logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. Xalqaro tarmoq. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari.

Xalqaro tarmoq. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.54296875 KB
Ko'chirib olish
Xalqaro tarmoq. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari. Reja: 1. Xalqaro kompyuter tarmoqlari. 2. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari. 1. Xalqaro kompyuter tarmoqlari. Umumiy xolatlarda global tarmoq kompyuterlar va terminallar ulangan aloqa tarmoqchasini ulaydi. Lokal tarmoqqa birlashgan kompyuterlarni ulashga ruxsat beriladi. Aloqa tarmoqchasi ma’lumotlarni uzatish kanali va kommunikatsiya uzellaridan iborat. Mijoz-foydalanuvchilar ishlaydigan kompyuter ishchi stansiyalar deb yuritiladi. Foydalanuvchilar taqdim etadigan tarmoq resurslari manbai serverlar deb yuritiladi. Serverlar tarmoq bo’ylab axborotni tez uzatish uchun, axborotni dasturiy ta'minot yordamida vazifalarni bajaruvchi kompyuterlardir. Bu uzellar aloqa tarmog’ining ishlash samaradorligini ta'minlaydi. Ko’rib chiqilgan tarmoq uzelli xisoblanadi va global tarmoqda qo’llaniladi. Internet tarmog’i turli tiplardagi o’n millionlab kompyuterlarni turli modellar va fasonlardagi shaxsiy kompyugerlardan tortib to katta va o’ta katta EHM — meynfreymlargacha birlashtiradi. Bunday xilma-xil mashinalarning bir- biri bilan umumiy muloqot tilini topish juda murakkab masaladir. Bu masala mazkur tarmoq uchun yaratilgan kompyuterlarning muloqot bayonnomalari tizimidan foydalanish bilan hol etiladi. Internet tarmog’i lavhasining strukturasi: Bu tizimning asosini ikkita asosiy bayonnoma tashkil etadi: — Internet Protocol (IP) — tarmoqlararo bayonnoma, ISO modelining tarmoqli darajasi vazifasini bajaradi; — Tgansmission Control Protocol (TCP) — uzatishni boshqarish bayonnomasi, ISO modelining transportli (tashish) darajasi vazifasini bajaradi. IP bayonnomasi axborotlarni elektron paketlarga (IP deytagramma) bo’lib chiqishni tashkil etadi, yuboriladigan paketlarni marshrutlaydi va olinadiganlarini qayta ishlaydi. TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u ma’lumotlar oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha ma’lumot paketlari olinganligini va kerakli tartibda yig’ilganligini kafolatlaydi. Internet uchun transportli darajaning yana bir bayonnomasi mavjuddir: foydalanuvchi deytagrammasining bayonnomasi (UDP — User Datagram Protocol) oddiyroq va ma’lumotlarni masuliyatsiz jo’natishlarda ishlatiladi. Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining ketma-ketligi quyidagicha bo’ladi. Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir formatli bloklarga joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga ajratadi, olingan axborotlarning to’liqligini tekshirish mumkin bo’lishi uchun paketlarning har biri nomer va sarlavxa oladi. Tarmoqlararo TCP/IP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta xizmatiga o’xshashdir: • Oddiy pochta bo’yicha jo’natiladigan yozma axborotlar (xatlar) konvertlarga joylanadi, ularda jo’natuvchining va oluvchining adreslari bo’lishi kerak. Kompyuterlar ham xuddi shunday harakat qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi va elektron paketlarga joylaydi hamda ularni optimal yo’l bilan bir kompyuterdan boshqasiga uzatadi. Bu elektron axborot paketlarida pochtadagilarga o’xshash standart joylashtirish bor: ma’lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi, u konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining maxsus belgilaridan shakllantiriladi, konvertda esa jo’natuvchining va oluvchining adreslari (IP-adres deb ataladi) ko’rsatiladi. Bunday kodli konvert axborotning butunligini ta’minlaydi va uning tarmoqdagi yo’l ko’rsatuvchisi bo’lib xizmat qiladi. • Xat jo’natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida bo’ladi. Har bir pochta bo’linmasi oluvchining adresini o’qiydi, boshqa qaysi pochta bo’linmalari orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga jo’natish kerakligini aniqlaydi va keyingi tanlangan aloqa bo’linmasiga xatni jo’natadi. Elektron paketlarni jo’natishning shunday algoritmi Internet tarmog’ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo’linmalari vazifasini tarmoq uchastkalarini o’zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar bajaradi. Elektron paketlar standart o’lchamga ega: bitga uzun axborot bir nechta paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir nechta qisqa axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo’lsa, joylashishi mumkin. Har bir paket boshqa barcha paketlarga bog’liq bo’lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal marshrut bo’yicha oluvchiga etkazib beriladi. Boshqacha aytganda, o’zaro aloqador paketlar va bir kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil yo’llar bilan uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli qismlariga yuborilayotgan paketlar uzatilishi mumkin. Bu telekommunikatsiya tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va uning shikastlangan uchastkalarini chetlab o`tishga imkon beradi. Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati tekshiriladi (ma’lumotlarni uzatishda buzulishlar bo’lmadimikan), bitta uzun axborotli barcha paketlar birga yig’adi, bu axborotli barcha paketlarning borligi tekshiriladi va ishonchli bo’lsagina, ular umumiy axborotga birlashtiriladi. Agar ma’lumot paketi yo’qolgan yoki buzilgan bo’lsa, uning nusxasi so’raladi. Axborot barcha buzilmagan paketlar olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma- ketligi ahamiyatga ega emas. IP va TCP bayonnomalari shunchalik chambarchas bog’langanki, cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCP/IP bayonnomalari. Bu bayonnomalar asosida ko’pgina tarmoqli servis bayonnomalari ishlab chiqilgan, ularning orasida quyidagilarni ta’kidlash kerak: • File Tgapsfer Protocol (FTP) — fayllarni uzatish bayonnomasi: • Telnet — uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi kompyuterda masofadan turib ijro etish; • Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) — elektron pochtani yuborishning oddiy bayonnomasi; __ • Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) — gipermatnni uzatish bayonnomasi (Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi); • Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) — yangiliklarni (telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi. Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS Windows/Windows NT muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir, bu dasturlar o’z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga ega. UNIX ma’lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows muxitida esa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi. 2. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari. Axborot hayotimizda muhim ahamiyatga ega ekan, uni Internetdan kerakli vaqtda, zarur miqdorda, qisqa vaqt ichida olib turishimiz kerak bo'ladi. Lekin, Internetdan axborotni qisqa vaqt ichida olish muammosi ham bor. Bu darsda shu muammoni hal etish usullaridan birini ko'rib chiqamiz. Qidiruv tushunchasi. Int е rn е t tarmog’idagi qidiruv tushunchasi shuni anglatadiki, bunda har bir foydalanuvchi o’ziga k е rakli bo’lgan biror ma'lumot yoki mat е rialni maxsus qidiruv tizimlari orqali topish imkoniyatiga ega bo’ladi. Internet - bepoyon axborot ummoni. Axborotlar Internetda millionlab Web- sahifalarda saqlanadi. Bizga kerakli axborot saqlanadigan Web-sahifani topish uchun uning Internetdagi adresini bilish zarur. Ammo internet soat sayin yangi axborotlar bilan boyib boradi. Shuningdek, ba'zi (eskirgan) axborotlar Internet tarmog'idan chiqarib tashlanadi. Internetdagi ko'p foydalaniladigan Web-sahifalar adreslari maxsus ma'lumotnomalarda chop etib turiladi. Lekin ulardan to'liq axborot olib bo'lmaydi. Chunki Internetdagi barcha Web-sahifalar adreslarini chop etish uchun juda katta hajmli kitob kerak bo'ladi. Bu kitob chop etib tugatilmasidan Internetdagi bir qancha adreslar o'zgarishi aniq. Bu muammo maxsus Qidiruv tizimlari yaratilishi bilan osonlikcha hal etildi. Int е rn е t tarmog’i foydalanuvchilari qidiruvni Int е rn е t muhitida joylashgan v е b- saytlar, ularning manzili va ichki ma'lumotlari bo’yicha olib borishi mumkin. Bu esa foydalanuvchiga k е rakli bo’lgan axborotni samarali qidirish va t е z topish imkoniyatini b е radi. Axborotlarni qidirish. Int е rn е t tarmog’i shunday bir muhitki u o’zida turli ko’rinishdagi va turli tillardagi ko’plab axborotlarni jamlagan. Bunda ushbu axborotlar ichidan k е rakli bo’lgan ma'lumotlarni qidirib topish muammosi paydo bo’ladi. Int е rn е t tarmog’ida har bir foydalanuvchi axborotni qidirish uchun o’zb е k, rus, ingliz yoki boshqa tillardagi bir yoki bir n е cha so’zdan tashkil topgan so’rovlardan foydalanadi. Ya'ni ma'lumotlarni uning sarlavhasi yoki uning tarkibida ishtirok etgan so’zlar va jumlalar bo’yicha qidirib topish mumkin. Bunda foydalauvchi tomonidan Int е rn е t qidiruv tizimi qidiruv maydoniga k е rakli ma'lumotga doir so’z yoki jumla kiritiladi va qidiruv tizimi ishga tushiriladi. Shundan so’ng qidiruv tizimi foydalanuvchiga o’zi tomonidan kiritilgan so’z yoki jumlaga mos k е luvchi ma'lumotlarni qidirib topadi va kompyut е r ekranida ularning ro’yxatini hosil qiladi. Vanihoyat ro’yxatdagi ma'lumotlarni k е tma-k е t ko’rib chiqilib k е rakli bo’lganlari kompyut е rga saqlab olinadi. Axborotlarni param е trlari bo’yicha qidirish. Ko’rib o’tilganid е k, har bir foydalanuvchi Int е rn е t tarmog’i orqali o’ziga k е rakli bo’lgan ma'lumotlarni uning mavzusi hamda tarkibidagi so’z yoki jumla bo’yicha qidirib topishi mumkin, l е kin Int е rn е t tarmog’ida ma'lumotlar shunchalik ko’pki, ta'kidlab o’tilgan usul samara b е rmasligi mumkin. Bunday hollarda Int е rn е t qidiruv tizimlari qidiruvning bir qancha qo’shimcha usullari bo’yicha qidiruvni taqdim etadi, bular:  ma'lumotlarni uning tili bo’yicha qidiruv;  ma'lumotlarni uning turi (matn, rasm, musiqa, vid е o) bo’yicha qidiruv;  ma'lumotlarni uning joylashgan mintaqasi bo’yicha qidiruv;  ma'lumotlarni uning joylashtirilgan sanasi bo’yicha qidiruv;  ma'lumotlarni uning joylashgan Int е rn е t zonasi bo’yicha qidiruv;  ma'lumotlarni xavfsiz qidiruv. Rasmlarni qidirish. Rasmlar ma'lumotlarning grafik yoki tasvir ko’rinishi hisoblanadi. Int е rn е t tarmog’ida grafik ma'lumotlarning ko’plab turlari uchraydi, ya'ni: chizma (v е ktor), foto (rastr), harakatlanuvchi (animatsiya) hamda siqilgan rasmlar. Bunday grafik ma'lumotlar tarkibida matnli axborot mavjud bo’lmaydi. Shundan ko’rinib turibdiki, d е mak rasm ko’rinishidagi ma'lumotlar ustida faqatgina uning nomi yoki turi bo’yicha qidiruv olib borish mumkin. Ko’pgina int е rn е t qidiruv tizimlari grafik yoki tasvir ko’rinishidagi ma'lumotlarni qidirish uchun alohida bo’limga ega bo’lib, bu bo’lim orqali ixtiyoriy turdagi rasmlarni ularning nomlari bo’yicha qidiruvni amalga oshirish mumkin. Masalan, quyidagi rasmga shunday qidiruv tizimlarining biri tasvirlangan. Musiqalarni va filmlarni qidirish. Intеrnеt tamog’ida matnli yoki rasm ko’rinishidagi ma'lumotlardan tashqari musiqa va vidеo ma'lumotlarning ham ko’plab manbalari mavjud. Intеrnеt tarmog’i orqali har bir foydalanuvchi musiqa eshitishi, radio tinglashi, tеlеdasturlar yoki vidеofilmlarni tomosha qilishi mumkin. Intеrnеt orqali radioeshittirish va tеlеdasturlar namoyishi ma'lum, ushbu turdagi xizmatlarni taqdim etuvchi tizimlar (sеrvеrlar) tomonidan amalga oshiriladi. Intеrnеt orqali radio tinglash yoki tеlеko’rsatuvni tomosha qilish uchun ushbu tizimga bog’lanishni o’zi kifoyadir. Ammo musiqa va filmlar Intеrnеt tarmog’iga ulangan kompyutеrlarda alohida matеrial ko’rinishida saqlanadi. Ularni tinglash, tomosha qilish yoki kompyutеrga ko’chirib olish uchun avvalo kеrakligini qidirib topish zarur. Musiqa va vidеo matеriallari ustida ham grafik (rasm) matеriallar kabi uning nomi yoki izohi bo’yicha qidiruv olib borish mumkin. Bunda musiqa va filmlarni qidirib topish uchun qidiruv tizimi maydoniga matеrialning nomi yoki uning izohiga taaluqli biror jumla kiritiladi va qidiruv tizimi ishga tushiriladi. Shundan so’ng qidiruv tizimi tomonidan kiritilgan jumlaga mos kеluvchi musiqa va vidеo matеriallar joylashgan vеb-saytlarning ro’yhati shakllantiriladi. Ro’yxatdagi vеb-saytlar foydalanuvchi tomonidan birin – kеtin ko’rib chiqiladi va kеrakli matеriallar kompyutеrga saqlab olinadi. WWW.UZ Milliy axborot-qidiruv tizimi . WWW.UZ – bu barcha foydalanuvchilar uchun yurtimizning Intеrnеt tarmog’idagi milliy sеgmеnti axborotlaridan qulay tarzda foydalanish imkoniyatini bеruvchi tizimdir. Milliy axborot-qidiruv tizimini rivojlantirish ishlari axborot va kompyutеr tеxnologiyalarini rivojlantirish va joriy etish UZINFOCOM Markazi tomonidan olib boriladi. Milliy axborot-qidiruv tizimining asosiy hususiyatlaridan biri uning ko’p tilli axborot qidiruvi (ruscha, o’zbеkcha) va boshqa milliy axborot tizimlari va ma'lumot omborlari bilan o’zaro ishlay olishidadir. WWW.UZ Intеrnеt tarmog’i foydalanuvchilariga milliy sigmеntda joylashgan vеb- saytlar bo’yicha qidiruv xizmatini taqdim etadi va qidiruvni vеb-sayt manzili va ichki ma'lumotlari bo’yicha olib borishi mumkin. Bu esa foydalanuvchiga kеrakli bo’lgan axborotni samarali qidirish va topish imkoniyatini bеradi. Bundan tashqari Shu WWW.UZ qidiruv tizimi Intеrnеt rеsurslari (vеb-saytlari) katalogini va vеb-saytlar rеytingi yuritadi, saytlar bo’yicha jamlangan statistik ma'lumotlarni to’playdi hamda axborot tеxnologiyaari sohasidagi yangiliklar va maqolalarni yoritib boradi. WWW.UZ “Katalog” bo’limi – Intеrnеt tarmog’ida ochiq holda joylashgan, O’zbеkiston Rеspublikasiga aloqador bo’lgan, ro’yxatga olingan, izohlari kеltirilgan va katalog mavzulari bo’yicha saralangan vеb-saytlar to’plami. WWW.UZ katalogi foydalanuvchilari o’zlariga kеrak bo’lgan saytni mavzular bo’yicha (Iqtisod, OAV, Madaniyat va boshqalar) qidirish orqali tеzroq topishlari mumkin. Katalog har kuni qidiruv tizimining faol foydalanuvchilari tomonidan yangi saytlar bilan boyitib boriladi. Shu bilan birga WWW.UZning har bir foydalanuvchisi “Top-r е yting” bo’limiga kirib, barcha ro’yxatga olingan saytlar r е ytingini ko’rishi, “Jamlangan statistika” bo’limida esa ularning statistikasi bilan tanishib chiqishi mumkin. Qidiruv tizimi - maxsus Web-sahifa bo'lib, Internet tarmog’idan kerakli axborotni izlab topish uchun xizmat qiladi. Hozirgi kunga kelib o'nlab qidiruv tizimlari yaratilgan. Ulardan ko'p qo'llaniladiganlari sifatida Rambler, Aport, Yahoo, Google larni keltirish mumkin. Mashhur Intеrnеt qidiruv tizimlari. Intеrnеt tarmog’i yirik ma'lumotlar ombori hisoblanadi. Undan k е rakli ma'lumotlarni qidirib topish foydalanuvchining oldiga qo’yilgan eng asosiy masalalardan biridir. Bunday hollarda yirik ma'lumotlar omboridan k е rakli ma'lumotlarni qidirib topishda axborot-qidiruv tizimlari muhim ahamiyatga ega. Int е rn е t tarmog’ida bunday tizimlarning ko’plab turlarini uchratish mumkin. Bulardan Google, Rambler, Yandex, Yahoo tizimlari o’zb е k, rus va ingliz tillarida qidiruvni olib boradigan eng mashhurlari hisoblanadi. Bular: Ushbu mashhur qidiruv tizimlarining har biri oddiy va batafsil k е ngaytrilgan qidiruv hamda matnli, rasm, musiqa, vid е o va boshqa turli shakldagi axborotlarni qidirish imkoniyatini taqdim etadi. Bu turdagi axborot-qidiruv tizimlaridan foydalanib ixtiyoriy foydalanuvchi o’ziga k е rakli bo’lgan ixtiyoriy turdagi ma'lumotni qidirib topishi va undan foydalanishi mumkin. Agar sizga biror ma'lumot k е rak bo’lib, l е kin siz uning qa е rda va qanday ko’rinishda joylashganligini bilmasangiz, u holda shu kabi axborot – qidiruv tizimlaridan foydalaning. Ixtisoslashgan axborot qidiruv tizimlari. Axborot qidiruv tizimlari – bu v е b-sayt hisoblanib Int е rn е t tarmog’ida axborotlarni qidirish imkoniyatini taqdim etadi. Bunda yuqorida sanab o’tilganid е k Google i Yahoo dunyodagi eng mashhur qidiruv tizimlaridan hisoblanadi. Bizning davlatimizda WWW.UZ axborot-qidiruv tizimi qidiruv so’rovlari bo’yicha ilg’orlardan biridir. Bundan tashqari Int е rn е t tarmog’ida ma'lum sohada ishlaydigan ixtisoslashgan qidiruv tizimlari ham mavjud. Bulardan eng ommaboplari: “KtoTam” – insonlar to’g’risidagi axborotlarni qidirishga mo’ljallangan yangi turdagi axborot-qidiruv tizimi. Bunda insonlarni ismi, sharifi, familiyasi, kasbi, lavozimi va unvoni hamda tashkilot va boshqa insonlar orqali topish mumkin. “Tagoo” – musiqalarni qidirishga mo’ljallangan qidiruv tizimi. Boshqa qidiruv tizimlariga nisbatan ushbu tizim o’zining k е ngaytirilgan musiqa bazasidan va boshqa saytlarning mp3 r е sruslaridan qidirib ularning ro’yxatini shakllantiradi. So’rovda musiqa nomini, uning ijrochisini hamda albom nomlarini ham kiritish mumkin. “Truveo” – Int е rn е tning turli r е surslaridagi vid е omat е riallarni qidirishga ixtisoslashgan axborot – qidiruv tizimi. Bu tizim orqali on-layn vid е o hamda t е l е dasturlar namoyishlarini ham qidirib topish mumkin. “Kinopoisk” – filmlar to’g’risidagi axborotlarni qidirish tizimi. Qidiruv vaqtida filmning nomi, chiqqan yili, janri, ishlab chiqqan davlat nomi, kompaniya nomi, akt е rlar ismlari hamda r е jiss е rlar va sts е nariy mualliflari ism shariflaridan ham foydalanish mumkin. “Ebdb” – el е ktron kutubxonalardan kitoblarni qidirishga ixtisoslashgan axborot-qidiruv tizimi. Ushbu saytning ma'lumotlar bazasida el е ktron ko’rinishda tarqatiladigan adabiyotlarning ko’plab mashhurlari to’plangan. Qidiruv natijalari kitob nomlari bo’yicha guruhlanadi. “Ulov-Umov” – r е zyum е va vakant joylarni qidirish tizimi. Bunda qidiruv jarayonida kar е ra va ishga bag’ishlangan hamda ijtimoiy tarmoq va boshqa saytlar vakansiyalari t е kshiriladi va ro’yxati shakllantiriladi. Qidiruv tizimlaridan to’g’ri maqsadda foydalanish. Ha, afsuski, bugungi kunda kompyut е rga va int е rn е tga yoshlar tomonidan birinchi navbatda ko’ngilochar vosita d е b qaralmoqda. Ayniqsa, bolalar kompyut е rga ko’zi tushgan zahoti darrov o’yinlarni so’rashadi, ko’pchillik yoshlar esa Int е rn е tga ulangani zaxoti esa rasmlar tomosha qilishni so’rashadi. Int е rn е t r е surslari xilma-xildir. Ularning ichida ham foydali ham zararli bo’lganlari ma'lumotlar uchraydi. Int е rn е t tarmog’idagi axborot-qidiruv tizimlari esa Int е rn е t r е surslari ichidan so’ralgan ixtiyoriy ma'lumotlarni qidirib topib b е rish imkoniyatiga ega. Chunki bunday qidiruv tizimlari kalit so’zlar bo’yicha qidirishni amalga oshiradi. Foydalanuvchi tomonidan qanday ma'lumot kiritilsa, xuddi shu ma'lumotga mos ma'lumotlarni qidirib topadi. Shu narsani eslatib o’tish k е rakki, har qanday axborot ham foydali va to’g’ri, rost hisoblanav е rmaydi. Axborot- qidiruv tizimlaridan faqatgina to’g’ri va foydali maqsadda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Turli nojo’ya ma'lumotlardan foydalanishdan va tarqatishdan saqlanish maqsadga muvofiqdir. Har bir qidiruv tizimi Internet tarmog’ida o'z adresiga ega. Masalan, yuqorida sanab o'tilgan qidiruv tizimlari mos ravishda www.rambler.ru, www.aport.ru, www.yahoo.com va www.google.uz adreslarga ega. Qidiruv tizimi Web-brauzer orqali ishga tushiriladi, ya'ni brauzerning adreslar satriga qidiruv tizimining adresi kiritiladi. Qidiruv tizimlari (Web-sahifasi) turli ko'rinishga ega bo'lgani bilan ularning ishlashi deyarli bir xil. Ulardan foydalanishni Rambler qidiruv tizimi misolida ko'rib chiqamiz. Qidiruv tizimida ishlash Ramblerni ishga tushirish uchun avval Internet Explorerni ishga tushiramiz, Brauzerning adreslar satriga Rambler qidiruv tizimining adresi - www.rambler.ru ni kiritib Enter tugmasini bosamiz. Brauzer ma'lumotlar maydoniga Rambler qidiruv tizimining Web-sahifasi chiqadi: Avvalambor, internetdan qanday axborotni izlashni aniq bilish lozim.U biror mavzu bo'yicha maqola, o'yin dasturi, kompyuter qurilmalari drayveri va hokazo bo'lishi mumkin. Agar biror maqola kerak bo'lsa, Rambler qidiruv satriga shu maqola nomi yoki maqolada uchrashi mumkin bo'lgan so'z yoki jumla, ya'ni kalit so'z kiritilib, qidiruv tugmasi bosiladi.Agar biror dasturni topish kerak bo'lsa, qidiruv satriga shu dastur nomi yoki uning vazifasi kiritiladi. Masalan, WindowsXP operatsion sistemasi uchun Laserjet 1300 printerining drayveri kerak bo'lsa, qidiruv satriga "Windows XP uchun Laserjet 1300 drayveri" ( драйвер Laserjet 1300 для Windows XP) deb yoziladi. Rambler qidiruv satriga kiritilgan axborotni Internet tarmog'idagi millionlab hujjatlar ichidan izlaydi) Natijada Web-brauzer ma'lumotlar maydoniga bir necha (o'nlab yoki yuzlab) hujjatlarning gipermurojaatli adreslari va ularning qisqacha tavsiflaridan iborat Web-sahifa chiqadi. Topilgan hujjatlar ichidan keraklisini berilgan qisqa tavsifga ko'ra aniqlab olinadi. Izlash vaqtini kamaytirish uchun kerakli axborotni mavzu bo'yicha izlash mumkin. Buning uchun Ramblerning bo'limlar ro'yxatida kerakli bo'lim tanlanadi. Bu ish tanlangan bo'lim nomi ustiga sichqoncha ko'rsatkichini olib kelib, chap tugmasini bosish orqali amalga oshiriladi. Shuni aytish joizki, ro'yxatda umumiy bo'limlar berilgan Masalan, "Sport", "Yangiliklar", "O'yinlar", "Kinozal" va hokazo. Bo'lim tanlangach, qidiruv satrida berilgan axborot Intemetning faqat tanlangan bo'limga tegishli hujjatlari ichidan izlanadi. “Rambler” endi “Yandeks”ning qidiruv texnologiyasidan foydalanadi. "Rambler” endi "Yandeks”ning qidiruv texnologiyasidan foydalanadi."Rambler”, 1996- yilda Rossiyaning birinchi qidiruv tizimi sifatida o‘z faoliyatini boshlagan kompaniya, o‘zining qidiruv texnologiyasidan voz kechmoqda. U hozirda "Yandeks” kompaniyasi bilan qidiruv texnologiyasi va kontekstli reklama sohasida hamkorlik qilish to‘g‘risida shartnoma imzoladi. 2010-yilning kuzidan beri kuzatuvchilar "Rambler”ning "Yandeks” yoki "Google” foydasiga o‘zining qidiruv mashinasidan voz kechishini taxmin qilib kelayotgan edi. O‘shanda "Rambler” har ikkala kompaniyalar bilan ham muzokaralar olib borgan, tahlilchilar "Rambler”ning "Google” tomon yaqinlashishini kutishayotgan edi. Biroq, bunday bo‘lib chiqmadi. Gap shundaki, "Rambler” 2008- yilning kuzidan beri o‘zining saytiga "Google” qidiruvini o‘rnatishga harakat qilib kelayotgan edi. O‘shanda u o‘zining strategiyasini axborot, yangiliklar qidiruvi tomon o‘zgartirgandi. U elektron pochta va qidiruvdan ko‘ra ko‘proq yangiliklar agregatori hamda ijtimoiy servislarni rivojlantirishga asosiy e’tiborni qaratishni boshlagan. "Rambler”, shu bilan birga, "Yandeks.Direkt” reklama tarmog‘iga ham qo‘shildi. "Yandeks”ning ushbu reklama tarmog‘iga "Odnoklassniki” ijtimoiy tarmog‘i, Mail.ru portali hamda Microsoft korporatsiyasining Bing qidiruv mashinasi ham kiradi. Bugungi kunda ko‘plab mashhur portallar, jumladan LiveJournal.ru, Nigma.ru va QIP.ru "Yandeks”ning qidiruv texnologiyasidan foydalanadi. Rambler Media – integrallashgan media kompaniyasi, butun dunyo bo‘ylab rus tilida so‘zlashuvchi foydalanuvchilarga Internet hamda mobil xizmatlarni ko‘rsatadi. Rambler Media kompaniyalari guruhiga internet-portal, Rambler.ru qidiruv tizimi, Lenta.ru yangiliklar sayti, "Rambler Telekom” internet- provayderi, "Index20” reklama agentligi, bir qator mobil texnologiyalar va kontent bilan shug‘ullanuvchi "Rambler Interactive” kompaniyasi hamda "Begun” kontekstli reklama servisi kiradi. Bugungi kunda Runetning 14% auditoriyasi, ya’ni 4,2 million kishi "Rambler”ning qidiruv mashinasidan foydalanmoqda. Birlashgan kompaniyaga tegishli internet-loyihalardan 17 million kishi foydalanmoqda. Yandeks – Rossiyaning eng yirik IT-kompaniyalardan biri, 1997-yilda tashkil qilingan. U qayta ishlayotgan qidiruv so‘rovnomalari soni bo‘yicha jahondagi qidiruv saytlari ichida 7-o‘rinda turadi. Bugungi kunda "Yandeks” Rossiyaning internet- qidiruv bozorida 65% ulushga ega. Butun dunyoga mashhur Google esa Runetning qidiruv sohasida 22% ulushga egalik qilmoqda. "Yandeks” 2010-yil 19- may kuni ingliz tilidagi qidiruvlarni amalga oshirish uchun yandex.com saytini ishga tushirdi va bu bilan u xalqaro darajaga chiqdi. Kompaniya 2010-yil yakunlariga ko‘ra 439,7 mln. $ daromad olib, uning sof foydasi 134,3 mln. $ ni tashkil qildi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Aripov M. Informatika asoslari. O’quv qo’llanma. –Toshkent: 2002. 2. M.Aripov. Internet va elektron pochta asoslari. T., Universitet, 2000 3. Ayupov R.X. Xususiy komputerda ishlash. MS Word matn muharriri. –T.: TMI, 2002, 124 bet. 4. Ayupov R.X., Ilxomova E. Komputer tarmoqlari va Internet tizimi.–T.: TMI, 2002. 5. Microsoft Assess 2002. Russkaya versiya. Shag za shagom. Prakticheskoe posobie. [Per. s angl. L.V. Sazonova]. – M.: EKOM, 2002. – 352 s. 6. Microsoft Windows XP: Shag za shagom . Russkaya versiya: [Prakt. posob.]. – M.: EKOM, 2002. – 352 s.: il., pril. 7. Microsoft Word. Versiya 2002. Shag za shagom: [Per. s angl. L.V. Sazonova]. – M.:EKOM, 2002. – 336 s.: il. 8. Bondarenko S., Bondarenko M. Word 2003. – SPb.: Piter, 2005. – 380. (4) s.: il. –(Populyarnыy samouchitel). 9. Bott, Ed. Windows XP. B ы stro i effektivno: per s angl. – SPb.: Piter, 2005. – 320 s. 10. Ye vseev, Georgiy Aleksandrovich. Noveyshiy samouchitel rabot ы na kompyutere: Effektivn ы y kurs / G. Yevseev, V. Muraxovskiy, S. Simonovich; Pod red. S. 11. Nasreddinova Sh. Excel 7.0 da jadval hisoblagichlar. – T.: TMI, 2002. 12. Sagman Stiv. MS Power Point 7.0. dlya Windows.- Sankt-Peterburg, Izdatelstvo «Piter», 1997

Xalqaro tarmoq. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari. Reja: 1. Xalqaro kompyuter tarmoqlari. 2. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari.

1. Xalqaro kompyuter tarmoqlari. Umumiy xolatlarda global tarmoq kompyuterlar va terminallar ulangan aloqa tarmoqchasini ulaydi. Lokal tarmoqqa birlashgan kompyuterlarni ulashga ruxsat beriladi. Aloqa tarmoqchasi ma’lumotlarni uzatish kanali va kommunikatsiya uzellaridan iborat. Mijoz-foydalanuvchilar ishlaydigan kompyuter ishchi stansiyalar deb yuritiladi. Foydalanuvchilar taqdim etadigan tarmoq resurslari manbai serverlar deb yuritiladi. Serverlar tarmoq bo’ylab axborotni tez uzatish uchun, axborotni dasturiy ta'minot yordamida vazifalarni bajaruvchi kompyuterlardir. Bu uzellar aloqa tarmog’ining ishlash samaradorligini ta'minlaydi. Ko’rib chiqilgan tarmoq uzelli xisoblanadi va global tarmoqda qo’llaniladi. Internet tarmog’i turli tiplardagi o’n millionlab kompyuterlarni turli modellar va fasonlardagi shaxsiy kompyugerlardan tortib to katta va o’ta katta EHM — meynfreymlargacha birlashtiradi. Bunday xilma-xil mashinalarning bir- biri bilan umumiy muloqot tilini topish juda murakkab masaladir. Bu masala mazkur tarmoq uchun yaratilgan kompyuterlarning muloqot bayonnomalari tizimidan foydalanish bilan hol etiladi. Internet tarmog’i lavhasining strukturasi: Bu tizimning asosini ikkita asosiy bayonnoma tashkil etadi: — Internet Protocol (IP) — tarmoqlararo bayonnoma, ISO modelining tarmoqli darajasi vazifasini bajaradi; — Tgansmission Control Protocol (TCP) — uzatishni boshqarish bayonnomasi, ISO modelining transportli (tashish) darajasi vazifasini bajaradi. IP bayonnomasi axborotlarni elektron paketlarga (IP deytagramma) bo’lib chiqishni tashkil etadi, yuboriladigan paketlarni marshrutlaydi va olinadiganlarini qayta ishlaydi. TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u ma’lumotlar oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha ma’lumot paketlari olinganligini va kerakli tartibda yig’ilganligini kafolatlaydi. Internet uchun transportli darajaning yana bir bayonnomasi mavjuddir: foydalanuvchi

deytagrammasining bayonnomasi (UDP — User Datagram Protocol) oddiyroq va ma’lumotlarni masuliyatsiz jo’natishlarda ishlatiladi. Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining ketma-ketligi quyidagicha bo’ladi. Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir formatli bloklarga joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga ajratadi, olingan axborotlarning to’liqligini tekshirish mumkin bo’lishi uchun paketlarning har biri nomer va sarlavxa oladi. Tarmoqlararo TCP/IP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta xizmatiga o’xshashdir: • Oddiy pochta bo’yicha jo’natiladigan yozma axborotlar (xatlar) konvertlarga joylanadi, ularda jo’natuvchining va oluvchining adreslari bo’lishi kerak. Kompyuterlar ham xuddi shunday harakat qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi va elektron paketlarga joylaydi hamda ularni optimal yo’l bilan bir kompyuterdan boshqasiga uzatadi. Bu elektron axborot paketlarida pochtadagilarga o’xshash standart joylashtirish bor: ma’lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi, u konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining maxsus belgilaridan shakllantiriladi, konvertda esa jo’natuvchining va oluvchining adreslari (IP-adres deb ataladi) ko’rsatiladi. Bunday kodli konvert axborotning butunligini ta’minlaydi va uning tarmoqdagi yo’l ko’rsatuvchisi bo’lib xizmat qiladi. • Xat jo’natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida bo’ladi. Har bir pochta bo’linmasi oluvchining adresini o’qiydi, boshqa qaysi pochta bo’linmalari orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga jo’natish kerakligini aniqlaydi va keyingi tanlangan aloqa bo’linmasiga xatni jo’natadi. Elektron paketlarni jo’natishning shunday algoritmi Internet tarmog’ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo’linmalari vazifasini tarmoq uchastkalarini o’zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar bajaradi. Elektron paketlar standart o’lchamga ega: bitga uzun axborot bir nechta paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir nechta qisqa

axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo’lsa, joylashishi mumkin. Har bir paket boshqa barcha paketlarga bog’liq bo’lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal marshrut bo’yicha oluvchiga etkazib beriladi. Boshqacha aytganda, o’zaro aloqador paketlar va bir kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil yo’llar bilan uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli qismlariga yuborilayotgan paketlar uzatilishi mumkin. Bu telekommunikatsiya tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va uning shikastlangan uchastkalarini chetlab o`tishga imkon beradi. Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati tekshiriladi (ma’lumotlarni uzatishda buzulishlar bo’lmadimikan), bitta uzun axborotli barcha paketlar birga yig’adi, bu axborotli barcha paketlarning borligi tekshiriladi va ishonchli bo’lsagina, ular umumiy axborotga birlashtiriladi. Agar ma’lumot paketi yo’qolgan yoki buzilgan bo’lsa, uning nusxasi so’raladi. Axborot barcha buzilmagan paketlar olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma- ketligi ahamiyatga ega emas. IP va TCP bayonnomalari shunchalik chambarchas bog’langanki, cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCP/IP bayonnomalari. Bu bayonnomalar asosida ko’pgina tarmoqli servis bayonnomalari ishlab chiqilgan, ularning orasida quyidagilarni ta’kidlash kerak: • File Tgapsfer Protocol (FTP) — fayllarni uzatish bayonnomasi: • Telnet — uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi kompyuterda masofadan turib ijro etish; • Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) — elektron pochtani yuborishning oddiy bayonnomasi; __ • Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) — gipermatnni uzatish bayonnomasi (Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi); • Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) — yangiliklarni (telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi. Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS

Windows/Windows NT muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir, bu dasturlar o’z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga ega. UNIX ma’lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows muxitida esa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi. 2. Internet tarmog’i va qidiruv tizimlarida mutaxassilikka doir ma’lumotlarni izlash, saqlash va foydalanish texnologoiyalari. Axborot hayotimizda muhim ahamiyatga ega ekan, uni Internetdan kerakli vaqtda, zarur miqdorda, qisqa vaqt ichida olib turishimiz kerak bo'ladi. Lekin, Internetdan axborotni qisqa vaqt ichida olish muammosi ham bor. Bu darsda shu muammoni hal etish usullaridan birini ko'rib chiqamiz. Qidiruv tushunchasi. Int е rn е t tarmog’idagi qidiruv tushunchasi shuni anglatadiki, bunda har bir foydalanuvchi o’ziga k е rakli bo’lgan biror ma'lumot yoki mat е rialni maxsus qidiruv tizimlari orqali topish imkoniyatiga ega bo’ladi. Internet - bepoyon axborot ummoni. Axborotlar Internetda millionlab Web- sahifalarda saqlanadi. Bizga kerakli axborot saqlanadigan Web-sahifani topish uchun uning Internetdagi adresini bilish zarur. Ammo internet soat sayin yangi axborotlar bilan boyib boradi. Shuningdek, ba'zi (eskirgan) axborotlar Internet tarmog'idan chiqarib tashlanadi. Internetdagi ko'p foydalaniladigan Web-sahifalar adreslari maxsus ma'lumotnomalarda chop etib turiladi. Lekin ulardan to'liq axborot olib bo'lmaydi. Chunki Internetdagi barcha Web-sahifalar adreslarini chop etish uchun juda katta hajmli kitob kerak bo'ladi. Bu kitob chop etib tugatilmasidan Internetdagi bir qancha adreslar o'zgarishi aniq. Bu muammo maxsus Qidiruv tizimlari yaratilishi bilan osonlikcha hal etildi. Int е rn е t tarmog’i foydalanuvchilari qidiruvni Int е rn е t muhitida joylashgan v е b- saytlar, ularning manzili va ichki ma'lumotlari bo’yicha olib borishi mumkin. Bu

O'xshashlar

Kompyuter tarmoqlari . Butun jahon Internet tarmog’i va undan foydalanish
Zamonaviy telekommunikatsion vositalar va xalqaro kompyuter tarmoqlari. Internet tarmog’i va uning xizmat turlari. WWW, Electron pochta. Qidiruv tizimlari va ulardan foydalanish asoslari.
Internet tarmog’i. Internet Explorer dasturida ishlash. El-ektron pochta
Axborot izlash tizimlari va ulardan foydalanish
Axborot izlash tizimlari va ulardan foydalanish