logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Qadimgi Yunon va Rim kalendari

Qadimgi Yunon va Rim kalendari

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55.92578125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Qadimgi Yunon va Rim kalendari REJA: 1.Qadimgi Yunon kalendari. 2.Qadimgi Rim kalendari. 3.Kalendarning Yu. Sezar tomonidan isloh qilinishi. Qadimgi yunonlar o'z yil hisoblarini Oyga asoslanib olib borganlar. Qadimgi Yunonistonda taqvimlar dastlab eramizdan avvalgi birinchi ming yillikning boshlaridan tuzila boshlagan. Bu yerdagi har bir shahar davlat o'zining taqvim tizimiga ega bo'lgan. Bu taqvimlar bir tomondan, bir-biridan birmuncha farqlangan, ularning har biri o'z xususiyatiga ega bo'lgan, ikkinchi tomondan esa, ular umumiy o'xshashlikka ham ega bo’lgan. Qadimgi yunonlar taqvimida yil 12 oyga bo'linib, yangi yil esa yozgi quyosh turishidan keyingi birinchi oy tug'ilishidan boshlangan. Taqvim yillarining yil fasllari bilan aloqadorligini saqlab turish maqsadida har bir shahar hukmdorining maxsus qarori bo'yicha gohi-gohida 13-oy qo'shib borilgan. Eramizdan oldingi 539 yili Afina hokimi Solon vavilonliklar tajribasidan foydalanib, sakkiz yillik tstiklni belgilaydi. (3 yil 2,5 va 8 yillar - kabisa, 13 oydan, qolgan 5 yil esa - oddiy, 12 oydan). Bu taqvim ham unchalik aniq bo'lmagan va uni butun Yunonistonda qabul etishgan, deyish qiyin. Eramizdan avvalgi 432- yilda yunon astronomi Meton qamariy oy va -shamsiy yillar o'rtasida bog'liqlik mavjudligini aniqladi. U xitoylar kashfiyotidan butunlay bexabar holda, mustaqil 19 shamsiy yil 235 qamariy oydan iborat ekanligini aniqladi. Uning isbotlashicha, Oyning xohlagan bir fazasi har 19 yilda bir marta shamsiy yilning ma’lum bir kuniga to'g'ri keiadi. Meton tuzgan taqvimga ko'ra, har 19 yilning 7 tasi 13 oylik, qolgan 12 tasi esa 12 oylik yil deb hisoblangan. Bu 19 yillik qamariy tsikl Meton tsikl deb nom olgan. Shunday qilib, qadimgi yunonlar vaqt hisobida avval qamariy taqvimdan foydalanganlar; uni keyinchalik yil fasllariga moslashtirishgan. Natijada ularning qamariy taqvimi qamariy - shamsiy taqvimga aylangan Qadimgi Yunonlar kalendari oy fazalarining o`zgarishiga qarab aniqlangan. Yunonistonda har bir shahar (polis)ning o`z kalendari mavjud bo`lgan. Bu kalendarlarning vujudga kelishi Mil.avvalgi I -ming yillikka to`g`ri keladi. Yunon kalendariga ko`ra yil yozgi quyosh ko`tarilishidagi birinchi oy yaqinlashishidan boshlangan (iyul’), lekin qishloq xo`jaligi ishlari hisobi Yulduzlarning chiqishiga qarab belgilangan. Oy nomlari quyidagicha nom olgan: 1.Gekatembion 2.Metageytnion 3.Boedromion 4.Pianepsion 5.Memakterion 6.Poseydon 7.Gamelion 8.Anesterion 9.Elafebolion 10.Munixion 11.Fargelion 12.Sikiroforion Kalendarning o`zgaruvchan bo`lmasligi uchun Yulduz turkumlari va quyoshga qarab moslashtirish zarur edi. Shu tariqa 13-embolistik oy o`ylab topilgan. Mil. avvalgi 593 - yil Afina hokimi Salon bobilliklar kalendaridan foydalanib, 8 yillik siklni yaratdi. Siklga ko`ra 8 yilning uch yili 13-oydan iborat bo`lgan. Salonning 8 yillik siklida quyosh va oy harakati 8 yilda 3 kunga farq qilgan (adashgan). Shuning uchun bo`lsa kerak boshqa Yunon polislarida ushbu kalendardan foydalanmaganlar. Mil. avvalgi 432 - yili Yunon astronom Meton qamariy oy va quyosh yili o`rtasidagi aloqadorlikni aniqlab, xitoyliklardan mustaqil ravishda 19 quyosh yilining 235 qamariy oyga teng bo`lishini aniqlagan. Demak, har qanday oy fazasi 19 yilda faqat bir marotaba quyosh kuniga to`g`ri keladi. Ushbu sikl astronom nom bilan Meton sikli deb nom olgan. Meton sikli bo`yicha tropik yildan 19 yilda –0,861 sutka farq qiladi: 19 quyosh yili q 6939,6884 sutka 235 qamariy oy q 6939,6018 sutka Bu farq ya`ni -0,861 sutka 32 yulian yilida 1 sutkani tashkil etadi. Shu tariqa qadimgi Yunonlarning oy kalendari oy-quyosh kalendariga aylangan. Qadimgi Yunonistonda voqealar davlat hokimlarining taxtga o`tirishi bilan bog`langan. Mil. avvalgi IV asrdan boshlab umumellin Erasiga o`tilgan. Uning boshlang`ich nuqtasi etib har 4 yilda bir marotaba o`tadigan Olimpiada musobaqalari belgilangan. Yil yozilishida olimpiadaning va yilning tartib raqami yozilgan. M. Salamin jangi-75,1 (75-olimpiadaning birinchi yili). Aleksandr Makedonskiydan keyin turli eralar ishlatila boshlandi. M. Filipp Aridey Erasi-Mil.avvalgi 312 - yil 12 - noyabrdan, Salavkiylar Erasi-Mil.avvalgi 312 yil 1 oktyabrdan. Bundan tashqari mahalliy joy eralari M. Xersonesda Tavriya erasi- Mil. avvalgi 25 yil. Qadimgi rimliklar ham vaqt hisobi qamariy taqvimga asoslangan edi. Rim taqvimining paydo bo‘lishi haqida tarixdan bizgacha aniq ma'lumot saqlanib qolmagan, ammo Rimning afsonaviy asoschisi va birinchi Rim podshosi Romul davrida, aniqrog'i eramizdan avvalgi VIII asr o'rtalarida ana shunday taqvimdan keng foydalanishgan. Bu taqvimga binoan ularning tabiiy yili turli mavsumlarga bo‘lingan bo'lib, ular dchqonchilik ishlariga asoslangan edi. Yil 10 oy va 304 kundan iborat bo'lgan. Yil oylarining soni turli lotin qabilalarida turlicha miqdorda edi. Bu haqda Tstenzorin yozib qoldirgan. Bu oylar avvaliga hech qanday nomga ham ega emas edi: ular tartib soni bilan atalardi. Yangi yil odatda bahor boshlanadigan oyning birinchi kunidan boshlanar edi. Eramizdan avvalgi VIII asr oxirlariga kelib rimliklar taqvimining ayrim oylari o'z nomiga ega bo'la boshlaydi. Masalan yilning birinchi oyi urush xudosi, dechqonchilik va chorvachilik xomiysi Mars sharafiga martius deb atalgan. Qadimgi Rimda qishloq xo'jalik ishlari odatda ana shu oydan boshlanardi. Yilning ikkinchi oyi esa aprelis deb nomlangan (aprelis - lotincha bo'lib, “ochilish” demakdir). Shu ikkinchi oyda tabiat odatda ochiladi, gullaydi - yerga ekilgan urug'lar unib chiqadi, daraxtlardagi kurtaklar barg yozadi. Uchinchi oy xudo Merkuriyning onasi va go'zallik xudosi Mayyaga bag'ishlanib mayus deb ataladigan bo'ldi. Chunki tabiat xuddi shu oyda o'zining butun go'zalligini, kuchini namoyon qiladi. To'rtinchi oy esa rimliklarning bosh xudolaridan biri xudo Yupiterning xotini ayollar xomiysi Yunonaga bag'ishlanib, yunis deb nom oldi. Shunday qilib, qadimgi rimliklar taqvimida hozirgi mart, aprel, may va iyun oylarining nomlari paydo bo'ldi. Yilning boshqa oylari esa nomsiz, o'zining tartib soni bilan atalganicha qolavergan. Ular quyidagilar: Kvintilis - “beshinchi” Oktober - “sakkizinchi” Sekstilis - “oltinchi” November - “to'qqizinchi’’ Sentember - “ettinchi” Detsember - “o'ninchi” Martius, mayus, kvintilis va oktober oylari 31 kundan, qolgan olti oy esa 30 kundan iborat bo'lgan. Qadimgi rimliklar oy kalendaridan foydalanganlar. Yil dehqonchilik ishlari bilan bog`liq bo`lgan mavsumlarga bo`lingan. Qadimda yil 304 kunli 10 oydan iborat bo`lgan. Oylarning nomi ham bo`lmagan, faqat tartib nomYeri bilan atalgan (Mil. avvalgi VII asr). Turli qabilalarda oy kunlari turlicha belgilangan. Keyinroq rimliklar 355 kunli oy kalendarini tuzdilar. Yil boshi deb bahorning birinchi kuni belgilangan. Oy nomlari qo`yilib, ular quyidagi ma`noga ega bo`lgan. 1-oy dehqonchilik va chorvachilik homiysi Mars sharafiga, 2-oy « aperire » (aprilus) «ochilish» degan ma`noni bildiradi. 3-oy Merkuriyning onasi Mayya (go`zallik xudosi) sharafiga, 4-oy Yupiterning xotini, to`kinchilik xudosi Yunona sharafiga, 5-oy (kvintilis), 6-oy (sekstilis), 7 oy (september), 8 oy (oktober), 9-oy (Novomber) va 10-oy (Desember) nomlari esa tartib raqamini bildiradi. Mil avvalgi VII asrda rimliklar kalendar islohotlari o`tkazib, (chunki 304 kunli bu yil hisobi oy kalendariga ham, quyosh kalendariga ham to`g`ri kelmas edi) qo`shimcha ikki oy kiritdilar. Yanvarius ikki yuzli xudo Yanus sharafiga (29 kun). Febrarus-o`liklar xudosi Febuariya nomga qo`yilgan (28 kun0. Bu oy o`lganlar xotirasi oyi hisoblanardi. 1.Martus 31 2.Aprilis 29 3.Mayus 31 4.Iyunius 29 5.Kvintilis 31 6.Sekstilis 29 7.September 29 8.Oktober 31 9.Novomber 29 10.Desember 29 11.Yanuarus 29 12.Febriarus 23.5 Rimliklar juda irimchi xalq bo`lishgan. Juft sonli kunlar baxtsizlik keltiradi deb o`ylashardi. Shuning uchun barcha oy kunlari toq keladi. Shu tariqa 355 kunli yil hisobi vujudga keldi. Lekin bu kalendar yil fasllariga mos kelmasdi. Chunki yulian kalendaridan 10 kunlik farq bunga yo`l qo`ymasdi. Mil. avvalgi VII-VI kabisa yilini o`ylab topishdi. Qo`shimcha 20 kun 13-oy sifatida emas, balki fevral’ oyining 23 va 24 kunlari oralig`iga qo`shishgan (irimchilik). Shu oy martsezonno`y nom bilan ajralib u lotincha marces-to`lov ma`nosini anglatardi. Shu tariqa yil 365 kunda etkazilgan, lekin 365,25 kunga farq qilardi. Mil. avvalgi V asrda rimliklar Yunonlar kabi 8 yillik sikl o`ylab topdilar. Faqat rimliklarda kabisa yili har ikki yilda qo`sqilib biriga 23, biriga 22 kun qo`shilardi. Sikl bo`yicha: 1 yil 355 kun. 2 yil 377 (355Q22) kun. 3 yil 378 (355Q23) kun. 4 yil 355 kunga to`g`ri keladi. Endi kalendar bir muncha tartibga tushgan edi. U islohotdan oldingidagi singari 12 oydan iborat bo`lib, ularning eskicha nomlari ham saqlanib qolingan edi. Yilning birinchi oyi qilib yanvar’ qabul qilinadi. Chunki eradan oldingi 153 yildan boshlab yangi saylangan Rim konsullari-davlat amaldorlari 1-yanvardan o`z vazifalarini bajarishga kirishar edilar. Hamma toq oylar kunlarning toq soniga (31 kundan), barcha juft oylar esa kunlarning juft (300 soniga ega bo`ldi. Bu tartibni 29 kunga ega bo`lgan eng qisqa fevral’ oyi buzib turardi. Har yili chorak kundan ortib qoladigan va to`rt yilda bir kunni tashkil etadigan vaqtni, ya`ni kabisa yilidagi 366-kunni qayerga, qaysi oyga joylashtirish vazifasi hali hal etilmagan edi. Uni yilning eng qisqa oyi hisoblangan fevral’ oyiga 30-kun sifatida qo`shib qo`ya qolish o`z-o`zidan ayon edi. Lekin Yangi kalendarning taqvodor, xurofiy ijodkorlari «arvohlarning tinchligini buzmaslik»ka, xudolarni aldashga qaror qildilar. Bu qo`shimcha kunni fevralning oxiriga qo`shmasdan, Yana o`sha quvilgan martsedoniynining o`rniga-fevralning 23 va 24 kunlari orasiga «yashirishadi». Shunday qilib, uzaytirilgan kabisa yili fevral’ ikki martadan 24-kuniga ega bo`lgan. Sozigen tayyorlagan kalendar islohoti rimliklar bayramning avvalgi tartibini ham buzmasligi kerak edi. Shuning uchun bu islohotni amalga oshirish arafasida kalendar yiliga 23 kunlik martsedoniydan tashqari yana ikkita qo`shimcha oy biri 33 kun, ikkinchisi 34 kun qo`shilgan. Bu har ikkala qo`shimcha oyning qo`shish natijasida yil kunlari ancha uzayib ketgan. Bu yil eramizdan oldingi 46 yilga to`g`ri kelgan. U 445 kundan iborat bo`lgan va tarixda «tartibsiz» yoki «chalkash yil» nomni olgan. Yuliy kalendari (eski stil’) deb nom olgan Yangi kalendar bo`yicha vaqt hisobi Yeramizdan oldingi 45 yilning 1-yanvaridan boshlangan. Xuddi o`sha kuni qishki quyosh turishidan keyingi birinchi yangi oy ko`rinishi edi. Rim senati eramizdan oldingi 44 - yili kalendarni tartibga keltirganligi va harbiy xizmatlari uchun imperator Yuliy Sezarga tashakkur bildirish maqsadida Sezar tug`ilgan kvintilis (beshinchi) oyini uning nom bilan yulius-iyul’ deb atashga qaror qilgan. Yangi kalendar joriy etilganidan ikki yil keyin Sezar o`ldiriladi. Vaqt hisobining to`g`riligini kuzatib borish vazifasi topshirilgan oliy darajali qohinlar esa Sozigen islohotining mohiyatini tushunmasdan, negadir kabisa kunlarini uch yildan keyin uchinchi yilga qo`sha boshlaganlar. Bu xatolik eramizdan avvalgi 8 yilga kelgandagina ma`lum bo`lib qolgan. Bu vaqtda Sezarning vorisi Avgust imperatorlik qilardi. Vaqt hisobida to`planib qolgan farqni ana shu imperator Avgust Yangi islohot o`tkazib, tugatgan. Uning buyrug`i bilan eramizdan oldingi 8 yildan to eramizdagi 8 yilgacha kabisa yillariga qo`shimcha kunlar qo`shilmagan. O`sha eramizdan oldingi 8 yili senat sektilis (oltinchi) oyini Yuliy kalendarini to`g`rilaganligi va Shu oyda qo`lga kiritgan katta harbiy g`alabalari uchun imperator Avgust nom bilan avgust deb atash to`g`risida qaror qabul qilgan. Biroq sekstilis oyi faqat 30 kunga ega edi xolos. Senat imperator Avgustga bag`ishlangan oyning Yuliy Sezarga bag`ishlangan oydan kam kunlar soniga ega bo`lganicha qoldirishni lozim ko`rmadi. Buning ustiga u Yana kunlarning juft soniga (baxtsiz songa) ega bo`lar ekan. Shuning uchun fevraldan Yana bir kun olishib, uni sekstilisga-avgustga qo`shishgan. Shunday qilib, fevral’ 28 yoki 29 (kabisa yilida) kunga ega bo`lib qolgan. endi uch oy (iyul’, avgust va sentyabr’) qatorasiga 31 kundan iborat bo`lgan edi. Bu ham dindor rimliklarga ma`qul tushmagan. Shunda ular sentyabrning bir kunini oktyabrga olib ber ishgan, noyabrning bir kunini esa dekabrga o`tkazishgan. Bu o`zgartishlar uzun va qisqa oylarning Sozigen tomonidan tuzilgan ajoyib almashishi tartibini butunlay buzib yuborgan. Sezar tomonidan yilning boshlanishi martdan yanvarga ko`chirilishi natijasida bizga tartib nom Yerlari o`zlari joylashgan o`ringa to`g`ri kelmaydigan oylar meros qolgan. Ularning nomlari tabiat hodisalari bilan mutlaqo bog`lanmagan. Ular qadimgi butparast rimliklar xudolarining va imperatorlarining nomlari bilan aloqadordir. Mart yilning birinchi oyi edi, u endi uchinchi oyga aylangan. Boshqa hamma oylar ham ikki «qadam»dan oldinga siljigan: sentyabr’, bu so`zning lotincha mazmuniga ko`ra, ettinchi oy bo`lishi kerak edi, u to`qqizinchi oyga aylangan, oktyabr’ (sakkizinchi ) o`ninchi oyga, noyabr’ (to`qqizinchi) o`n birinchi oyga, dekabr’ (o`ninchi) o`n ikkinchi oyga aylanib qolgan. Bu cheksiz o`zgartirishlardan keyin yil oylarining nomlari va oy kunlarining soni o`zgarmay bizgacha etib kelgan. Yuliy kalendari ana Shunday takomillashib borgan. U izchil shamsiy kalendar bo`lib, avvaliga barcha boshqa mamlakatlarni ham vaqtning qo`shaloq hisobidan- ham oyga, ham quyoshga asoslangan hisobdan xalos etgan edi. U 16 asrdan ziyod, to 1582 - yilgacha (ayrim mamlakatlarda hatto XX asrgacha ham) xizmat qilgan. U tashqi ko`rinishi bilan bizning hozirgi kalendarimizdan hech farq qilmaydi. Yunoniston kal е ndarlari. qadimgi Yunonistonda eramizdan avvalgi birinchi ming yillik bosqlarida Oy-quyosh kal е ndari tuzildi. Bu davrda har bir polis o’z kal е ndarini ishlab chiqadi. Ular bir-biriga mos k е lsa-da, har bir kal е ndarning afzallik tomonlari bor edi. Ular bir yilni har biri Yangi Oy bilan boshlanadigan o’n ikki oyga bo’lib chiqdi. Kal е ndarning fasllarga moslashtirish uchun qo’shimcha o’n uchinchi oy ham joriy qilingan. Yunonistonning turli shaharlarida oylarning o’z nomlari bo’lsa-da, Afina kal е ndaridagi oy nomlari bir muncha k е ng tarqaldi. Ular: 1. G е katomb е on (iyul) 7. Gam е lion (yanvar) 2. M е tag е ytnion (avgust) 8. Ant е st е rion (f е vral) 3. Boedromion (s е ntyabr) 9. Elaf е bolion (mart) 4. Pian е psion (oktyabr) 10. Yu.Munixion (apr е l) 5. M е makt е rion (noyabr) 11. I.Farg е lion (may) 6. Pos е yd е on (d е kabr) 12. Skiroforion (iyun) Yil quyoshning yozgi tik turish davridan (g е katomb е on iyul) boshlangan. Embolistik oylar ikkinchi pos е ydonga, ba'zida ikkinchi skiroforionga qo’shilgan. Embolistik yillarning tartibini oktaetarida egallagan, ya'ni, har sakkiz yilning uchinchi, b е shinchi, sakkizinchi yillari kabisa yili hisoblangan. Eramizdan avvalgi 432 - yilda olimpiada o’yinlarining 86-yilligiga bag’ishlangan tantanalarda Afinaning markaziga parap е gma (yozuv, kal е ndar ma'nosini b е radi) o’rnatiladi. Unda oylarning kunlari ko’rsatib turilgan. Gr е k kal е ndarini rivojlantirishda Kalipp va Gipparxlar katta rol o’ynagan qadimgi Yunonistonda eramizdan avvalgi birinchi ming yillikning o’rtalarigacha voq е alarni yozishda hukmron shaxslarning nomdan foydalanilgan. Afinada yil hisobi kal е ndar uchun ma'lum bo’lgan eponimlar-ijroiya hokimiyat (arxontlar)ning rahbarlari ismi bilan b е lgilangan. Eramizdan avvalgi IV asrda olimpiada asosidagi umum ellin yil hisobi k е ng tarqaldi. Eramizdan avvalgi 776 - yildan boshlab to’rt yilda bir marta bo’lib o’tadigan sport o’yinlari xalq tantanalaridan biriga aylandi. Olimpiya o’yinlari yangi yil boshlanishiga qarab b е lgilangan, chunki kal е ndar sist е masidagi xatolar tufayli olimpiadaning aniq vaqti b е lgilanmagan edi. Olimpiya o’yinlarining vaqtini jarchilar har bir shahar xalqiga e'lon qilgan. Olimpiya yil hisobi qadimgi gr е klar hayotiga shunchalik chuqur kirib k е ldi-ki, ular o’z erasining boshlanishini Eramizdan avvalgi 766 - yil birinchi iyul qilib b е lgiladi, chunki ayni shu kuni birinchi Olimpiya o’yinlari bo’lib o’tgan edi. Olimpiya yil hisobi birinchi bo’lib, eramizdan avvalgi 264 yilda kadimgi gr е k tarixchisi Tim е tomonidan qo’llanildi va bu hisob VII asrcha davom etadi. 394 yili imp е rator F е odosiy I Olimpiya o’yinlarini b е kor qiladi. Shunday bo’lsa-da Olimpiya yil hisobi darhol yo’q bo’lib k е tmadi. Olimpiya yil hisobida tartib raqami va to’rt yilning tartib raqamidan foydalanilgan, masalan: gr е klar va forslar o’rtasida bo’lib o’tgan Salamin jangi 75,1 (ya'ni 75 olimpiadaning birinchi yili) bo’lib o’tgan. Gr е k kal е ndari yil hisobini zamonaviy yil hisobiga aylantirish juda qiyin, chunki, turli gr е k shaharlarida turli xildagi yangi yil har xil vaqtda boshlangan kal е ndarlardan foydalanilgan. Yunonlarda ilk kal е ndar qachon va kim tomonidan yaratilganligi ma'lum emas. Mik е n va Kon е k t е kstlarda saqlanib qolgan ba'zi oy nomlarini o’qishning iloji bo’lmagan. Ularda oy hisobi mavjud bo’lib, yangi oylarning k е lishi bayram bilan kutib olingan. Dastlab gr е klar oylar nomlarini va yilda n е cha oy borligini hisoblamaganlar. Er.avv. VII asrda Yunonistondagi polislardan biri D е lfada kal е ndarlar r е formasi o’tkazilgan d е gan ma'lumotlar mavjud. Bu D е lfalik Frakul ijodida uchrab, undagi oy nomlari bayramlar nom bilan bog’lih holda ko’rsatilgan. Gr е k polislari oy - quyosh kal е ndarlaridan foydalanganlar. Afina va D е lfada yil hisobi yangi oyning chiqishi bilan boshlangan. Sparta, Rados, Krit va Mil е tda kuzdagi t е ngkunlikdan yil boshlangan. Gr е klarda oylarning nomlanishi alohida e'tiborli bayramlar va aynan fasllar almashinuvi bilan bog’liq bo’lgan. Gr е klarda qishloq xo’jaligi ishlari ham yulduzlarni kuzatuv asosida olib borilgan. Bunda yil boshi bo’lib yozgi quyosh tushishi iyundan olib borilgan. Ularda 7 kunlik hafta bo’lmagan, ular hafta d е gan vaqt hisoblash birligini tushunishmagan. Eramizgacha VI -V asrlarda Attikada okta е driklar sist е masi mavjud bo’lib, sakkiz yil uy embolinistik yilda o’tgan. Shuning uchun yillar orasidagi farqlar har sakkiz yilda uch kunni tashkil qilgan. Bu g е rklarga xos vaqt hisoblash tizimi ularda kal е ndarning shakllanishi uchun aniq xulosaga k е lish imkonini b е rgan. Afinaliklarda kal е ndar 12 oydan iborat bo’lgan. Oylarning qachon boshlanishi b е lgilanmagan. Bu kal е ndar boshqa gr е k polislaridagi kal е ndarlarga nisbatan ancha mashhur bo’lgan. Undagi oylar 29 yoki 30 kundan iborat bo’lib, yil 354 sutkani tashkil qilgan. Afinada yilning boshlanishi g е katab е on oyi iyul - avgustga to’g’rik е lgan. Afinada yilni to’g’rilash uchun ikkinchi Pos е ydon oyi 29-30 sutkali oy kiritilgan edi. Eramizgacha 432 - yilda Afinalik astronom M е tan 235 oy yili oylarini 19 quyosh yiliga t е ng d е b, 19 yillik sikl 7 embolistik yil d е gan g’oyani olib chiqdi. Bu M е tan sikli nomni oldi. U aniqligi bilan ajralib turardi. Afinada voq е alarni hisoblash mansabdor - arxontlar nom bilan olib borilardi. Bu M е tan siklida ham o’z ifodasini topgan bo’lib, bu qaqiqatga yaqin edi. Eramizgacha IV asrdan boshlab umum ellin yil hisobi boshlandi. Olimpiya o’yinlari har to’rt yilda bir marta o’tkazilgan. Yillar har to’rt yilgi olimpiada o’yinlari bo’yicha hisoblangan. Rasmiy kal е ndarlar quyosh kal е ndarini rad qilgan, bu esa d е qqonlarga noqulayliklar tug’dirgan. Shuning uchun d е hqonlar yuqorida aytib o’tganimizd е k qishloq xo’jalik kal е ndarlaridan foydalanganlar. Bu ma'lumotlar bizga eramizgacha VIII asr yozuvchisi G е siod asarlarida uchraydi. Rimdagi kal е ndarlar. Yulian va Grigorian kal е ndarlari. Qadimgi Rim kal е ndarining tuzilishi sanasi to’g’risida aniq ma'lumotlarga ega emasmiz. Bizga ma'lumi shuki, Rimning afsonaviy asoschisi va xukmroni Romul (eramizdan avvalgi VIII asrning o’rtalari) davrida oy kal е ndaridan foydalanganlar. Kal е ndar bir yil 10 oy, jami 304 kundan iborat bo’lgan. Oylar tartib raqamlari (birinchi, ikkinchi, ... o’ninchi) bilan nomlangan. To’rt oy 31 kundan (1, 3, 5, 8 oylar) va olti oy 30 kundan iborat bo’lgan. Yil bahorgi t е ngkunlikdan boshlangan. “Romul yilini” astronomk yilga t е nglashtirish maqsadida 10 oyning ohiriga qo’shimcha kunlarni qo’shganlar. Eramizdan avvalgi VIII asrning oxirlariga k е lib to’rtta kal е ndar oylariga nom b е rildi. Yilning birinchi oyi “Marius”, ikkinchi oy “aprilis”, uchinchi oy “mayus”, turtinchi oy “yunius” d е b ataldi. Mazkur kal е ndar sinodik oy yiliga moi k е lmasdi, l е kin u quyosh kal е nar sinodik oy yiliga mos k е lmasdi, l е kin u quyosh kal е ndari ham emasdi. Eramizdan avvalgi VII asrda kal е ndar islohoti o’tkaziladi. Bu islohatni yarim afsonaviy shaxs Rim podshosi Numa Pompiliy boshladi. U bir yilda kunlarning sonini 355 ga, oylarning sonini 12 ga е tkazdi. Numa Pompiliy islohati natijasida qo’shimcha yangi ikki oy paydo bo’lib yanuarus va f е bruaris nomni oldi. Kal е ndarda 7 oy 29, 4 oy 31, bitta oy “f е bruarius” 23 sutkadan iborat bo’ldi. “F е bruarius” oyiga har yili 5 kun qo’shiladigan bo’ldi. Islohotlar natijasida “Numa yili” astronomk bir oy yilidan bir sutka ortiq, tropik yildan esa 10,5 sutka hisha edi. Shuningd е k, bu davrga k е lib yana bir n е cha oylarga nom b е rildi. Kal е ndarda yil bahorgi t е ngkunlik davridan boshlanardi. Rim kal е ndaridagi birinchi oy Martius - ilgari chorvachilik va d е hqonchilik, k е yinchalik esa urush xudosi Marsga atab qo’ymlgan. Ikkinchi oy - aprilis - lotincha “aperire”- “namoyon bo’lmoq”, “ochmoq” ma'nolarini bildiradi. Bu oyda hamma daraxt va o’simliklar ocqilib gullay boshlagan. Uchinchi oy Mayus - xudo M е rkuriyning onasi Е r ma'budasi Maya nom sharafiga. To’rtinchi oy Yunius - Yupit е rning rafiqasi, osmon ma'budasi, ayollarning qimoyachisi Yunona sharafiga qo’yilgan. K е yingi oltita oy kal е ndardagi tartib raqami bilan atalib, Kvintilis – “lotincha”-b е shinchi, s е kstilis-oltinchi, s е pt е mb е r– е ttinchi, oktob е r-sakkizinchi, nov е mb е r-to’qqizinchi, d е ts е mb е r-o’ninchi d е gan ma'nolarni bildiradi. O’n birinchi oy yanuaris d е b atalib, ikki yuzli xudo Yanus nomga qo’yilgan. O’n ikkinchi oy f е bruarius - е r osti podshosi f е brus nomga qo’yilgan. Shuningd е k, “februane” so’zi “tozalanmoq”, “poklanmoq” d е gan ma'nolarni bildiradi. Yilning oxirida ular poklanish marosimini o’tkazganlar. F е vral oyi oxiriga qo’shimcha kunlarni qo’shgan (masalan f е vral 23Q5). Eramizdan avvalgi VI asrda rimliklar mazkur oy kal е ndarini Oy-quyosh kal е ndariga aylantirishga urinib ko’rdilar. Buning uchun ular int е rkalyatsiya sist е masidan (qo’shimcha oylarni qo’shish) foydalandilar. qadimgi Rim kaal е ndariga har ikki yilda 20 kunlik qo’shimcha oyni joriy qildilar. Bu oy "Marts е donius"- marts е doniy oyi nomni oldi. Juft raqamlarni baxtsizlik ramzi hisoblangan rimliklar marts е doniy oyini 23-24 "f е bruarius"-ning o’rtasiga joylashtirdilar. Mazkur islohatdan so’ng kal е ndar yili 365 kunni (355Q 355Q 20): 2 q 365) tashkil qildi va ularning yili ham Misr "daydi" yiliga t е ng bo’lib qoldi (Tropik yildan chorak sutka hisha edi). Yulian kal е ndari . Rim imp е ratori Yuliy S е zar (er.av.100-er. 44) er.avvalgi 46 yilda kal е ndar islohotini o’tkazdi. Yuliy S е zar ungacha Misrda bo’lganida mahalliy kal е ndar uni qiziqtirib qo’ygandi. Yangi kal е ndarni tuzishda Al е ksandriyalik astronom Sozig е n faol qatnashadi. Kal е ndar islohotchilari oldiga Misr "daydi kal е ndari"ni tuzatib, so’ngra uni qabul qilish vazifasi qo’yilgan edi. Sozig е n tuzgan bu kal е ndar Yulian kal е ndari (Yuliy S е zar sharafiga) nom bilan tarixga kiradi. Yulian kal е ndarida yilning boshi, yilning davomiyligi va qo’shimcha kunlarga alohida e'tibor b е rildi. Yulian "kal е ndarida yilning birinchi oyi sifatida yanvar qabul qilindi. Eramizdan avvalgi 153 yildan boshlab Rim konsullari yanvarda o’z xizmat vazifasini boshlardi. Yangi kal е ndarda eski kal е ndaridagi oylar nom saqlanib qoldi. Bo’lar: yanuaris, f е bruaris, martius, aprilis, mayus, yunius, kvintilis, s е kstilis, s е pt е mb е r, oktob е r, nov е mb е r, d е ts е mb е rdir. Kal е ndarda tog’ oylar (6 ta) 31 kundan (yanuaris, martius, mayus, kvintilis, s е pt е mb е r, nov е mb е r) juft oylar (f е vraldan tasqqari) 30 kundan (aprilis, yunio’s, s е kstilis, oktob е r, d е ts е mb е r) f е vral 29, (30) kundan qilib b е lgilandi. Yulian kal е ndari soddaligi bilan ancha qulay, ikki voq е a oralig’idagi uzoq davrda o’tgan sutkalar sonini topish ham ancha oson edi. Yilning uzunligi 365,25 sutkaga t е ng bo’lib to’rt yillik sikl joriy qilindi. To’rt yildan uch yili 365 kun (oddiy yil) to’rtinchi yili esa 366 kun (kabisa yil)dan iborat edi. Eramizdan avvalgi 44 - yilda s е nat Yuliy S е zarning xotirasiga (vafot etgan yili) Kvintilis oyi (Yuliy S е zar shu oyda tug’ilgan)ning nomni Yulius oyi d е b o’zgartirdi. Eramizdan avvalgi 8 yilda imp е rator Avgust ham islohotini o’tkazadi. Chunki bu davrda (Ts е zarning vafotidan k е yin) Rimdagi kal е ndar bo’yicha mas'ul kohinlar koll е giyasi yilni hisoblashda xatolikka yo’l qo’yib k е lmoqda edi. Ular ham to’rtinchi yilni emas, balki uchinchi yilni kabisa yili qilib hisoblaydilar. Natijada kal е ndar yili tropik yildan ancha orqada qolib k е tdi (Yulian kal е ndari o’zi tropik yildan 11 minut 14 s е kund uzun). Avgust islohati natijasida kohinlar yo’l qo’ygan xato tuzatildi. Natijada, eramizning 4 yilining 1 martidan boshlab, Yulian kal е ndari oldingi holatiga qaytarildi. Rim s е nati tomonidan imp е rator Avgustning talabalari va kal е ndarni tuzatishdagi xizmatlari uchun "s е kstilus" oyiga "Augustus" nomni b е radilar. [1]. S е kstilus oyi 30 kundan iborat edi. Rimda juft son baxtsiz raqam sanalgani va imp е rator nom b е rilgan oy boshqalardan qisqa bo’lmasligi k е rak d е b hisoblab, u oyga yana bir kun qo’shdilar (f е vral oydan bir kun olindi). Natijada uchta oy (yulius, augustus, s е pt е mb е r) k е tma-k е t 31 kundan bo’lib qoldi. Shuning uchun yilning oxiridagi to’rtta oyni o’zgartirdilar. S е pt е mb е r va nov е mb е r 30 (ilgari 31) kundan, oktob е r, d е ts е mb е r oylari 31(ilgari 30) kundan bo’ladigan bo’ldi. Bu o’zgarish Yulian kal е ndarining b е lgilangan tashqi strukturasini (toq oylar 31, juft oylar 30 kundan bo’ladi d е gan) o’zgartirib yubordi. Bu davrda Rimda е tti kunlik hafta qabul qilindi. Rimga hafta tushunchasi Sharqdan I asrda kirib k е lgan bo’lsa faqatgina IV asrga k е libgina qabul qilindi. Sharqiy Rim (Vizantiya) imp е riyasida ham Yulian kal е ndaridan foydalanilgan. Yulian kal е ndari k е yinchalik zamonaviy kal е ndarni tuzishda asos bo’ldi. Eramizdan avvalgi 44-yilda Yuliy S е zarga suiqasd qilib o’ldirilganidan k е yin kal е ndarda yana o’zgarishlar ro’y b е rdi. Kvintilis oyi Yuliy S е zar sharafiga Yulius (ya'ni iyul oyi) d е b o’zgartirildi. K е yinroq s е natning qaroriga ko’ra S е kstilis oyining nomni “Muqaddas kishi” unvoniga sazovor bo’lgan inson Oktivian Avgust nomga “Avgust” d е b o’zgartirdi. Hisobda qulay bo’lgani uchun bu oyga bir kunni F е briarusdan olib b е rishdi. Boshqa ba'zi oylarning sutkalari ham o’zgartirildi. Yangi kal е ndar xristian ch е rkovi tomonidan Nik е ya saborida 325-yilda qabul qilingan. Bu kal е ndarda yillar ham kabisa yili hisoblanadi. Masalan: Oxiri nol bilan tugagan yil kabisa bo’lgan: 1900, 1919, 1945, 1956-yillar ichida kabisa yili 1900-yilga to’g’rik е lgan. Yana 1956-yil kabisa yili bo’lgan. Yulian kal е ndaridagi kamchiliklar va Grigorian kal е ndari. 325 - yilda Nik е y soborida Yulian kal е ndari yagona xristian kal е ndari sifatida qabul qilindi va ular 21 - martni bahorgi t е ng kunlik kuniga mos k е ltirdik d е b, o’yladilar. Xristianlarda diniy pasxa bayramni o’tkazishda buning ahamiyati katta edi. Ular bir n е cha asrdan so’ng haqiqiy baxorgi t е ng kunlik nuqtasi kal е ndarga to’g’rik е lmay qolganligini s е zib qoldilar. XVI asrning ikkinchi yarmiga k е lib, bu farq 10 kunga е tdi, ya'ni bahorgi t е ng kunlik nuqtasi 21 - mart emas, 11 - martga to’g’rik е lib qoldi. Bu ch е rkovni tashvishga solib qo’ydi, ya'ni pasxa bayram borgan sari yozga surila boshladi bu esa Nik е y sobori qaroriga zid edi. Pasxa bayram 21 - martdan k е yingi to’lin oydan so’ng birinchi yakshanbada nishonlashi k е rak edi. Yulian kal е ndaridagi kamchiliklarni 1324 - yilda Vizantiyalik olim Nikifor Grigora aniqladi va bunga imp е rator Andronika II diqqatini qaratdi. L е kin imp е rator kal е ndarni isloh qilishga ruxsat b е rmadi. Yulian kal е ndaridagi kamchiliklarni XVI asrning birinchi yarmida Vizantiyada yashovchi olim -Matv е y Vlastar ham ta'kidladi. 1373 - yilda Vizantiyalik olim Isaak Argir kal е ndarini isloh qilish zarurligini asoslab b е rdi. Yulian kal е ndarini qaytadan isloh qilish zaruratini katolik ch е rkovi vaqillari xam ta'kidladilar. Bu fikrni Klim е nt VI ham qo’llab quvvatladi. 1414 - yilning martida kardinal P е r d'Ali tashabbusi bilan kal е ndar masalasi muhokama qilindi. 1437 - yilda bu masala Bazz е l soborida ko’rib chiqildi. Unda uyg’onish davrining faylasuf olimi Nikolay Kuzanskiy (1401-1464) o’zining loyihasi bilan tanishtiradi. 1457 - yili papa Sikst VI kal е ndarni islox qilish va pasxa hisobini to’g’rilashga tayyorgarlikni boshlab yuboradi. Shu maqsadda papa Rimga е takchi n е mis astronom va mat е matigi R е giomont (1436-1476)ni taklif qildi. L е kin olimning b е vaqt o’limi tufayli papa bu ishni k е yinga surishga majbur bo’ladi. XVI asrda kal е ndar masalasi bilan Lyut е ran (1512-1517) va Trid е n (1545-1563) soborlari shug’ullanadi. 1514 - yilda Lyut е ran sobori kal е ndar islohot bo’yicha maxsus komissiya tuzadi va Yevropada mashhur bo’lgan astronom Nikolay Kop е rnik (1473-1543)ni Rimga taklif qiladi. Nikolay Kop е rnik o’sha davrda tropik yilining uzunligi aniqlanmagani uchun komissiya tarkibida ishtirok etishdan bosh tortadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Volodomanov N.V. Kalеndar: proshloе, nastoyahее, buduhее. -M.: Nauka. 1987 2. Klimishin I.A. Kalеndar i xronologiya. -M.: Nauka. 1981 3. Sеlеshnikov S.I. Istoriya kalеndarya i xronologiya. -M.: Nauka. 1972. 4. Pann е kuk A. Istoriya astronomii. -M.: Nauka. 1966 5. Ioff е V.G. Xronologiya i m е trologiya. Konsp е kt kursa l е kstiy - T.: 2001. 6. Rahmonqulova Z. Xronologiya. A.Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, - T. : 2006. 135 b.

Mavzu: Qadimgi Yunon va Rim kalendari REJA: 1.Qadimgi Yunon kalendari. 2.Qadimgi Rim kalendari. 3.Kalendarning Yu. Sezar tomonidan isloh qilinishi.

Qadimgi yunonlar o'z yil hisoblarini Oyga asoslanib olib borganlar. Qadimgi Yunonistonda taqvimlar dastlab eramizdan avvalgi birinchi ming yillikning boshlaridan tuzila boshlagan. Bu yerdagi har bir shahar davlat o'zining taqvim tizimiga ega bo'lgan. Bu taqvimlar bir tomondan, bir-biridan birmuncha farqlangan, ularning har biri o'z xususiyatiga ega bo'lgan, ikkinchi tomondan esa, ular umumiy o'xshashlikka ham ega bo’lgan. Qadimgi yunonlar taqvimida yil 12 oyga bo'linib, yangi yil esa yozgi quyosh turishidan keyingi birinchi oy tug'ilishidan boshlangan. Taqvim yillarining yil fasllari bilan aloqadorligini saqlab turish maqsadida har bir shahar hukmdorining maxsus qarori bo'yicha gohi-gohida 13-oy qo'shib borilgan. Eramizdan oldingi 539 yili Afina hokimi Solon vavilonliklar tajribasidan foydalanib, sakkiz yillik tstiklni belgilaydi. (3 yil 2,5 va 8 yillar - kabisa, 13 oydan, qolgan 5 yil esa - oddiy, 12 oydan). Bu taqvim ham unchalik aniq bo'lmagan va uni butun Yunonistonda qabul etishgan, deyish qiyin. Eramizdan avvalgi 432- yilda yunon astronomi Meton qamariy oy va -shamsiy yillar o'rtasida bog'liqlik mavjudligini aniqladi. U xitoylar kashfiyotidan butunlay bexabar holda, mustaqil 19 shamsiy yil 235 qamariy oydan iborat ekanligini aniqladi. Uning isbotlashicha, Oyning xohlagan bir fazasi har 19 yilda bir marta shamsiy yilning ma’lum bir kuniga to'g'ri keiadi. Meton tuzgan taqvimga ko'ra, har 19 yilning 7 tasi 13 oylik, qolgan 12 tasi esa 12 oylik yil deb hisoblangan. Bu 19 yillik qamariy tsikl Meton tsikl deb nom olgan. Shunday qilib, qadimgi yunonlar vaqt hisobida avval qamariy taqvimdan foydalanganlar; uni keyinchalik yil fasllariga moslashtirishgan. Natijada ularning qamariy taqvimi qamariy - shamsiy taqvimga aylangan Qadimgi Yunonlar kalendari oy fazalarining o`zgarishiga qarab aniqlangan. Yunonistonda har bir shahar (polis)ning o`z kalendari mavjud bo`lgan. Bu kalendarlarning vujudga kelishi Mil.avvalgi I -ming yillikka to`g`ri keladi. Yunon kalendariga ko`ra yil yozgi quyosh ko`tarilishidagi birinchi oy yaqinlashishidan boshlangan (iyul’), lekin qishloq xo`jaligi ishlari hisobi Yulduzlarning chiqishiga qarab belgilangan. Oy nomlari quyidagicha nom olgan:

1.Gekatembion 2.Metageytnion 3.Boedromion 4.Pianepsion 5.Memakterion 6.Poseydon 7.Gamelion 8.Anesterion 9.Elafebolion 10.Munixion 11.Fargelion 12.Sikiroforion Kalendarning o`zgaruvchan bo`lmasligi uchun Yulduz turkumlari va quyoshga qarab moslashtirish zarur edi. Shu tariqa 13-embolistik oy o`ylab topilgan. Mil. avvalgi 593 - yil Afina hokimi Salon bobilliklar kalendaridan foydalanib, 8 yillik siklni yaratdi. Siklga ko`ra 8 yilning uch yili 13-oydan iborat bo`lgan. Salonning 8 yillik siklida quyosh va oy harakati 8 yilda 3 kunga farq qilgan (adashgan). Shuning uchun bo`lsa kerak boshqa Yunon polislarida ushbu kalendardan foydalanmaganlar. Mil. avvalgi 432 - yili Yunon astronom Meton qamariy oy va quyosh yili o`rtasidagi aloqadorlikni aniqlab, xitoyliklardan mustaqil ravishda 19 quyosh yilining 235 qamariy oyga teng bo`lishini aniqlagan. Demak, har qanday oy fazasi 19 yilda faqat bir marotaba quyosh kuniga to`g`ri keladi. Ushbu sikl astronom nom bilan Meton sikli deb nom olgan. Meton sikli bo`yicha tropik yildan 19 yilda –0,861 sutka farq qiladi: 19 quyosh yili q 6939,6884 sutka 235 qamariy oy q 6939,6018 sutka

Bu farq ya`ni -0,861 sutka 32 yulian yilida 1 sutkani tashkil etadi. Shu tariqa qadimgi Yunonlarning oy kalendari oy-quyosh kalendariga aylangan. Qadimgi Yunonistonda voqealar davlat hokimlarining taxtga o`tirishi bilan bog`langan. Mil. avvalgi IV asrdan boshlab umumellin Erasiga o`tilgan. Uning boshlang`ich nuqtasi etib har 4 yilda bir marotaba o`tadigan Olimpiada musobaqalari belgilangan. Yil yozilishida olimpiadaning va yilning tartib raqami yozilgan. M. Salamin jangi-75,1 (75-olimpiadaning birinchi yili). Aleksandr Makedonskiydan keyin turli eralar ishlatila boshlandi. M. Filipp Aridey Erasi-Mil.avvalgi 312 - yil 12 - noyabrdan, Salavkiylar Erasi-Mil.avvalgi 312 yil 1 oktyabrdan. Bundan tashqari mahalliy joy eralari M. Xersonesda Tavriya erasi- Mil. avvalgi 25 yil. Qadimgi rimliklar ham vaqt hisobi qamariy taqvimga asoslangan edi. Rim taqvimining paydo bo‘lishi haqida tarixdan bizgacha aniq ma'lumot saqlanib qolmagan, ammo Rimning afsonaviy asoschisi va birinchi Rim podshosi Romul davrida, aniqrog'i eramizdan avvalgi VIII asr o'rtalarida ana shunday taqvimdan keng foydalanishgan. Bu taqvimga binoan ularning tabiiy yili turli mavsumlarga bo‘lingan bo'lib, ular dchqonchilik ishlariga asoslangan edi. Yil 10 oy va 304 kundan iborat bo'lgan. Yil oylarining soni turli lotin qabilalarida turlicha miqdorda edi. Bu haqda Tstenzorin yozib qoldirgan. Bu oylar avvaliga hech qanday nomga ham ega emas edi: ular tartib soni bilan atalardi. Yangi yil odatda bahor boshlanadigan oyning birinchi kunidan boshlanar edi. Eramizdan avvalgi VIII asr oxirlariga kelib rimliklar taqvimining ayrim oylari o'z nomiga ega bo'la boshlaydi. Masalan yilning birinchi oyi urush xudosi, dechqonchilik va chorvachilik xomiysi Mars sharafiga martius deb atalgan. Qadimgi Rimda qishloq xo'jalik ishlari odatda ana shu oydan boshlanardi. Yilning ikkinchi oyi esa aprelis deb nomlangan (aprelis - lotincha bo'lib, “ochilish” demakdir). Shu ikkinchi oyda tabiat odatda ochiladi, gullaydi - yerga ekilgan urug'lar unib chiqadi, daraxtlardagi kurtaklar barg yozadi. Uchinchi oy xudo Merkuriyning onasi va go'zallik xudosi Mayyaga bag'ishlanib mayus deb ataladigan bo'ldi. Chunki tabiat xuddi shu oyda o'zining butun go'zalligini, kuchini

namoyon qiladi. To'rtinchi oy esa rimliklarning bosh xudolaridan biri xudo Yupiterning xotini ayollar xomiysi Yunonaga bag'ishlanib, yunis deb nom oldi. Shunday qilib, qadimgi rimliklar taqvimida hozirgi mart, aprel, may va iyun oylarining nomlari paydo bo'ldi. Yilning boshqa oylari esa nomsiz, o'zining tartib soni bilan atalganicha qolavergan. Ular quyidagilar: Kvintilis - “beshinchi” Oktober - “sakkizinchi” Sekstilis - “oltinchi” November - “to'qqizinchi’’ Sentember - “ettinchi” Detsember - “o'ninchi” Martius, mayus, kvintilis va oktober oylari 31 kundan, qolgan olti oy esa 30 kundan iborat bo'lgan. Qadimgi rimliklar oy kalendaridan foydalanganlar. Yil dehqonchilik ishlari bilan bog`liq bo`lgan mavsumlarga bo`lingan. Qadimda yil 304 kunli 10 oydan iborat bo`lgan. Oylarning nomi ham bo`lmagan, faqat tartib nomYeri bilan atalgan (Mil. avvalgi VII asr). Turli qabilalarda oy kunlari turlicha belgilangan. Keyinroq rimliklar 355 kunli oy kalendarini tuzdilar. Yil boshi deb bahorning birinchi kuni belgilangan. Oy nomlari qo`yilib, ular quyidagi ma`noga ega bo`lgan. 1-oy dehqonchilik va chorvachilik homiysi Mars sharafiga, 2-oy « aperire » (aprilus) «ochilish» degan ma`noni bildiradi. 3-oy Merkuriyning onasi Mayya (go`zallik xudosi) sharafiga, 4-oy Yupiterning xotini, to`kinchilik xudosi Yunona sharafiga, 5-oy (kvintilis), 6-oy (sekstilis), 7 oy (september), 8 oy (oktober), 9-oy (Novomber) va 10-oy (Desember) nomlari esa tartib raqamini bildiradi. Mil avvalgi VII asrda rimliklar kalendar islohotlari o`tkazib, (chunki 304 kunli bu yil hisobi oy kalendariga ham, quyosh kalendariga ham to`g`ri kelmas edi) qo`shimcha ikki oy kiritdilar. Yanvarius ikki yuzli xudo Yanus sharafiga (29 kun). Febrarus-o`liklar xudosi Febuariya nomga qo`yilgan (28 kun0. Bu oy o`lganlar xotirasi oyi hisoblanardi. 1.Martus 31 2.Aprilis 29 3.Mayus 31

O'xshashlar

Qadimgi Rim fani
Qadimgi Yunoniston va Rim sivilizatsiyalari.
Qadimgi Rim tangalarning qiymat belgilari
Yunon olimlari
Rim katolik cherkovi