Mavzu: Ta'lim jarayonida AQSH davlatining tajribasi REJA: 1. Kirish . 2. Amerika   Qo’shma   Shtatlarida   ta`lim   tizimining   tuzilishi   va   o’ziga   xos   tomonlari. 3. Rivojlangan xorijiy  davlatlarda  ta’lim  tizimi. 4. Rivojlangan  xorijiy  davlatlar  va  mustaqil  O’zbekiston  Respublikasi  ta’lim   tizimidagi  o’zaro   uygunlik  masalalari . 5. Xulosa 6. Adabiyotlar

KIRISH Dunyoning rivojlangan  mamlakatlarida  har  jihatdan  rivojlangan  kishini tarbiyalash  muammosi  hozirgi  kunning  asosiy  talabi  bo‘lib  turibdi.  Chunki, jamiyatda   yuz   berayotgan   inqilobiy   o‘zgarishlarni   insonning   o‘zini o‘zgartirmasdan  amalga  oshirib  bo‘lmaydi.  Ammo,  yangi  kishini  tarbiyalash  o‘z- o‘zidan  emas,  balki  ijtimoiy  munosabatlar  yangilanishi  jarayonida  amalga  oshadi. Bu  jarayonda  maktablar  tizimi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi. Axborot  texnologiyalari  yetakchi  o’ringa  chiqib  olgan  hozirgi  kunda rivojlangan  mamlakatlarda  maktablar  tizimini,  ta’lim  mazmunini  yangilash zaruratga  aylandi.  Eskicha  o‘qitish  usullari  va  metodlari  ma’nan  eskirib,  ta’limning ilg‘or  pedagogik  texnologiyalarga  asoslangan  metodlari  va  shakllariga  ehtiyoj kuchaydi. Qadimgi  ajdodlarimiz  olamning  murakkab  tabiiy  jarayonlarini  o‘rganib borar  ekan,  insonni,  uning  ma’naviy-axloqiy  kamolotini   olamdan  tashqarida  emas , balki  shu  olamning  ichida  deb  qaraydilar.  Ularning  fikricha,  odam  – olam  ichidagi kichik  olam  bo‘lib,  unda  katta  olam  (olami  Kubro)  ning  barcha  xususiyatlari  o‘z aksini  topgandir.  Bu  hol  olamni  to‘la  tasavvur  qilishdan  oldin  odamni,  inson olamini  yaxshi  bilishni  taqozo  etadi.  Shu  nuqtai-nazardan  qaraganda,  hozirgi  davr rivojlangan  mamlakatlarida  insonni  tabiatning  oliy  mahsuli  sifatida,  olamning  bir parchasi  deb  qarashda  biryoqlamalikka  berilib  ketish  kuzga  tashlanadi 1 . Ta`lim-  tarbiyada  samarali  islohotlarni  amalga  oshirish  talab  etilayotgan hozirgi  davrda  esa  ilmiy  texnika  taraqqiyoti,  yangi  texnologik  revolutsiya sharoitida  muvaffaqiyatli  faoliyat  ko‘rsata  oladigan  jamiyat  a`zolarini   yetishtirib berish ,  yosh  avlodni  kasb  – hunarga  yo‘naltirishda  davlat  xizmatini  hamda  o‘rta ta`limning  ko‘p  variantli  uchinchi  bosqichini  joriy  etish,  ta`lim  mazmunini yaxshilashda  pedagogik  vositalarni  qo‘llash,  ta`limda  tashabbuskorlik  va ijodkorlikka  keng  yul  oshish,  uning  muhim  tizimlarini  yaratish  kabi  chet  el tajribalarini  o‘rganish  ayni  muddaodir. 1 Saidov  X.  Xitoyda  ta`limga  e`tibor  “Ma`rifat”,  2005yil.28  may.

Rivojlangan xorijiy  davlatlarda  ta`limning  mamlakat  ishki  siyosatiga  faol ta`sir  etadigan  ijtimoiy  jarayon  ekanligi,  e`tirof  qilingan  haqiqatdir.  Shu  tufayli ham  chet  mamlakatlarda  maktab  ehtiyojini  iqtisodiy  ta`minlashga  ajratilayotgan mablag‘  miqdori  yildan  yilga  - oshib  bormoqda. Yaponlarda  masalan,  «maktab  muvaffaqiyati  va  farovonlik  timsoli»  gina bo‘lib  qolmay,  «u  insonlarni  yaxshilaydi»,  degan  fikr  ishonch  va  e`tiqodga aylangan.  Ta`lim  to‘g‘risidagi  g‘amxo'rlik  taniqli  siyosatchilarning  ham  hamisha diqqat  – e’tiborida  bo‘lgan.  Shuning  uchun  ham  AQSH  ning  sobiq  Prezidenti R.Reyganni,  Buyuk  Britaniya  Bosh  vaziri  M.Techcherni,  Fransiya  Prezidenti F.Mettiranlarni  maktab  islohotining  tashabbuskorlari  deb  bejiz  aytishmaydi. F.Mitteran  maktabni  «Jamiyatini  harakatlantiruvchi  kuch»  deb  hisoblagan 2 . Rivojlangan  mamlakatlarda  pedagogik  tadqiqotlarni  amalga  oshiradigan ko‘p  sonli  ilmiy  muassalar  ishlab  turibdi.  Germaniyada  ularning  ikki  mingdan ortiq.  Fransiya,  AQSH,  Yaponiyada  ta`lim  tarbiya  nazariyasi  muammolari   bilan yuzlab  davlat  va   xususiy  tashkilotlar  Universitetlar  pedagogik  tadqiqot  markazlari shug‘ullanmoqdalar.  Ular  faolitini  esa  xalqaro  ta`lim  markazlari,  masalan,  AQSH da  xalqaro  instituti  muvofiqlashtirib  bormoqda.  Ko‘pchilikning  faoliyati  o‘quv dasturini  takomillashtirish  va  qayta  qurishga  qaratilgan. Maktab  dasturlarini  o‘zgartirish  ikki  asosiy  yo‘nalishda:  ekstensiv  va intensiv  yo‘l  bilan  amalga  oshiriladi. Birinchi  holatda  o‘quv  muddati  uzaytiriladi,  o‘quv  materiallari  hajmi ko‘paytiriladi;  ikkinchi  holda  esa  mutlaqo  yangi  dastur  yaratiladi.  Bu  o‘rinda ikkinchi  yo‘l,  ko‘pchilik  mutaxassislarning  e`tiroficha,  maqbul  hisoblanadi.  1961 yilda  «Bosh  yangi  bazis»  tamoyillari  asosida  AQSH  o‘rta  maktablarni  islohot qilish  boshlangan  edi.  Buning  mohiyati  shundaki,  ingliz  tili  va  adabiyoti  (to‘rt  yil), matematika  (to‘rt  yil),  tabiiy  bilimlar  (uch  yil),  ijtimoiy  fanlar  (uch  yil),  kompyuter texnikasi  (yarim  yil)  kabilardan  iborat  besh  yo‘nalishdagi  majburiy  ta`lim  joriy qilindi. 2 Xorijiy  davlatlar  ta’lim  tizimiga  oid  Internet  ma’lumotlari

XX asrning  80-  yillarida  majburiy  ta`lim  hajmini  qisqartirish  jarayoni yanada  chuqurlashtirildi.  Hatto  ayrim  kollejlarda  bu  sohada  uch  yangi:  ingliz  tili  va adabiyoti,   matematika ,  ijtimoiy  bilimlar  bazislari  asosida  ish  olib  borilmoqda. Ta`limning  boshqa  turlari  esa  ihtisoslashtirish  davrigacha  amalga  oshiriladigan bo‘ldi.  Amerikadagi  ko‘zga  ko‘ringan  «Found  Karnegi»  pedagogik  markazi  bu dasturni  XXI  asr  dasturi  deb  baholamoqda.  O‘quv  dasturlarini  qayta  qurish jarayoni  G’arbiy  Yevropa  davlatlarida  ham  amalga  oshirilmoqda.  Masalan,  Buyuk Britaniyada  ta`lim  vazirligining  tavsiyalariga  muvofiq  o‘quv  rejasi  va  dasturini ta`lim  muassasalarining  o‘zlari  belgilaydilar  mazkur  tavsiyalarga  muvofiq  50  foiz o‘quv  soatlari  o‘qitilishi  shart  bo‘lgan  «yadro»  predmetlar:  ingliz  tili  adabiyoti matematika,  din  darsi  jismoniy  tarbiyaga  ajratiladi.  O‘quv  soatlarining  boshqa qismi  esa  o‘qitilish  shart  hisoblanib,  tanlab  olingan  predmetlarga  (gumanitar,  tabiiy matematik)  ajratiladi. 80-yillardan  boshlab  Buyuk  Britaniyada  ham  AQSH  dagi  singari  o‘rganilishi majburiy  bo‘lgan  fanlar  doirasi  kengaytirildi.  Ingliz  tili  va  adabiyoti,  matematika va  tabiiy  fanlar  o‘quv  setkasining  yadrosini  tashkil  etadigan  bo’ldi.  Qolgan predmetlarni  tanlab  olish  o‘quvchilar  va  ota-  onalar  ixtiyoridadir.  «Yangi  dunyo» ning  pedagogik  g‘oyalari  Fransiya  va  Germaniya  ta`limiga  ham  sezilarli  ta`sir etayotir.  Germaniya  to’liqsiz  o‘rta  maktablarida  asosiy  predmetlar  bilan  bir qatorda   tanlab  olinadigan  ximiya ,  fizika,  chet  tillari  kiritilgan  o‘quv  dasturlari  ham amalga  oshirilayotir.  Bu  o‘quv  dasturi  tobora  to‘liqsiz  o‘rta  maktab  doirasida chiqib,  o‘rta  maktablar  va  gimnaziyalarni  ham  qamrab  olmoqda. Fransiya  boshlang‘ich  maktablarida  ta`lim  mazmuni  ona  tili  va  adabiyoti hamda  matematikadan  iborat  asosiy,  tarix,  geografiya,  aholishunoslik,  tabiiy fanlar,  mehnat  ta`limi,  jismoniy  va  estetik  tarbiya  kabi  yordamchi  predmetlarga bo‘linadi. Yaponiya  maktablari  ikkinchi  jahon  urushida  keyinroq  Amerika  ta`limi yo’lidan  bordi.   Lekin  shunga  qaramay ,  bu  ikki  mamlakat  o‘quv  dasturida  qator farqlar  ko‘zga  tashlanadi.  Yaponiyada  o‘quv  dasturlari  jiddiy  murakkablashtirilgan

asosiy fanlar  majmui  ancha  keng,  bir  qator  yangi  maxsus  va  o‘quv  fakultativ kurslar  kiritilgan. Germaniya  maorifidagi  asosiy  muammo  sobiq  GDR  dagi  ta`limni  bir  xil milliy  me`yorga  solishdan  iboratdir.  Asosiy  vazifa  sobiq  GDR  dagi  ta`lim tuzilmasini  yangi  me`yorga  va  o‘lchovga  tushirish,  oddiy  usul  bilan  GFR  dagi ta`lim  tizimiga  o‘tkazib  o‘qishdan  iborat.  Ammo,  buning  ham  o‘ziga  xos muammolari  bor.  Birinchidan  mablag‘  masalasi  bo‘lsa,  ikkinchidan  sobiq  GDR dagi  ta`lim  jarayoni  qatnashchilarining  bu  o‘zgarishga  munosabatidir. Germaniyada  ta`lim  davlat  va  jamiyat  tomonidan  ardoqlanayotgan  soha bo‘lib,  u mamlakatning  iqtisodiy-ijtimoiy  rivojlantirishga  barakali  hissa  qo‘shib kelmoqda.