Mavzu: Shimoliy Amerikadagi fuqarolar urushi (1861 - 1865)’ Reja: 1.Urushning boshlanishi 2.Urushga Yevropaning munosabati 3.Urushning borishi 4.Urush davrida AQSH diplomatiyasi Shimoliy Amerikadagi ikkita ijtimoiy tuzum. XVIII asr inqilobiy urushi paytida shimoliy amerikada fuqoralar urushi bo’lishi aniq edi. Natijada qullik tizimi kapitalistik ishlab chiqarish bilan bir qatorda saqlanib qoldi va rivojlandi. XIX asrning 30-yillaridan boshlab Amerikagi Demokratlar Partiyasi janubiy plantator qul egalari qo'lida to’plandi. Qul egalarining manfaatlari AQSh tashqi siyosatining "yo'l ko'rsatuvchi yulduzi" bo'ldi. 1810 - 1812 yillarda Qo'shma Shtatlar Janubdagi plantatorlarning talabiga binoan G'arbiy Florida shtatini egallab oldi. 1818-yilda ular Sharqiy Florida shtatiga qo'shin tushirdi. 1845-yilda Meksikadan tortib olingan Texas ham qo'shildi. 1846 - 1848 yillarda Meksika bilan urush olib bordi va undan eng boy unumdor hududlarni tortib oldi. 1854-yilda ular Kubaga da'vo qilishdi. Shu vaqtda Kubada quldorlik va kapitalistik ishlab chiqarish yonma-yon mavjud edi. Ammo "ikkita ijtimoiy tizim" ning muqarrar to'qnashuvi vaqti kelgan edi. 1860-yilda Qo'shma Shtatlar bo'linib ketdi va ular "tarqoq davlatlar" deb nomlana boshladilar. Shimol va Janub o'rtasidagi kuchlar muvozanati, janubning foydasiga emasligi aniq edi. Chunki shimolda 22 million aholisi bo'lgan 23 ta shtat bor edi. Janubda 9 million aholisi bo'lgan 11 ta shtat bor edi. Janub qullikni saqlab qolish uchun kurashmoqchi edi va shu 9 million orasida 4 millionga yaqin negr qullari bor edi. Ammo, eng muhimi, shimolda rivojlangan sanoat bor edi, janubda esa u umuman yo'q edi. Shimolda rivojlangan temir yo'llar va transport yo’nalishlari tarmog'i bor edi.

Uzoq urush bo'lgan taqdirda janubliklar g'alaba qozonish uchun imkoniyatga ega emas edilar. Ammo urushni boshlagan janubliklar baribir g'alaba qozonishga umid qilishdi. Ularning hisob-kitobi quyidagicha edi: kichik federal armiyaning butun tarkibi plantatorlar qo'lida bo'lganligi sababli, ular muntazam bo'linmalarni jangga olib borardi. Angliya burjuaziyasi Amerikaning shimoliy-sharqiy va g'arbiy shtatlarida raqibini yo'q qilishga intildi. Shimol ustidan janub g'alaba qozongan taqdirda, Qo'shma Shtatlar yana Angliyaning mustamlakasiga aylanardi. Fransiya ham Amerikani zabt etishga intildi. Shunday qilib, janubliklarning barcha hisob-kitoblari g'alaba qozonish imkoniyatiga emas, balki ingliz va fransuz interventlari yordamiga asoslangan edi. 1858-yil 4-martda janubning siyosiy rahbarlaridan biri, Janubiy Karolina shtatidan senator Jon Gammond shunday degan edi: "Agar ular urush boshlashga jur'at etsalar bitta to'p otilmasdan va qilichni sug’urmasdan, biz butun dunyoni tiz cho'ktiramiz. Men sizning har biringiz nimani tasavvur qilishingiz mumkinligi haqida batafsil to'xtalmayman, lekin bitta narsa aniqki, Angliya mumkin bo'lgan hamma narsani qiladi va janubni qutqarish uchun butun sivilizatsiyali dunyoni safarbar qiladi. Ushbu mulohazalardan kelib chiqib, janub aholisi strategik rejaga emas, balki Angliya va Fransiya tomonidan janubni tan olish va ushbu mamlakatlar hukumatlarini janubga harbiy yordam ko'rsatishga ishontirish masalalariga qiziqishgan. Urushning boshlanishi. Janub aholisi tomonidan Semter Fortini qo'lga kiritgandan bir kun o'tgach, Linkoln janubiy shtatlardagi fitnani bostirish uchun 75 ming ko'ngillilarni chaqirdi (1861-yil 15- aprel). Linkoln ittifoq shtatlariga qarshi fitna uyushtirganlarga tinch yo'lga qaytish uchun 20 kun muhlat berdi. Harbiy harakatlar boshlanganidan ikki hafta o'tdi. 1861-yil 28-fevralda Yevropadagi kuchlarning Amerikaga aralashuvi boshlanganligi haqida yangiliklar kelib tushdi.

Ispaniya birinchi bo'lib paydo bo’ldi. Ispanlar, Kubani o'zlariga maqsad qilib olgan holda, orolning sharqiy qismini ilgari Ispaniya mustamlakasi bo'lgan San-Domingo negr respublikasidan tortib olishga harakat qilishdi. 1861-yil 2-aprelda Qo'shma Shtatlarning San-Domingo negr respublikasi bilan rasmiy aloqalari bo'lmaganiga qaramay, AQSh davlat kotibi (tashqi ishlar vaziri) Styuard Ispaniyaning Vashingtondagi elchisiga Ispaniya bosqiniga qarshi norozilik xati yozdi. Ayni paytda vaziyat shu qadar qiyin ediki, Qo'shma Shtatlar bu masalada kutish taktikasini tanladi. Yevropa davlatlarining Amerika ishlariga aralashishining navbatdagi bosqichi Angliya tomonidan janubiy shtatlarni urushuvchi tomon sifatida tan olish edi. 1861 -yil 3-mayda Janub isyonchilarining emissarlari Yansi va Rost birinchi bo'lib Palmerston kabinetida Buyuk Britaniyaning tashqi ishlar vaziri Rossel tomonidan qabul qilindi. AQShning Londondagi elchisining talabiga binoan ular norasmiy ravishda qabul qilindi. Dallas Rosseldan fuqarolar urushi masalalari bo'yicha qarorlar ittifoq tomonidan tayinlangan yangi elchi Charlz-Frensis Adams kelguniga qadar qabul qilinmasligiga kafolat oldi. Biroq, Adams Londonga kelishidan oldin ham 6-may kuni Rossel hukumatning janubni urushayotgan tomon sifatida tan olish to'g'risidagi qarori to'g'risida xabardor qilib, Vashingtondagi Buyuk Britaniya elchisiga ko'rsatmalar yubordi. Adams 13-mayda kelgan, ammo o'sha kuni, uni qabul qilishdan oldin, Buyuk Britaniya hukumati allaqachon betaraflik to'g'risidagi deklaratsiyani tasdiqlagan edi. Ushbu deklaratsiya janubni isyonkor davlat deb emas, balki jangovar davlat sifatida tan oldi. 13-maydagi Deklaratsiya Konfederatsiyani tan olish va shu sababli Konfederatlarni fitnachilar va isyonchilar deb haqli ravishda ko'rib chiqqan Ittifoqqa qarshi urushga kirishish uchun qadam bo'ldi. Angliya, Fransiya va Ispaniyaning Meksikadagi intervensiyasi. Amerikadagi Yevropa davlatlarining tajovuzkorligining yangi bosqichi 1861-yil 31-oktyabrda Londonda Buyuk Britaniya, Fransiya va Ispaniya o'rtasida imzolangan bitim bo'ldi.

Dekabr oyida Ispaniya qo'shinlari allaqachon Vera-Kruzga tushgan edi. 1862-yil yanvarda ularga Angliya va Fransiya qo'shinlari qo'shildi. Qo'shma Shtatlar aralashuvga qarshi norozilik bildirdi. Biroq, faqat fuqarolar urushining tugashi ularga fransuz qo'shinlarini olib chiqib ketishga imkon berdi. Avvalroq ingliz va ispan qo'shinlari olib chiqilgan edi. Trent hodisasi (1861). Marks ta'kidlaganidek, Meksikadagi Uch davlatning intervensiyasi boshlanganidan ko'p o'tmay, Palmerston tashabbusi bilan frontda og'ir mag'lubiyatlarga uchragan AQShning o'zi ustidan Angliya intervensiyasi xavfi paydo bo'ldi. 1861-yil 26-martda Britaniyaning Amerikadagi elchisi Lord Layons Styuard bilan uchrashuv paytida: "Agar Qo'shma Shtatlar Buyuk Britaniya uchun juda muhim bo'lgan paxta savdosini majburan to'xtatishga qaror qilsa, nimalar bo’lib ketishiga men javobgar emasman. "- dedi. 1861-yil 8-noyabrda Meyson va Slidelning emissarlari Trent deb nomlangan ingliz savdo kemasida AQSh harbiy kemasi kapitani San Jasinto tomonidan asirga olindi. Asirlarni Bostonga olib ketishdi. Angliya va Fransiyadagi shovinist matbuot ushbu imkoniyatdan foydalanib, Ittifoq bilan urush qilishni talab qilib, shov-shuv ko'tardi. Lord Rossel Meyson va Slidelni yetti kun ichida ekstraditsiya qilishni talab qildi. Britaniyalik ishchilarning janubliklar qo'llab-quvvatlashiga qarshi nutqi. «Palmerston urushni xohlaydi, ammo ingliz xalqi buni istamaydi- deb yozgan edi Marks 1861-yil 25-dekabrda. Ushbu duelda kim g'alaba qozonishini yaqinlashib kelayotgan tadbirlar ko'rsatib berdi. Voqealar shuni ko'rsatdiki, burjuaziyaning rasmiy diplomatiyasidan tashqari, 1861-yilda allaqachon norasmiy, tan olinmagan kuch proletariatning xalqaro birdamligi paydo bo’ldi. Angliyaning barcha yirik sanoat markazlarini ishchilar mitinglari to'lqini qamrab oldi. Marks bu harakatning asosiy tashabbuskorlaridan biri edi. Ko'plab odamlarni ishsiz va nonsiz qoldirgan blokada ochligidan qat'i nazar, ishchilar fuqarolar urushiga qarshi chiqishdi va Angliyaning o'ziga fuqarolik urushi bilan tahdid qilishdi.

Shu bilan birga, Amerikaning Shimoliy hukumati Janubga mos keladigan pozitsiyani qabul qildi. Janubliklar emissarlarini ozod qildi va shu bilan Yevropani aralashishiga yana bir to'siq yaratildi. Britaniyalik va boshqa Yevropa mamlakatlaridagi ishchilarning haqiqiy fikrlari va his-tuyg'ularini Birinchi internatsionallik o’z murojaatida Linkolnga yetkazdi. Natijada u 1864-yilgi prezidentlik saylovlarida g'alaba qozondi. "Yevropa ishchilari o'zlarining ishonchlarini bildirmoqdalar, - deyiladi murojaatda, Amerika mustaqilligi urushi burjua uchun yangi yuksalish davrini ochgani kabi, Amerikaning qullikka qarshi urushi ham ishchilar sinfining g’alabasiga olib keladi." Shunday qilib, quldorlarning ingliz burjuaziyasi aralashuvi haqidagi hisob-kitobi noto'g'ri bo'lib chiqdi. Janubliklarning yana bir xatosi paxtani eksport qilishni taqiqlash ta'siridan umidvor bo'lganligi edi. Pulga muhtoj bo'lib, ular blokadani buzishga urinib, o'zlari paxtani eksport qilishni boshladilar. Bundan tashqari, 1861-yildagi Yevropadagi ochlik bug'doy masalasini paxta masalasidan ham muhimroq qildi va Ittifoq fuqarolik urushiga qaramay, Yevropaga juda ko'p miqdorda bug'doy eksport qildi. Biroq na janubiylar, na Angliya va Fransiya hukumatlari rahbarlari urushda birgalikda ishtirok etish umididan voz kechishmadi. Palmerston va Napoleon III voqealar rivojini kutib, janubliklar shimolliklarga hal qiluvchi zarba berishlari bilanoq aralashishga qaror qilishdi. 1862-yilda Linkoln hukumati hali ham qullarni ozod qilishda ikkilanib turdi. Shimolliklar yana birin ketin mag'lubiyatga uchradi. Intervensiya tarafdorlari yana boshlarini ko'tarishdi. Fransiyaning mavqei. 1862-yil aprelda Napoleon III bilan suhbatlardan birida janubliklar elchisi Slaydel Konfederatsiyani Fransiya tomonidan tan olinishini talab qildi. Napoleon III, o’zining prinsipial jihatidan, tan olinishni yoqlab gapirgan, ammo Fransiyaga okeandagi urushda samarali yordam berish uchun Angliyadan boshqa biron bir kuchning kuchi yetmaydi ... deb javob berdi. Agar Angliya Konfederatsiyani tan olishga rozi bo'lsa, u ham buni qilgan bo'lar edi. Slaydel Ispaniya, Avstriya, Prussiya, Belgiya, Gollandiya, Shvetsiya va Daniya bilan birgalikda AQShga qarshi hujum tashkil qilishni taklif qildi.