logo

Shimoliy Amerikadagi fuqarolar urushi (1861 - 1865)

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.7099609375 KB
Mavzu: Shimoliy Amerikadagi fuqarolar urushi (1861 - 1865)’
Reja:
1.Urushning boshlanishi
2.Urushga Yevropaning munosabati
3.Urushning borishi
4.Urush davrida AQSH diplomatiyasi
Shimoliy Amerikadagi ikkita ijtimoiy tuzum.
  XVIII   asr   inqilobiy   urushi   paytida   shimoliy   amerikada   fuqoralar   urushi   bo’lishi
aniq edi.  Natijada   qullik  tizimi   kapitalistik  ishlab  chiqarish  bilan  bir   qatorda saqlanib
qoldi va rivojlandi.
XIX   asrning   30-yillaridan   boshlab   Amerikagi   Demokratlar   Partiyasi   janubiy
plantator   qul   egalari   qo'lida   to’plandi.   Qul   egalarining   manfaatlari   AQSh   tashqi
siyosatining "yo'l ko'rsatuvchi yulduzi" bo'ldi.
1810 - 1812 yillarda Qo'shma Shtatlar Janubdagi  plantatorlarning talabiga binoan
G'arbiy   Florida   shtatini   egallab   oldi.   1818-yilda   ular   Sharqiy   Florida   shtatiga   qo'shin
tushirdi.   1845-yilda     Meksikadan   tortib   olingan   Texas   ham   qo'shildi.   1846   -   1848
yillarda   Meksika  bilan  urush  olib  bordi   va undan  eng  boy unumdor  hududlarni  tortib
oldi. 1854-yilda ular Kubaga da'vo qilishdi. Shu vaqtda Kubada quldorlik va kapitalistik
ishlab   chiqarish   yonma-yon   mavjud   edi.   Ammo   "ikkita   ijtimoiy   tizim"   ning   muqarrar
to'qnashuvi vaqti kelgan edi. 1860-yilda Qo'shma Shtatlar bo'linib ketdi va ular "tarqoq
davlatlar" deb nomlana boshladilar.
Shimol   va   Janub   o'rtasidagi   kuchlar   muvozanati,   janubning   foydasiga   emasligi
aniq   edi.   Chunki   shimolda   22   million   aholisi   bo'lgan   23   ta   shtat   bor   edi.   Janubda   9
million   aholisi   bo'lgan   11   ta   shtat   bor   edi.   Janub   qullikni   saqlab   qolish   uchun
kurashmoqchi   edi   va   shu   9   million   orasida   4   millionga   yaqin   negr   qullari   bor   edi.
Ammo, eng muhimi, shimolda rivojlangan sanoat bor edi,  janubda esa u  umuman yo'q
edi.   Shimolda   rivojlangan   temir   yo'llar   va   transport     yo’nalishlari     tarmog'i   bor   edi. Uzoq urush bo'lgan taqdirda janubliklar g'alaba qozonish uchun imkoniyatga ega emas
edilar.
Ammo   urushni   boshlagan   janubliklar   baribir   g'alaba   qozonishga   umid   qilishdi.
Ularning   hisob-kitobi   quyidagicha   edi:   kichik   federal   armiyaning   butun   tarkibi
plantatorlar qo'lida bo'lganligi sababli, ular muntazam bo'linmalarni jangga olib borardi.
Angliya burjuaziyasi  Amerikaning shimoliy-sharqiy va g'arbiy shtatlarida raqibini yo'q
qilishga intildi. Shimol ustidan janub g'alaba qozongan taqdirda, Qo'shma Shtatlar yana
Angliyaning mustamlakasiga aylanardi. Fransiya ham Amerikani zabt etishga intildi.
Shunday   qilib,   janubliklarning   barcha   hisob-kitoblari   g'alaba   qozonish
imkoniyatiga   emas,   balki   ingliz   va   fransuz   interventlari   yordamiga   asoslangan   edi.
1858-yil   4-martda   janubning   siyosiy   rahbarlaridan   biri,   Janubiy   Karolina   shtatidan
senator   Jon   Gammond   shunday   degan   edi:   "Agar   ular   urush   boshlashga   jur'at   etsalar
bitta to'p otilmasdan va qilichni sug’urmasdan, biz butun dunyoni tiz cho'ktiramiz. Men
sizning   har   biringiz   nimani   tasavvur   qilishingiz   mumkinligi   haqida   batafsil
to'xtalmayman, lekin bitta narsa aniqki, Angliya mumkin bo'lgan hamma narsani qiladi
va   janubni   qutqarish   uchun   butun   sivilizatsiyali   dunyoni   safarbar   qiladi.   Ushbu
mulohazalardan   kelib   chiqib,   janub   aholisi   strategik   rejaga   emas,   balki   Angliya   va
Fransiya   tomonidan   janubni   tan   olish   va   ushbu   mamlakatlar   hukumatlarini   janubga
harbiy yordam ko'rsatishga ishontirish masalalariga qiziqishgan.
Urushning boshlanishi.
Janub aholisi tomonidan Semter Fortini qo'lga kiritgandan bir kun o'tgach, Linkoln
janubiy shtatlardagi fitnani bostirish uchun 75 ming ko'ngillilarni chaqirdi (1861-yil 15-
aprel).   Linkoln   ittifoq   shtatlariga   qarshi   fitna   uyushtirganlarga   tinch   yo'lga   qaytish
uchun 20 kun muhlat berdi.
Harbiy   harakatlar   boshlanganidan   ikki   hafta   o'tdi.   1861-yil   28-fevralda
Yevropadagi kuchlarning Amerikaga aralashuvi boshlanganligi haqida yangiliklar kelib
tushdi. Ispaniya birinchi bo'lib paydo bo’ldi. Ispanlar, Kubani o'zlariga maqsad qilib olgan
holda, orolning sharqiy qismini ilgari Ispaniya mustamlakasi bo'lgan San-Domingo negr
respublikasidan tortib olishga harakat qilishdi.
1861-yil   2-aprelda   Qo'shma   Shtatlarning   San-Domingo   negr   respublikasi   bilan
rasmiy   aloqalari   bo'lmaganiga   qaramay,   AQSh   davlat   kotibi   (tashqi   ishlar   vaziri)
Styuard Ispaniyaning Vashingtondagi elchisiga Ispaniya bosqiniga qarshi norozilik xati
yozdi.  Ayni paytda vaziyat shu qadar qiyin ediki, Qo'shma Shtatlar bu masalada kutish
taktikasini tanladi.
Yevropa   davlatlarining   Amerika   ishlariga   aralashishining   navbatdagi   bosqichi
Angliya tomonidan janubiy shtatlarni urushuvchi tomon sifatida tan olish edi. 1861 -yil
3-mayda   Janub   isyonchilarining   emissarlari   Yansi   va   Rost   birinchi   bo'lib   Palmerston
kabinetida   Buyuk   Britaniyaning   tashqi   ishlar   vaziri   Rossel   tomonidan   qabul   qilindi.
AQShning Londondagi elchisining talabiga binoan ular norasmiy ravishda qabul qilindi.
Dallas   Rosseldan   fuqarolar   urushi   masalalari   bo'yicha   qarorlar   ittifoq   tomonidan
tayinlangan   yangi   elchi   Charlz-Frensis   Adams   kelguniga   qadar   qabul   qilinmasligiga
kafolat   oldi.   Biroq,   Adams   Londonga   kelishidan   oldin   ham   6-may   kuni   Rossel
hukumatning   janubni   urushayotgan   tomon   sifatida   tan   olish   to'g'risidagi   qarori
to'g'risida   xabardor   qilib,   Vashingtondagi   Buyuk   Britaniya   elchisiga   ko'rsatmalar
yubordi. Adams 13-mayda kelgan, ammo o'sha kuni, uni qabul qilishdan oldin, Buyuk
Britaniya   hukumati   allaqachon   betaraflik   to'g'risidagi   deklaratsiyani   tasdiqlagan   edi.
Ushbu deklaratsiya janubni isyonkor davlat deb emas, balki jangovar davlat sifatida tan
oldi.   13-maydagi   Deklaratsiya   Konfederatsiyani   tan   olish   va   shu   sababli
Konfederatlarni   fitnachilar   va   isyonchilar   deb   haqli   ravishda   ko'rib   chiqqan   Ittifoqqa
qarshi urushga kirishish uchun qadam bo'ldi. 
Angliya, Fransiya va Ispaniyaning Meksikadagi intervensiyasi.
Amerikadagi   Yevropa   davlatlarining   tajovuzkorligining   yangi   bosqichi   1861-yil
31-oktyabrda   Londonda   Buyuk   Britaniya,   Fransiya   va   Ispaniya   o'rtasida   imzolangan
bitim bo'ldi. Dekabr   oyida   Ispaniya   qo'shinlari   allaqachon   Vera-Kruzga   tushgan   edi.   1862-yil
yanvarda ularga Angliya va Fransiya qo'shinlari qo'shildi. Qo'shma Shtatlar aralashuvga
qarshi   norozilik   bildirdi.   Biroq,   faqat   fuqarolar   urushining   tugashi   ularga   fransuz
qo'shinlarini olib chiqib ketishga imkon berdi. Avvalroq ingliz va ispan qo'shinlari olib
chiqilgan edi.
Trent hodisasi (1861).
Marks ta'kidlaganidek, Meksikadagi Uch davlatning intervensiyasi boshlanganidan
ko'p   o'tmay,   Palmerston   tashabbusi   bilan   frontda   og'ir   mag'lubiyatlarga   uchragan
AQShning   o'zi   ustidan   Angliya   intervensiyasi   xavfi   paydo   bo'ldi.   1861-yil   26-martda
Britaniyaning   Amerikadagi   elchisi   Lord   Layons     Styuard   bilan   uchrashuv   paytida:
"Agar   Qo'shma   Shtatlar   Buyuk   Britaniya   uchun   juda   muhim   bo'lgan   paxta   savdosini
majburan   to'xtatishga   qaror   qilsa,   nimalar   bo’lib   ketishiga   men   javobgar   emasman.   "-
dedi.
1861-yil 8-noyabrda Meyson va Slidelning emissarlari Trent deb nomlangan ingliz
savdo   kemasida   AQSh   harbiy   kemasi   kapitani   San   Jasinto   tomonidan   asirga   olindi.
Asirlarni   Bostonga   olib   ketishdi.   Angliya   va   Fransiyadagi   shovinist   matbuot   ushbu
imkoniyatdan   foydalanib,   Ittifoq   bilan   urush   qilishni   talab   qilib,   shov-shuv   ko'tardi.
Lord Rossel Meyson va Slidelni yetti kun ichida ekstraditsiya qilishni talab qildi. 
Britaniyalik ishchilarning janubliklar qo'llab-quvvatlashiga qarshi nutqi.
«Palmerston urushni xohlaydi, ammo ingliz xalqi buni istamaydi- deb yozgan edi
Marks   1861-yil   25-dekabrda.   Ushbu   duelda   kim   g'alaba   qozonishini   yaqinlashib
kelayotgan tadbirlar ko'rsatib berdi.   Voqealar shuni ko'rsatdiki, burjuaziyaning rasmiy
diplomatiyasidan   tashqari,   1861-yilda   allaqachon   norasmiy,   tan   olinmagan   kuch
proletariatning   xalqaro   birdamligi   paydo   bo’ldi.   Angliyaning   barcha   yirik   sanoat
markazlarini   ishchilar   mitinglari   to'lqini   qamrab   oldi.   Marks   bu   harakatning   asosiy
tashabbuskorlaridan   biri   edi.   Ko'plab   odamlarni   ishsiz   va   nonsiz   qoldirgan   blokada
ochligidan   qat'i   nazar,   ishchilar   fuqarolar   urushiga   qarshi   chiqishdi   va   Angliyaning
o'ziga fuqarolik urushi bilan tahdid qilishdi. Shu   bilan   birga,   Amerikaning   Shimoliy   hukumati   Janubga   mos   keladigan
pozitsiyani   qabul   qildi.   Janubliklar   emissarlarini   ozod   qildi   va   shu   bilan   Yevropani
aralashishiga yana bir to'siq yaratildi.
Britaniyalik va boshqa Yevropa mamlakatlaridagi ishchilarning haqiqiy fikrlari va
his-tuyg'ularini  Birinchi  internatsionallik o’z murojaatida Linkolnga yetkazdi. Natijada
u 1864-yilgi prezidentlik saylovlarida g'alaba qozondi.
"Yevropa ishchilari o'zlarining ishonchlarini bildirmoqdalar, - deyiladi murojaatda,
Amerika   mustaqilligi   urushi   burjua   uchun   yangi   yuksalish   davrini   ochgani   kabi,
Amerikaning qullikka qarshi urushi ham ishchilar sinfining g’alabasiga olib keladi."
Shunday   qilib,   quldorlarning   ingliz   burjuaziyasi   aralashuvi   haqidagi   hisob-kitobi
noto'g'ri bo'lib chiqdi. Janubliklarning yana bir xatosi paxtani eksport qilishni taqiqlash
ta'siridan umidvor bo'lganligi edi. Pulga muhtoj bo'lib, ular blokadani buzishga urinib,
o'zlari paxtani eksport qilishni boshladilar. Bundan tashqari, 1861-yildagi Yevropadagi
ochlik   bug'doy   masalasini   paxta   masalasidan   ham   muhimroq   qildi   va   Ittifoq   fuqarolik
urushiga qaramay, Yevropaga juda ko'p miqdorda bug'doy eksport qildi.
Biroq   na   janubiylar,   na   Angliya   va   Fransiya   hukumatlari   rahbarlari   urushda
birgalikda   ishtirok   etish   umididan   voz   kechishmadi.   Palmerston   va   Napoleon   III
voqealar  rivojini  kutib, janubliklar  shimolliklarga  hal  qiluvchi   zarba berishlari   bilanoq
aralashishga   qaror   qilishdi.   1862-yilda   Linkoln   hukumati   hali   ham   qullarni   ozod
qilishda   ikkilanib   turdi.   Shimolliklar   yana   birin   ketin   mag'lubiyatga   uchradi.
Intervensiya tarafdorlari yana boshlarini ko'tarishdi.
Fransiyaning mavqei.
1862-yil aprelda Napoleon III bilan suhbatlardan birida janubliklar elchisi Slaydel
Konfederatsiyani   Fransiya   tomonidan   tan   olinishini   talab   qildi.   Napoleon   III,   o’zining
prinsipial jihatidan, tan olinishni yoqlab gapirgan, ammo Fransiyaga okeandagi urushda
samarali yordam berish uchun Angliyadan boshqa biron bir kuchning kuchi yetmaydi ...
deb   javob   berdi.   Agar   Angliya   Konfederatsiyani   tan   olishga   rozi   bo'lsa,   u   ham   buni
qilgan bo'lar edi. Slaydel   Ispaniya, Avstriya, Prussiya, Belgiya, Gollandiya, Shvetsiya
va   Daniya   bilan   birgalikda   AQShga   qarshi   hujum   tashkil   qilishni   taklif   qildi. Slaydelning     va'dalariga     qaramay,   imperator   Konfederatsiyani   darhol   tan   olishni   rad
etdi     va   faqat   harbiy   kemalarni   qurishda   yashirincha   yordam   berishga   va'da   berdi.
Suhbat   shu   yerda   tugadi.   Ammo   1862-yil   iyul   oyining   o'rtalarida,   shimolliklarning
frontdagi   yangi   og'ir   mag'lubiyatlari   davrida   Napoleon   III   Fransiya   elchisi
Touvenelyuga  quyidagi  mazmundagi  telegrammani  yubordi: "Britaniya hukumatidan
Janubning   tan   olinish   vaqti   kelgan   yoki   kelmaganligini   so’rang"   degan   mazmunda.
Biroq,   jamoa   palatasida   Palmerstonning   talabiga   binoan   aralashuv   taklifi   rad   etildi.
Buyuk   Britaniya   hukumati   Konfederatlarga   yordam   berib,   jangovar   harakatlarning
yakuniy natijasini kutgan edi.
1862-yil   29-iyulda   Liverpuldagi   Layard   kemasozlik   zavodida   Konfederatsiya
uchun qurilgan kreyser, AQSh elchisi Adamsning noroziligiga qaramay, yo’lga chiqdi.
Ushbu   "Alabama"   kreyseri   1864-yil   iyungacha   dengiz   va   okeanlarda   harakatlar   olib
bordi.   U   Amerika   Qo'shma   Shtatlarining   65   kemasini   cho'ktirdi   va   5   million   dollarlik
mulkini   yo'q   qildi.   1864-yil   19-iyun   kuni   Alabama   shtati   Amerika   Qo'shma
Shtatlarining   "Kirsaj"   kreyseri   bilan   to’qnashdi,   va   qattiq   jangdan   so'ng     uni   ham
cho'ktirdi.   "Alabama"   dan   tashqari,   xuddi   shu   tarzda   Angliyada   "Florida",   "Jorj",
"Shenandoh" va boshqa kemalar ham tayyorlandi.
1862-yil   14-sentyabrda   Palmerston   o'zining   yakuniy   qarorini   qabul   qildi   va
Rosselga   Konfederatsiyani   tan   olishni   taklif   qildi.   Rossel   ushbu   masalani   hal   qilish
bo'yicha vazirlar mahkamasi yig'ilishi 23 yoki 30-sentyabrga rejalashtirilgan deb javob
berdi.
Quldorlikning bekor qilinishi (1863).
Shu   kunlarda   vaziyat   tubdan   o'zgardi.   Palmerstonning   maktubi   va   AQShda
Britaniya   Vazirlar   Mahkamasining   taklif   qilingan   yig'ilishi   o'rtasida   dastlabki
malumotlar e’lon qilindi. Ittifoq urush yo'lini "inqilobiy yo'l bilan" boshladi. Mamlakat
ichida   aholi   ko'tarilishga   va   butun   demokratik   Yevropaning   Ittifoqqa     hamdardligiga
sabab bo'lgan qat'iyatli qadam qo'yildi. Bu qulchilikni tugatish edi. Angliyada   Ittifoqning   Qo'shma   Shtatlardagi   qullikni   bekor   qilish   to'g'risidagi
qarori eshitilganda, janubni tan olish masalasi yana hukumat yig'ilishidan olib tashlandi.
Biroq, Fransiya hukumati janubni himoya qilish uchun yangi urinishni boshladi.
31-oktabr  kuni  Angliya va Rossiyaning  diplomatik vakillariga Fransiya hukumati
tomonidan uchta davlatning qo'shma bayonoti uchun Fransiya tomonidan taklif qilingan
loyiha   to'g'risida   xabar   yuborildi.   Unda   6   oyga   o't   ochishni   to'xtatish,   blokadani   olib
tashlash va Yevropa savdosi uchun Amerika portlarini ochish taklif qilingan edi. Ammo
Rossiya   Fransiyaning   taklifini   rad   etdi.   Britaniya   hukumati   Rossiya   kabi     bunga
qo'shilmadi.   Bu   safar   ham   ikkinchi   marta   ommaviy   norozilik   mitinglarini   uyushtirgan
ingliz ishchilarining loyihaga faol qarshilik ko'rsatishi katta rol o'ynadi.
Quldorlik  bekor   qilingandan  keyin Konfederatsiyaning  ichki  va  tashqi   ishlari  shu
qadar   yomonlashdiki,   Konfederatsiyaning   vitse-prezidenti,   quldorlikning   eng   ashaddiy
mafkurachilaridan   biri   Aleksandr   Stiven   shimolni   mag'lub   etish   uchun   janubdagi
qullikni   bekor   qilish   kerakligini   aytdi.   Ammo   Richmonddagi   Kongress   bunga   jur'at
etolmadi ham.
1863-yil iyulda Getsburg va Viksburgdagi shimolliklarning g'alabalari va Shimoliy
Amerikadagi   jangovar   harakatlardagi   umumiy   burilish   Angliya   va   Fransiyaning
aralashuvini umuman imkonsiz qilib qo’ydi.
Rossiyaning pozitsiyasi.
1863-yilda AQSh va Rossiya o'rtasida   kutilmagan yaqinlashish yuz berdi. Ushbu
yaqinlashishga   Rossiyaning   Angliya   va   Fransiya   bilan   bo'lgan   keskin   munosabatlari
yordam   berdi,   ayniqsa   1863-yilda   vaziyat   keskinlashdi.   Ma'lum   ediki,   Palmerston   va
Napoleon III Polsha masalasida  Rossiya bilan urush haqida o’ylashgan edi. Yaratilgan
vaziyat   bilan   bog'liq   ravishda   Amerikaga   ikkita   rus   eskadrilyasini   yuborishga   qaror
qilindi.   Chet   elga   otryadlarni   yuborish   rejasi   Aleksandr   II   tomonidan   ma'qullangan   va
1863-yil   iyul   oyida   dengiz   vazirligining   rahbari   kontr-admiral   Lesovskiyga   maxfiy
ko'rsatma berildi.
Eskadronlarni   Atlantika   va   Tinch   okeanlariga   jo'natish,   Buyuk   Britaniya   va
Fransiya   bilan   muqarrar   ravishda   kutilgan   urushda   o'ylangan   rejasi   asosida   amalga oshirildi.   Alabama   konfederativ   kreyseri   tajribasi   ko'rsatganidek,   xususiy   kreyserlar
dushmanning savdo va dengiz flotiga juda katta zarar etkazishi mumkin.
1863-yil   sentyabr   oyida   ikkita   rus   otryadlari   -   biri   Admiral   Lesovskiy
qo'mondonligida,   ikkinchisi   -   Admiral   Popov   boshchiligida   keldi.   Birinchisi   Nyu-
Yorkda,   ikkinchisi   San-Fransiskoda   edi.   Eskadronlarni   yuborishning   asosiy   vazifasi
Angliyaning Polsha masalasidagi pozitsiyasiga ta'sir o'tkazish uchun inglizlarning jahon
savdosi yo'llarida xavf tug'dirish edi.
Dengiz vazirining boshlig'i Krabbe Aleksandr II ga bag'ishlangan memorandumda
eskadronlarni   kutib   olish   uchun   ba'zi   Amerika   portlarini   ochish   rejasi   allaqachon
tayyorlanganligini   aytdi.   Shu   bilan   birga,   Krabbe   Ittifoqning   xususiy   floti   katta   kuch
ekanligini ta'kidladi.
Dengiz   departamentining   rejalaridan   farqli   o'laroq,   tashqi   ishlar   vazirligi
Amerikaga   otryadlarni   yuborishning   siyosiy   ta'siridan   qo'rqqan.   Vitse-kansler,   tashqi
ishlar   vaziri,   knyaz   Gorchakov   va   AQShdagi   elchi   Baron   Stekl,   flotning   jahon   savdo
yo'llariga   chiqishi   va   Amerikada   qolishi   natijasida   erishilgan   yorqin   ta'sirdan
mamnuniyatlarini   faqat   ko'z   qarashlarida   bildirdilar.   Londondagi   podshoning   elchisi,
keksa yoshdagi Baron Brunnov bu qadamdan hatto umidsizlikka tushgan edi.
Chor   hukumatining   rejalari   dastlab   janubliklar   tomonida   edi,   ammo   Angliya   va
Fransiya bilan ziddiyatlar uni Shimol bilan yaqinlashish yo'lidan borishga majbur qildi.
Albatta, Rossiya va AQSh o'rtasidagi rasmiy ittifoq haqidagi mish-mishlar hech qanday
asosga   ega   emas   edi.   Ammo   davlat   portlariga   jangovar   otryadlarning   yuborilishi
muqarrar ravishda  amalda ittifoqqa yaqin vaziyatni  keltirib chiqardi. Amerikada ruslar
bo'lganlarida,   ikki   marta   hatto   janubiy   aholining   harbiy   kemalariga   to'g'ridan-to'g'ri
harbiy harakatlar tahdidi bilan bosim o'tkazdilar.
Qo'shma   Shtatlardagi   fuqarolar   urushi   paytida   Rossiya   tomonidan   qilingan
xayrixohlik   pozitsiyasi   umumiy   xalqaro   vaziyatda   muhim   rol   o'ynadi   va   AQShga
shubhasiz yordam ko'rsatdi.
Amerika diplomatiyasining tamoyillari. Ilmiy   tarixiy   adabiyotlarda   Qo'shma   Shtatlar   diplomatiyasining   asosiy
tamoyillarini ikki xil va hatto qarama-qarshi baholash mavjud.
Ba'zi   tarixchilar   Qo'shma   Shtatlarning   butun   tarixi   Yevropa   siyosati   bilan
chambarchas   bog'liq   deb   hisoblashadi.   Boshqalar   izolyatsiyonizm   siyosati   Qo'shma
Shtatlarning   asosiy   qoidasi   bo'lgan   deb   hisoblashadi.   Darhaqiqat,   Amerika   Qo'shma
Shtatlari   tarixi   va   uning   tashqi   siyosati   Amerika   Qo'shma   Shtatlari   paydo   bo'lganidan
beri   Yevropa   -   va   haqiqatan   ham   jahon   tarixi   bilan   chambarchas   bog'liq   ekanligiga
shubha yo'q.
"Izolyatsiya" konseptsiyasining mazmuni bilan bog'liq ba'zi bir tushunmovchiliklar
mavjud.   Izolyatsionizm   ba'zan   AQShning   Yevropadagi   urushlarda   va   Yevropa
davlatlarining   siyosiy   va   harbiy   ittifoqlarida   qatnashmasligi   deb   ataladi.   Ammo
Yevropadagi   faol   pozitsiyadan   voz   kechish   umuman   AQShning   Yevropa   va   jahon
siyosatidan   haqiqiy   va   to'liq   chiqib   ketishini   anglatmas   edi.   Qo'shma   Shtatlar   bunda
doimo   qatnashgan,   lekin   asosan   passiv   kuch   sifatida   Yevropadagi   voqealar   rivojiga
o'zining   manyovrlari   bilan   ta'sir   ko'rsatgan.   Shunday   qilib,   yakkalanish   Yevropadan
ajralib qolish emas, balki passiv manyovralar orqali Yevropa ishlarida qatnashish edi.
Mustaqillik   urushida   Angliya   mustamlakalaridan   tashqari     Fransiya,   Ispaniya,
Gollandiya ham qatnashdi. Qurolli betaraflikka qo'shilgan kuchlar ham bilvosita u bilan
bog'liq   edi.   Shunday   qilib,   bu   dunyo   tarixidagi   ulkan   voqea   bo'ldi.   1793-yilda
Fransiyadagi   inqilob   va   Angliya   bilan   kurash   paytida   AQShning   Fransiya   bilan
ittifoqdan   voz   kechishi   Yevropa   tarixi   uchun   katta   ahamiyatga   ega   edi.   1803-yilda
Luiziana   sotib   olinishi,   AQShning   1805-yilda   Jazoir   hukumatiga   qarshi   O'rta   yer
dengizi   urushida   ishtirok  etishi,   Florida  zabt   etilishi,   Monro  doktrinasi,   Meksika   bilan
urush,   AQShning   fuqarolar   urushi   davrida   tutgan   o'rni,   40-yillarda   AQShning   Uzoq
Sharqqa kengayishi bular dunyo tarixida katta rol o'ynagan voqealar edi.

Mavzu: Shimoliy Amerikadagi fuqarolar urushi (1861 - 1865)’ Reja: 1.Urushning boshlanishi 2.Urushga Yevropaning munosabati 3.Urushning borishi 4.Urush davrida AQSH diplomatiyasi Shimoliy Amerikadagi ikkita ijtimoiy tuzum. XVIII asr inqilobiy urushi paytida shimoliy amerikada fuqoralar urushi bo’lishi aniq edi. Natijada qullik tizimi kapitalistik ishlab chiqarish bilan bir qatorda saqlanib qoldi va rivojlandi. XIX asrning 30-yillaridan boshlab Amerikagi Demokratlar Partiyasi janubiy plantator qul egalari qo'lida to’plandi. Qul egalarining manfaatlari AQSh tashqi siyosatining "yo'l ko'rsatuvchi yulduzi" bo'ldi. 1810 - 1812 yillarda Qo'shma Shtatlar Janubdagi plantatorlarning talabiga binoan G'arbiy Florida shtatini egallab oldi. 1818-yilda ular Sharqiy Florida shtatiga qo'shin tushirdi. 1845-yilda Meksikadan tortib olingan Texas ham qo'shildi. 1846 - 1848 yillarda Meksika bilan urush olib bordi va undan eng boy unumdor hududlarni tortib oldi. 1854-yilda ular Kubaga da'vo qilishdi. Shu vaqtda Kubada quldorlik va kapitalistik ishlab chiqarish yonma-yon mavjud edi. Ammo "ikkita ijtimoiy tizim" ning muqarrar to'qnashuvi vaqti kelgan edi. 1860-yilda Qo'shma Shtatlar bo'linib ketdi va ular "tarqoq davlatlar" deb nomlana boshladilar. Shimol va Janub o'rtasidagi kuchlar muvozanati, janubning foydasiga emasligi aniq edi. Chunki shimolda 22 million aholisi bo'lgan 23 ta shtat bor edi. Janubda 9 million aholisi bo'lgan 11 ta shtat bor edi. Janub qullikni saqlab qolish uchun kurashmoqchi edi va shu 9 million orasida 4 millionga yaqin negr qullari bor edi. Ammo, eng muhimi, shimolda rivojlangan sanoat bor edi, janubda esa u umuman yo'q edi. Shimolda rivojlangan temir yo'llar va transport yo’nalishlari tarmog'i bor edi.

Uzoq urush bo'lgan taqdirda janubliklar g'alaba qozonish uchun imkoniyatga ega emas edilar. Ammo urushni boshlagan janubliklar baribir g'alaba qozonishga umid qilishdi. Ularning hisob-kitobi quyidagicha edi: kichik federal armiyaning butun tarkibi plantatorlar qo'lida bo'lganligi sababli, ular muntazam bo'linmalarni jangga olib borardi. Angliya burjuaziyasi Amerikaning shimoliy-sharqiy va g'arbiy shtatlarida raqibini yo'q qilishga intildi. Shimol ustidan janub g'alaba qozongan taqdirda, Qo'shma Shtatlar yana Angliyaning mustamlakasiga aylanardi. Fransiya ham Amerikani zabt etishga intildi. Shunday qilib, janubliklarning barcha hisob-kitoblari g'alaba qozonish imkoniyatiga emas, balki ingliz va fransuz interventlari yordamiga asoslangan edi. 1858-yil 4-martda janubning siyosiy rahbarlaridan biri, Janubiy Karolina shtatidan senator Jon Gammond shunday degan edi: "Agar ular urush boshlashga jur'at etsalar bitta to'p otilmasdan va qilichni sug’urmasdan, biz butun dunyoni tiz cho'ktiramiz. Men sizning har biringiz nimani tasavvur qilishingiz mumkinligi haqida batafsil to'xtalmayman, lekin bitta narsa aniqki, Angliya mumkin bo'lgan hamma narsani qiladi va janubni qutqarish uchun butun sivilizatsiyali dunyoni safarbar qiladi. Ushbu mulohazalardan kelib chiqib, janub aholisi strategik rejaga emas, balki Angliya va Fransiya tomonidan janubni tan olish va ushbu mamlakatlar hukumatlarini janubga harbiy yordam ko'rsatishga ishontirish masalalariga qiziqishgan. Urushning boshlanishi. Janub aholisi tomonidan Semter Fortini qo'lga kiritgandan bir kun o'tgach, Linkoln janubiy shtatlardagi fitnani bostirish uchun 75 ming ko'ngillilarni chaqirdi (1861-yil 15- aprel). Linkoln ittifoq shtatlariga qarshi fitna uyushtirganlarga tinch yo'lga qaytish uchun 20 kun muhlat berdi. Harbiy harakatlar boshlanganidan ikki hafta o'tdi. 1861-yil 28-fevralda Yevropadagi kuchlarning Amerikaga aralashuvi boshlanganligi haqida yangiliklar kelib tushdi.

Ispaniya birinchi bo'lib paydo bo’ldi. Ispanlar, Kubani o'zlariga maqsad qilib olgan holda, orolning sharqiy qismini ilgari Ispaniya mustamlakasi bo'lgan San-Domingo negr respublikasidan tortib olishga harakat qilishdi. 1861-yil 2-aprelda Qo'shma Shtatlarning San-Domingo negr respublikasi bilan rasmiy aloqalari bo'lmaganiga qaramay, AQSh davlat kotibi (tashqi ishlar vaziri) Styuard Ispaniyaning Vashingtondagi elchisiga Ispaniya bosqiniga qarshi norozilik xati yozdi. Ayni paytda vaziyat shu qadar qiyin ediki, Qo'shma Shtatlar bu masalada kutish taktikasini tanladi. Yevropa davlatlarining Amerika ishlariga aralashishining navbatdagi bosqichi Angliya tomonidan janubiy shtatlarni urushuvchi tomon sifatida tan olish edi. 1861 -yil 3-mayda Janub isyonchilarining emissarlari Yansi va Rost birinchi bo'lib Palmerston kabinetida Buyuk Britaniyaning tashqi ishlar vaziri Rossel tomonidan qabul qilindi. AQShning Londondagi elchisining talabiga binoan ular norasmiy ravishda qabul qilindi. Dallas Rosseldan fuqarolar urushi masalalari bo'yicha qarorlar ittifoq tomonidan tayinlangan yangi elchi Charlz-Frensis Adams kelguniga qadar qabul qilinmasligiga kafolat oldi. Biroq, Adams Londonga kelishidan oldin ham 6-may kuni Rossel hukumatning janubni urushayotgan tomon sifatida tan olish to'g'risidagi qarori to'g'risida xabardor qilib, Vashingtondagi Buyuk Britaniya elchisiga ko'rsatmalar yubordi. Adams 13-mayda kelgan, ammo o'sha kuni, uni qabul qilishdan oldin, Buyuk Britaniya hukumati allaqachon betaraflik to'g'risidagi deklaratsiyani tasdiqlagan edi. Ushbu deklaratsiya janubni isyonkor davlat deb emas, balki jangovar davlat sifatida tan oldi. 13-maydagi Deklaratsiya Konfederatsiyani tan olish va shu sababli Konfederatlarni fitnachilar va isyonchilar deb haqli ravishda ko'rib chiqqan Ittifoqqa qarshi urushga kirishish uchun qadam bo'ldi. Angliya, Fransiya va Ispaniyaning Meksikadagi intervensiyasi. Amerikadagi Yevropa davlatlarining tajovuzkorligining yangi bosqichi 1861-yil 31-oktyabrda Londonda Buyuk Britaniya, Fransiya va Ispaniya o'rtasida imzolangan bitim bo'ldi.

Dekabr oyida Ispaniya qo'shinlari allaqachon Vera-Kruzga tushgan edi. 1862-yil yanvarda ularga Angliya va Fransiya qo'shinlari qo'shildi. Qo'shma Shtatlar aralashuvga qarshi norozilik bildirdi. Biroq, faqat fuqarolar urushining tugashi ularga fransuz qo'shinlarini olib chiqib ketishga imkon berdi. Avvalroq ingliz va ispan qo'shinlari olib chiqilgan edi. Trent hodisasi (1861). Marks ta'kidlaganidek, Meksikadagi Uch davlatning intervensiyasi boshlanganidan ko'p o'tmay, Palmerston tashabbusi bilan frontda og'ir mag'lubiyatlarga uchragan AQShning o'zi ustidan Angliya intervensiyasi xavfi paydo bo'ldi. 1861-yil 26-martda Britaniyaning Amerikadagi elchisi Lord Layons Styuard bilan uchrashuv paytida: "Agar Qo'shma Shtatlar Buyuk Britaniya uchun juda muhim bo'lgan paxta savdosini majburan to'xtatishga qaror qilsa, nimalar bo’lib ketishiga men javobgar emasman. "- dedi. 1861-yil 8-noyabrda Meyson va Slidelning emissarlari Trent deb nomlangan ingliz savdo kemasida AQSh harbiy kemasi kapitani San Jasinto tomonidan asirga olindi. Asirlarni Bostonga olib ketishdi. Angliya va Fransiyadagi shovinist matbuot ushbu imkoniyatdan foydalanib, Ittifoq bilan urush qilishni talab qilib, shov-shuv ko'tardi. Lord Rossel Meyson va Slidelni yetti kun ichida ekstraditsiya qilishni talab qildi. Britaniyalik ishchilarning janubliklar qo'llab-quvvatlashiga qarshi nutqi. «Palmerston urushni xohlaydi, ammo ingliz xalqi buni istamaydi- deb yozgan edi Marks 1861-yil 25-dekabrda. Ushbu duelda kim g'alaba qozonishini yaqinlashib kelayotgan tadbirlar ko'rsatib berdi. Voqealar shuni ko'rsatdiki, burjuaziyaning rasmiy diplomatiyasidan tashqari, 1861-yilda allaqachon norasmiy, tan olinmagan kuch proletariatning xalqaro birdamligi paydo bo’ldi. Angliyaning barcha yirik sanoat markazlarini ishchilar mitinglari to'lqini qamrab oldi. Marks bu harakatning asosiy tashabbuskorlaridan biri edi. Ko'plab odamlarni ishsiz va nonsiz qoldirgan blokada ochligidan qat'i nazar, ishchilar fuqarolar urushiga qarshi chiqishdi va Angliyaning o'ziga fuqarolik urushi bilan tahdid qilishdi.

Shu bilan birga, Amerikaning Shimoliy hukumati Janubga mos keladigan pozitsiyani qabul qildi. Janubliklar emissarlarini ozod qildi va shu bilan Yevropani aralashishiga yana bir to'siq yaratildi. Britaniyalik va boshqa Yevropa mamlakatlaridagi ishchilarning haqiqiy fikrlari va his-tuyg'ularini Birinchi internatsionallik o’z murojaatida Linkolnga yetkazdi. Natijada u 1864-yilgi prezidentlik saylovlarida g'alaba qozondi. "Yevropa ishchilari o'zlarining ishonchlarini bildirmoqdalar, - deyiladi murojaatda, Amerika mustaqilligi urushi burjua uchun yangi yuksalish davrini ochgani kabi, Amerikaning qullikka qarshi urushi ham ishchilar sinfining g’alabasiga olib keladi." Shunday qilib, quldorlarning ingliz burjuaziyasi aralashuvi haqidagi hisob-kitobi noto'g'ri bo'lib chiqdi. Janubliklarning yana bir xatosi paxtani eksport qilishni taqiqlash ta'siridan umidvor bo'lganligi edi. Pulga muhtoj bo'lib, ular blokadani buzishga urinib, o'zlari paxtani eksport qilishni boshladilar. Bundan tashqari, 1861-yildagi Yevropadagi ochlik bug'doy masalasini paxta masalasidan ham muhimroq qildi va Ittifoq fuqarolik urushiga qaramay, Yevropaga juda ko'p miqdorda bug'doy eksport qildi. Biroq na janubiylar, na Angliya va Fransiya hukumatlari rahbarlari urushda birgalikda ishtirok etish umididan voz kechishmadi. Palmerston va Napoleon III voqealar rivojini kutib, janubliklar shimolliklarga hal qiluvchi zarba berishlari bilanoq aralashishga qaror qilishdi. 1862-yilda Linkoln hukumati hali ham qullarni ozod qilishda ikkilanib turdi. Shimolliklar yana birin ketin mag'lubiyatga uchradi. Intervensiya tarafdorlari yana boshlarini ko'tarishdi. Fransiyaning mavqei. 1862-yil aprelda Napoleon III bilan suhbatlardan birida janubliklar elchisi Slaydel Konfederatsiyani Fransiya tomonidan tan olinishini talab qildi. Napoleon III, o’zining prinsipial jihatidan, tan olinishni yoqlab gapirgan, ammo Fransiyaga okeandagi urushda samarali yordam berish uchun Angliyadan boshqa biron bir kuchning kuchi yetmaydi ... deb javob berdi. Agar Angliya Konfederatsiyani tan olishga rozi bo'lsa, u ham buni qilgan bo'lar edi. Slaydel Ispaniya, Avstriya, Prussiya, Belgiya, Gollandiya, Shvetsiya va Daniya bilan birgalikda AQShga qarshi hujum tashkil qilishni taklif qildi.