Mavzu:Suvli ajratmalar. Alkaloidlar o’simliklarda asos holida bo’ladi. Tuz holidagi alkaloidlar suvda yaxshi eriydi. Asos holidagi alkaloidlarni eruvchanligini oshirish uchun tuz holiga o’tkaziladi va bu maqsadda 0,83% xlorid kislotasi 1% limon kislotasi va vino kislotasidan foydalaniladi. Xin o’simligi po’slog’idan damlama tayyorlashda boshqalarga nisbatan 0,8% xlorid kislotasidan foydalangan ma’kul. SHoxkuyadan damlama tayyorlanganda shu kislotadan xom ashyo tarkibidagi alkaloid miqdoriga 4 barobar ko’p miqdorda qo’shiladi. SHoxkuyadan (sporыnya) suvli ajratma olish uchun A. L. Ledneva ko’rsatmasi bo’yicha qaynayotgan suv hammomiga 30 min davomida qo’yiladi va tezlik bilan sovutiladi , chunki shoxkuya alkaloidlari issiqlikka chidamli emas. Shuning uchun ham shoxkuyadan damlama emas, qaynatma tayyorlanadi. SHoxkuyaning yangi maydalangani ishlatilishi kerak, chunki uni tarkibidagi yog’lar tez achish xususiyatiga ega. Termopsis o’simligidan damlama tayyorlashda uning tarkibidagi alkaloidni tuz holiga o’tkazish shart emas, chunki bu o’simlikda alkaloidlar asos holdagisi ham, tuz holdagisi ham suvda yaxshi eriydi. Agar o’simlik XI DF da ko’rsatilgan miqdordan ya’ni 1,5% dan ko’p alkaloid saqlasa, olingan o’simlik miqdori quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: Masalan: 200 ml termopsis damlamasi tayyorlash kerak bo’lsin. Rp.: Infusi herbae Thermopsidis 200 ml D.S. bir osh qoshiqdan kuniga 3 mahal ichilsin.

O’simlik o’z tarkibida 1,6% alkaloid saqlaydi. Buning uchun o’simlik miqdori topiladi. Termopsis 1:400 nisbatda tayyorlanadi. 200 ml damlama uchun 0,5 g olish kerak. Alkaloid miqdori ko’p bo’lgani uchun bu miqdor qaytadan hisoblanadi. 0,5 — olinishi kerak bo’lgan o’simlik miqdori. 1,5% — DF bo’yicha o’simlik saqlash kerak bo’lgan miqdor. 1,6% — o’simlik saqlagan alkaloid miqdori. 0,47 — qaytadan hisoblangan o’simlik miqdori. Agar o’simlik 1,5% dan kam alkaloid saqlasa, bunday xom ashyodan damlama va qaynatma tayyorlanmaydi. Alkaloid saqlagan o’simliklardan suvli ajratma tayyorlashda qo’shiladigan kislota miqdori xom ashyo tarkibidagi alkaloidlar miqdoriga teng miqdorda olinadi. 100,0 — 1,6 0,47 — x x = 0,0075 g alkaloid 0,83 — 100,0 0,0075 — x x = 0,9 ml suyultirilgan xlorid kislota kiritiladi. 2

Hisoblash: Termopsis o’ti (1 : 400) – 0,5 g Xlorid kislota eritmasi (1 : 10) – 0,9 ml (18 tomchi) alk. DF X buyicha 1,5% 1,5 – 100 x – 0,5 x = 0,0075 g (alkaloid) 0,83 – 100 0,0075 – x x = 0,9 ml (18tomchi) Tozalangan suv – 200 ml Um. hajmi – 204 ml Termopsis o’ti tarkibida alkaloid bo’lib, kuchli ta’sir etuvchi dorivor o’simliklar guruhiga kiradi. DF X ko’rsatmasiga binoan 1,5% alkaloid saqlaydi. SHifokor ko’rsatmasi bo’lmaganda 1 : 400 nisbatda damlama tayyorlanadi. Tayyorlash: Infundir stakaniga 0,5 g, 5 mm gacha maydalangan termopsis o’ti solinadi. Ustiga 200 ml tozalangan suv va 0,9 ml (18 tomchi) 1 : 10 nisbatdagi xlorid kislota eritmasi qo’shiladi, so’ngra qaynab turgan infundir apparatida 15 daqiqa damlab quyiladi, vaqti - vaqti bilan aralashtirib turiladi. Keyin 45 daqiqa xona haroratida sovutiladi. Ikki qavatli dokadan o’tkazib, qoldiq siqiladi. Damlama hajmi 200 ml ga etkaziladi. “Ichish uchun” yoki “Mikstura”, “Salqin joyda saqlansin”, “Ishlatishdan oldin chayqatilsin” yorligi bilan jihozlab bemorga beriladi. Yurak glikozidlari saqlovchi o’simliklardan ajratma tayyorlash Rp.: Jnfusi rhizoma et radicibus Valerianae ex 6,0 — 100,01 – 400 x - 200 3

D.S. Ko’rsatilgan miqdordagi damlama yoki qaynatma olish uchun kerak bo’lgan suv miqdorini topish uchun o’simlik xom ashyosi gramm miqdorini suv shimish koeffitsientiga ko’paytirib, dorixatda ko’rsatilgan suv miqdoriga qo’shish kerak. Masalan: yuqoridagi dorixat uchun: 100 q (2,9 * 6) = 100 q 17,4 = 117,4 ml suv. Bu erda 2,9 valeriana ildizining suv shimish koeffitsienti. Tarkibida yurak glikozidlari yoki alkaloid saqlagan xom ashyodan damlama tayyorlanganda qo’llaniladigan o’simlik qismida belgilangan miqdorda alkaloid bo’lishi va yoki belgilangan biologik ta’sirga ega bo’lishi kerak. Xom ashyo tarkibidagi alkaloid miqdori yoki biologik ta’sir darajasi belgilangan miqdordan yuqori bo’lsa, uni miqdori quyidagi hisob bo’yicha olinadi. X — dorivor o’simlikni xom ashyosidan olish kerak bo’lgan miqdori; A — dorivor o’simlik xom ashyosini yozilgan miqdori; B — aniqlangan alkaloid yoki biologik ta’sir darajasi miqdori; V — xom ashyo tarkibidagi glikozid va alkaloidlarni standart miqdori; Xom ashyo tarkibidagi glikozid yoki alkaloid miqdori belgilangandan kam. VIII DF damlamalar — xom ashyoga sovuq suv solib qaynab turgan suv hammomida 15 min damlash bilan tayyorlangan bu usul XI DF da ham qabul qilingan, 15 min qizdirish umuman kam hisoblanadi, chunki bunda xom ashyo endigina yumshab , ta’sir etuvchi moddalar qisman ajragan bo’ladi. Ajratmaning harorati asta-sekin ko’tarilib borgani uchun proteinlar, elimli va pektin moddalar ham bo’kmasdan eritmaga o’tad33i. Rp.: Infusi herbae Adonis vernalis 90 ml Natrii bromidi 2,0 Tincturae Valerianae 3ml 4

M.D.S.. 1 osh qoshiqdan kuniga 3 mahal ichilsin. Hisoblash: Bahor adonisi o’ti (1 : 30) – 3 g 1 – 30 x – 90 x = 3 g S.SH.K. = 2,8 Natriy brom – 2 g Valeriana nastoykasi – 3 ml Tozalangan suv – 98,4 ml 90+(3 x 2,8)=98,4 um. hajmi – 93 ml Yurak glikozidi saqlovchi dorivor o’simlik xom ashyolaridan damlama tayyorlaganda shifokor tomonidan mahsulot miqdori ko’rsatilmagan bo’lsa 1 : 30 nisbatda olinadi. Tayyorlash: Infundir stakaniga 3 g 5 mm gacha maydalangan bahor adonisi o’tidan olinadi va uni ustiga 98,4 ml tozalangan suv quyiladi. So’ngra qaynab turgan infundir apparatiga 15 daqiqa damlab quyiladi va vaqti - vaqti bilan aralashtirib turiladi. Keyin 45 daqiqa xona haroratida sovutiladi, 2 qavatli dokadan o’tkazib, qoldiq siqiladi. Undan keyin damlamada 3 g natriy brom eritib, qayta suziladi va damlama hajmi 90 ml ga etkaziladi. Oxirida 3 ml valeriana nastoykasi qo’shiladi. So’ngra jihozlab bemorga beriladi. “Ichish uchun”, “Salqin joyda saqlansin”, “Ishlatishdan oldin chayqatilsin” yorliqlar bilan jihozlanadi. Antraglyukozid saqlovchi o’simliklardan qaynatma tayyorlash Antroglyukozid saqlovchi o’simliklardan (ravoch ildizi, sano bargi, frangula 5