logo

XX asr oxiri XXI asr boshlarida Yevropada tan olinmagan davlatlar.

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.9521484375 KB
   XX asr oxiri XXI asr boshlarida Yevropada tan olinmagan davlatlar.
                                                    Reja:
1. Gruziyada abxaziyalik va osetiyaliklarning milliy ozodlik uchun kurashi.
2. Mustaqil Janubiy Osetiya davlatining ichki va tashqi siyosati. 
3. Mustaqil Abxaziya davlatining ichki va tashqi siyosati.
4. XX asr oxirida Kosovoning mustaqillikka intilishi.
5. XXI asr boshida mustaqil Kosovo davlatining tashkil topishi va uning ichki
va tashqi siyosati. 1.      Milliy ozodlik kurashi.SSSR paytida Gruziyada uchta muxtor hudud bor edi.
Bular   Abxaziya   ,Janubiy   Osetiya   va   Ajariya.   Shulardan   Ajariya   va   Abxaziya
muxtor   respublika   ,Janubiy   Osetiya   esa   muxtor   viloyat   maqomida   edi.   1991-yil
aprel oyidagi referendum natijalari asosida oliy kengash Gruziya mustaqilligini va
1921-yilgi   konstitutsiyani   qayta   tikladi,   may   oyida   umumumiy   yashirin   ovoz
berish   yo’li   bilan   Gamsaxurdiya   Gruziya   prezidenti     etib   saylandi.   Mamlakatda
sovetlar kengashlari va sobiq ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar bekor qilindi.
                   1990-1991-yillardagi Garbachyov tomonidan o’tkazilgan tazyiqqa javoban
Gamsaxurdiya   SSSR   bilan   diplomatik   aloqalarni   uzdi.Bu   esa   tan   ahvoldagi
iqtisodiy   vaziyatni   yanada   og’irlashtirdi.Buyurtmalar,   energiya   manbalari   va
xomashyoning   yo’qligi   ishlab   chiqarishni   deyarli   to’xtadi.Ilgargi   qishloq   xo’jalik
mahsulotlari   bozoridan   mahrum   bo’lish   aholi   turmush   darajasini     pasaytirib
yubordi.
                    Ittifoq   maxsus   xizmatlarning   ko’magi   va   yordamida   Janubiy   Osetiya   va
Abxaziya   Respublikalaridagi   osetinlar   va   abxazlar   1989-yildan   boshlab   SSSR
bilan aloqani  uzishga qarshi  kurash  boshladi. 1990-1991-yillarda Janubiy Osetiya
va   Abxaziyada   mustaqillik   uchun   harakatlar   boshlandi   va   ular   Gruziyadan   bir
tomonlama   ajralib   chiqib,o’zlarini   mustaqil   deb   e’lon   qildi.Osetiyaliklar   o’z
hududini   avtonom   deb   e’lon   qilishgan   bo’lsa,   abxaziyaliklar     Abxaziya   suveren
davlat   deb   e’lon   qilishdi.Rasmiy   Tibilitsiy   ularning   bu   harakatiga   jim   qarab
turmadi     va   darhol   o’zboshimcha   hududlarga   qo’shin   tashladi.O’rtada   urush
boshlandi.                  
                       Voqeaga Rossiya  aralashdi  va xalqaro tashkilotlardan birining ruxsatini
olib,   ikkinchisining   rad   javobiga   qaramay,tinchlikparvar   kuchlar   maqomi   ostida
Abxaziya   va   Janubiy   Osetiyaning   gruziya   bilan   chegarasiga   o’z   harbiylarini
joylashtirdi.   Gamsaxurdiya   tarafdorlari   bo’lgan   qurollangan   guruhlarning   asosiy
qismi gruzin bo’lgan Abxaziyaga ham kiritildi. Ammo V. Ardzinba rahbarligidagi
abxaziya   separatchilariga   sovet   qo’shinlari   yordam   berayotgan   edi.Bu   1991-yil
kuzida   Gruziya   hukumatini   ular   bilan   kelishuvga   majbur   etdi.   Unga   ko’ra Abxaziya Oliy Kengashida aholining  atiga 17 foizini  tashkil etgan abxazlarga 28
o’rin, 46  foizni   tashkil   etgan  gruzinlarga  atiga 26  o’rin, boshqa   millat   vakillariga
esa jami 26 o’rin nasib etdi. Bu fuqarolarning huquqi qaysi millatga mansubligiga
ko’ra   belgilanishiga   sabab   bo’ldi   va   Abxaziyada   etnogratiya   (alohida   millat
hukmronligiga olib keldi).
                         Gamsaxurdiya xatolarining og’ir  oqibatlari mamlakat  aholisining katta
qismining   naroziligiga   sabab   bo’ldi   o’z   qurolli   kuchlariga   ega   bo’lgan
muxolifatchilar hukumat harakatlarini puchga chiqarardi.1991-yil 22-dekabrda esa
ular   hukumat   binolariga   hujum   qildi   .   Gamsaxurdiyani     Armanistonga   qochishga
majbur   qildi.   1992-yil   2-yanvardan   boshlab   Tibilitsiyada   hukumat   Gamsaxurdiya
raqiblari   tomonidan   tuzilgan   harbiy   sovet   qo’liga   o’tdi.Yangi   hukumat
Gamsaxurdiya hokimiyatini bekor qildi, parlamentni tarqatib yubordi va favqulotta
holat joriy qildi.
                              Yangi   rahbariyat   mamlakatni   boshqarish   uchun   gruzinlar   orasida
mashhur   bo’lgan   E.Shvernadze   nomzodini   taklif   qildi.ular   yani   bir-birlari   bilan
kelishmaslikka   harakat   qilayotgan   kuchlar   bu   vaziyatdan   foydalanmoqchi
bo’lishdi,   ammo   ularning   barcha   umidlari   puchga   chiqdi.   Gamsaxurdiyaning   o’zi
Chechenestonga  qochib ketdi va u yerda halok bo’ldi. Shundan so’ng uzoq yillar
davomida     har-har   zamonda   bo’lib   turadigan   chegaradagi   to’qnashuvlarni
aytmaganda   Abxaziya   va   Janubiy   Osetiya   Rossiya   himoyasida   Gruziyadan   ayri
holda yashadi.
 2. Janubiy Osetiyaning  ichki va tashqi siyosati.
                        1989-yil   10   –   noyabrda   Janubiy   Osetiya   avtanom   respublikasi   tuzildi.
Gruziya   SSR   Oliy   Kengashi   ushbu   qarorni   konstitutsiyaga   zid   deb   e’lon   qildi.
1990-yil   20-sentabrda   Janubiy   Osetiya   Avtonom   viloyatining   xalq   deputatlar
kengashi Janubiy Osetiya Sovet Demokratik Respublikasini SSSR tarkibiga kiritdi
va   1990   –   yil   28-noyabrda   Janubiy   Osetiyya   Demokratik   Respublikasi   Janubiy
Osetiya   Sovet   Respublikasideb   qayta   nomlandi.   1990-yil   2-dekabrda   Janubiy Osetiya   Sovet   Respublikasi   Oliy   Kengashiga   saylovlar   bo’lib   o’tdi.   Gruziya
millatiga   mansub   fuqarolar   ularni   boykot   qilishdi.1991-yil   5-   yanvardan   6-
yanvarga   o’tar   kechasi   Tsinvalga   Gruziya   politsiyasi   va   milliy   gvardiya
bo’linmalari kiritildi.Ammo Osetiyaning o’zini-o’zi himoya qilish bo’linmalari va
mahalliy politsiyachilar qarshilik ko’rsatishni boshladilar va 3 haftadan so’ng ular
shaharni   tark   etishga   majbur   bo’ldilar.1991-yil   21-dekabrda   Janubiy   Osetiya
Gruziyadan   mustaqilligini   e’lon   qildi.Hozirgi   vaqtda   bu   davlatni   Birlashgan
Millatlar Tashkilotiga a’zo 5 ta davlat tan olgan: Rossiya,Nikaragua,Naulu ,Tualu.
Birlashgan   Millatlar   tashkilotiga   a’zo   boshqa   davlatlar   Janubiy   Osetiya   hududini
Gruziyaning   bir   qismi   sifatida   tan   olishadi.Respublika   Zakavkaziyada
joylashgan.Shimolda   u   Rossiya   Federat   siyasining   Shimoliy   Osetiya,   Alanya,
g’arbda, janubda va sharqda- Gruziya bilan chegaradosh . Dengizga kirish imkoni
yo’q.   Bayrog’i   1990-yil   26-noyabrda   tasdiqlangan.   Gerbi   1999-yil   19-mayda
tasdiqlangan.Gerbda-qizil   rangdagi   yumaloq   qalqon   bor.Qalqon   leopardni
ko’rsatadi.Qalqon   atrofida   mamlakat   nomi   ikki   tilda   yozilgan:   quyida   rus   tilida
(“Janubiy   Osetiya   Respublikasi”)   va   yuqorida   osetin   (“Hussar   Iristin
Respublikasi”).
                                                 1991-yil davomiida davriy qurolli to’qnashuvlar  davom etdi.
Mojaro   zonasidan   Shimoliy   Osetiya   va   Rossiya   qochqinlar   oqimi
boshlandi.Gruziya   politsiya   kuchlari   Tsxival   shahrini   o’qqa   tutdilar,   natijada
ko’plab   talofatlar   va   qurbonlar   bo’ldi.Tsxinval   blokirovka   qilingan   osetiya
otryadlari   qurol   va   o’qdori   yetishmasligini   boshdan   kechirdilar   va   kichik
vayronkor   guruhlarda   harakat   qildilar.Sobiq   avtonom   viloyat   va   shaharda
gumanitar vaziyat halokatli edi.
       1991-yil 1-sentabrda Janubiy Osetiya Xalq Deputatlari Kengashining sessiyasi
Janubiy   Osetiya   Respublikani   RSFSR   tarkibida   deb   e’lon   qildi.Ushbu   qaror
Gruziya   parlamenti   tomonidan   bekor   qilindi.1992-yildagi   referendumda   Janubiy
Osetiya   aholisining   98   foizdan   ko’prog’I   Rossiyaga   qo’shilish   va   mustaqillik
istashlarini   aytdi.   Referendum   natijasida   Tsxinvalni   Gruziya   arteleriyasi   va   zihli transport   vositalari   bilan   o’qqa   tutishi   boshlandi.1992-yil   20-   mayda   Gruziya
jangarilari   Zar   qishlog’I   yaqinida   SHimoliy   Osetiyaga   yo’l   olgan   qochqinlar
ustidan   otdilar,   36   kishi   halok   buldi.   1992-yil   29-mayda   Janubiy   Osetiya
Respublikasi  Oliy Kengashi  Janubiy Osetiya Respublikasining  davlat mustaqilligi
to’g’risidagi   aktni   qabul   qildi.1992-yilda   14-iyunda   tinchlikparvar   kuchlar
to’qnashuv   zonasiga   kiritildi.Lyudvig   Chipirov   1996-yil   10-noyabrda   Janubiy
Osetiyaga   birinchi   president   etib   saylandi.Lyudvig   Chipirov   dastlab   shifokor
bo’lgan.2001-yilda   Eduart   Kokoyti   prezident   bo’ladi.2004-yil   may   oyi   oxirida
Gruziya   kontrabandaga   qarshi   kurashish   niyatini   e’lon   qilgan   holda,Janubiy
Osetiya   nazoratidagi   hududga   ichki   ishlar   vazirligi   va   maxsus   kuchlarning
qo’shinlarini   kiritildi.2004-yil   19-avgustda     Tlikan   qishlog’I   yaqinida   janglar
boshlandi.Bir   kun   o’tgach,Gruziya   qo’shinlari   mojaro   zonasidan   chiqarildi.2006-
yil   mart   oyida   Eduart   Koktayti   Rossiya   federatsiyasiga   qo’shilish   to’g’risida
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyaviy sudiga ariza yubordi. 2004-yili Gruziyadagi
“rangli   inqilob   “natijasida   mamlakat   rahbari   bo’lib   kelgan   Sakashivili   2008-yilda
“itoatsiz   hududlarni   Gruziyaga   qayta   qo’shib   olish   uchun   dastlab   Janubiy
Osetiyaga   qo’shin   kiritdi.Rus   OAV   “Gruziya   bambardimonchi   samalyotlari
Janubiy Osetiyaning poytaxti Sxinvaliga havodan raketa zarbalari ham bergan edi”
deb   yozdi,yozyapti   ham   ammo   bu   o’z   tasdig’ini   topmadi.   Gruziyaning
quruqlikdagi   qo’shinlar   og’ir   harbiy   texnika   bilan   Sxinvaliga   bostirib
kirdi.Shundan so’ng ishga Rossiya aralashdi va gruziyaga qarshi urush e’lon qildi.
Rossiya rahbari va rus siyasatchilari Kreml Tebeletsiyga urush e’lon qilib, bostirib
kirganini   “Rossiyaning   Gruziyaga   urush   e’lon   qilishi   Rossiya   fuqarolari   va
vatandoshlarini himoya qilmoqchi bo’lgan edi” - deb oqlaydi.                             2004-yili
Gruziyadagi “rangli inqilob “natijasida mamlakat rahbari bo’lib kelgan Sakashivili
2008-yilda   “itoatsiz   hududlarni   Gruziyaga   qayta   qo’shib   olish   uchun   dastlab
Janubiy   Osetiyaga   qo’shin   kiritdi.Rus   OAV   “Gruziya   bambardimonchi
samalyotlari   Janubiy   Osetiyaning   poytaxti   Sxinvaliga   havodan   raketa   zarbalari
ham   bergan   edi”   deb   yozdi,yozyapti   ham   ammo   bu   o’z   tasdig’ini   topmadi.
Gruziyaning quruqlikdagi qo’shinlar og’ir harbiy texnika bilan Sxinvaliga bostirib kirdi.Shundan so’ng ishga Rossiya aralashdi va gruziyaga qarshi urush e’lon qildi.
Rossiya rahbari va rus siyasatchilari Kreml Tebeletsiyga urush e’lon qilib, bostirib
kirganini   “Rossiyaning   Gruziyaga   urush   e’lon   qilishi   Rossiya   fuqarolari   va
vatandoshlarini himoya qilmoqchi bo’lgan edi” - deb oqlaydi.O’rtaga “fuqarolar va
vatandoshlarini” qo’shishlarining sababi esa Rossiya 1992-yildan Janubiy Osetiya
aholisiga   o’z   passportini   berib,   ularni   fuqarolari   safiga   qo’shib   kelayotganidir.
2008-yil   7-avgustdan   8-avgustga   o’tar   kechasi   Gruziya   yangi   mojaroni
boshladi.Harbiy   harakatlar   natijasida   48   nafar   Rossiya   harbiy   kuchlari,shu
jumladan   10   nafar   Rossiya   tinchlikparvar   kuchlari   va   162   ta   tinch   fuqaro   halok
bo’ldi.Rossiya Federatsiyasi  o’z qo’shinlarini Janubiy Osetiyaga yubordi. Gruziya
esa   o’z   qo’shinlarini   u   yerdan   chaqirib   oldi.Urushga   asosiy   sabab   Gruziya   va
Janubiy Osetiya partiyalari bir-birini sulh shartlarini buzganlikda ayblashi.8-avgust
kuni   ertalab   Gruziya   prezidenti   Mixail   Sakashivili   Rossiyani   Gruziya   hududini
bombordimon qilganlikda ayblab, uni “klassik xalqaro tajovuz” deb atadi.
                        2012-yil  19-aprelda  prezidentlikka   saylovlar     bo’lib  o’tgan  saylovlarda
Leonet Tibilov g’alaba qozondi.2017-yilda Janubiy Osetiyada Rossiyaga qo’shilish
bo’yicha referendum otkazildi ammo Rossiya tarkibiga o’tgani yo’q. 
            Boshqaruv shakli: prezidentlik respublikasi.
            Davlat rahbari: prezident.
            Hukumat rahbar: hukumat raisi.
            Poytaxti: Tsxinval.
            Eng katta shaharlari: Tsxinval , Quaysa.
            Rasmiy tillari: osetin, rus, gruzin.
            Hudud: 3900 km kv.
            Aholisi: taxminan 72000 kishi.
            Pul birligi: Rossiya rubli            Ma’muriy bo’linish: 4 ta tuman va Tsxinval shahri.
           Din: Asosiy din – pravaslavlik.
                Aeraportlar ham yuq. Respublika aviatsiyasini faqat vertalyotlar tashkil
etadi.
         3.   Mustaqil Abxaziya davlatining ichki va tashqi siyosati.
                                Abxaziya   qora   dengizning   janubi-sharqiy   sohilidagi   va   kavkazning
g’arbiy   qismidagi   joylashgan   davlat.   U   yettita   tarixiy   mintaqadan   iborat   (davlat
bayrog’idagi yeti yulduz buni eslatadi) – Bizyinpin, Gumma, Abjua, Samerzakan,
Dal-tsabal,   Pisxu-aybga   va   sadzin.   Rossiyarubli   pul   birligi   sifatida   ishlatiladi,
bundan tashqari, 2008-yil 26-sentabrdan boshlab Abxaziya milliy banki Abxaziya
pul birligining apsara yodgorlik va esdalik tangalarini muomalaga kiritdi.1992-yil
23-iyulda   Abxaziya   hududida   1925-yilgi   Abxaziya   konstitutsiyasini   tiklash
to’g’risida   qaror   qabul   qildi.   1992-yilda   abxaziyaliklarga   Rossiya   fuqaroligi
berilgan.   Shundan   so’ng   1992-yil   14-avgustda   BMTga   qo’shilgan   Gruziya
Abaziyaga   urush   boshladi.   Natijada,   Gruziya   Abxaziya   hududining   bir   qismini
egalladi. 1993-yilning oxirida Abxaziyada qaqshatqich janglar ro’y berdi.Minglab
odamlar  o’ldirildi    gruzinlar  uy-joylarini  ko’chib ketishga  majbur  bo’ldi. Gruziya
bu   harakatni   etnik   tozalash   deb   baholadi.     Oxir-oqibatda   Abxaziya   1999-yili   o’z
mustaqilligini elon qildi va xalqaro hamjamiyat harakatlarga qarshi iqtisodiy jazo
choralarini   ko’radi.   Natijada   Abxaziyaning   iqtisodiy   aloqalari   butkul   Rossiyaga
tayanib, Suxumi bilan temiryo’l orqali amalga oshiriladi.
                                 1993-yil  30-sentabrda Abxaziyaning butun bir  hududi  ozod qilindi.
1993-yil noyabridan to hozirgi kungacha BMT homiyligida, Rossiya vositachiligi
va  EXHT   ishtirokida   Gruziya-Abxaziya   muzokaralari   bo’lib  o’tdi.   1994-yil   may-
iyun   oylaridan   boshlab   BMT   hamkorligida   o’tkazilgan   tinchlikparvarlik
operatsiyasi   tufayli   Gruziya-Abxaziya   chegaralarida   sulh   to’xtatildi.   1994-yil   26-
noyabrida   respublika   parlamenti   suveren   Abxaziya   davlatining   yangi
konstitutsiyasini qabul qildi. Davlat hokimiyati qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sudga   bo’linish   asosida   amalga   oshiriladi.   Abxaziya-prezident   respublikasi.
Parlament   Vladislav   Ardzinbani   1-prezident   etib   sayladi.   1994-yil   dekabridan
1999-yil   sentabrigacha   Abxaziya   va   uning   aholisi,   dunyoning   boshqa   hech   bir
mamlakati   singari,   eng   og’ir   siyosiy,   iqtisodiy   va   axborot   blokadasiga   uchradi.
Oxir-oqibatda   Abxaziya   1999-yili   o’z   mustaqilligini   elon   qildi   va   xalqaro
hamjamiyat   harakatlarga   qarshi   iqtisodiy   jazo   choralarini   ko’radi.   Natijada
Abxaziyaning iqtisodiy aloqalari butkul Rossiyaga tayanib, Suxumi bilan temiryo’l
orqali amalga oshiriladi.
                                Rossiya   va   de   fakto   hukumati   2014-yilda   o’tkazilgan   Sochi   Qishki
olimpiada  o’yinlari   mahalliy iqtisodni  gurkirab  rivojlanib  ketishiga  turtki   bo’ladi,
deya   vada   bergan   edi,   biroq   sira   bunday   bo’lmagan.   Olimpiada   mintaqalarga
sayyohlarni   olib   kelib,   qurilish   uchun   sarmoyalar   va   moliyaviy   qo’yilmalar
keltirish   o’rniga   Rossiya   va   Abxaz   chegasidan   o’tgan   xavfsizlik   korrdoni
abxaziyaliklar g’azabini  qo’zg’adi.                         Abxaziyaning oldingi rahbari Sergiy
Bagapshaning   vafoti   tufayli   e’lon   qilingan   saylovlarda   Aleksandr   Ankvaba
muddatidan oldingi saylovlarda  54,86 foiz ovoz bilan g’olib chiqadi.Sovet tuzumi
davrida   huquqni   himoya   qilish   tizimida   ishlagan   janob   Ankvaba   28   yoshida
gruziya   ichki   ishlarining   vazirining   o’rinbosari   qilib   tayinlanadi.SSSR
parchalangach   dastlab   Maskvada   yashaydi.   Abxaziyaga   qaytgach,   “Atayra”
(“uyg’onish”)   muxolif   harakatini   tuzadi.   “Atayra”   rahbari   Aleksandr   Anikvaba
2004-yilda   prezidentlikka   nomzodini   qo’ymoqchi   bo’lganida   uni   vatanida   yetarli
yashamaganlik sababi bilan ro’yxatga olinmaydi. 2005-yilda Abxaziya bosh vaziri
bo’ladi.   2008-yil   26-sentabrdan   boshlab   Abxaziya   milliy   banki   Abxaziya   pul
birligining   apsara   yodgorlik   va   esdalik   tangalarini   muomalaga   kiritdi.   2012-yilda
Abxaziya   respublikasini   faqat   Rossiya,   Venesualla,   Nikaragua,   Tuala,   Nauru   va
Vanuatu davlatlari tan olgan.  
                        Abxaziyada   2014-yilgi   saylovlarda   Raul   Xadjimba   g’olib   bo’lib
Abxaziyaning   to’rtinchi   prezidenti   sifatida   saylandi.   U   avvalgi   prezidenlar
Vladislav   Ardzimba   va   Sergiy   Bagapishga   (ikkisi   ham   prezidentligi   vaqtida kasallikdan   vafot   etgan)   muxolif   partiyaga   (“Abxaziya   milliy   birligi   forumi”
partiyasi)   rahbarlik   qilgan.   U   2003-2004-yillarda   Abxaziya   bosh   vaziri   ,   2005-
2009-yillarda   Abxaziya   vitse-prezidenti   bo’lgan.   U   2009-2014-yillarda   Abxaziya
parlamenti   deputati   bo’lgan.   U   2019-yil   sentabrda   ikkinchi   5   yillik   muhlatga
lavozimini   bajarish   uchun   kirishgan,   ammo   muxolifat   vakillari   saylov   natijalari
yuzasidan sudga murojat qilishgandi.
                    Abxaziyada   prezidenlik   saylovlari   2019-yil   sentabr   oyi   boshida   bo’lib
o’tgandi.  Amaldagi   president   Raul  Xadjimba  47,39  foiz  ovoz  olgan  va   muxolifat
partiya   nomzodi   Alxas   Kvitsiniani   1   foizlik   farq   bilan   ortga   qoldirgandi   –   46,17
foiz.   Abxaziyada   saylovchilar   soni   127   ming   kishi   (Ikkinchi   turga   65   ming
saylovchi   kelgan),   Xadjimba   va   Kvidsinia   o’rtasidagi   farq   atiga   1   ming
atrofidadagi   ovozni   tashkil   etgan.   Muxolifatchilarni   bunday   natija   qoniqtirmadi.
Kvitsinia, uning partiyasi “Amsaxara” va yana sakkizta partiya natijalar noqonuniy
deb tan olinishini talab qilishdi, bu davoga argument sifatida ikkinchi turda g’alaba
qozonish uchun nomzod mutloq ko’pchilik saylovchilar ovozini qolga kiritish talab
etishini keltirishdi, Xadjimba esa rasmiy malumotga ko’ra 50 foiz ham ovoz toplay
olmagandi.
                   Abxaziyaning bazi iqtisodiy muammolari de-fakto hukumatiga bog’liq
bo’lishi   mumkin.Rossiya   mintaqada   iqtisodiy   vaziyatni   yaxshilash   uchun   barcha
kuch-qudratga   ega   .Misol   uchun   Chechenestonda   keng   miqyosda   yo’lga   qo’ygan
qurilishning   yuksalishi   aynan   Moskvadan   moliyalashtirilgani   bois,   u   yerdagi
odamlarning   turmush   sharoiti   yaxshilangan(inson   huquqlari   abgor   holatda
qolayotgan bo’lsa ham). Abxaziyada esa bunga o’xshash vaziyat umuman yuzaga
kelmagan   ham.Biroq   bu   ham   to’liq   vaziyatni   aks   ettirmaydi.   Bugun   Abxaziyada
sodir bo’layotgan hodisalarni sog’lom siyosiy jarayon yoki yosh davlatning o’sish
davridagi   qiyinchiliklari,   deb   tariflash   mumkin.   Noana’anaviy   yo’l   orqali
hokimiyatni ag’darishga urinishi sabab bo’ldi.
                 Abxaziya Rossiya Federatsiyasi tomonidan mustaqil davlat sifatida tan
olinganligi   sababli   ,   ruslarga   ushbu   mamlakatga   kirish   uchun   avvalgidek   2015- yilda viza kerak bo’lmaydi. Bojxonada Abxaziya respublikasi (mustaqil Abxaziya
davlati)   chegarasini   kesib   o’tishda   shtamp   (muhr)   qo’yilgan   umumiy   fuqarolik
pasportini   yoki   xalqaro   pasportni   taqdim   etish   kerak   bo’ladi.   Ushbu   mamlakatga
tashrif   buyurishda   deyarli   hech   qanday   qiyinchiliklar   mavjud   emas   va   kirish
deyarli   yarim   soat   ichida   amalga   oshiriladi.   Ammo   mamlakatdagi   qiyin   vaziyat
bilan bog’liq holda uning bir qator o’ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Respublikaning butun hududi yettita tuman, sakkista shahar, to’rtta aholi punkti va
512 ta qishloqni o’z ichiga oladi. Mamlakatning umumiy maydoni taxminan 8600
kvadrat  kilometrni  tashkil  qiladi. Abxaziyaning  poytaxti-  Suxumi. Abxaziya ko’p
millatli   xalqdir-u   yerda   150   dan   ortiq   millat   vakillari   istiqomat   qiladi.   2011-yilgi
aholi ro’yxatiga ko’ra, Abxaziya aholisining 49 foizi shaharlarda istiqomat qiladi.
2008-yilda Abxaziyada futbolning 100 yilligi nishonlandi. 
4.    20-asr oxirida Kosovoning mustaqillikka intilishi.
               Ikkinchi jahon urushi davrida Kosova Albaniyaga bo’ysundirilgan.1944-
yilda   Yugoslaviya   tarkibiga   o’tdi.Yugoslaviya   Federativ   Xalq
Respublikasikonstitutsiyasiga muvofiq Kosova va Metoxiya muxtor hududi tashkil
etildi.Yugoslaviyaning   Broz   Tito   rahbarligidagi   avtoritar   hukumati   Kosovoga
albanlarning   ko’chib   kejishini   rag’batlantirdi   va   serblarga   nisbatan
diskriminatsiyaga   asoslangan   siyosat   yuritdi.1987-yilning   aprel   oyida   Slobodan
Miloshivech   serlarga   qarata   bundan   keyin   “serb   millatini   hech   kim   xafa   qila
olmaydi”   degan   nutq   o’qidi.Miloshevich   ham   serb   ,ham   alban   millatini   tanqid
qilgan   bo’lsada   ,   Kosovodagi   serblar   bu   nutqdan   ilhomlanib   harbiy   tuzilmalar
tuzdi.Bu esa ikki millat o’rtasidagi nizoni yanada keskinlashtirdi.
                                1989-yilda   o’tkazilgan   referendum   natijasida   muxtor   o’lkalarning
huquqlari   yanada   qisqartirildi.   Kosovolik   albanlar   referendum   natijalarini   boykot
qilishdi.Ularning nazarida referundim kosovalik albanlarning huquqlarini oyoqosti
qilganligi edi. Sababi referendum natijasida Kosovada alban tilida olib boriladigan
tele va radio uzatmalari to’xtatilgan , alban tilida ta’lim olish bekor qilingan edi.                   Mazkur voqealar esa  Kosovoda ommaviy ravishda ish tashlashlar milliy
to’qnashuvga   olib   keldi.Yugoslaviya   hukumat   nizolarni   oldini   olish   uchun
mintaqada   favqulotta   holat   e’lon   qildi,   ammo   alban   ayirmachi   guruhlarning
harakatlari   kuchayishini   oldini   ololmadi.   1991-yilning   22-sentabrida   Kosovadagi
alban   vatandoshlari   referendum   o’tkazishdi   va   mustaqil   Kosova   respublikasi
tashkil etilganligi e’lon qildi. SHu kunda prezidentlik saylovi o’tkazildi va Ibrohim
Rugov   mustaqil   Kosovo   davladi   prezidenti   etib   saylandi.   Oradan   bir   oy   o’tib
Albaniya kosova mustaqilligini tan oldi. Kosovada qurolli kuchlar guruhi, ozodlik
armiyasi   tashkil   etildi.Natijada   serblarga   qarshi   repressiya   avj   oldirildi.Ibrohim
Rugov   1992-2000-yillar   va   2002-2006-yillarda   mamlakatni   tashqi   siyosatda
mustaqil boshqarishga harakat qiladi.
                                 Dastlab Kosovodagi  ayirmachilarga qarshi  serb partizanlari harakat
qilgan   bo’lsa,   keyinchalik   bu   harkatga   Yugoslaviya   armiyasi   qo’shildi.   Nizo
mahalliy  muommodan  ,  global   muammoga  aylanana  boshladi.   1999-yilda  NATO
harbiy   tashkiloti   harbiylari   Kosovadagi   voqealarga   aralashdi.Yugoslaviya
shaharlari   va   harbiy   obektlari     NATO     qo’shinlari   tarafidan   havo   hujumiga
tutildi.Hujum   natijasida   yarim   millionga   yaqin   aholi   boshpanasiz   qoldi.   NATO
ning   mahalliy   nizolarga   aralishuvi   natijasida   Yugoslaviya   hukumati   to’la
boshqaruvini   o’rnatgandan   so’ng   1999-yil   10-iyunda   BMT   ga   berishga   majbur
bo’ldi.   BMT   Kosovoda   o’z   boshqaruvini   o’rnatgandan   so’ng,   mintaqadagi
millati ,asosan, serb va lo’li bo’lgan 277 ming aholi Serbiyadan boshpana so’radi.
6.       21-asrda   mustaqil   Kosovo   davlatining   tashkil   topishi   va   uning   ichki   va
tashqi siyosati.
                      2004-yil 23-oktabrda Kosovada BMT nazorati ostida saylov o’tkazildi.
Muvaqqat saylovlar natijasida Ibrohim Rugov president etib saylandi. Kosovadagi
uchta   partiyadan   faqat   serblar   partiyasi   saylov   natijalarini   tan   olmadi.   Natijada
Kosovada yana qurolli  to’qnashuv yuz berdi. To’qnashuvlar  oqibatida 4 mingdan
ortiq   serblar   qochqinlikka   yuz   tutdi,   serblarning   Kosovodagi   cherkovlari   vayron
etildi.2006-yilda yanvarda Nenjad Datse  prezidenlik lavozimiga keladi                               BMT   muvaqqat   hukumati     asta-sekinlik   bilan   boshqaruvni   Kosova
hukumatiga topshirdi. 2008-yil 17-fevralda Kosova mustaqilligini e’lon qildi.2008-
yil   o’tkazilgan   saylovlarda   Fetmir   Seydiyu   prezident   etib   saylandi   va   u   asosiy
etiborni   mamlakat   iqtisodiyotini   tiklashga   qaratdi.Kosovo   masalasida   hozirga
qadar   AQSH   boshchiligidagi   g’arb   va   Rossiya   boshchiligidagi   BRIKS
mamlakatlari   bir   qator   sammitlar   uyshtirdi.   2010-yilda   Gaagadagi   xalqaro   sud
Kosovaning   mustaqil   davlat   ekani   haquda   qaror   qabul   qildi   ammo   haligacha   bir
qarorga   kelgani   yuq.2016-yilda   Kosovada   prezidenlik   saylovlari   bo’ldi.   Hashim
Tachi   mamlakat   prezidenti   etib   saylandi.Hashim   Tachi   mamlakatni   2020-yil   5-
noyabrgacha   boshqardi.  Uning   tashqi   siyosatdagi   asosiy   vazifasi   jahonda   Kosova
davlatini   tan   oldirishga   harakat   qildi.AQSH   va   g’arb   davlatlari   tan   olgan   bulsa
Rossiya , Xitoy va BRIKS mamlakatlari buni tan olmayapti.Serbiya hukumati ham
shu yo’lni tutmoqda.Kosova – yevropadagi eng qashshoq davlatlaridan biri. 2018-
yilda   xalqaro   valyuta   fondi   ahholining   taxminan   oltidan   bir   qismimi   qashshoqlik
chegarasida   yashaganligi     va   mehnatga   layoqatli   aholisining   uchdan   bir   qismi
ishsiz   ekanligi   ,   bu   yevropadagi     eng   yuqori   ko’rsat   kich   ekanligini   xabar
qildi.Kosovoning   eng   yirik   savdo   sheriklari   –   Albaniya,Italiya,   Shvedsariya,
Xitoy,Germaniya   va   Turkiya.   Kosova   hukumati   Bosniya   va
Gertsegovena,Xarvatiya   bilan   erkin   savdo   shartnomalarini   imzolagan.   Ko’mir
liniyasi   bo’yicha   dunyoda   5-o’rinda,   Yevropada   3-o’rinda   turadi.17-fevral
mustaqillik kun sifatida keng nishonlanadi. Kosovaning poytaxti: Prishtina shahri.
                 Hududi:  10.887 km.kv.
                  Aholisi: hozirgi kunda 1.8 mln kishi.
                 Davlat tili :alban.
                 Kosova Yevropaning janubi sharqida joylashgan bo’lib  mamlakatning
janubi   g’arbida   –Montenegro,   shimolda   va   sharqda   –Serbiya   ,janubda   –Albaniya
bilan   chegaradosh   2009-yil   o’rtalariga   kelib   dunyo   bo’ylab   63   mamlakat, jumladan, Yevro ittifoqning 27 azosidan 22 nafari Kosovo mustaqilligini tan oldi.
2020-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo 193 ta davlatdan 98 tasi tan  
                Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Unseek Vorld Court Kosovo view.BBC 8-oktabr 2008-yil.
2. http:/Wikipediya.com.
3. Абхазия Истори . 201 0.
4. Осетия Истори .2012.

XX asr oxiri XXI asr boshlarida Yevropada tan olinmagan davlatlar. Reja: 1. Gruziyada abxaziyalik va osetiyaliklarning milliy ozodlik uchun kurashi. 2. Mustaqil Janubiy Osetiya davlatining ichki va tashqi siyosati. 3. Mustaqil Abxaziya davlatining ichki va tashqi siyosati. 4. XX asr oxirida Kosovoning mustaqillikka intilishi. 5. XXI asr boshida mustaqil Kosovo davlatining tashkil topishi va uning ichki va tashqi siyosati.

1. Milliy ozodlik kurashi.SSSR paytida Gruziyada uchta muxtor hudud bor edi. Bular Abxaziya ,Janubiy Osetiya va Ajariya. Shulardan Ajariya va Abxaziya muxtor respublika ,Janubiy Osetiya esa muxtor viloyat maqomida edi. 1991-yil aprel oyidagi referendum natijalari asosida oliy kengash Gruziya mustaqilligini va 1921-yilgi konstitutsiyani qayta tikladi, may oyida umumumiy yashirin ovoz berish yo’li bilan Gamsaxurdiya Gruziya prezidenti etib saylandi. Mamlakatda sovetlar kengashlari va sobiq ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar bekor qilindi. 1990-1991-yillardagi Garbachyov tomonidan o’tkazilgan tazyiqqa javoban Gamsaxurdiya SSSR bilan diplomatik aloqalarni uzdi.Bu esa tan ahvoldagi iqtisodiy vaziyatni yanada og’irlashtirdi.Buyurtmalar, energiya manbalari va xomashyoning yo’qligi ishlab chiqarishni deyarli to’xtadi.Ilgargi qishloq xo’jalik mahsulotlari bozoridan mahrum bo’lish aholi turmush darajasini pasaytirib yubordi. Ittifoq maxsus xizmatlarning ko’magi va yordamida Janubiy Osetiya va Abxaziya Respublikalaridagi osetinlar va abxazlar 1989-yildan boshlab SSSR bilan aloqani uzishga qarshi kurash boshladi. 1990-1991-yillarda Janubiy Osetiya va Abxaziyada mustaqillik uchun harakatlar boshlandi va ular Gruziyadan bir tomonlama ajralib chiqib,o’zlarini mustaqil deb e’lon qildi.Osetiyaliklar o’z hududini avtonom deb e’lon qilishgan bo’lsa, abxaziyaliklar Abxaziya suveren davlat deb e’lon qilishdi.Rasmiy Tibilitsiy ularning bu harakatiga jim qarab turmadi va darhol o’zboshimcha hududlarga qo’shin tashladi.O’rtada urush boshlandi. Voqeaga Rossiya aralashdi va xalqaro tashkilotlardan birining ruxsatini olib, ikkinchisining rad javobiga qaramay,tinchlikparvar kuchlar maqomi ostida Abxaziya va Janubiy Osetiyaning gruziya bilan chegarasiga o’z harbiylarini joylashtirdi. Gamsaxurdiya tarafdorlari bo’lgan qurollangan guruhlarning asosiy qismi gruzin bo’lgan Abxaziyaga ham kiritildi. Ammo V. Ardzinba rahbarligidagi abxaziya separatchilariga sovet qo’shinlari yordam berayotgan edi.Bu 1991-yil kuzida Gruziya hukumatini ular bilan kelishuvga majbur etdi. Unga ko’ra

Abxaziya Oliy Kengashida aholining atiga 17 foizini tashkil etgan abxazlarga 28 o’rin, 46 foizni tashkil etgan gruzinlarga atiga 26 o’rin, boshqa millat vakillariga esa jami 26 o’rin nasib etdi. Bu fuqarolarning huquqi qaysi millatga mansubligiga ko’ra belgilanishiga sabab bo’ldi va Abxaziyada etnogratiya (alohida millat hukmronligiga olib keldi). Gamsaxurdiya xatolarining og’ir oqibatlari mamlakat aholisining katta qismining naroziligiga sabab bo’ldi o’z qurolli kuchlariga ega bo’lgan muxolifatchilar hukumat harakatlarini puchga chiqarardi.1991-yil 22-dekabrda esa ular hukumat binolariga hujum qildi . Gamsaxurdiyani Armanistonga qochishga majbur qildi. 1992-yil 2-yanvardan boshlab Tibilitsiyada hukumat Gamsaxurdiya raqiblari tomonidan tuzilgan harbiy sovet qo’liga o’tdi.Yangi hukumat Gamsaxurdiya hokimiyatini bekor qildi, parlamentni tarqatib yubordi va favqulotta holat joriy qildi. Yangi rahbariyat mamlakatni boshqarish uchun gruzinlar orasida mashhur bo’lgan E.Shvernadze nomzodini taklif qildi.ular yani bir-birlari bilan kelishmaslikka harakat qilayotgan kuchlar bu vaziyatdan foydalanmoqchi bo’lishdi, ammo ularning barcha umidlari puchga chiqdi. Gamsaxurdiyaning o’zi Chechenestonga qochib ketdi va u yerda halok bo’ldi. Shundan so’ng uzoq yillar davomida har-har zamonda bo’lib turadigan chegaradagi to’qnashuvlarni aytmaganda Abxaziya va Janubiy Osetiya Rossiya himoyasida Gruziyadan ayri holda yashadi. 2. Janubiy Osetiyaning ichki va tashqi siyosati. 1989-yil 10 – noyabrda Janubiy Osetiya avtanom respublikasi tuzildi. Gruziya SSR Oliy Kengashi ushbu qarorni konstitutsiyaga zid deb e’lon qildi. 1990-yil 20-sentabrda Janubiy Osetiya Avtonom viloyatining xalq deputatlar kengashi Janubiy Osetiya Sovet Demokratik Respublikasini SSSR tarkibiga kiritdi va 1990 – yil 28-noyabrda Janubiy Osetiyya Demokratik Respublikasi Janubiy Osetiya Sovet Respublikasideb qayta nomlandi. 1990-yil 2-dekabrda Janubiy

Osetiya Sovet Respublikasi Oliy Kengashiga saylovlar bo’lib o’tdi. Gruziya millatiga mansub fuqarolar ularni boykot qilishdi.1991-yil 5- yanvardan 6- yanvarga o’tar kechasi Tsinvalga Gruziya politsiyasi va milliy gvardiya bo’linmalari kiritildi.Ammo Osetiyaning o’zini-o’zi himoya qilish bo’linmalari va mahalliy politsiyachilar qarshilik ko’rsatishni boshladilar va 3 haftadan so’ng ular shaharni tark etishga majbur bo’ldilar.1991-yil 21-dekabrda Janubiy Osetiya Gruziyadan mustaqilligini e’lon qildi.Hozirgi vaqtda bu davlatni Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a’zo 5 ta davlat tan olgan: Rossiya,Nikaragua,Naulu ,Tualu. Birlashgan Millatlar tashkilotiga a’zo boshqa davlatlar Janubiy Osetiya hududini Gruziyaning bir qismi sifatida tan olishadi.Respublika Zakavkaziyada joylashgan.Shimolda u Rossiya Federat siyasining Shimoliy Osetiya, Alanya, g’arbda, janubda va sharqda- Gruziya bilan chegaradosh . Dengizga kirish imkoni yo’q. Bayrog’i 1990-yil 26-noyabrda tasdiqlangan. Gerbi 1999-yil 19-mayda tasdiqlangan.Gerbda-qizil rangdagi yumaloq qalqon bor.Qalqon leopardni ko’rsatadi.Qalqon atrofida mamlakat nomi ikki tilda yozilgan: quyida rus tilida (“Janubiy Osetiya Respublikasi”) va yuqorida osetin (“Hussar Iristin Respublikasi”). 1991-yil davomiida davriy qurolli to’qnashuvlar davom etdi. Mojaro zonasidan Shimoliy Osetiya va Rossiya qochqinlar oqimi boshlandi.Gruziya politsiya kuchlari Tsxival shahrini o’qqa tutdilar, natijada ko’plab talofatlar va qurbonlar bo’ldi.Tsxinval blokirovka qilingan osetiya otryadlari qurol va o’qdori yetishmasligini boshdan kechirdilar va kichik vayronkor guruhlarda harakat qildilar.Sobiq avtonom viloyat va shaharda gumanitar vaziyat halokatli edi. 1991-yil 1-sentabrda Janubiy Osetiya Xalq Deputatlari Kengashining sessiyasi Janubiy Osetiya Respublikani RSFSR tarkibida deb e’lon qildi.Ushbu qaror Gruziya parlamenti tomonidan bekor qilindi.1992-yildagi referendumda Janubiy Osetiya aholisining 98 foizdan ko’prog’I Rossiyaga qo’shilish va mustaqillik istashlarini aytdi. Referendum natijasida Tsxinvalni Gruziya arteleriyasi va zihli

transport vositalari bilan o’qqa tutishi boshlandi.1992-yil 20- mayda Gruziya jangarilari Zar qishlog’I yaqinida SHimoliy Osetiyaga yo’l olgan qochqinlar ustidan otdilar, 36 kishi halok buldi. 1992-yil 29-mayda Janubiy Osetiya Respublikasi Oliy Kengashi Janubiy Osetiya Respublikasining davlat mustaqilligi to’g’risidagi aktni qabul qildi.1992-yilda 14-iyunda tinchlikparvar kuchlar to’qnashuv zonasiga kiritildi.Lyudvig Chipirov 1996-yil 10-noyabrda Janubiy Osetiyaga birinchi president etib saylandi.Lyudvig Chipirov dastlab shifokor bo’lgan.2001-yilda Eduart Kokoyti prezident bo’ladi.2004-yil may oyi oxirida Gruziya kontrabandaga qarshi kurashish niyatini e’lon qilgan holda,Janubiy Osetiya nazoratidagi hududga ichki ishlar vazirligi va maxsus kuchlarning qo’shinlarini kiritildi.2004-yil 19-avgustda Tlikan qishlog’I yaqinida janglar boshlandi.Bir kun o’tgach,Gruziya qo’shinlari mojaro zonasidan chiqarildi.2006- yil mart oyida Eduart Koktayti Rossiya federatsiyasiga qo’shilish to’g’risida Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyaviy sudiga ariza yubordi. 2004-yili Gruziyadagi “rangli inqilob “natijasida mamlakat rahbari bo’lib kelgan Sakashivili 2008-yilda “itoatsiz hududlarni Gruziyaga qayta qo’shib olish uchun dastlab Janubiy Osetiyaga qo’shin kiritdi.Rus OAV “Gruziya bambardimonchi samalyotlari Janubiy Osetiyaning poytaxti Sxinvaliga havodan raketa zarbalari ham bergan edi” deb yozdi,yozyapti ham ammo bu o’z tasdig’ini topmadi. Gruziyaning quruqlikdagi qo’shinlar og’ir harbiy texnika bilan Sxinvaliga bostirib kirdi.Shundan so’ng ishga Rossiya aralashdi va gruziyaga qarshi urush e’lon qildi. Rossiya rahbari va rus siyasatchilari Kreml Tebeletsiyga urush e’lon qilib, bostirib kirganini “Rossiyaning Gruziyaga urush e’lon qilishi Rossiya fuqarolari va vatandoshlarini himoya qilmoqchi bo’lgan edi” - deb oqlaydi. 2004-yili Gruziyadagi “rangli inqilob “natijasida mamlakat rahbari bo’lib kelgan Sakashivili 2008-yilda “itoatsiz hududlarni Gruziyaga qayta qo’shib olish uchun dastlab Janubiy Osetiyaga qo’shin kiritdi.Rus OAV “Gruziya bambardimonchi samalyotlari Janubiy Osetiyaning poytaxti Sxinvaliga havodan raketa zarbalari ham bergan edi” deb yozdi,yozyapti ham ammo bu o’z tasdig’ini topmadi. Gruziyaning quruqlikdagi qo’shinlar og’ir harbiy texnika bilan Sxinvaliga bostirib