat. Uning 1-moddasida ushbu qonunning maqsadi nimalardan iborat ekanligi ochiq va ravshan bayon etilgan: « Ushbu Qonunning maqsadi har bir shaxsning vijdon yerkinligi va diniy e’tiqod huquqini, dinga munosabatidan qat’inazar, fuqarolarning tengligini ta’minlash, shuningdek diniy tashkilotlarning faoliyati bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solib turishdan iborat » . 2 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиеgт кафолатлари. – Т.: Ўзбекистон, 1997. – Б. 43-44. Qonunning 3-moddasi vijdon yerkinligi huquqi haqida bo‘lib, un da har bir fuqaro dinga munosabatini o‘zi mustaqil aniqlashi, u har qanday dinga e’tiqod qilish yoki hech qanday dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega ekanligi va bu huquq esa O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi tomonidan kafolatlanajagi ta’kidlandi. 4-moddada fuqarolarning dinga munosabatlaridan qat’inazar, teng huquqliligi haqida so‘z boradi. Rasmiy hujjatlarda fuqaroning dinga munosabati ko‘rsatilishiga yo‘l qo‘yilmasligi ta’kidlanadi. Vijdon yerkinligi haqidagi qonunning 5-moddasida O‘zbekiston Respublikasida din va diniy tashkilotlar davlatdan ajratilganligi ko‘rsatilgan. Bu degani davlat diniy masalalar bilan shug‘ullanmaydi, diniy tashkilot va diniy boshqarma ishlariga aralashmaydi. Din va diniy tashkilotlar ham davlat ishlariga aralashmasligi lozim. Lekin diniy tashkilotlar jamoat ishlarida ishtirok etish huquqiga egadirlar. SHuningdek, mazkur moddada davlat turli diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo‘llab-quvvatlashi, konfessiyalar o‘rtasida adovatni avj oldirishga, xususan, bir diniy konfessiyadagi dindorni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlarga, missionyerlikka yo‘l qo‘ymasligi ta’kidlangan. Diniy tashkilotlarga O‘zbekiston Respublikasida diniy xaraktyerga ega bo‘lgan partiyalar tuzish, respublikadan tashqaridagi diniy partiyalarning bo‘lim yoki filiallarini ochish man etiladi. Dindan davlatga va Konstitutsiyaga qarshi targ‘ibot olib borishda, dushmanlik, nafrat, millatlararo adovat uyg‘otish, axloqiy negizlarni va fuqaroviy totuvlikni buzishda, bo‘hton, vaziyatni beqarorlashtiruvchi uydirmalar tarqatishda, aholi o‘rtasida vahima chiqarishda hamda davlatga, jamiyat va shaxsga qarshi qaratilgan boshqa xatti-harakatlarda foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. Tyerrorizm, narkobiznes va uyushgan jinoyatchilikka ko‘maklashadigan, shuningdek boshqa g‘arazli maqsadlarni ko‘zlovchi diniy tashkilotlar, oqimlar, sektalar va boshqalarning bunday faoliyatlari taqiqlanadi. Fuqarolar dinga bo‘lgan munosabatlaridan qat’inazar, ta’limning xilma-xil turlari va darajalarini egallashi mumkin. Qonunning 9-moddasida ko‘rsatilishicha, diniy tashkilotlarning markaziy boshqaruv organlari ruhoniylarni va o‘zlariga zarur bo‘lgan diniy xodimlarni tayyorlash uchun diniy o‘quv yurtlari tuzishga haqli. Diniy o‘quv yurtlari O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro‘yxat o‘tkazilib, tegishli litsenziya olganidan keyin faoliyat ko‘rsatish huquqiga ega bo‘ladi. Oliy va o‘rta diniy o‘quv yurtlarida ta’lim olish uchun fuqarolar O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuniga muvofiq umumiy majburiy o‘rta ta’lim olganidan keyin qabul qilinadi. Diniy ta’lim byeruvchilar maxsus diniy ma’lumoti bor kishilar bo‘lib, bolalarni o‘qitish uchun diniy boshqarmaning yoki markazning ruxsatnomasiga ega bo‘lishi kyerak. Xususiy diniy ta’lim byerishga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu qonun-qoidalarni buzganlar qonun oldida javobgardirlar. Diniy tashkilotlar diniy ta’lim olish uchun fuqarolarni chet elga yuborishlar va chet el fuqarolarini ta’lim olish uchun qabul qilishlari mumkin. Diniy tashkilot - bu ma’lum dinga ishonuvchilar va ularning jamoalarining uyushmasidir (masjid, chyerkov, sinagoga, diniy o‘quv yurtlari va h.k. kabi). Uni tashkil etish uchun unga bir xil e’tiqodga ega bo‘lgan kamida 100 kishi a’zo bo‘lishi kyerak. O‘zbekiston Respublikasining har qanday fuqarosi 18 yoshga to‘lganidan keyin ma’lum diniy jamiyatga a’zo bo‘lishi mumkin. Diniy tashkilotlar o‘z mulklariga ega bo‘ladilar. Binolar, din bilan bog‘liq buyumlar, ishlab chiqarish va xayriya ishlariga mo‘ljallangan inshootlar, pul mablag‘lari hamda diniy tashkilotlar faoliyatini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan boshqa mol-mulk diniy tashkilotlarning mulki hisoblanadi. Diniy tashkilotlarga tushadigan moliyaviy va mulkiy xayriyalardan, shuningdek fuqarolardan tushgan mablag‘lardan davlat solig‘i undirilmaydi. Ibodat, diniy rasm-rusum va marosimlar o‘tkazish mahalliy hokimiyat tomonidan taqiqlanmaydi. Qonunning 3-moddasida ko‘rsatilishicha, dinga e’tiqod qilish yoki o‘zga e’tiqodlar yerkinligi milliy xavfsizlikni va jamoat tartibini, boshqa fuqarolarning hayoti, salomatligi, axloqi, huquqi va yerkinligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan darajadagina cheklanishi mumkin. Diniy tashkilotlar fuqarolarni ishga olishga haqlidirlar. Ular davlat, jamoat korxonalari va tashkilotlarining ishchi xizmatchilari bilan baravar soliq to‘laydilar, ijtimoiy ta’minlanish va sug‘urta qilish xizmatlaridan foydalanadilar. Umumiy asosda nafaqa olishga haqlidirlar. Qonunning oxirgi 23-moddasida «Vijdon yerkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunni buzgan kishilar qonun oldida javob byerishlari ko‘rsatilgan. Konstitutsiyada hurfikrlilik, vijdon va diniy e’tiqod yerkinligi masalalariga katta e’tibor byerilgan. Unda dinning tarbiyaviy ahamiyatiga yanada ko‘proq e’tibor byerilishi lozimligi ko‘rsatilgan. 3. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan diniy konfessiya va tashkilotlar. Tarixdan ma’lumki, har qanday davlatning barqarorligi undagi xalqlar, millat va elatlarning huquq va yerkinliklari faqatgina qonuniy hujjatlarda belgilanishiga emas, balki ularning amalda qay darajada o‘z tasdig‘ini topishiga ham bog‘liqdir. SHu nuqtai nazardan qaraganda, mamlakatimizda fuqarolarning vijdon yerkinligi bilan bog‘liq huquqlari nafaqat qonun bilan mustahkamlab qoyilgani, balki amaliyotda uning asosiy tamoyillariga qat’iy rioya qilinayotgani hayotiy dalillar bilan tasdiqlanayotganini ta’kidlash zarur. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda diniy tashkilotlarning soni o‘sdi. Xususan, 1990 yilda respublikamizda 119 ta diniy tashkilot (89 ta islomiy va 30 ta noislomiy) mavjud bo‘lgan bo‘lsa, 1991 yilda 179 taga (146 islomiy va 33 noislomiy) etdi, 2008 yilning sentabriga kelib esa, ularning soni 2228 tani (2049 ta islomiy, 179 ta noislomiy) tashkil etdi. 2014 yil holatiga ko‘ra, respublikada 16 konfessiyaga mansub 2223 ta diniy tashkilot, shu jumladan, O‘zbekiston musulmonlar iidorasi, Qoraqalpog‘iston musulmonlari qoziyati, O‘zbekiston musulmonlari idorasining viloyatlar va Toshkent shahridagi vakilliklari, Toshkent islom instituti, 9 ta madrasa, 2037 tamasjid, Rus Pravoslav chyerkovi, Toshkent va O‘zbekiston eparxiyasi, Pravoslav seminariyasi, Rim-katolik markazi, Evangel xristian-baptistlar chyerkovlari uyushmasi, To‘liq injil xristianlar chyerkovlari markazi, Protestant seminariyasi, Bibliya jamiyati, 151 ta xristian chyerkovi, 8 tayahudiy, 6 ta bahoiy jamoasi, 1 ta Krishna jamiyati va 1 ta Budda ibodatxonasi faoliyat yuritmoqda. 110 dan ziyod millatga mansub aholinin 94% dan ziyodi islom, 3,5%ga yaqini pravoslav diniga mansub, qolganlarini boshqa konfessiya vakillari tashkil etadi 3 . Noislomiy diniy tashkilotlar qatorida Rus Pravoslav chyerkovi, Rim-katolik chyerkovi, Nemis evangel’-lyutyeranlar chyerkovi, Arman Apostollik chyerkovi, yahudiylar va Bahoiylar diniy jamoalari, Buddaviylar ibodatxonasi, Bibliya kitob jamiyati, Krishnani anglash jamiyati kabi tashkilotlarni sanash mumkin. Mustaqillikkacha bor-yo‘g‘i ikkita (Toshkent islom instituti va «Mir Arab» madrasasi) islomiy diniy o‘quv yurti bo‘lgan bo‘lsa, o‘tgan yillar davomida ularning soni ko‘paydi. Boshqacha aytganda, Imom al-Buxoriy nomidagi Toshkent islom instituti, Buxorodagi «Mir Arab», Toshkentdagi «Ko‘kaldosh», Qoraqalpog‘istondagi «Muhammad Byeruniy», Namangandagi «Mulla qirg‘iz», Xorazmdagi «Faxriddin ar-Roziy», Andijondagi «Sayyid Muhyiddin Maxdum», Qashqadaryodagi «Xoja Buxoriy» hamda faqat xotin-qizlar tahsil oladigan Toshkentdagi «Xadichai Kubro» va Buxorodagi «Joybori Kalon» o‘rta maxsus islom bilim yurtlaridan iborat yaxlit diniy ta’lim tizimi yaratildi. «Xoja Buxoriy» o‘rta maxsus bilim yurtida va Toshkent islom institutida yoshlar uchun maxsus guruhlar tashkil etildi. 2000–2001 o‘quv yilidan boshlab ushbu ta’lim muassasalaridagi o‘qitish jarayoni Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Kasb-hunar ta’lim markazining Davlat ta’limi standartlari bo‘limi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan ta’lim standartlari va o‘quv rejasi asosida tashkil etildi. Sodda qilib aytganda, o‘quv yurtlarida diniy va dunyoviy ta’limning uzviyligi ta’minlandi. SHu nuqtai nazardan qaraganda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 22 avgustda gi «Din sohasidagi ma’naviy-ma’rifiy, ta’lim ishlarini va faoliyatni takomillashtirishda ijtimoiy ko‘mak va imtiyozlar byerish to‘g‘risida» gi qarori alohida ahamiyatga ega bo‘lganini ta’kidlash zarur. Ushbu qarorga asosan 3 Qarang:1. HasanboyevО‘. О‘zbekistondadavlatvadinmunosabatlari: diniytashkilotlar, oqimlar, mafkuraviykurashningdolzarbyо‘nalishlari. T.: Toshkentislomuniversiteti. 2014.- 27 b. 2. О‘zbekistonetnokonfessionalatlasi. Mualliflarguruhi. T.: “Kartografiya”, 2011.-9 b. Toshkent islom instituti va o‘rta maxsus islom bilim yurtlarida joriy etilgan ta’lim standartlari, o‘quv rejalari hamda talabalarning qabul qilingan davlat meyorlariga muvofiq diniy va dunyoviy bilimlar olayotganini inobatga olib, mazkur o‘quv yurtlarining bitiruvchilariga byeriladigan diplomlar davlat ta’lim hujjati sifatida e’tirof etildi. SHu bilan birga, unga ega bo‘lgan shaxslarga davlat oliy ta’lim tizimida o‘qishni davom ettirish huquqi byerildi. Fuqarolarga haj ibodatini ado etishlari uchun barchasharoitlar yaratildi. Xususan, mustabid sho‘ro tuzumi davrida har yili uch, to‘rt kishiga haj ziyoratini amalga oshirishga ruxsat byerilgan bo‘lsa, hozirda yiliga besh mingdan ortiq kishi haj qilish, to‘rt ming kishi umra amalini bajarish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Bularning bari Xel’sinki YAkunlovchi akti, Vena va Kopengagenda qabul qilingan hujjatlarda qayd etilgan shaxsning vijdon va din yerkinligi borasidagi tamoyillarga to‘la muvofiq keladi. Lekin ming afsuski, yuqorida zikr etilgan yerkinliklarni suiiste’mol qiladigan, ulardan o‘z g‘arazli maqsadlari yo‘lida foydalanadiganlar ham mavjud. Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek: «Biz din bundan buyon ham aholini eng oliy ruhiy, axloqiy va madaniy myerosdan bahramand qilishi tarafdorimiz. Lekin biz hech qachon diniy da’vatlar hokimiyat uchun kurashga, siyosat, iqtisodiyot va qonunchilikka aralashish uchun bayroq bo‘lishiga yo‘l qoymaymiz. CHunki bu holni davlatimiz xavfsizligi, barqarorligi uchun jiddiy xavf-xatar deb hisoblaymiz». Bugun O‘zbekiston diniy bag‘rikenglik va murosa borasida nafaqat MDH davlatlari, balki butun dunyoga namuna bo‘lmoqda. Bu haqda dunyo miqyosida katta obro‘ va nufuzga ega insonlar ham yurtimizga ziyoratlari vaqtida ta’kidlab o‘tmoqdalar. Albatta, xalqimizga xos bu xislat bir zumda paydo bo‘lgan emas, balki uzoq tarixiy asoslariga ega. Missiоnеrlik va prоzеlitizmning mazmun-mоhiyati hamda missiоnеrlik faоliyatlarini amalga оshirishning mоliyaviy manbalari. “ Missionyerlik ” to’g’risida gapirganda, birinchi navbatda, uning kelib chiqishi va rivojiga to’xtalish lozim. Missionyerlik - eng umumiy ma’noda biror dinga e’tiqod qiluvchi xalqlar orasida boshqa dinni targ’ib qilishni anglatadi. Missionyerlik, asosan, xristianlikka xosdir. Bunday harakat xristianlik Vizantiya impyeriyasining davlat dini sifatida e’lon qilingan paytdan byeri olib borilmoqda. Xristian ruhoniylari dastlab missionyerlik harakatini Yevropa va Yaqin Sharqdagi ko’p xudolikka e’tiqod qilib kelgan aholini yakkaxudolikka targ’ib qilish bayrog’i ostida olib bordilar. Shu tariqa IV asrda paydo bo’lgan xristian missionyerligi XIII–XVI asrlarda Hindiston, Xitoy, Yaponiyaga kirib bordi. Katolik chyerkovida missionyerlik Ispaniya va Portugaliya impyeriyalari tashkil topgach (XIII–XVI asrlar) kuchaydi. Missionyerlik Rim impyeriyasiga yangi yerlarni o’z ta’siri ostiga olishda katta yordam byerdi. Katolik missionyerligiga rahbarlik qilish uchun papa Grigoriy XV 1662 yilda Diniy tar g’ ibot kongregatsiyasini ta’sis etdi. Missionyerlik XIX asrda yangidan faollashdi, ayniqsa, xristian missionyerlari Afrikada faoliyatlarini kuchaytirdilar va o’z mamlakatlarining siyosatini o’tkazishga yordam byerdilar. Yuqoridagi ma’lumotlar ham missionyerlik o’z tarixiga ega ekanini ko’rsatadi. Shunday bo’lsada, xristian diniy tashkilotlari tomonidan olib borilayotgan missionyerlik harakati bugungi kungacha ko’pdan-ko’p bahslarga sabab bo’lmoqda. Zyero, hozirgi davrda jahon aholisining mutlaq ko’pchiligi o’z diniga, aksariyat hollarda yakkaxudolikka ega bo’lgan davrda «missionyerlik» salbiy bir holatga aylanib qolganini ta’kidlash zarur. Ayni paytda, «missionyerlik» tushunchasining o’zi turlicha talqin etilayotganini ham qayd etish lozim. Xususan, protestant diniy tashkilotlari «missionyerlik» so’zini inkor etadilar va o’z faoliyatlarini «evangellashtirish» tushunchasi bilan izohlashga harakat qiladilar. Buni ular Bibliyaning tarkibiy qismi bo’lgan avliyo Markdan kelgan Evangeliyadagi xristianlar uchun jahon uzra o’z dinlarini barcha xalqlarga etkazish zarurligi to’ g’ risidagi ko’rsatmaning bajarilishi sifatida taqdim etadilar. Shu o’rinda bir holatga e’tibor qaratish zarur. Bibliyaning muqaddas kitobligini hech kim inkor etmaydi. Shu bilan birga, unda qayd etilgan yuqoridagiga o’xshash fikrlarning aynan Bibliya yozilgan davr uchun to’g’ri kelishligini ayrim xristian diniy tashkilotlari tushunishni xohlamayotganliklarini va ular olib borayotgan harakatlar haqli noroziliklarni keltirib chiqarayotganini ta’kidlash zarur. Qayd etilgan holatlar ham missionyerlik bugungi kunda mutaassiblikning o’ziga xos ko’rinishi sifatida namoyon bo’layotganini ko’rsatadi. “ P rozelitizm” - bu to’g’ridan-to’g’ri biron bir dinga ishongan fuqaroni o’z dinidan voz kechishga va o’zga dinni qabul qilishga majbur qilishdir. Prozelitizm keltirib chiqarayotgan salbiy oqibatlarni ayrim hayotiy misollarda ham ko’rish mumkin. Xususan, bizga qo’shni bo’lgan ayrim davlatlarda xristian dinini qabul qilgan kishilar vafot etganda jasadni qabristonga qo’yish bilan bog’liq muammolar kelib chiqmoqda. Mayyitning musulmon ota-onalari o’z farzandlarini xris tian mozoriga dafn etishni xohlamaganlari, musulmonlar esa xristian dini vakili jasadini o’z musulmon birodarlari yotgan joyga qo’yishni istamaganliklari natijasida kelishmovchiliklar yuzaga kelmoqda. Shuningdek, xristian dinini qabul qilgan kishi o’z o’g’lini xatna qildirishni xohlamagani, uning otasi esa, o’z nabirasini musulmon urf-odatlariga ko’ra xatna qildirishni istagani tufayli ota-bola o’rtasida janjallar kelib chiqqani ham ma’lum. Yuqoridagi kabi misollarni yana davom ettirish mumkin. Ammo shularning o’zi ham missionyerlik va prozelitizm harakatlari boshqa dinni qabul qilgan tub millat vakillari oilalarida nizolar va janjallarning avj olishiga hamda islom diniga mansub aholida xristianlikning ayrim yo’nalishlari vakillariga nisbatan dushmanlik hissiyotlarining paydo bo’lishi orqali dinlararo va millatlararo nizolarni keltirib chiqarishiga zamin yaratishi mumkinligini yaqqol tasavvur qilish imkonini byeradi. Shu bilan birga, din milliy ma’naviyat va madaniyatning tarkibiy qismi, millatni birlashtirib turuvchi muhim omillardan biri ekanini ham yoddan chiqarmaslik lozim. Bir tilda gaplashadigan, umumiy tarix va yagona davlatga ega bo’lgan, ammo turli dinlarga yoki diniy yo’nalishlarga e’tiqod qiladigan millatlar hamon ichki milliy birlikni ta’minlay olmayotgani, kichkina bir sabab qayta-qayta nizoli vaziyatlar va fuqarolar urushining kelib chiqishiga zamin yaratayotgani ham shunday xulosa chiqarish imkonini byeradi. Masalaning ana shu jihatiga e’tibor byerilsa, missionyerlik va prozelitizm harakatlari ortida diniy zaminda millatni ichidan bo’lib tashlashga qaratilgan g’arazli siyosiy maqsadlar yotganini va u keltirib chiqaradigan fojialarni anglab etish mumkin. Missionyerlik va prozelitizm ning shakllar i . XXI asr boshida missionyerlik haqiqatan ham o’ziga xos xususiyatlar kasb etmoqda. Eng avvalo, missionyerlar konkret mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatdan o’zlarining g’ arazli maqsadlariga yerishishda unumli foydalanishga harakat qilayotganliklarini ta’kidlash zarur. Bunda boquvchisini yo’qotgan bolalar, qarovchisiz qolgan qariyalar hamda nogironlar muammolari bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar va muassasalarga xayriya yordamlarini ko’rsatish, aholining nochor qatlamlarini moddiy qo’llab-quvvatlash va muhtojlarni oziq-ovqat bilan ta’minlash, ularga tibbiy yordamni tashkil etish orqali o’z qarashlari va harakatlariga xayrixohlikni uy g’ otishga intilmoqdalar. Missionyerlarning turli davlatlar, jumladan, Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlarida olib borayotgan amaliyoti tahlili xristianlikni tar g’ ib qilishda maxsus Adabiyotlar, audio va videokassetalarni mahalliy tillarda tayyorlash va bepul tarqatish, masihiylikka da’vat g’oyalari bilan sug’orilgan maxsus gazeta va jurnallarni nashr qilish masalalariga ham alohida e’tibor byerilayotganini ko’rsatadi. Ayni paytda, sport to’garaklari tashkil qilish va musobaqalar uyushtirish, ularning ishtirokchilariga xristianlikni tar g’ ib qiluvchi maxsus bukletlar tarqatish va sov g’ alar byerish hamda aholining turli qatlamlari bilan doimiy muloqotda bo’lish va ta’sir o’tkazish doirasini kengaytirish maqsadida tibbiyot, ta’lim-tarbiya sohasiga maxsus kadrlarni yuborish (tibbiy xizmatchi, o’qituvchi-murabbiy va sh.k.) yo’li bilan «tayanch nuqtani» tashkil etish va unga suyangan holda missionyerlikni kuchaytirishga intilish ham mavjudligini ta’kidlash joiz. Yerkin targ’ibot olib borish va faoliyat doirasini keskin kengaytirish maqsadida ayrim missionyerlik tashkilotlarining o’z harakatlarini xalqaro nodavlat tashkilotlari maqomida amalga oshirishga intilayotgani ham hozirgi davrdagi missionyerlikning muhim xususiyatlaridan biridir. Bunday intilish ortida o’ziga xos mantiq bor, albatta. Tajriba bunday maqom missionyerlik faoliyati haqli e’tirozlarni keltirib chiqarganda ularning xalqaro huquq normalarini ro’kach qilishiga va uning himoya mexanizmlaridan foydalanishga urinishlariga, o’z harakatlarini xas-po’shlashga va javobgarlikdan qochishga intilishlariga zamin yaratishini ko’rsatadi. Missionyerlar zamonaviy texnika va texnologiya, ommaviy axborot va kommunikatsiya vositalari imkoniyatlaridan ham samarali foydalanishga harakat qilmoqdalar. Turli davlatlar va mintaqalarda ish yuritayotgan missionyerlar intyernet tarmog’i orqali o’z faoliyatlarini muvofiqlashtirayotgani, moliyaviy mablag’larni bemalol u mamlakatdan bu mamlakatga o’tkazayotgani ham shunday xulosa chiqarish uchun asos bo’ladi. Bunday yo’l bilan missionyerlar va ularning homiylari u yoki bu davlatdagi diniy muvozanatni izdan chiqarish, soxta insonparvarlik yordami ko’rsatish bahonasida o’z ta’sir doiralarini kengaytirishga intilmoqdalar. 2 Diniy sеktalar faоliyatining оqibatlari va missiоnеrlikning milliy hayotga tahdidi. Asrlar davomida yurtimizda mehr-muruvvat va oqibat, ezgulik va yaxshilik, tinchlik va do’stlik g’ oyalariga asoslanadigan, ularni targ’ib etadigan turli dinlarga e’tiqod qiladigan kishilar hamkor va hamjihat yashab kelgan. Xususan, qadimdan diyorimizda islom, nasroniylik, iudaizm kabi dinlar yonma- yon yashab kelgan. Yirik shaharlarimizda masjid, chyerkov va sinagogalar faoliyat ko’rsatgani, tariximizning eng murakkab va og’ir davrlarida ham ular o’rtasida kelishmovchilik va mojarolar bo’lmagani ham buning tasdig’idir. Bugun ham mamlakatimizda turli konfessiyaga mansub diniy tashkilotlar faoliyat ko’rsatmoqda, fuqarolarimiz o’z diniy amallarini yerkin ado etib kelmoqdalar. Diniy tashkilotlar o’z faoliyatlarini amalga oshirishlari va mamlakat hayotida faol ishtirok etishlari uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan. Bu boradagi huquqiy asoslar O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida, «Vijdon yerkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida»gi Qonunda o’z ifodasini topgan. Ana shu asoslar mamlakatimizdagi barcha din vakillarining hamkor, hamjihat bo’lib, ulug’ va mushtarak g’oyalar yo’lida harakat qilishi uchun imkon yaratadi. Istiqlol yillarida din sohasida sodir bo’lgan o’zgarishlarni aniq misollarda ham ko’rish mumkin. Xususan, 2007 yilning 15 aprel holatiga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi hududida jami 181 ta noislomiy diniy tashkilot faoliyat olib bormoqda. Ular qatorida Rus Pravoslav chyerkovi (36), Rim-katolik chyerkovi (5), Evangel xristian-baptistlar chyerkovi (23), To’liq injilchi xristianlar chyerkovi (21), Ettinchi kun xristian-adventistlar chyerkovi (10), Novoapostol chyerkovi (4), Nemis Evangel-lyutyeranlar chyerkovi (3), Arman Apostollik chyerkovi (2), «Iegov guvohlari» chyerkovi (1), «Tolos Bojiy» chyerkovi (1), Koreys protestant chyerkovlari (58), yahudiylar diniy jamoalari (8), Bahoiylar diniy jamoalari (6), Buddaviylar ibodatxonasi (1), Krishnani anglash jamiyati (1), Bibliya kitob jamiyati (1) ni sanash mumkin. Shu bilan birga mustaqillik yillarida Pravoslav va Protestant seminariyalari ham faoliyat ko’rsata boshlaganini qayd etish zarur. 2006–2007 o’quv yilida Pravoslav seminariyasida 47 nafar va Protestant seminariyasida 33 nafar talaba ta’lim olmoqda. Qayd etilgan dalillar ham o’tgan yillarda sodir bo’lgan o’zgarishlar keng ko’lamli ekanini, yurtimizda diniy bag’rikenglik (tolyerantlik), konfessiyalararo hurmat, bir-birini tushunish asosiy hayotiy tamoyillardan biriga aylanganini ko’rsatadi. Ilmiy manbalar O’zbekiston ilk diniy qarash va tasavvurlar yuzaga kelgan eng qadimiy o’lkalardan biri ekanidan dalolat byeradi. O’lkamizda qadim zamonlardanoq zardushtiylik, buddizm, Yahudiylik , nasroniylik kabi dinlar vakillari tinch-totuv faoliyat olib borganlar. Bu haqda Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov shunday deydi: «Musulmonlar va xristianlarning O’zbekiston zaminida birgalikda hamnafas bo’lib yashashi diniy-ma’naviy totuvlikning nodir timsoli va barcha din vakillariga nisbatan bag’rikenglikning eng yaxshi namunasi deb hisoblanishiga arzigulikdir». 3. Mamlakatimizda o’tkazib kelinayotgan nufuzli xalqaro anjumanlar ishtirokchilari ham O’zbekistonda din sohasida olib borilayotgan islohotlar hamda boshqa davlatlarga namuna bo’la oladigan diniy bag’rikenglikni e’tirof etgan holda hukumatimiz siyosati, O’zbekistonda barcha din vakillariga yaratilgan yerkinliklar va diniy sohadagi katta o’zgarishlardan zo’r taassurot olganlarini ham ta’kidlab kelmoqdalar. Haqiqatan ham, mamlakatimizda millatlararo hamjihatlik va diniy bag’rikenglik sohasidagi davlat siyosati boshqalarga namuna bo’la oladigan darajada desak mubolag’a bo’lmaydi. Respublikamizda YuNESKO raxnamoligida «Jahon dinlari – tinchlik madaniyati yo’lida» mavzuida dinlararo muloqot xalqaro Kongressi, musulmon va xristian ilohiyotchilari ishtirokida «Bir samo ostida» xalqaro xristian-musulmon konfyerentsiyasi o’tkazilgani, Rus pravoslav chyerkovi Toshkent va O’rta Osiyo eparxiyasining 125 va 130 yilligi, Evangel-Lyutyeran jamoasi, Rim-katolik chyerkovi va Arman apostollik chyerkovlarining 100 yilligi nishonlangani ham buni tasdiqlaydi. Avvalo, zamonaviy missionyerlikka xos xususiyatlar bunday harakatlarni respublikamizda amalga oshirishga intilayotgan tashkilotlarga ham u yoki bu darajada xosligini qayd etish lozim. Shu bilan birga, mamlakatimizdagi barqaror ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat, olib borilayotgan kuchli va tizimli ijtimoiy muhofaza siyosati, milliy g’oya kontseptsiyasining ishlab chiqilgani va unga asoslangan holda olib borilayotgan g’oyaviy tarbiya va ma’naviy-ma’rifiy targ’ibot ishlari, xalqimizning o’z e’tiqodida mustahkamligi missionyerlik harakatlari yo’lida jiddiy to’siq bo’lib xizmat qilayotganini ham ta’kidlash zarur. Bizga qo’shni bo’lgan ayrim davlatlardan farqli ravishda, mehribonlik va qariyalar uylari, nogironlar uyushmalarining davlat qaramog’ida va himoyasida ekani, yosh avlodni jismonan baquvvat va ma’naviy barkamol qilib tarbiyalash yo’lida olib borilayotgan tizimli ishlar ham bunday harakatlarning oldini olishga xizmat qilmoqda. Shunday bo’lsa-da, missionyerlar mamlakatimizdagi vaziyatga moslashgan holda o’z harakatlarini tashkil qilishga urinayotganliklarini ham yoddan chiqarmaslik lozim. Jumladan, xristian diniy tashkilotlarida ibodatlarni o’zbek va boshqa mahalliy tillarda olib borish, maxsus diniy Adabiyotlarni mamlakatimiz hududiga olib kirish va tarqatish yo’lidagi harakatlar batamom to’xtadi, deb bo’lmaydi. Xususan ko’rilayotgan chora-tadbirlarga qaramay, birinchi galda «Iegov guvohlari» diniy tashkiloti vakillari o’z missionyerlik faoliyatlarini shu tarzda olib borishni davom ettirishga urinmoqdalar. Masalan, 2006 yilning sentyabr oyidan e’tiboran chyerkovning eng asosiy nashrlaridan biri bo’lgan «Storojevaya bashnya» jurnali «Qo’riqchi minorasi» nomi ostida ilk marta o’zbek tilida bosmadan chiqdi va turli noqonuniy yo’llar bilan respublikamizga olib kirishga harakat qilinmoqda. Ayni paytda, ular uyma-uy yurib, ochiqdan-ochiq o’z dinlariga da’vat qilishga, go’yoki faqat ularning dinlari haqiqiyligi, boshqa dinlar esa botil ekani haqidagi g’oyani singdirishga harakat qilmoqdalar. Missionyerlar asosiy e’tiborni aralash millat vakillaridan iborat oilalarning a’zolari, ilgari hech bir dinga e’tiqod qilmagan, og’ir xastalikka, judolikka, moddiy qiyinchilikka duch kelgan, axloq tuzatish muassasalaridan chiqib kelgan, ya’ni moddiy va ma’naviy ko’makka muhtoj kishilarga qaratmoqdalar. Shuningdek, kar- soqovlar, nogironlar orasida faol ish olib borishga harakat qilish ham tez-tez kuzatilmoqda. Shu bilan birga, ziyolilarning turli qatlamlari vakillari – o’qituvchilar, vrachlar, san’atkorlar orasida targ’ibotni kuchaytirishga intilishi ham mavjudligini ta’kidlash zarur. Afsuski, bunday targ’ibotga yergashayotgan va kelib chiqishi musulmon bo’lgan fuqarolar ham kam bo’lsada borligini qayd etish lozim. Respublikamiz mustaqillikka yerishgandan so’ng, uning hududi ko’pgina xristian yo’nalishlari uchun go’yoki «ochilmagan qo’riq»ni anglatdi va ular bizning yurtimizda birinchilardan bo’lib o’rnashib olishga harakat qila boshladilar. Shu tariqa yuqorida nomi tilga olingan «Iegov guvohlari» diniy tashkiloti vakillari O’zbekistonda joylashib olib, o’z faoliyat doirasini kengaytirish harakatiga tushdi. «Iegov guvohlari» chyerkovi 1870 yilda Charlz Rassell tomonidan tashkil etilgan. 2007 yilning 1 yanvar kunidagi holatga ko’ra, dunyo bo’yicha iegovochilarning miqdori taxminan 6,7 million kishini tashkil etadi, deb hisoblanadi. Tashkilot a’zolari xudoni Iegov nomi bilan ataydilar. Ularning ta’limotiga ko’ra, Iegov odamlar orasidan eng yaxshilarini tanlab olib, ularni o’zining sodiq odamlari, deb nomlar ekan. Ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekistonda birinchi iegovochilar 1950-yillarning oxiri – 1960-yillarning boshlarida paydo bo’lgan. 1972 yilda Angren va Chirchiq shaharlarida ularning ilk jamoalari paydo bo’lgan. Keyinchalik boshqa shaharlarda ham iegovochilar paydo bo’lgan. Toshkent shahrida birinchi iegovochilar 1960- yillarda paydo bo’lgan. Bugungi kunda respublika bo’yicha faqat bitta «Iegov guvohlari» chyerkovi – Chirchiq shahrida rasmiy faoliyat olib bormoqda. «Iegov guvohlari» chyerkovining MDHdagi markaziy boshqaruv organi Sankt-Petyerburg shahrida, Markaziy Osiyo bo’yicha mintaqaviy markazi esa Almatida joylashgan. Ma’lumotlarga ko’ra, diniy tashkilotning respublikamiz hududidagi jamoalariga 3000 ga yaqin iegovochilar birikkan. “Iegov guvohlari” jamoalari tomonidan zo’r byerib missionyerlik da’vatini amalga oshirish holatlari uchrab turibdi. Mutasaddi tashkilotlar tomondan bunday holatlarga barham byerish choralari ko’rilmoqda. Masalan, 200 8 yilning o’zida diniy tashkilotning Samarqand va Qarshi shahridagi 1 3 nafar a’zosi ma’muriy, 3 nafar a’zosi esa jinoiy javobgarlikka tortildi. Missionyerlik f aoliyatida g i “ To’liq injil xristianlar ” chyerkovi, “ Evangel xristian-baptistlar ” chyerkovlarini hozirda missionyerlikda eng ko’p fosh bo’layotgan tashkilotlar qatorida ko’rsatish mumkin. Injilchi protestant-masihiy diniy tashkilotlari maqsadli moddiy va ma’naviy yordam ko’rsatishni ustomonlarcha tashkil qilish yo’li bilan katoliklik va pravoslavlikka e’tiqod qiladigan fuqarolarni, ayrim hollarda kelib chiqishi musulmon bo’lganlarni o’z tomonlariga og’dirib olish yo’lidagi harakatlarni olib bormoqdalar. Ma’lumotlarga ko’ra, bugungi kunda jahonda taxminan 120 millionga yaqin to’liq injilchilar mavjud. Diniy yo’nalishga rasman 1901 yilning 1 yanvarida AQShning Kanzas shtatidagi Topeke shahrida Charlz Parxem tomonidan asos solingan. Bugungi kunda chyerkov Shimoliy Amyerika, Skandinaviya, Italiya, Braziliyada katta jamoalariga ega. AQShdagi eng yirik jamoa «Xudo Assambleyasi» deb nomlanadi. O’zbekiston Respublikasi hududida mazkur yo’nalishga taalluqli birinchi tashkilot 1985 yilda Toshkent shahrida tashkil etilgan (keyinchalik u markazga aylangan). Bugungi kunda respublika bo’yicha To’liq injilchi xristianlar chyerkovlari markazi tarkibida jami 21 ta diniy tashkilot mavjud. To’liq injilchi xristianlar chyerkovlari markazi nazoratdan qochish maqsadida o’zining faoliyatini mamlakat poytaxti Toshkent shahridan ancha yiroqda joylashgan hududlarda olib borishga harakat qilmoqda. Ayni paytda, Toshkent va Andijon shaharlaridagi ro’yxatdan o’tmagan guruhlar faoliyatiga chek qo’yildi. Hozirgi kunda rasmiy faoliyat ko’rsatayotgan To’liq injil xristianlari chyerkovi faollari ayrim joylarda mahalliy millat vakillarini jalb etgan holda alohida diniy guruhlar tashkil etishga urinayotgani, diniy Adabiyotlarning tarqatilishi hollari uchrayotgani haqidagi axborotlar bor. Ma’lumotlarga ko’ra, mazkur Adabiyotlarning ko’pchiligi bizga qo’shni bo’lgan ayrim davlatlar hududidan olib kirilmoqda. Evangel xristian-baptistlar chyerkovlari Kengashiga taalluqli diniy tashkilotlar haqida gap ketar ekan, ular respublika hududida ro’yxatdan o’tgan Evangel xristian-baptistlar chyerkovlari Uyushmasiga aloqasi bo’lmagan diniy tashkilotlar guruhi hisoblanishini ta’kidlash lozim. Evangel xristian-baptistlar Kengashiga mansub tashkilotlar o’z diniy qarashlariga tayangan holda ongli ravishda Adliya idoralarida ro’yxatdan o’tishdan bosh tortib kelmoqdalar. Shu bilan birga, ular turli xil diniy marosimlarni qonunga xilof ravishda o’tkazishga harakat qilib kelmoqdalar va bu bilan huquq-targ’ibot idoralarining asosli xatti- harakatlarini keltirib chiqarmoqdalar. Turli xorijiy mamlakatlarda aynan yuqoridagi ikki guruh faoliyati yuzasidan ko’plab noroziliklar kelib chiqmoqda. Ular o’zlarining muammolarini xorijiy mamlakatlardagi raxnamolari va homiylari yordamida hal qilishga intilishlari bilan ajralib turishlarini ham qayd etish lozim. Krishnani anglash jamiyati qadimgi hind muqaddas kitoblari – Vedalarga asoslangan, yangi paydo bo’lgan diniy birlashmalardan biridir. Dunyo bo’yicha Krishnachilarning umumiy soni aniq emas. Krishnachilarning ta’kidlashicha, dunyoning turli burchaklarida ularning 150 dan ortiq ibodatxonalari bor. Jamiyat 1966 yilda AQShda paydo bo’lgan. Asoschisi – A.Ch.Bxaktivedanta Svami Prabxupada. 1970-yillardan e’tiboran krishnaizm turli mamlakatga tarqala boshlagan. 1971 yil iyunda Shrila Prabxupada Moskvaga kelgan. Shu vaqtdan boshlab krishnachilarning sobiq Sho’ro mamlakatidagi rivojlanishi boshlangan. Krishnachilar o’z faoliyatida Shrila Prabxupadaning asarlariga asoslanadilar. 1990-yillarning o’rtalarida Toshkent shahrida joylashgan Krishnani anglash jamiyati vakillari shaharning turli burchaklarida ibodat kiyimlarida yurib, turli Adabiyotlar sotish bilan shug’ullanganlar. Ular bilan olib borilgan tadbirlar natijasida krishnachilarning bu turdagi faoliyatiga barham byerildi. Shunday ekan, missionyerlik respublikamiz aholisi tinchligi va osoyishtaligi uchun tahdid ekanini chuqur anglash, uning oldini olish hamda qarshi kurash bo’yicha tizimli va tadrijiy ishlarni olib borish har bir fuqaroning millat va Vatan oldidagi muqaddas burchi hisoblanadi. 4 Missiоnеrlikka qarshi kurashning huquqiy-amaliy asоslari. Missionyerlik uchun javobgarlik masalasining huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasi da «Hamma uchun vijdon yerkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo’l qo’yilmaydi», degan qoida mustahkamlab qo’yilgan. Bu ham missionyerlik va prozelitizm harakatlari konstitutsiyaviy tamoyillarga butunlay zid ekanini ko’rsatadi. «Vijdon yerkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida» gi Qonunda yuqoridagi konstitutsiyaviy tamoyil yanada konkretlashtirilganini ko’rishimiz mumkin. Jumladan, ushbu Qonunning 5-moddasi da «Davlat diniy konfessiyalar o’rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo’llab-quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek boshqa har qanday missionyerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidaning buzilishiga aybdor bo’lgan shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar», degan qoida mustahkamlab qo’yilganini ta’kidlash zarur. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining «Diniy tashkilotlar to’g’risidagi qonun hujjatlarini buzish» masalasiga ba g’ ishlangan moddasida «Bir konfessiyaga mansub dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm) va boshqa missionyerlik faoliyati, shunday harakatlar uchun ma’muriy jazo qo’llanilganidan keyin sodir etilgan bo’lsa, eng kam ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki olti oygacha qamoq yoxud uch yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi», deb belgilab qo’yilganini ham ta’kidlash zarur. Missionyerlikning asl mohiyatini ochib tashlash, uning oldini olish bo’yicha qator tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Birinchi galda respublikamizda faoliyat olib borayotgan barcha diniy konfessiyalar vakillarining uchrashuvlari, davra suhbatlari va boshqa shakllardagi muloqotlarini o’tkazishga alohida ahamiyat byerilmoqda. Uchrashuvlarda tub aholini masihiy mazhablariga jalb etmaslik, diniy missionyerlik faoliyati bilan shuQullanmaslik, o’zbek tilida diniy Adabiyotlarni chop etmaslik va tarqatmaslik yuzasidan chora-tadbirlar belgilanmoqda. Olib borilayotgan sa’y-harakatlar natijasida fuqarolararo va millatlararo totuvlikka raxna solish ehtimoli bo’lgan diniy tashkilotlarning ro’yxatdan o’tishlari, ularning da’vat ruhidagi diniy Adabiyotlar tarqatishlarining oldi olinmoqda. Jumladan, diniy matyeriallar o’rganib chiqilib, missionyerlik yo’lida foydalanish mumkin bo’lgan Adabiyotlar larning respublika hududiga olib kirilishi taqiqlangan . Adliya vazirligi va Din ishlari bo’yicha qo’mita tomonidan diniy tashkilotlarni davlat ro’yxatidan o’tkazishda ularning faoliyatini har tomonlama chuqur o’rganish hamda diniy tashkilotlarning rahbarlari va a’zolari tomonidan amaldagi qonunchilikni chuqur o’rganish va unga og’ishmay amal qilishga ham alohida e’tibor byerilmoqda. Shu bilan birga, aholi orasida diniy bilimlarni, xususan, yot va zararli diniy oqimlar hamda firqalar haqidagi xolis ma’lumotlarni tarqatish, dindan, diniy qadriyatlardan ma’naviy-ma’rifiy maqsadlarda foydalanishni kuchaytirish choralari ko’rilmoqda. Ko’rilayotgan chora-tadbirlar tufayli respublikamizda konfessiyalararo totuvlik va bag’rikenglik ustuvorlik qilmoqda. Shunday bo’lsa-da, har bir fuqaromizning missionyerlikning mohiyatini chuqur anglab etishi, befarqlik va loqaydlikka yo’l qo’ymagan holda uning oldini olish bo’yicha ishlarda faol ishtirok etishi ana shu barqarorlik muhitini saqlab qolish va yanada mustahkamlashning kafolati ekanini qayd etish lozim. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. – T.: O‘zbekiston, 20 20 yil . 2. O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. PF-6108. 06. 11. 2020. 3. Mirziyo y ev SH.M. Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari. 4-jild. Toshkent, O‘zbekiston, 2020 yil. 456 bet. 4. Mirziyoyev SH.M. Niyati ulug’ xalqning ishi ham ulug’, hayoti yorug’ va kelajagi farovon bo’ladi. 3-jild. Toshkent, O‘zbekiston, 2019 yil. 400 bet. 5. Len Woods. Handbook of World Religions. Barbour Publishing, Ohio. 2008. – 266 p. 6. Dinshunoslik asoslari. О‘quv qо‘llanma / Ochildiyev A. va boshqalar. –Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2013. – 320 b. 7. Dunyo dinlari tarixi / tuzuvchilar: S.Agzamxodjayev, D.Rahimjonov, N.Muhamedov va b. – T.: ToshdSHI, 2011. – 262 b. 8. Osnovi religiovedeniya: Ucheb./ G.T.Tulemetova, E.F. Ibragimov / Otv. red. A.A.Xasanov. – 2-ye izd., pererab. i. dop. –Izd. «Toshkent islom universiteti» nashriyot-matbaa birlashmasi. 2015. – 265 s. 9. Mo‘minov A., Yo‘ldoshxo‘jayev H., Rahimjonov D., Komilov M., AbdusattorovA., Oripov A. Dinshunoslik. Darslik / Mas’ul muharrir akad. Ibrohimov N.I. – T.:Mehnat, 2004. – 296 b. 10. Hasanov A., Komilov M., Uvatov U., Azimov A., Rahimjonov D., Zohidov Q., Islom tarixi. Darslik. – T.: «Toshkent islom universiteti» matbaa- nashriyot birlashmasi, 2008. 11. Yo‘ldoshxo‘jayev H. , Rahimjonov D. , Komilov M. Dinshunoslik ma’ruzalar matni. – T.: ToshdSHI nashriyoti, 2000. 12. Mo‘minov A.Q. Dinshunoslik asoslarini o‘qitish va o‘rganishning yagona konsepsiyasi. – T.: ToshdSHI nashriyoti, 1999.

O‘ZBEKISTONDA VIJDON YERKINLIGI. Reja: 1. Vijdon yerkinligi tushunchasi. Xalqaro me’yoriy xujjatlarda vijdon yerkinligi. 2. O‘zbekistonda vijdon yerkinligining Asosiy Qonun bilan kafolatlanishi. 3. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan diniy konfessiya va tashkilotlar. 4. Missionyerlik va prozelitizm xavfining bartaraf etilishi. 5. Ma’rifiy islomni targ‘ib etish - yoshlarni diniy mutaassiblik, aqidaparastlik va ekstremistik g‘oyalardan muhofaza etishning oqilona yuli.

1. Vijdon yerkinligi tushunchasi. Xalqaro me’yoriy xujjatlarda vijdon yerkinligi. Vijdon yerkinligi tushunchasi qanday ma’noni bildiradi? Vijdon yerkinligi kishining biror dinga e’tiqod qilish yoki xech qanday dinga e’tiqod qilmaslik xuquqidir. SHuning uchun bu muammo ijtimoiy hayotda tarixan muhim va murakkab masala bo‘lib kelgan. Vijdon yerkinligi xuquqi kishilarning dinga bo‘lgan munosabatidan tashqari shaxsning demokratik, adolatparvarlik va insonparvarlik kabi katta ijtimoiy, siyosiy, xuquqiy va axloqiy tushunchalarni ham qamrab oladi. Talaba mavzuni yoritishda Vijdon yerkinligi kishilarning ruhiy olamiga, uning sog‘lom va barkamolligiga bevosita ta’sir ko‘rsatishini anglab olmog‘i lozim. SHuning uchun ham bu masalaning ijtimoiy hayotdagi o‘rni va bajaradigan vazifalari g‘oyat muhimdir. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustavidan tortib, barcha xalqlar xujjat va shartnomalarda, hamma mamlakatlarning konstitutsiya va qonunlarida vijdon yerkinligi masalasi o‘z ifodasini topgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1948 yilda qabul qilingan “Inson xuquqlari umumjahon deklaratsiyasi”ning 18-moddasiga muvofiq “Har bir inson fikrlash, vijdon va din yerkinligi xuquqiga ega. Bu xuquq o‘z dini yoki e’tiqodini o‘zgartirish yerkinligini, o‘z dini yoki e’tiqodiga o‘zicha, shuningdek boshqalar bilan birgalikda amal qilish kafolatini, ibodat qilishda va diniy marosimlarda yakka tartibda va odamlar orasida birga qatnashish yerkinligini o‘z ichiga oladi”. Mazkur normaga ko‘ra vijdon yerkinligi shaxsga quyidagi huquqlarni kafolatlaydi: •SHaxsning o‘z dini yoki e’tiqodiga ega bo‘lish; •SHaxsning o‘z dini yoki e’tiqodini o‘zgartirish; •Ta’limotda, toat-ibodat qilishda va diniy rasm-rusm hamda marosimlarni ommaviy yoki xususiy tartibda ado etish; •O‘z dini yoki e’tiqodiga yakka o‘zi, shuningdek, boshqalar bilan birga amal qilish. Bundan tashqari, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risida”gi xalqaro Paktning 19-moddasida ham vijdon yerkinligiga ayni shu mazmunda izoh byerilgan. Vijdon yerkinligi qandaydir bir mavxum tushuncha emas, u albatta ma’lum ijtimoiy vaziyatda namoyon bo‘ladi. SHuning uchun uni konkret tarixiy, ijtimoiy sharoitsiz, ob’ektiv va sub’ektiv omillarsiz tasavvur qilish qiyin. Bundan

tashqari “vijdon yerkinligi” tushunchasini ilmiy talqin qilishda albatta milliy, mafkuraviy, madaniy va sinfiy omillarni ham nazarda tutish kyerak. Vijdon yerkinligi dinga ishonuvchilarni majburan o‘z e’tiqodlaridan qaytarib, dinni ma’muriy tarzda taqiqlab qo‘yishning har qanday nazariy va amaliy ko‘rinishlariga chek qo‘yadi. SHuningdek, u jamiyatdagi barcha konfessiyalar, ya’ni dinlar, chyerkov va diniy birlashmalar, turli dinlarga e’tiqod qiluvchi kishilarni teng xuquqli deb biladi, biron bir dinni imtiyozli, boshqa dinlardan ustun qilib qo‘ymaydi. SHu bilan birga jamiyatda ilmiy dunyoqarashning qaror topishini vijdon yerkinligining amalda namoyon bo‘lish belgilaridan biri deb xisoblaydi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bu masalalar o‘z echimini topgan va u dunyodagi rivojlangan mamlakatlardagi huquqiy-me’yoriy talablarga to‘la javob byeradi. Har qanday dinga e’tiqod qiluvchi va hech qanday dinga e’tiqod qilmaydigan kishilar uchun bir xildagi shartlar qo‘yilishini ta’minlovchi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31-moddasida, jumladan, shunday deyiladi: “Hamma uchun vijdon yerkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi” 1 . Mazkur qoidada dunyoviy davlatning dinga bo‘lgan munosabatini ifodalaydigan asosiy tamoyillar o‘z ifodasini topgan: - dindorlarning diniy tuyg‘ularini hurmat qilish; - diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish; - diniy qarashlarga amal qiluvchi fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo‘l qo‘ymaslik; - ma’naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo‘llarini izlash zarurati; 1 Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. – Т.: Ўзбекистон, 2017. – Б. 13.

- dindan buzg‘unchilik maqsadlarida foydalanishga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini e’tirof etish 2 . Davlatning dinga munosabatidagi asosiy xususiyati – bu dinning siyosatga aralashmasligi. Zyero, har qanday din, birinchi o‘rinda ma’naviy-axloqiy jihatni o‘z ichiga oladi. 2. O‘zbekistonda vijdon yerkinligining Asosiy Qonun bilan kafolatlanishi. 1992 yilda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 31- moddasida har bir fuqaro uchun vijdon yerkinligi huquqining kafolatlanishi tabiiy holdir. YAna bir muhim tomoni – keyingi yillarda davlat bilan diniy tashkilotlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda salmoqli o‘zgarishlar sodir bo‘lmoqda. Dinning jamiyatdagi o‘rni tiklanmoqda. Diniy uyushma va tashkilotlarning faoliyat ko‘rsatishlariga imkoniyat yaratilmoqda. Qator tarixiy obidalar diniy tashkilotlar ixtiyoriga o‘tkazildi, yangi masjidlar ochilmoqda. Diniy tashkilotlarning xalqaro aloqalari kun sayin kengayib bormoqda. Mustaqillik yillarida vijdon yerkinligi prinsiplarini tiklash va unga og‘ishmay amal qilish davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatiga aylanib qoldi. 1991 yilda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi «Vijdon yerkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunni qabul qildi. 1998 yilda bu qonunning yangi tahriri qabul qilinib, 15 may kuni matbuotda e’lon qilindi va shu kundan e’tiboran u kuchga kirdi. Mazkur Qonun 23 moddadan iborat. Uning 1-moddasida ushbu qonunning maqsadi nimalardan iborat ekanligi ochiq va ravshan bayon etilgan: « Ushbu Qonunning maqsadi har bir shaxsning vijdon yerkinligi va diniy e’tiqod huquqini, dinga munosabatidan qat’inazar, fuqarolarning tengligini ta’minlash, shuningdek diniy tashkilotlarning faoliyati bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solib turishdan iborat » . 2 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиеgт кафолатлари. – Т.: Ўзбекистон, 1997. – Б. 43-44.

Qonunning 3-moddasi vijdon yerkinligi huquqi haqida bo‘lib, un da har bir fuqaro dinga munosabatini o‘zi mustaqil aniqlashi, u har qanday dinga e’tiqod qilish yoki hech qanday dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega ekanligi va bu huquq esa O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi tomonidan kafolatlanajagi ta’kidlandi. 4-moddada fuqarolarning dinga munosabatlaridan qat’inazar, teng huquqliligi haqida so‘z boradi. Rasmiy hujjatlarda fuqaroning dinga munosabati ko‘rsatilishiga yo‘l qo‘yilmasligi ta’kidlanadi. Vijdon yerkinligi haqidagi qonunning 5-moddasida O‘zbekiston Respublikasida din va diniy tashkilotlar davlatdan ajratilganligi ko‘rsatilgan. Bu degani davlat diniy masalalar bilan shug‘ullanmaydi, diniy tashkilot va diniy boshqarma ishlariga aralashmaydi. Din va diniy tashkilotlar ham davlat ishlariga aralashmasligi lozim. Lekin diniy tashkilotlar jamoat ishlarida ishtirok etish huquqiga egadirlar. SHuningdek, mazkur moddada davlat turli diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo‘llab-quvvatlashi, konfessiyalar o‘rtasida adovatni avj oldirishga, xususan, bir diniy konfessiyadagi dindorni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlarga, missionyerlikka yo‘l qo‘ymasligi ta’kidlangan. Diniy tashkilotlarga O‘zbekiston Respublikasida diniy xaraktyerga ega bo‘lgan partiyalar tuzish, respublikadan tashqaridagi diniy partiyalarning bo‘lim yoki filiallarini ochish man etiladi. Dindan davlatga va Konstitutsiyaga qarshi targ‘ibot olib borishda, dushmanlik, nafrat, millatlararo adovat uyg‘otish, axloqiy negizlarni va fuqaroviy totuvlikni buzishda, bo‘hton, vaziyatni beqarorlashtiruvchi uydirmalar tarqatishda, aholi o‘rtasida vahima chiqarishda hamda davlatga, jamiyat va shaxsga qarshi qaratilgan boshqa xatti-harakatlarda foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. Tyerrorizm, narkobiznes va uyushgan jinoyatchilikka ko‘maklashadigan, shuningdek boshqa g‘arazli maqsadlarni ko‘zlovchi diniy tashkilotlar, oqimlar, sektalar va boshqalarning bunday faoliyatlari taqiqlanadi. Fuqarolar dinga bo‘lgan munosabatlaridan qat’inazar, ta’limning xilma-xil turlari va darajalarini egallashi mumkin. Qonunning 9-moddasida ko‘rsatilishicha, diniy

O'xshashlar

O’zbekistonda vijdon erkinligi
O’zbekiston Respublikasida vijdon erkinligini ta’minlash
MUSTAQIL O‘ZBEKISTONDA TARIX FALSAFASI.
O‘zbekistonda ma’muriy buyruqbozlik boshqaruvi tizimining shakllanishi
O‘zbekistonda yangi muzeylarning taraqqiyoti va ahamiyati