Qadimgi Rim tangalarning qiymat belgilari
![Mavzu:Qadimgi Rim tangalarning qiymat belgilari.
Reja:
1. Qadimgi Rim tanga pullarini paydo bo’lish tarihi.
2. Rim Respublikasi davrida zarb qilingan oltin
tangalar.
3. Qadimgi Rim madaniyatini o’rganishda
tangalarining ahamiyati
4. Qadimgi Rim tangalarini o’rgangan olimlar.
Xulosa .
Foydalanilgan adabiyotlar](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_1.png)
![Qadimgi Rim tanga pullarini paydo bo’lish tarihi.
Olimlar dunyodagi ko’p tillarda pul va hayvon bir hil yoki umumiy negizi
o’hshash so’zlar bilan ifodalannishiga anchadan beri yotibor bermoqdalar.
Masalan: Qadimgi Rimliklar pul va hayvonni" penukia" deyishgan. Asrlar
ketidan asrlar o’tib boraverishi bilan kimningdir miyasiga pulga o’z tamg’a
nishoni qo’yib, og’irligi va metallning sofligini tasdiqlash kerak deb fikr qiladi.
Bir parcha metallga tamga bosishni o’ylablab topib, shu bilan metallni tanga
qilib qo’ygan kishi kim ekan degan savol tug’iladi. Buni birinchi galda
martabasi ulug’, kupchilikning ishonchiga sazovor bo’lgan katta savdogar
o’ylab topgan bo’lsa kerak. Tamg’a bosilgan quyma pullar yaqin tevarak -
atrofda tortmasdan qabul qilinadigan bo’lib qoldi. Uni huddi bizga o’xshab
shunchaki sanayverishardi. Tez orada boshka savdogarlar ham ana shunday qila
boshladilar.
Rim afsonalarida tang’aning paydo bo’lishi boshqacha hikoya qilinadi. Qadimiy
rimliklarning ko’pdan"- ko’p hudolari orasida hamma boshlang’ich narsalarning
ihtirolarning avval - ohirining muttasaddisi bo’lgan hudo bor ekan. Bu hudoni
Yanus deb atashardi. Uni ikki tomonga qarab turgan ikki yuzli qilib tasvirlashar
e`dilar.
Yilning birinchi oyini Yanus sharafiga uning nomi bilan - yanvar deb
atashadigan bo’lishibdi. Rim urush boshlasa Yanus ibodyathonasining
eshiklarini ochishar, urush tugasa yopishar ekan.U paytda rimliklar yer yuzidagi
barcha muhim narsalar hudolarning amri bilan barpo qilingan deb ishonar edilar.
Yanusni birinchi tanganing yaratuvchisi deb bilishardi. Shuning uchun ham
Italiyadagi ko’p shaharlarning qadimgi tangalariga bir tomonida ikki yuzli bosh,
ikkinchi tomonida esa kema tumshug’i tasvirlanardi. Guyo Yanus bu mamlakat
sohillariga ana shu kemaga suzib kelgan emish.
Lekin hozirgi kunda qadar birinchi tanga qaerda paydo bo’lganligi haqida
bahslashadilar. Ba’zilari dastlabki tanga greklarning Egina orolida, Argos](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_2.png)
![podnosi Feadonning yerida paydo bo’lgan deb fikr bildirishadi, Hatto vaqtini
ham belgilab sakkizinchi olimpiadadan keyinroq paydo bo’lgan deyiladi.
Qadimiy Rimliklar har bir erkakning o’z hudosi dohiysi bo’lib, uni panohida
saqlaydi. Har bir ayolning mabuda homiysi - Yunonasi bor deb ishonishardi.
Ammo bu erkak va ayol hudolarning hammasi yeru kuk podshosi Yupiter va
uning hotini Yunona Monetaga tobe ekan. Odamlarning huzur - halovati
shularga bog’liq ekan. Bu er-hotinlarning iltifotiga muyassar bo’lish uchun turli
yo’llar bilan ularning ko’nglini topish, ulardan hech qanday nazr-niyozni
ayamaslik kerak ekan.
Rimliklar harbiy yurishga otlanishar jangda g’alaba qozonishar, uy qurishar,
nimalarni uzoq safarga shaylashar ekan. Ular Yupiter va Yunona Monetaga
ko’plab nazr-niyoz baxshida kilishardi.
Poytahtning eng baland yeri Kapitaliy tepaligining chuqqisida Yunona Moneta
sharafiga ajoyaib ibodathona qurilibdi. Janub kuyoshi nurlariga chumilgan oq
marmar devorlar uzoqdan yaltirab kurinarkan, Serhasham ichki bezaklar kishini
o’ziga maftun qilarkan.
Rim bilan "Epir podshosi Pirr o’rtasidagi adovat ko’p vaqt davom etibdi. ikki
raqib ko’p martaba janglarda goh bunisi, goh bunisi g’olib chiqa boshlabdi.
Oxirida Venevit yaqinida eramizdan avvalgi 275 yili qattiq jang bo’ldi. Bunda
Pirr qo’shinlari tor-mor qilindi. Rimda tantana - shodiyonaning cheki - chegarasi
bo’lmabdi. Yunona Moneta hech qachon bu qadar ko’p hadiya nazr - niyoz
olmagan ekan. Mag’lublardan tortib olingan oltinlar, qimmatbaho toshlar,
qimmatbaho gazlamalar, jonivorlar -jami ma`buda ibodathonasiga keltirilibdi.
Ma`buda sharafiga madhiyalar tuqishibdi, ajoyib haykallar yasalibdi. Nihoyat
faqat Yunona Moneta ibodathonasidagina pul zarb etish haqidagi qonun qabul
qilinibdi.
SHu paytdan e`tiboran Rimda, keginchalik esa boshqa kupchilik mamlakatlarda
metall pullarni moneta tanga deb atashadigan bo’lishibdi.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_3.png)
![Dastlabki tanga kichkinagina oddiy metall kuymasidan iborat bo’lib, qupoll
noaniq shaklda bo’lgan. Firibgarlar bundan foydalanganlar. Ular har bir oltin
yoki kumush bo’lagidan oz -oz qirqib olib, eritib yangi pul kuyganlar. ''Shakli
noanik quyilamarning kamayib qolganligini esa bir qarashda payqash qiyin
bo’lganligi uchun ancha vaqtgacha bundan hech kim habar topmagan.
Bunday firibgarchilikka chek qo’yish uchun pullarga anik shakl berib, ustiga
chizik tortib, nuktalar kuyib, chikarilgan. keyinchalik esa bu tangalarga rasmlar
soladigan, yozuvlar bitadigan, yoniga qo’ng’irador naqsh chizadigan bo’lganlar.
Bunday, pulga etkazilgach har qanday shikast darhol sezilarli darajada bo’lgan.
Servi Tulli davrida zarb qilingan aseni Rimdagi eng qadimiy tanga deb
hisoblaydilar. Rimliklar kumush tangani eramizdan avvalgi 269 yildan boshlab,
oltin tantalarni esa ellik yil keyin zarb qila boshlaganlar. Asosiy pul birligi dinor
hasoblangan. Eramizning IV asrida solidlar paydo bo’lgan. Bir qadoq oltindan
96-dona tanga yasaganlar. Boshqa ko’p mamlakatlardagi pul birligining nomi
masalan Italiya solkdi, Fransuz susi, ingliz va nemes shillingi ana shu soliddan
kelib chiqqan.
Boshqa pul birliklarlning nomi ham shunga o’hshash paydo bo’lgan Florensiya
shahri tangasi - florin, norman knyazi tangalarlga lotincha qilib yozigan: Siti
tibi, Hriste, datus kvesh tu ipse treges dunatus" - ya`ni : hukmdor Iso, sen yo’lga
solgan odamlargina senga sodiq" degan iboralar - dunat, " cenna"
(zarbhona)dan Venesiya sehini, nemischa " golden" oltin so’zidan, gel'den,
Italiyancha "gross" (gugon) chehlarning groshi, chehlarning groshidan,
ukrainylarning grozmsi (pul) kelib chiqqan.
Mana shu pul birliklari asta sekinlik bilan rivojlanib borgan yana asrlar o’tishi
bilan Rimda tangalarning qiymati belgilari quyidagicha bo’lib borgan: denar,
kvinari, sestersiy, pullari chiqarilgan. Rim tangalarining og’irlik o’lchov
birliklari funt, unsiy, sitsilin, drahmadir. Mis tangalar - qadimgi Rim
tangalarining asosi. Rim tangalaraga qadimgi Yunoniston tangalari bir qancha
ta`sir o’tkazgan. Rimda esa keyinchalik kumush tangalarni zarb qilish yo’lga](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_4.png)
![qo’yildi. Keyin bir oz vaqt o’tishi bilan tangalarning vaznini pasaytirilishi yuz
bera boshladi. Rim respublikasi davrida zarb qilingan oltin tangalarini haqida
gapiradigan bo’lsak, Yuliy Sezar tangalari misol bo’lishi mumkin. mumkin.
Qadimgi Rimda zarbhona ustasi kasbi otadan bolaga meros qolardi. Ota - bobosi
zarbchi bo’lib ishlagan odam ishonchli bo’lar, nasldan-naslga ko’chib kelgan
san’at borga sari takomillashardi. Tanga zarb qiluvchilar ba’zi imtiyozlardan
foydalansalar hamki, ularning ish sharoitlari nihoyatda og’ir edi. Davlat pul
chiqarishi lozim paytlarda tanga yasovchilar yigirma soatlab uzluksiz ishlardilar.
Mana so’z pulning paydo bo’lishi, tangalarning dunyoga kelishi qanchalar
mashaqqatli bo’lgan. Lekin bu yaratilgan tangalar bizga qadimiy davr haqida
ma’lumot beruvchi hisoblanadi. Tangalar siyosiy kurashlar odamlarning bir-
biriga munosabatlari haqida ham xikoya qiladi.
Rivoyatlarga qaraganda Rimga yoshligida bo’rini emgan aka-uka Rim va Romul
tanga yaratishga asos solgan deyiladi. Ularni cho’pon Favstur topib olgan.
Tangada bo’ri va uni emib turgan Rim va Romul tasvirlangan. Bundan tashqari
rimda birinchi marta oltin pul-dinariy zarb qilingan, bu pullar tezda Rimda,
Italiyada, G’arbiy o’rta dengiz viloyatlarida yagona pul birligiga aylangan.
Mana shu oltin tangalarga Yuliy Sezarning tasviri tushurilgan. Keyinchalik
shunday tangalarga Klavdiyning tasviri, Avgustning tasviri tushurib chiqarilgan.
Qadimgi pullardan iborat yodgorlik manbalar. Respublika tarihini o’rganishda
muhim material bo’lib xizmat qiladi. Topilgan tanga pullar va xazinalarning
kartasini tuzish Rim davlati yashagan ma’lum vaqtlarda pullar qaysi joylarda
tarqalganligini aniqlash imkonini beradi. Bu bilan birga Rimning iqtisodiy
jihatdan antik dunyoning yangi viloyatlariga kirub borgan yo’lini tasavvur
qilishiga, savdo-sotiq aloqalarini pul muomilasining hususiyarlarini va tarkibini
aniqlashga inkon beradi. Rimda Respublika davridagi tanga pullardagi
yozuvlar, mansab egalarining suratlari, pullarning emblemalari Rimning xo’jalik
va siyosiy tarixini, ba’zan esa sinfiy va mafkuraviy kurashini aniqlaydi.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_5.png)
![Afsonaviy manzaralar, rimliklar singari xar xil xudolarning suratlari solingan
tanga pullar Qadimgi Rim aholisining diniy tasavurlari haqida beradi. Tanga
pullarni urganish san’at, arhitektura tarihiga yordam kursagadi, negaki u
pullarda ko’pincha qadimgi binolarning suratlari, eng mashxur haykallarning
suratlari zarb qilingan bo’ladi.
Umuman olganda numizmatika manbalarning hammasini kompleks tarzda
taqqoslab o’rganish respublika davridagi Rim davlatining markaziy viloyatlarida
ham, shungdek, mahallalarda ham yoshagan qabilalar va elatlar, tarixiga oid
asosiy muammolarning asl mazmunini aniqlashga imkon beradi.
Rim, Qadimgi Rim — qad. davlat. Rivoyatga ko ra, R. shahriga akauka Romulʻ
va Rem tomonidan miloddan avvalgi 754/753 yilda asos solingan. Rivoyatlarda
8 — 6-asrlarda hukmronlik kilgan 7 podshoh qayd etilgan. So nggi podshoh
ʻ
Tarkviniy Takabbur quvilgach, respublika tuzumi o rnatilgan (miloddan avvalgi
ʻ
510/509 yil). Miloddan avvalgi 3-asr o rtalariga kelib, butun Italiya hududini
ʻ
tobe etgan R. yirik davlatga aylangan. U O rta dengiz havzasida gegemon
ʻ
bo lishga intilgan, bu R.ni Karfagen bilan to qnashuviga sabab bo lgan. Puni
ʻ ʻ ʻ
urushlaritsan so ng miloddan avvalgi 146 yil Karfagen ustidan g alaba qozongan
ʻ ʻ
R., O rta dengiz havzasining eng yirik davlatiga aylangan. Yirik yer egaligi va
ʻ
qulchilikning rivojlanishi dehqonlar ommasini xonavayron bo lishiga, qishloq
ʻ
kambag allari, qullar qo zg olonining avj olishiga (Spartak qo zg oloni) sabab
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lgan; Rim shahri ko chalarida fuqarolar urushi boshlanib ketish xavfi
ʻ ʻ
tug ilgan. R.ning ijtimoiy-siyosiy hayotida miloddan avvalgi 1-asrda armiya va
ʻ
uning yo lboshchilari (L. K. Sulla, G. Mariy, G. Pompei va boshqalar) katta rol
ʻ
o ynay boshlaganlar. 49—45 yillardagi fuqarolar urushi davrida Sezar
ʻ
davlatning mutlaq hukmdoriga aylangan; 44 yil respublika tarafdorlarining
fitnasi natijasida Sezar o ldirilgan. Fuqarolar urushining yangi davri Oktavian
ʻ
g alabasi bilan tugagan. U miloddan avvalgi 27 yil senatdan Avgust unvonini
ʻ
olgan. Avgust hukmronligi davridan boshlab R. imperiyaga aylangan. Milodiy
2-asrda Trayan davrida imperiya sarhadlari o zining yuqori cho qqisiga yetgan.
ʻ ʻ](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_6.png)
![Bosib olingan yerlarda mahalliy aholining qo zg olonlari, ayni vaqtdaʻ ʻ
varvarlarning mamlakat xududiga bostirib kirishlari bir qancha provinsiyalarni
mustaqil bo lib ajralib chiqishiga va imperiyani Sharqiy va G arbiy qismlarga
ʻ ʻ
bo linib ketishiga (395) olib kelgan. 476 yil german yollanma askarlari sardori
ʻ
Odoakr G arbiy Rim imperiyasining so nggi imperatori Romul Avgustulni
ʻ ʻ
taxtdan ag dargan. Sharqiy Rim imperiyasi Vizantiya nomi bilan yana 1000-
ʻ
yilga yaqin mavjud bo lgan.
ʻ
Tarbiya va maori f . Qad. davrlarda bolalar oilada tarbiyalangan. Miloddan
avvalgi 5-asrda ibtidoiy maktablar vujudga kelgan. Bolalar maktabga 7 yoshdan
qabul qilinib, 4—5 yil o qitilgan. Uyda va maktabda lotin, yunon tillari, yozish,
ʻ
o qish, hisob o rganilgan. Bolalar dastlab xonadonlarda o qituvchi yollab
ʻ ʻ ʻ
o qitilgan, keyinchalik maktablarda ta lim berishning yangi tizimi shakllandi.
ʻ ʼ
Miloddan avvalgi 2-asrning 60-yillarida grammatika, ritorika maktablari
vujudga keldi. Milodiy 1-asrda qizlar uchun grammatika maktablari tashkil
topdi. Ritorika maktablarida 13—19 yoshdagi bolalar o qitildi. Bu maktablar,
ʻ
asosan, notiqlik san atini o rgatar edi. Maktablarda HUQo Q, falsafa, tarix,
ʼ ʻ ʻ
she riyatdan ta lim berilar edi. 2-asrdan huquqshunoslik guruhlari tashkil topdi.
ʼ ʼ
Imperator Mark Avreliy davrida (2-asr) Afinada oliy maktablar tashkil etildi.
Bunday maktablar keyinchalik Rimning g arbiy viloyatlarida ham vujudga
ʻ
keddi. Respublika davrida ta lim xususiy tarzda olib borildi, unga davlat
ʼ
aralashmadi, biroq imperiya davrida u nazorat ostiga olindi. O qituvchilar davlat
ʻ
xizmatchilari bo lib, maosh oladigan bo ldilar. 362 yildan boshlab
ʻ ʻ
o qituvchilarni imperator tasdikladi. Madaniyati. R. shahardavlatdan yirik O rta
ʻ ʻ
dengiz davlatiga aylanguncha murakkab taraqqiyot bosqichlarini bosib o tdi.
ʻ
Afina, Iskandariya, Pergam va boshqa yunon ilmiy va madaniy markazlar ham
shu davlat tarkibiga kirib, etrusk, yunon, shuningdek, ellinizm davri
madaniyatlari ta sirida boyidi. Din va mifologiya. Kds. rimliklar juda ko p
ʼ ʻ
xudolarga e tiqod qilganlar, turli narsalarning , Mas, buloq, o rmon, daraxt,
ʼ ʻ
joylarning va ekinlarning ilohiy homiysi — ma budasi mavjud deb ishonganlar.
ʼ
Bu ma buda va homiylar dastlab qiyofasiz, keyinchalik etrusk va yunon dinlari
ʼ](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_7.png)
![ta sirida inson qiyofasida tasvir etilgan. Ularga qurbonlik qilib turilgan (Mas,ʼ
hosilni oshirishni so rab sigir qurbonlik qilingan). Ibtidoiy dinlarga e tiqod
ʻ ʼ
qilgan kishilar chakalakzor, tog , maydonlarda ibodat qilganlar (shu yerlarda
ʻ
mehroblar ishlangan). Ibodatxonalar qurish odati rimliklarga etrusklardan
o tgan. Mars (dastlab dala va hosil xudosi, keyinchalik — urush xudosi), Diana
ʻ
(yunonLarda — Artemida; ov ma budasi), Venera (bog , hosildorlik ma budasi,
ʼ ʻ ʼ
keyinchalik — Afrodita — muhabbat va go zallik ma budasi), Fortuna (kismet
ʻ ʼ
ma budasi), Feroniya (yer ma budasi) kabi xudo (ma buda)larga umumitalyan
ʼ ʼ ʼ
xalqlarining xudolari deb karalgan. Ayrim xudolarga ma lum tabaqalar, ma lum
ʼ ʼ
kasb egalari ko proq e tiqod bilan qaraganlar. Mac, chavandozlar Neptunga,
ʻ ʼ
savdogarlar Merkuriyga, qullar Dianaga ko proq e tiqod qilishgan. Yunon
ʻ ʼ
madaniyati ta sirida ko pgina diniy urfodatlar tarqalgan. Miloddan avvalgi 3-
ʼ ʻ
asrda yer osti xudolari sharafiga har 100 yilda bir marta o yinlar, har yili esa
ʻ
ekin xudosi Saturn sharafiga dala ishlari tugagandan so ng dek.da bayram
ʻ
o tkazilgan. Miloddan avvalgi 2-asr oxiri — 1-asrlarda Isida (qad. misrliklarning
ʻ
hosildorlik va onalik ma budasi), Osiris (kad. misrliklarning o simlik, oy, Nil
ʼ ʻ
suvlari xudosi, shuningdek, narigi dunyoning podshosi deb ham e tiqod
ʼ
qilingan) kabi Sharq ma budalariga ham e tiqod qilina boshlandi. Miloddan
ʼ ʼ
avvalgi 1—milodiy 1-asrlardan hukmronlik qilayotgan va ilohiylashtirilgan
marhum imperatorlarga sig inish joriy qilindi. Qullar va kambag allar rasmiy
ʻ ʻ
xudolardan tashqari ko proq mehnat axli rahnamosi deb bilgan Pan (cho ponlar
ʻ ʻ
homiysi, chorvachilik xudosi), Silvan (o rmon, dala xudosi) kabi xudolarga
ʻ
ibodat qilishardi. Asta-sekin Sharq xudolariga e tiqod va ishonch kuchaydi. Shu
ʼ
tarzda R. dinlari tushkunlikka uchrab, 4-asr oxirlarida imperator Feodosii 1, turli
ma jusiy urfodatlarni man qildi, shu bilan R. dinlari barham yedi.
ʼ
Falsafasi. Ellinizm davri Yunoniston falsafasi ta sirida rivoj topdi. R.
ʼ
falsafasining ilk davri polis mafkurasining inqirozi bilan bog liq bo lib, bu
ʻ ʻ
paytlarda tafakkur din va mifologiyadan xalos bo ldi (miloddan avvalgi 3—1-
ʻ
asrlar). Kar Lukretsiy (miloddan avvalgi 99 —55)ning "Narsalarning tabiati
haqida" poemasida Epikur (miloddan avvalgi 342— 270) ta limotini yokladi,
ʼ](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_8.png)
![atomistik materializmni she riy shaklda tavsifladi, mayda zarralar — atomlardanʼ
tashkil topgan olam hamisha harakatda deb ta kidladi, uning bu asari
ʼ
materializm rivojida muhim ahamiyatga ega bo ldi. Imperiya vujudga kelgan
ʻ
davr (miloddan avvalgi 1-asr — milodiy 1-asr)da imperiya va imperator
shaxsiyati ilohiylashtiriddi, 4— 5-asr faylasuflari Platon va Aristotel asarlarini
tashviq qildilar.
Tabiiy — ilmiy qarashlar. R. respublikasi davrining lotin ilmiy adabiyoti
yodgorliklari juda ham kam. Miloddan avvalgi 1-asrda Aristotel asarlariga
sharxlar yaratilgan. 1-asr oxirlarida astronomiya va matematikaga qiziqish
ortgan. Ptolemeyning mashhur "Almagest" asarida (2-asr) olamning geotsentrik
sistemasi bayon etildi. Sharkda astrologiya keng tarqalgan. Diafantning
"Arifmetika" (taxminan 3-asr), 3—4-asrlarda Papp Aleksandriyskiyning
"Matematika to plami" asarlari mashhur bo lgan. Ilmiytexnika adabiyotlari,
ʻ ʻ
asosan, qishloq xo jaligi, veterinariya, harbiy texnikaga bagishlandi. Miloddan
ʻ
avvalgi 1-asr oxirida Vitruviyning "Arxitektura haqida 10 kitob" asari shuhrat
qozondi. Harbiy texnika sohasidagi boy tajriba: lager va qal alar qurish
ʼ
masalalari adabiyotlarda yoritildi. Tibbiyot bilan bog liq ravishda botanika rivoj
ʻ
topdi. Dioskoridning 600 dorivor o simlik haqidagi bayoni o rta asrlarda ham
ʻ ʻ
keng foydalaniddi. Vrach, anatom, fiziolog Galen butun Yevropada tibbiyot
rivojida katta rol o ynadi. Ilmiy adabiyotlar qiziqarli qilib badiiy yozilganligi
ʻ
bilan ham diqqatga sazovor. R. davlatining hududiy o sishi miloddan avvalgi 3
ʻ
—1-asrlarda geogr. bilimlari taraqqiyotiga imkon berdi. Imperator Avgust
davrida jahonning katta geografik haritasi ishlandi. Miloddan avvalgi 37 yilda
1jamoatkutubxonasi tashkil qilindi, imperiyaning oxirgi asrida ularning soni 28
taga yetdi.
Huquq fani. Qadimgi R.da miloddan avvalgi 3-asr va milodiy 3-asrlarda huquq
keng rivoj topib, qonunlar yaratishda yuristlar katta rol o ynadilar. 1—3-asr
ʻ
larda turli ijtimoiy tabaqalarning qarashlarini aks ettirgan 2 huquq maktabi —
respublika tuzumi tarafdorlari bilan prinsipat tarafdorlari o rtasida kurash davom
ʻ](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_9.png)
![etdi, bu noahillik sud ishlariga ham o z ta sirini ko rsatdi. Avgustdan boshlabʻ ʼ ʻ
imperatorlar yirik yuristlarni hal qiluvchi ovozga ega qilib, yuridik
konsultatsiyalarni ularga topshirdilar. Imperator xizmatida bo lgan bu yuristlar
ʻ
o z navbatida imperatorlarning cheksiz huquklarini himoya qildilar (yana q.
ʻ Rim
huquqi ).
Tarix fani rivoji yilningmuhim voqealari tavsiflangan annallardan boshlanadi.
Miloddan avvalgi taxminan 130-yilda annallar 80 kitobdan iborat bo lib "Katta
ʻ
annallar" nomi bilan tayyorlangan. Ilk tarixchilar annalchilar deb atalgan.
Dastlabki yetuk tarixchi Polibiy (miloddan avvalgi 2-asr) Yunoniston,
Makedoniya, Kichik Osiyo, Suriya, Karfagen va Rimning 40 kitobdan iborat
tarixini yaratdi. Tit Liviyning "Rim tarixi", Yuliy Sezarning Galliya urushlari,
fuqarolar urushi haqidagi kitoblari, Sallyustiy, Korneliy Nepot (miloddan
avvalgi 1-asr) kabi sarkardalarning ko p sonli biografik asarlari ma lum.
ʻ ʼ
Imperiya davrida Korneliy Tatsit (1—2-asr boshlari) badiiydidaktik ruhdagi
"Annallar" va "Tarix" (Avgustning vafotidan Domitsianning vafotigacha, 14
yildan 96 yilgacha bo lgan voqealar) nomli asarlarini yaratdi. 2-asr boshlarida
ʻ
tarixiybiografik janr rivojlandi. Plutarx, imperator Adrianning kotibi bo lgan
ʻ
Svetoniylar atoqli kishilarning biografiyalarini yaratdilar. Yunon tarixchilaridan
Appian (2-asrning 2-yarmi) Rimdagi fuqarolar urushi tarixini, Dion Kassiy kad.
davrlardan 229 yilgacha bo lgan R. tarixini yaratdilar. Antik davrning so nggi
ʻ ʻ
yirik tarixchisi Ammian Marsellin (4-asr) imperator Yulian davri tarixiga oid
asarlari bilan mashhur. Imperiyaning so nggi davrida xristian tarixchiligi
ʻ
vujudga keldi.
Rim oltin tanga 6 ta harflar. Qadimgi Rim tangalari
To'g'ridan-to'g'ri tovarlar almashinuvidan pul muomalasini joriy etishga o'tish
davrida to'lovning asosiy vositasi qoramol edi. "Pekuniya" pulining Rimga
hozirgi paytda saqlanib qolgan ("Pekin" - qoramoldan). Kelgusida tovarlar
to'rtburchaklar shaklini to'lay boshladilar, bir yarim kilogramm og'irlikdagi mis
brusni to'lay boshladilar va o'z navbatida, miloddan avvalgi 5-asr o'rtalarida](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_10.png)
![Rimda paydo bo'lgan haqiqiy tangalarga yo'l ochishni boshladi. Asosiy pul
birligi mis eshak edi - 1 rim funt yoki 1 ta libra (322, 8 g), bu 12 und 36,9 g.
Aytish kerakki, dastlab Italiyaning turli sohalarida chora-tadbirlar va tarozlar
tizimida ayrim farqlar mavjud. Og'irligi bilan bog'liq bo'lgan funt yoki charm
(taxminan 273 g) deb ataladi, masalan, "Libral AC". Asta-sekin, Rim
kutubxonalari Italiyadagi og'irlikning asosiy og'irligiga aylandi, shuning uchun
eshak "l" harfi bilan taxmin qilingan 322,8 g dog '. Vaqt bor edi va Rim eshak
osonlashdi: u 1/6 funtga tushdi. Birinchi asrda R.X. Rimliklar: "eshak oldingiz,
eshakka turing!" (Petonia. Assoshi buyumlari ostida nazarda tutilgan, deya
nazarda tutilgan. Faqat IV asrdan R.X. Rim kumush tangani qoplay boshladi.
Uning tashqi ko'rinishi Italiyaning janubidagi Rim va yunon koloniyalari
o'rtasidagi kontaktlar ortib borayotgani bilan bog'liq edi, u erda olijanob
metallardan uzoq vaqt davom etdi. Taxminan 340 R.Q. Kapuyeda ular Rimga
yunon namunasida kumush tanga ishlab chiqarishni boshladilar. Bular dydraxma
- 7,58 g og'irlikdagi ikki qatorli tangalar, keyinchalik 6,82 g. Respublikada pul
ishini rasmiy tashkil etish 289 yilda 289 yilda tashkil etilgan. 3 kishida maxsus
hay'atni tashkil etish bilan. Ularning birinchi vazifasi, shuningdek, misotlarni
ishlab chiqarish va ular rasmiy bosib chiqarish bilan kasallanganlar ("Imzo").
Kumush tangalar - Denoriya va strarekalar - Rimda 269 yoki 268-yillarda romda
qazib olinishni boshladi. O'sha paytda, Denkiar 4,48 yoki 1/72 libra. 2 punli
urush davrida birinchi oltin tanga birlashtirilgan - skrupul 20 kumush turiga
teng. Rimda, ustaxona, pulni qazib olgan, Junon tangalari ma'badi yonida edi
("urushayotgan"). Shunday qilib, "tanga" so'zi Evropa tillarini kiritdi. Katta
samolyotning "Tabiiy tarixi" Rimdagi pul ishi tarixi bo'yicha eng qimmatbaho
manba (33, 42-48). Uning so'zlariga ko'ra, 275 yilda Italiyadan Italiyadagi Pier
shohining qo'shinlarini majburiy parvarish qilishdan oldin. Rim xalqi
qimmatbaho metallardan pulni bilmaslik edi. Na oltin, kumush tangalar emas,
balki aks holda faqat 1 funtni tortgan mis eshak bor edi. Barcha hisob-kitoblar
bilan pulni og'irlik bilan o'lchandi, shuning uchun imzolangan jangchi
"stipendiya" deb nomlangan ("Pendo" - tortishish uchun).](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_11.png)
![Va keyinchalik tarozi savdo bitimi dizayni dizayni xususiyatlaridan biri bo'lib
qoldi. Shunday qilib, har qanday mulkni yoki qullarning mulkini yangi
egasining mulkiga, xaridorning ahvoli bo'yicha, shuningdek, shkalalar va keyin
kerakli miqdor bilan birgalikda topshirish uchun rasmiy tartib hisoblanadi pulni
sotuvchiga topshirdi. Servi, qadimgi Rim shohlaridan biri, Plinsiyaning
so'zlariga ko'ra, Plaxiyaning so'zlariga ko'ra, misni maxsus davlat belgisi
bo'lgan. Zamonaviy tadqiqotchilar ushbu odatning paydo bo'lishi,
respublikaning davriga, V asrga paydo bo'lishini o'z ichiga oladi. Mis tangalarda
chorva mollari tasvirlangan. Kumush tangalar, dastlabki 5 yilni 1 yildan 1
yilgacha ozod qila boshladilar. Deniyari 10 funt, og'irligi 10 funt, Quinoy 5,
Strnalar - 2 yarim. Kartadagi urush uchun mablag 'etishmasligi Rim
hokimiyatini tangalarning shikastlanishiga majburan, og'irligi avvalgisidan 6
baravar kam bo'lgan Assaga murojaat qilish uchun majbur qildi. Ushbu chora
muvaffaqiyatli bo'ldi va ajralmas g'aznachilikning katta foydalari keltirildi. Mis
tangalariga muhrushning shambariyati yordamida u ikki tomonlama Yanus
boshchiligining bir tomoni bilan, boshqa tomondan, kemaning burun qismi,
mayda tangalar va to'rtta tangalar joylashtirilgan butunlay. To'plar va
to'rtburchaklar kumush tangalarga, shuning uchun Kutivat va Kvadqli
tangalarning ismi taqillatildi. Nihoyat, 104-R.Q. Thriny-ni qo'shadi, Rim
ma'buda Viktoriya tasviri bilan bezatilgan "Vikora" yangi pul birligi bilan
tanishdi. Biroq, Pliniy xato qiladi: Rimliklar Rimliklarni 268 yilgacha qamrab
olishni boshladilar va 40 yildan keyin Korkon oroliga maxsus yalpiz ochildi. U
erda bu tangalar Deniariya og'irligiga teng.
Ular asosan Yunon davlatlari bilan savdo munosabatlarida ishlatilgan, chunki
Yunon drachmasi teng bo'lgan va shuning uchun o'zaro hisob-kitoblarni
engillashtirgan. Rimlik kuchlarining ichki puli bozorida g'oliblar uzoq vaqt
davomida olmadilar va chet el valyutasi sifatida ko'rib chiqildi. Faqat II-I asrlar
burilishida R.Q. Viktoriya radoraning yarmiga teng edi va shu vaqtdan boshlab
ichki bozorda va ichki bozorda kirishni amalga oshirishi kerak. Provinsiyadagi
tanga tangani haqida gapirganda, biz imperiyadagi ba'zi bir yunon shaharlari o'z](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_12.png)
![tangalarini ishlab chiqarish huquqini saqlab qolishgan va bu ularga yoki
imperatorning o'zi yoki uning hokimining hokimiyati uchun muhim sharaf edi.
Ushbu imtiyoz shaharning taniqli siyosiy, iqtisodiy va ma'muriy rolini tan
olishni anglatadi va unga ichki ishlarida katta mustaqillikka erishdi. Bundan
tashqari, shaharning ruxsati viloyatni birja bilan ta'minlaydigan tangalar
miqdorini ta'minlashga yordam berdi. Respublikaning qulashi bilan Rim yalpiz
tizimi asosan iqtisodiy va siyosiy inqiroz tomonidan hal qilindi. Pul qayd
yozuvining asosiy qismi hali ham birodarlik edi, bu III asrda ushbu rolni saqlab
qolgan. Eng keng tarqalgan yuz qiymati kumush rad etish, og'irligi 3 ⅔ Acupul.
Bu uning fraktsiyalari bilan tanishish ehtimoli kamroq edi: Qasinorus, Viktoriya
va Pasts (Sesterius Nummus). Oltin tanga faqat tasodifan ishlab chiqarildi,
masalan, Qaysar, 46-44-yillarda R.X. Armiya va fuqarolarni taqsimlash uchun
20 million denaris oltin tangalari. Bronza denatlari ortida eshak ustunlik qildi.
Entoni min qilingan birodarlik, Depondy, Assiya va yarim final. Umuman
olganda, Rimning respublika pul tizimi kumush va bronza nominal nominaliga
asoslangan edi.
Erta imperiya yalpiz
Avgust oyining yalpiz islohoti va Yuliyev-Klaudiyevlar sulolasidagi pul
muomalasi tizimi
Oktavian hokimiyatiga kelganidan so'ng, u 31-27 yillarda R.X. Yalpiz islohoti.
Uning asosiy tarkibi - bu "Aurea" oltin tangalarini tizimli davolash va mis
tangalarni davolashda o'zgarishlar. Ma'lumki, Asici Liberning 40 dona
miqdorida qazib olingan va og'irligi 8.19. Avgustgacha faqat epizodly notekisni
buzib tashlangan. DASTARIYASI o'zgarmagan bo'lib, 84 dona funt miqdorida
nokaut olib, 3,89 g ni tashkil etdi, bu sof kumush sof kumushdan 3 3/7 edi. Mis
tangalari aylanishida quyidagi o'zgarishlar ro'y berdi. Mis qotishmasi - Aurkihal,
27,3 g qistirmalari va Depondining og'irligi 13,36 g og'irlik bilan o'ralgan.
Bronzadan, uchta dini, yarim tanaffus - 4,59 g, 7
Avgust oyida mazhablar tarkibi:](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_13.png)
![Oltin
Aeyy \u003d 2 Golden Qimari \u003d 25 Denyus \u003d 100 dona payti
Kumush
Denararium \u003d 2 kumush quinariya \u003d 50 singangariyaliklar
Aurkilchi
Sesters \u003d 2 Depondy \u003d 4 Ash \u003d 16 kvadratlar
Bronza
1 eshak \u003d 4 kvadrant
Neron 64 yalpiz islohoti
Qimmatbaho metallar tangalari og'irligining pasayishi kuzatilmoqda. Aurea
Liberdan 45 dona, og'irligi 7,28 g og'irlik bilan taqillatdi, inenikaning og'irligi 3
dan oshdi. Eng zararli oqibatlar tangalarning og'irligining pasayishiga, ammo
ularning shikastlanishi. Neronda, DANI SAQLANALANADI 15% kichik
miqdorda ligalarni o'z ichiga boshlagan. Roeron tangalari Roeron tangalari
Kodugarlar: mis 3.08 g va Aurichaloqa 2.1 g.
Fuqarolar urushi paytida pul muomalasi 68-69
Maxsus o'zgarishlar ro'y bermaydi. Harbiy quvonadigan tangalarning og'irligi
bir xil bo'lib qoldi. Aurea vazn - 7,26 g (Galby), 7,24 g (OTON), 7,32 g (Vitely).
Birodarlikning og'irligi biroz kamaydi, ammo Galata mis tangalarning ko'payishi
oshdi.
Mint falaviev
Flavia bilan hal qiluvchi o'zgarishlar ro'y bermaydi. Apellyatsiya semitaning
yarmiga teng yarim fikrlarni joriy etadi. Tanaga og'irligining ba'zilari 82-da
domitian kengashida sodir bo'ladi. Aureeaning og'irligi 7,25 g dan 7,58 g gacha,
3,18 dan 3,32 g gacha, 3,62 dan 3,32 g gacha, 3,62 dan boshlab, tangalar
flalavnik edi. Fivaliev tangalarining o'rtacha og'irligi quyidagi edi.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_14.png)
![Flaviadagi matolarning tarkibi:
Oltin
Aurea - 7,41 g
Qasinorus (yarim aurea) - 3.70 g
Kumush
Denaratium - 3.20 g
Quchin (yarim Denarativer) - 1,56 g
Kistufor - 10.18 g
Aurkilchi
Sesters - 25.51 g
Depondiya - 12.88 g
Bronza
ACC - 10.90 g
Yarim final - 3.27 g
Shishlar - 2.22
Birinchi antoniy uchastkalarda yalpiz ishi
Birinchi antoniy uchastkalarda mazhablar tarkibi:
Oltin
Aurea - 7,40 g
Qasinorus (yarim aurea) - 3.60 g
Kumush
Kumush medalilar (Mattikti):
7 Denaris - 22.07 g](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_15.png)
![8 Denaris - 25.36 g
12 Denaris - 35,85 g
Denaratium - 3.18 g
Qasinarium (yarim nafar nafarlik) - 1,50 g
Kistufor - 10.06 g
Aurkilchi
Sesters - 25,76 g
Depondiya - 12.94 g
Bronza
ACC - 9,73 g
Yarim final - 3.70 g
Shishlar - 2,10
Antonein Pie va oxirgi antoniylar uchun naqd pul munosabatlari
Hech qanday katta o'zgarishlar ro'y berdi. Aeyy Neronning pasaygan standartiga
qarab barpo etildi. "Oltin Quinor" katta interval bilan tartibsiz ravishda ishlab
chiqarildi. Daniya vazn va metall sifatini yo'qotishda davom etdi. Tonnin FII
idorasidagi kumush quinariy kam uchraydi, u brend paytida va komodet paytida
biroz qoniqdi. Katta oltin va kumush medalyonlar juda kam uchraydi. Yarimis
konversiyasidan butunlay yo'qoladi. Shishlar faqat antoneine pirog bilan ishlab
chiqarilgan va keyin yarim tomondan keyin yo'qoladi. Depondiyaning ta'qib
qilinishi davom etmoqda, radiatsiya toji ACA-dan tashqi farq bo'lib qolmoqda.
Tovar tangalar og'irligining pasayishi bo'lsa. Bu amalga oshirilayotgan barcha
choralarga qaramay, uning boshqaruvi oxirida narxlarning ko'tarilishiga yordam
berdi. Trektsiya ta'sida, ko'pincha 2,83-2,85 g og'irligi aniqlanadi. 2-asrning
oxiriga kelib, ligalar miqdoriga ko'ra, ligalar miqdoriga 50% ga ko'tariladi, bu
esa Denoriya kursiga olib keladi Eski duransiyalar 2 baravar qimmat edi. Aurea](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_16.png)
![vaznining og'irligi va sinovi deyarli o'zgarmadi. Ammo uning ta'qib qilinishi
o'tgan davrga nisbatan kamaydi.
So'nggi antibinalarda mazhablar tarkibi:
Oltin
Aureus - 7,23 g
Quinariar (yarim AUREA) - 3.61 g
Kumush
Denaratium - 3.08 g
Quchin (yarim Denarativer) - 1,66 g
Aurkilchi
Sesters - 25.03 g
Depondiya - 12.63 g
Bronza
Eshak - 10.31 g
Shishlar - 3.16 g (faqat antoneine pirog bilan).
III asrlardagi Rim imperiyasining pul aylanishi
III asr boshlarida karakalla va yalpizni isloh qilish
215 yilda tanga tizimida jiddiy o'zgarishlar ro'y berdi. Karakalla Aurea vaznini
o'zgartirdi, u endi Liebradan 50 dona miqdorida nokaut olib ketdi. Ikki karra
aurea hosil qila boshladi. Bundan tashqari, Karakalla ikki baravar katta va katta
vazn dinamikasini ishlab chiqarishni boshladi. Antonian va DA DENARIYA
KOMMUNI BUYURTMASI BOSHLANDI. Karakalla islohoti armiya
manfaatlarini amalga oshirdi. Biroq, Karakalle kumush yo'lni moslashtira
olmadi, chunki tanganing shikastlanishi davom etdi, unda misning yarmidan](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_17.png)
![ko'pi bor edi. Airevni bog'lash sezilarli darajada kamaydi. Birinchi shimoliy va
ularning raqiblari tangalari quyidagi og'irliklar bor edi.
Shimoliy-shodlik tarkibi:
Oltin
Ikki karra Aurea (faqat karakalda) - 13.19 g
Ayli - 6,84 g
Qasinari (yarim AUREA) - 3.41 g
Kumush
Antonian (faqat karakalda) - 5.16 g
Denaratium - 3.11 g
Quinarium (yarim Denaratium) - 1.41 g
Qistur - 8.63 g
Aurkilchi
Sesters - 23.47 g
Depondiya - 10,79 g
Bronza
ACC - 11.95 g
Ushbu ma'lumotlardan kelib chiqqan holda, ACCning og'irligi DoPondiyaning
o'rtacha statistik vaznidan oshib ketadi. Bu denatentlar ma'lumotlari tangalari
tufayli katta tebranishlar bilan bog'liq: Duponni 8.50 dan 13,08 g gacha,
shuningdek Aurchonalec va bronza narxining o'zgarishi.
Mulletenar tuzilmasi 20-60 yil ichida III asr
Bu vaqt imperatorlari pul aylanishi tizimini barqarorlashtirishga harakat
qilmoqdalar. Shunday qilib, Aleksandr Shimol va Maksimin Frakiyan](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_18.png)
![Antoniantlarni tarqatishdan bosh tortdi va yana Denariyadan ustun kelmoqda,
ular o'z sifatini tobora ko'proq yo'qotishda davom etmoqda. Mis tangalardan,
atigi uchta nominatsiya ishlab chiqarilmoqda: sterer, dumdon va eshak. Gordian
III Tez orada shikoyat arizasi mutlaqo rad etuvchi Antoniyaliklarning ozod
qilinishini davom ettiradi. 3-asrning o'rtalariga kelib Antonolimolian kumush
2% bilan toza mis tanga aylanadi. U shunday nominatsiyalar hisobi sumkalari
tomonidan o'tkazilganligi juda mahrum bo'lgan. Mis tanganing jozibasi uning
ma'nosini yo'qotadi va uning ta'qib qilinishi viloyatlarda va Rimga tugaydi. 60-
yillarning oxiriga qadar shaharda katta bronza tangani quvib chiqarmoqda, uning
afzalligi bronza tanganing birligining og'irligini hisobga olish juda qiyin.
G'alaba kengashi davriga kelib Rim tanga tizimi nihoyat buzildi. Usurplator va
imperator juda ko'p miqdordagi tangalar urishadi. Eng chuqur inqiroz keladi.
Ba'zi imperatorlar uni, masalan, "Yunayted" ning posti, lavozimini engishga
harakat qilishdi. Avgust oyida yalpizda yaxshilangan sifatli va katta bronzadan
iborat kumush tanga yaxshilandi. Klavdiy II va boshqalar kumush tangani
chiqarishga harakat qilishdi, uning jo'shqin pastlari vikzatni boshqarayotgan edi.
Biroq, imperiyaning ma'lum bir qismida muvaffaqiyatga erishgan bunday
urinishlar mamlakat ko'lami bo'yicha sezilarli natija bera olmadi.
Aurelian va 1 ta islohotlarni isloh qiladi
Vaziyatni barqarorlashtirishga quyidagi urinish avrelianni egalladi. U nogiron
bo'lgan Antoninini minimallashtirishda davom etmoqda, unda XX.I va KAning
afzalliklari belgilanadi, uning ma'nosi o'rnatilmagan. Aurelian oltin tangalarning
sifatini oshirishga harakat qilmoqda: uning hukmronligi bilan Aureya tarkibi shu
qadar bo'ldi. Oltin 1,33%, kumush 15,94% va 82,73% mis. Biroq, imperiyadagi
inqiroz chuqurlashishda davom etdi. Dioklegichning pul islohoti soliq islohoti
bilan yaqin aloqada bo'lib o'tdi va pul yo'nalishini oshirishga qaratilgan edi.
Dioketian aurining apellyatsiyasiga qaytib keldi, u 70, keyin ozodlikdan 60 dona
va libradan 96 dona miqdorida taqillatgan kumush tanga. Yana bir kumush tanga
diokletening muomalaga kiritilgan. Bundan tashqari, bronza kumush medallari](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_19.png)
![uchun 34-13 gramm og'irlikdagi 30 donadan iborat bo'lgan bronza kumush
medallari barpo etildi. Diokledian islohoti oltin, kumush va mis o'rtasidagi
nisbat buzilganligi bilan bog'liq emas edi. Bundan tashqari, ular kambag'al
kumush va soxta tangalardan qochishni davom ettirishdi.
Konstantinning buyuk va yalpizni IV - V asrlardagi pul islohoti
Konstantin men, iqtisodiy vaziyat va pul aylanishi tizimi yanada barqaror bo'lib
qoladi. Bunda islohotlar 309-324 yillarda o'tkazilgan. 309 yilda Konstantin
Sharqda birinchi bo'lib oltinning oltinni va 324 yilda tanqid qiladi. Qattiq 4 ta
oltin bor edi va deyarli taqiqlangan edi. Uning yuqori darajada yuqori darajada,
nafaqat mamlakatda, balki undan tashqarida ham tanga berdi. Qattiq og'irligi
4,55 g va 72 dona funt miqdorida taqillatdi. Qattiq, uning kasrlari ishlab
chiqarildi: yarimislar (1/2), uchastkalari (1/3) va og'irligi 1,52 g. Qattiq
hisoblash tizimining asosiga aylanadi. Yangi kumush stavkalar paydo bo'ladi:
og'irligi 5,54 g og'irligi, 60 dona funt miqdorida qazib olingan; Siliqva (1/144),
yarim Milanancencia. Bronza shahrida Nummey 9-13 g qazib olindi, Diokledian
paytida apellyatsiyaga kiritildi. 311 yilga kelib, ularning og'irligi 4-5 grammga
tushdi. Imperator davrining oxirigacha Konstantin tomonidan yaratilgan pul
tizimi sezilarli darajada o'zgarmadi. Keyingi imperator ba'zi yangi nominalni
taqdim etdi. Valentiniya i bilan, trenimsklar soni ko'payib, ularning ko'pi
Feodosos I I. 1,5 qattiq tangalarni kamaytirish mumkin edi. Magnenzemni
Meresina joriy etildi. Shtatlar aylanishiga kiritilgan - misli kumush oralig'i 2-3
gramm og'ir bo'lgan. Fakiy inoyatda qadr-qimmatni tanga boshladi. IV va 5-
asrning oxiriga kelib, mazhablar tarkibi quyidagicha aniqlandi:
Oltin
Qattiq - 4.55 g
1/2 qattiq - 2.30 g
1/3 Qattiq - 1.50 g
Kumush](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_20.png)
![Og'ir anjir - 5.54 g
Yorqin sigir - 4.54 g
Siliqva - 2.28 g
1/2 silikva - 1,15 g
Bronza
Nummiya - 9-13 g
Madein -?
Centhioniya - 2-3 g.
Staxara birligi sifatida, 12 ta silian yoki 24 silika (288 numbi) da qattiq
parchalanadi. Silikava skrupul va Vizantiya vaqtida hisob asosida baholangan.
Oltin va kumush o'rtasidagi irqiston taxminan 14: 1 edi. Ushbu shaklda tangalar
tizimi Vizantiya vaqtida mavjud edi.
Ushbu bo'lim M.G. kitoblariga asoslanadi. Abseron "tangalar Rim
imperiyasining rasmiy siyosatini rag'batlantirish" va "Qadimgi Yunonistonning
terminal va urf-odatlari", "Xalq, issiqlik va urf-odatlari".
Qadimgi Rim yirik xarajatlarni egallagan kuchli davlat edi. Erni bo'ysundirish
va saqlash uchun nafaqat kuch bilan harakat qilish, balki rivojlangan moliyaviy
tizimga ham ega bo'lishi kerak edi. Uni yangi fath qilingan mamlakatga kiritish
bilan odamlar rimliklardan ajralish qiyinroq edi. Ushbu maqolada qadimgi
Rimdagi kundalik hayotda bo'lgan tangalarni ko'rib chiqing.
Rimning bronza tangalari
Eshak
Birinchi marta ushbu tanga respublikaning davrida paydo bo'ldi, ammo
afsonalarga ko'ra, servitatsiyada servitatsiya qilingan zimmasiga ko'tarila
boshlandi. Accsning og'irligi 11 gramm edi va diametri 28 mm edi. Qizig'i](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_21.png)
![shundaki, ushbu tanga oldidan davolanmagan misning yostiqlari kundalik
hayotda edi.
Mavjud bo'lgan Ushbu tanganing 2 turi: Imperial va dengiz. Dengiz ACC faqat
dengizchilarni to'lash uchun ishlatilgan. Ushbu tangalar flot mezbonlar nazorati
ostida qazib olindi.
Old tomonda Men Yanusni tasvirlab berdim va shaharning nomi tanga yaratildi
va kema tasvirlangan. Imperator eshakning old tomoni bilan imperatorning
surati va teskari Imperator va ustunlar monogrami bor edi. Turli qisqartmalar
ham tez-tez o'yilgan.
Bugun narx bunday tanga Bu taxminan 300 AQSh dollarini tashkil etadi.
Yarim
Yana bir bronza qadimgi Rim tanga, bu qimmatbaho narsa. Pul birligining
og'irligi 3,88 gramm va diametri 18 mm. Tangan tanga respublika kunlarida
tashkil etilgan va Adriana imperator ostida yo'q qilingan.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_22.png)
![Saturnning bir tomonida, büster Saturn tasvirlangan va imperator boshqa
tomonda bo'lgan. Respublika kunlarida, har ikki tomon ham, Saturn va
nominalning belgisi - lotin harfi tasvirlangan.
Sizning to'plamingizni to'ldirish uchun bunday tanga, to'lashingiz kerak narx 60
dan 80 dollargacha.
Rivin
Bu tanga ACA yoki 4 ozning qiymatiga ega edi. Ikkala tomonning to'rtta nuqtai,
bunga 4 untsiya berildi. Ushbu tanga 10,58 gramm og'irligini va o'lchami 23-24
mm bo'lgan.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_23.png)
![Unda bo'lgan old tomonda Imperatorning surati, ammo respublikamiz davrida
minorasi bor edi. Teskari tomonga. Agar u dengiz pullari yoki imperator venasi
bilan ustun kelsa, galleylarning burunlari bor. Nominal tanga har doim
yozganligi sababli teskari tomonda edi.
Bugun bozorda o'rtacha tIENIX narxi Bu 50-80 AQSh dollari. Yaxshi holatda
nusxalari mavjud bo'lsa-da, uning narxi 120 dollargacha keladi.
Kvadanis
Shakaklar eng kichiklardan biri Rimdan foydalanishda bronza tangalari. U ¼
eshak.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_24.png)
![Tashqi tomondan, u noto'g'ri doiraning shaklida edi. Old tomonda "SC"
"Senatus Courto" nominalida ko'rsatilgan, shuningdek, dumaloq yozuvda
qatnashdi. Teskari Ikkita qo'lni qo'l siqish shaklida va lotin tilida dumaloq
yozuvda.
Ta'kidlash joizki, bu tanga ikkinchi asrda kundalik hayotdan g'oyib bo'ldi. Uning
butun tarixida nafaqat bronza, balki kumush bilan mis ishlatilgan, balki misdan
ham mis bor edi. Shuning uchun bugungi kunda o'rtacha narxni aniqlash juda
qiyin. Biroq, metalldan qat'i nazar, barcha tangalarning og'irligi 3,3-3,5
grammning og'irligi va diametri 17-19 mm. Agar biz bronza tangalari haqida
gapiradigan bo'lsak, ular taxminiylari narx 20-70 AQSh dollari.](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_25.png)
![Adabiyotlar:
Karimov I.A. “Tarixiy xotirasiz kelajak” Toshkent 1998yil
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat engilmas kuch” Tashkent 2008 yil
Elizavetin. G. “Pulnoma” Toshkent 1979 yil
Pidaev. Sh. “Tangalar davr ko’zgusi” Toshkent 1984yil](/data/documents/e6033782-719b-4a67-8878-e57a79edef82/page_26.png)
Mavzu:Qadimgi Rim tangalarning qiymat belgilari. Reja: 1. Qadimgi Rim tanga pullarini paydo bo’lish tarihi. 2. Rim Respublikasi davrida zarb qilingan oltin tangalar. 3. Qadimgi Rim madaniyatini o’rganishda tangalarining ahamiyati 4. Qadimgi Rim tangalarini o’rgangan olimlar. Xulosa . Foydalanilgan adabiyotlar
Qadimgi Rim tanga pullarini paydo bo’lish tarihi. Olimlar dunyodagi ko’p tillarda pul va hayvon bir hil yoki umumiy negizi o’hshash so’zlar bilan ifodalannishiga anchadan beri yotibor bermoqdalar. Masalan: Qadimgi Rimliklar pul va hayvonni" penukia" deyishgan. Asrlar ketidan asrlar o’tib boraverishi bilan kimningdir miyasiga pulga o’z tamg’a nishoni qo’yib, og’irligi va metallning sofligini tasdiqlash kerak deb fikr qiladi. Bir parcha metallga tamga bosishni o’ylablab topib, shu bilan metallni tanga qilib qo’ygan kishi kim ekan degan savol tug’iladi. Buni birinchi galda martabasi ulug’, kupchilikning ishonchiga sazovor bo’lgan katta savdogar o’ylab topgan bo’lsa kerak. Tamg’a bosilgan quyma pullar yaqin tevarak - atrofda tortmasdan qabul qilinadigan bo’lib qoldi. Uni huddi bizga o’xshab shunchaki sanayverishardi. Tez orada boshka savdogarlar ham ana shunday qila boshladilar. Rim afsonalarida tang’aning paydo bo’lishi boshqacha hikoya qilinadi. Qadimiy rimliklarning ko’pdan"- ko’p hudolari orasida hamma boshlang’ich narsalarning ihtirolarning avval - ohirining muttasaddisi bo’lgan hudo bor ekan. Bu hudoni Yanus deb atashardi. Uni ikki tomonga qarab turgan ikki yuzli qilib tasvirlashar e`dilar. Yilning birinchi oyini Yanus sharafiga uning nomi bilan - yanvar deb atashadigan bo’lishibdi. Rim urush boshlasa Yanus ibodyathonasining eshiklarini ochishar, urush tugasa yopishar ekan.U paytda rimliklar yer yuzidagi barcha muhim narsalar hudolarning amri bilan barpo qilingan deb ishonar edilar. Yanusni birinchi tanganing yaratuvchisi deb bilishardi. Shuning uchun ham Italiyadagi ko’p shaharlarning qadimgi tangalariga bir tomonida ikki yuzli bosh, ikkinchi tomonida esa kema tumshug’i tasvirlanardi. Guyo Yanus bu mamlakat sohillariga ana shu kemaga suzib kelgan emish. Lekin hozirgi kunda qadar birinchi tanga qaerda paydo bo’lganligi haqida bahslashadilar. Ba’zilari dastlabki tanga greklarning Egina orolida, Argos
podnosi Feadonning yerida paydo bo’lgan deb fikr bildirishadi, Hatto vaqtini ham belgilab sakkizinchi olimpiadadan keyinroq paydo bo’lgan deyiladi. Qadimiy Rimliklar har bir erkakning o’z hudosi dohiysi bo’lib, uni panohida saqlaydi. Har bir ayolning mabuda homiysi - Yunonasi bor deb ishonishardi. Ammo bu erkak va ayol hudolarning hammasi yeru kuk podshosi Yupiter va uning hotini Yunona Monetaga tobe ekan. Odamlarning huzur - halovati shularga bog’liq ekan. Bu er-hotinlarning iltifotiga muyassar bo’lish uchun turli yo’llar bilan ularning ko’nglini topish, ulardan hech qanday nazr-niyozni ayamaslik kerak ekan. Rimliklar harbiy yurishga otlanishar jangda g’alaba qozonishar, uy qurishar, nimalarni uzoq safarga shaylashar ekan. Ular Yupiter va Yunona Monetaga ko’plab nazr-niyoz baxshida kilishardi. Poytahtning eng baland yeri Kapitaliy tepaligining chuqqisida Yunona Moneta sharafiga ajoyaib ibodathona qurilibdi. Janub kuyoshi nurlariga chumilgan oq marmar devorlar uzoqdan yaltirab kurinarkan, Serhasham ichki bezaklar kishini o’ziga maftun qilarkan. Rim bilan "Epir podshosi Pirr o’rtasidagi adovat ko’p vaqt davom etibdi. ikki raqib ko’p martaba janglarda goh bunisi, goh bunisi g’olib chiqa boshlabdi. Oxirida Venevit yaqinida eramizdan avvalgi 275 yili qattiq jang bo’ldi. Bunda Pirr qo’shinlari tor-mor qilindi. Rimda tantana - shodiyonaning cheki - chegarasi bo’lmabdi. Yunona Moneta hech qachon bu qadar ko’p hadiya nazr - niyoz olmagan ekan. Mag’lublardan tortib olingan oltinlar, qimmatbaho toshlar, qimmatbaho gazlamalar, jonivorlar -jami ma`buda ibodathonasiga keltirilibdi. Ma`buda sharafiga madhiyalar tuqishibdi, ajoyib haykallar yasalibdi. Nihoyat faqat Yunona Moneta ibodathonasidagina pul zarb etish haqidagi qonun qabul qilinibdi. SHu paytdan e`tiboran Rimda, keginchalik esa boshqa kupchilik mamlakatlarda metall pullarni moneta tanga deb atashadigan bo’lishibdi.
Dastlabki tanga kichkinagina oddiy metall kuymasidan iborat bo’lib, qupoll noaniq shaklda bo’lgan. Firibgarlar bundan foydalanganlar. Ular har bir oltin yoki kumush bo’lagidan oz -oz qirqib olib, eritib yangi pul kuyganlar. ''Shakli noanik quyilamarning kamayib qolganligini esa bir qarashda payqash qiyin bo’lganligi uchun ancha vaqtgacha bundan hech kim habar topmagan. Bunday firibgarchilikka chek qo’yish uchun pullarga anik shakl berib, ustiga chizik tortib, nuktalar kuyib, chikarilgan. keyinchalik esa bu tangalarga rasmlar soladigan, yozuvlar bitadigan, yoniga qo’ng’irador naqsh chizadigan bo’lganlar. Bunday, pulga etkazilgach har qanday shikast darhol sezilarli darajada bo’lgan. Servi Tulli davrida zarb qilingan aseni Rimdagi eng qadimiy tanga deb hisoblaydilar. Rimliklar kumush tangani eramizdan avvalgi 269 yildan boshlab, oltin tantalarni esa ellik yil keyin zarb qila boshlaganlar. Asosiy pul birligi dinor hasoblangan. Eramizning IV asrida solidlar paydo bo’lgan. Bir qadoq oltindan 96-dona tanga yasaganlar. Boshqa ko’p mamlakatlardagi pul birligining nomi masalan Italiya solkdi, Fransuz susi, ingliz va nemes shillingi ana shu soliddan kelib chiqqan. Boshqa pul birliklarlning nomi ham shunga o’hshash paydo bo’lgan Florensiya shahri tangasi - florin, norman knyazi tangalarlga lotincha qilib yozigan: Siti tibi, Hriste, datus kvesh tu ipse treges dunatus" - ya`ni : hukmdor Iso, sen yo’lga solgan odamlargina senga sodiq" degan iboralar - dunat, " cenna" (zarbhona)dan Venesiya sehini, nemischa " golden" oltin so’zidan, gel'den, Italiyancha "gross" (gugon) chehlarning groshi, chehlarning groshidan, ukrainylarning grozmsi (pul) kelib chiqqan. Mana shu pul birliklari asta sekinlik bilan rivojlanib borgan yana asrlar o’tishi bilan Rimda tangalarning qiymati belgilari quyidagicha bo’lib borgan: denar, kvinari, sestersiy, pullari chiqarilgan. Rim tangalarining og’irlik o’lchov birliklari funt, unsiy, sitsilin, drahmadir. Mis tangalar - qadimgi Rim tangalarining asosi. Rim tangalaraga qadimgi Yunoniston tangalari bir qancha ta`sir o’tkazgan. Rimda esa keyinchalik kumush tangalarni zarb qilish yo’lga
qo’yildi. Keyin bir oz vaqt o’tishi bilan tangalarning vaznini pasaytirilishi yuz bera boshladi. Rim respublikasi davrida zarb qilingan oltin tangalarini haqida gapiradigan bo’lsak, Yuliy Sezar tangalari misol bo’lishi mumkin. mumkin. Qadimgi Rimda zarbhona ustasi kasbi otadan bolaga meros qolardi. Ota - bobosi zarbchi bo’lib ishlagan odam ishonchli bo’lar, nasldan-naslga ko’chib kelgan san’at borga sari takomillashardi. Tanga zarb qiluvchilar ba’zi imtiyozlardan foydalansalar hamki, ularning ish sharoitlari nihoyatda og’ir edi. Davlat pul chiqarishi lozim paytlarda tanga yasovchilar yigirma soatlab uzluksiz ishlardilar. Mana so’z pulning paydo bo’lishi, tangalarning dunyoga kelishi qanchalar mashaqqatli bo’lgan. Lekin bu yaratilgan tangalar bizga qadimiy davr haqida ma’lumot beruvchi hisoblanadi. Tangalar siyosiy kurashlar odamlarning bir- biriga munosabatlari haqida ham xikoya qiladi. Rivoyatlarga qaraganda Rimga yoshligida bo’rini emgan aka-uka Rim va Romul tanga yaratishga asos solgan deyiladi. Ularni cho’pon Favstur topib olgan. Tangada bo’ri va uni emib turgan Rim va Romul tasvirlangan. Bundan tashqari rimda birinchi marta oltin pul-dinariy zarb qilingan, bu pullar tezda Rimda, Italiyada, G’arbiy o’rta dengiz viloyatlarida yagona pul birligiga aylangan. Mana shu oltin tangalarga Yuliy Sezarning tasviri tushurilgan. Keyinchalik shunday tangalarga Klavdiyning tasviri, Avgustning tasviri tushurib chiqarilgan. Qadimgi pullardan iborat yodgorlik manbalar. Respublika tarihini o’rganishda muhim material bo’lib xizmat qiladi. Topilgan tanga pullar va xazinalarning kartasini tuzish Rim davlati yashagan ma’lum vaqtlarda pullar qaysi joylarda tarqalganligini aniqlash imkonini beradi. Bu bilan birga Rimning iqtisodiy jihatdan antik dunyoning yangi viloyatlariga kirub borgan yo’lini tasavvur qilishiga, savdo-sotiq aloqalarini pul muomilasining hususiyarlarini va tarkibini aniqlashga inkon beradi. Rimda Respublika davridagi tanga pullardagi yozuvlar, mansab egalarining suratlari, pullarning emblemalari Rimning xo’jalik va siyosiy tarixini, ba’zan esa sinfiy va mafkuraviy kurashini aniqlaydi.