Zamonaviy axborot uzatish va saqlash vositalari
![Mavzu:Zamonaviy axborot uzatish va saqlash vositalari
Reja:
I.Kirish.
II.Asosiy qism.
1.Zamonaviy axborot tushunchasi.
2.Axborotni uzatish usullari.
3.Zamonaviy axborotni saqlash vositalari.
Xulosa](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_1.png)
![Kirish
Ixtiyoriy jarayonni to‘liq o‘rganishda, u to‘g‘risida to‘plangan ma’lumotlar
hajmi, ma’lumotlarning o‘zaro bog‘liqligi darajasi shunchalik murakkab bo‘ladiki,
ularni biror vosita yordamisiz to‘liq qayta ishlash amalda mumkin emas. Fan va
texnikaning rivojlanishi axborotlarni to‘plash, qayta ishlash va uzatish kabi
jarayonlarni samarali amalga oshirish mum- kinligini ko‘rsatdi. Bunda asosiy
o‘rinni texnik vositalar – kompyuter va boshqa turdagi vositalar egallaydi. Ular
yordamida ishni tashkil etish orqali axborotlar almashinuvini tezlatishdan tashqari,
kerakli axborotni izlash, qayta ishlash va undan foydalanishni osonlashtirish
hamda axborotning avval ko‘rsatib o‘tilgan barcha xususiyatlarini saqlashga
erishiladi. Insoniyat tomonidan axborotlarni izlash, to‘plash, saqlash, qayta ishlash
va undan foydalanish usullari va vositalari axborot texnologiyasi deb yuritiladi.
Axborot texnologiyasi ikki: ichki va tashqi omillardan iboratdir. Ichki omillarga –
usullar, tashqi omillarga – vositalar kiradi. Bundan kelib chiqadiki, axborot
texnologiyasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: qalam, ruchka, daftar, qog‘oz, bo‘r,
doska, proyektor, ekran, kodoskop, sinf, stol, stul, o‘quvchi, o‘qituvchi, farrosh,
direktor, kitob, kompyuter, suhbat jarayoni, dars o‘tish jarayoni, test o‘tkazish
jarayoni, savol javob o‘tkazish jarayoni, dars o‘tish usul va metodikasi, plakat yoki
boshqa didaktik material va hokazolar. Demak, axborot texnologiyalari sanoat,
savdo sotiq, boshqaruv, bank, ta’lim va sog‘liq sistemasida, tibbiyot va fanda,
transport va aloqada, qishloq xo‘jaligi va ijtimoiy xizmat tizimida, turmushda
qo‘llanilar ekan. Axborot texnologiyasining asosiy texnik vositalari sifatida
kompyuterdan tashqari aloqa vositalari – telefon, teletayp, telefaks va boshqalar
qo’llani-
ladi.Axborot texnologiyalari hisoblash texnika-sidan tashqari aloqa texnikasi,
televideniye va radioni ham o‘z ichiga oladi. Umuman, informatika va axborot
texnologiyalari bir- birini to‘ldiruvchi qismlar sifatida qaraladi](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_2.png)
![](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_3.png)
![Asosiy qism :
Ma’lumki, axborot turli sohalarda turlicha tushunib kelinadi. Masalan, dehqon
uchun axborot – yerning ozuqa bilan to‘yinganligi yoki yetishtirilgan mahsulotning
bozordagi narxi, muhandislar uchun – texnika va texnologiyalar; o‘quvchi uchun
fanlardan olayotgan ma’lumotlaridir. Ya’ni, turli soha xodimlari o‘z sohalari bilan
bog‘liq ma’lumotlarni axborot sifatida qabul qiladilar. Demak, inson doimo
axborot bilan ish ko‘rib kelgan. Axborot nazariyasi asoschilaridan biri amerikalik
Klod Shenon axborotni narsa haqidagi bilimlarimizdagi noaniqlikni bartaraf
etilishi kabi e’tirof etadi. Kibernetika fanining asoschisi Norbert Vinner axborotni
bizni va sezgilarimizni tashqi olamga moslashuvimizdagi mazmunini ifodalash,
deb qaraydi. Axborotga olimlar tomonidan yuqoridagi kabi ta’rif berishga
urinishlar ko‘p bo‘lgan. Lekin axborot tushunchasiga har tomonlama ilmiy](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_4.png)
![asoslangan ta’rif berish mumkin emas. Chunki axborot informatikaning asos
tushunchasi bo‘lib, u juda ko‘p ma’noni o‘z ichiga oladi. Ba’zan axborot sifatida
unga sinonim bo‘lgan ma’lumot yoki berilganlar so‘zlari ham tushuniladi. Axborot
haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hayotingizdagi bir misolni esga olaylik.
Go‘daklik vaqtingizda «muzqaymoq» so‘zi sizga faqatgina «mazali shirinlik»
ma’nosini anglatar edi. Uni boshqa shirinliklar ichidan nomi, ko‘rinishi, ta’mi yoki
sovuqligidan ajratib olardingiz. Maktab yoshingizda «muzqaymoq» so‘zi «shakar,
qaymoq, kakao yoki kofe kabi o‘zaro bog‘langan modda va tushunchalar hamda
muzqaymoqni tayyorlash usullari bilan bog‘liq ma’lumotlar bilan to‘ldi.
Keyinchalik esa «muzqaymoq» haqidagi ma’lumot to‘liq emasligini, vaqti kelib bu
so‘z yana boshqa ma’lumotlar bilan to‘lishini tushunish qiyin emas. Demak, inson
yillar davomida hayotdan ma’lumotlar olar ekan, birini ikkinchisi bilan bog‘lab
to‘ldirib boradi. Yuqoridagi misol va alloma Forobiy fikrlaridan kelib chiqib,
axborotni qanday tushunish mumkin degan savolga quyidagicha javob berish
mumkin.
«Informatsiya» so‘zi turli tillarda ishlatilib, ma’nosi turlicha talqin qilinsa ham,
ularning asosida lotincha informatio so‘zi yotadi. U «tushuntirish», «tavsiflash»,
«xabar olish» degan ma’nolarni anglatadi. O‘zbek tilida informatsiya so‘zi axborot
deb tushuniladi](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_5.png)
![Sizga ma’lumki, inson qo‘li orqali jismning qattiq va tekisligini, tili orqali oziq
ta’mini, burun orqali turli hidlarni biladi, qulog‘i orqali har xil tovushlarni eshitadi,
ko‘zi orqali turli shakl, rang yoki manzaralarni ko‘radi, ya’ni sezgi a’zolari orqali
turli axborotlar oladi. Ya’ni inson axborotni hayotdan har xil ko‘ri nish yoki
shakllarda oladi: rasm, chizma, fotosurat, yozuv; nur yoki tovush; har xil to‘lqinlar;
elektr va nerv impulslari; magnit yozuvlari; mimika; hid va ta’m; organizmlarning
sifat va xususiyatlarini saqlovchi xromosomalar va hokazo. Demak, axborot
borliqdagi narsa yoki jarayonlar holati, xossasi va boshqa xususiyatlari haqidagi](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_6.png)
![ma’lumotlarning turli vositalar va sezgi a’zolarimiz orqali bizga yetib kelishi va
ongimizga ta’siri hamda bu ma’lumotlarning ongimizda boshqa ma’lumotlar bilan
bog‘lanishi ekan. INSON o‘zi ham borliqning bir qismi bo‘lgani uchun, o‘zi
haqida ham (og‘riq, qizish, charchash va hokazo) ma’lumot oladi. Umuman
olganda, hozirgacha olgan barcha ma’lumotlaringiz axborot bo‘lib, ular o‘zaro
bog‘langach, bilimni tashkil etar ekan. Ta’kidlash joizki, xabar axborotning
moddiy shakli bo‘lib xizmat qiladi, axborot esa inson tomonidan shu xabar asosida
hosil qilinadigan nomoddiy mazmundir. Masalan, biror shakl yoki tovush xabarga
misol bo‘lsa, bu xabar ikki insonda ikki xil mazmundagi axborotni hosil qilishi
mumkin.
Tarixdan ma’lumki, axborotlarni izlash, to‘plash, saqlash, qayta ishlash va undan
foydalanish masalalari bilan insonlar kompyuterlar davrigacha ham
shug‘ullanishgan va bu ishlarni hozirgi kunda «õujjat yuritish» (dokumentalistika)
deb atashmoqda. Inson hayoti va amaliy ish faoliyati davomida juda ko‘p
ma’lumot oladi, ularning ichidan keraklisini ajratib oladi, imkon qadar xotirasida
saqlaydi, ba’zilarini keyinchalik ishlatish uchun turli ko‘rinishlarda saqlab qo‘yadi,
keraksiz deb hisoblaganlarini xotirasidan va saqlab qo‘ygan manbalardan
o‘chiradi, yangilarini qo‘shadi yoki avvalgilarini kengaytiradi, ba’zi ma’lumotlarni
esa boshqalar bilan bo‘lishadi. Ilmiy sohalardagi shiddatli rivojlanish va ishlab
chiqarishning keskin o‘sishi insoniyat hayotida axborotlarni mislsiz ortib ketishiga
olib kelmoqda. Axborotlarni qayta ishlash sohasidagi yirik muta- xassislardan biri
D. Martin bu jarayonni shunday baholaydi: «…in soniyat bilimlari yig‘indisi 2
baravar ortishi uchun 1800 yilga kelib 50 yil1950 yilga kelib 10 yil, 1970 yilga
kelib esa 5 yil kerak bo‘ldi». Hozirgi kunda esa mutaxassislar bu jarayonga 2–3 yil](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_7.png)
![yetarli bo‘layotganini e’tirof etishmoqda.](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_8.png)
![Odatda, inson e’tibori yo‘naltirilgan buyum, hodisa, jarayon, amal, xususiyat yoki
munosabat obyekt deb ataladi. Informatikada narsa, jarayon, moddiy va nomoddiy
xususiyatli hodisalar ularning axborot berish xususiyatlaridan kelib chiqib axborot
obyektlari deb ataladi. Siz shu yoshgacha hayotdan va maktabdagi fanlardan ozmi
ko‘pmi axborot oldingiz, keyinchalik foydalana olish uchun ularni daftar va
albomlarda matn, chizma yoki rasm ko‘rinishida ifodaladingiz. Axborotlarning
ma’lum qismini yodda saqlab qoldingiz, qolganlarini esa daftar, albom yoki
kitoblardan foydalanib, kerakli vaqtda xotirangizda qayta tiklay olishingiz
mumkin. Olgan axborotlaringiz yillar o‘tishi bilan chuqurlashdi va kengaydi, bir -
biri bilan bog‘lanib, narsa yoki jarayonlar haqidagi bilimingizni to‘ldirdi. Endi Siz
bu axborotlarni qaysi biri to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri, to‘liq yoki chala ekanligi, qaysi
biri qachon va qayerda kerak bo‘lishi, qaysi axborotdan foydalanish mumkin yoki
qaysi axborotdan foydalanib bo‘lmasligi haqida o‘z fikringizga egasiz. Demak, shu
kungacha axborot ustida hosil qilish, to‘plash, izlash, saqlash, uzatish, qabul qilish,
o‘lchash, ishlatish, qayta ishlash, nusxalash, his etish, eslab qolish, boshqa
ko‘rinishga o‘tkazish, tarqatish, bo‘laklarga ajratish, soddalashtirish, birlashtirish,
formatlashtirish, kodlash, buzish kabi amallar bilan tanishib bo‘ldingiz. Bilingki,
axborotlar ustida bajariladigan amallar bilan bog‘liq barcha jarayonlar axborotli
jarayonlar deb ataladi. Axborotlar ustida kompyuter yordamida bajariladigan
amallarning ba’zilari ham sizga tanish. Masalan, axborot hosil qilish (chizish yoki
yozish), shakl yoki matnlarni birlashtirish, shakl yoki matnlarni bo‘laklash, rasm
yoki matn ko‘rinishini o‘zgartirish, shakl yoki matnlarni nusxalash, rasm yoki
hujjatni buzish, rasm yoki hujjatlarni saqlash amallaridan Paint va MS Word
dasturlarida ko‘p foydalaniladi. Odatda, biror axborot ma’lum bir maqsadda
foydalanish uchun eslab qolinadi yoki saqlab qo‘yiladi. Foydalanish maqsadidan
kelib chiqadigan bo‘lsak, saqlab qo‘yilishi uchun axborot bizning ba’zi
talablarimizga javob berishi shart. Axborotga qo‘yiladigan talablar umumiy
mazmuniga ko‘ra birlashtirilsa, ular, asosan, quyidagi muhim uchta xususiyatga
ega bo‘lishi lozim: 1.Ma’lum darajada qimmatli bo‘lishi. Aks holda undan](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_9.png)
![foydalanish ehtiyoji tug‘ilmaydi. Qimmatli axborot vaqt o‘tishi bilan o‘z
qimmatini yo‘qotishi mumkin.
2. To‘liq bo‘lishi. Ya’ni axborot o‘rganilayotgan narsa yoki hodisani har taraflama
to‘liq ifodalashi lozim. Aks holda axborotni noto‘g‘ri tushunishga va natijada, xato
qaror qabul qilishga olib keladi
3. Ishonchli bo‘lishi. Aks holda undan foydalanish xato qaror qabul qilishga va
noxush natijalarga olib keladi. Axborotning bu 3 ta asosiy xususiyatidan tashqari
boshqa xususiyatlari ham bo‘lib, axborot tushunarli, qisqa yoki batafsil ifoda
etilishi zarurligini ta’kidlab o‘tish joiz. Axborotni ishlatish maqsadidan kelib
chiqib, uning ortiqchalilik xususiyatlarini ham bilish zarur.](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_10.png)
![Ko‘chadagi jarayonlarni bilmasdan turib, sharoitni to‘liq tahlil eta olmaydi,
demakki, to‘g‘ri qaror qabul qila olmaydi. Bu hol tabiat va jamiyatdagi
boshqariladigan barcha jarayonlar uchun ham o‘rinlidir. Ulardagi axborotli
jarayonlarni bilmasdan turib, ishlash tartibini tahlil qila olmaymiz va tabiiyki, aniq
natijaga kela olmaymiz. Biror qaror qabul qilishda asosiy manba bo‘lib axborot
hisoblangani kabi, boshqarish ham turli usullarda uzatilayotgan har xil signal –
axborotlar orqali amalga oshiriladi. Masalan, yuqori hosil olish uchun ob havoning
kelishiga qarab qachon yerni shudgorlash, qachon sug‘orish zarurligini aniq bilish
maqsadida dehqonlar o‘z tajribalaridan hosil bo‘lgan axborotlarga asoslanib ish
yuritadilar. Shunga ko‘ra, turli texnika va usullarni qo‘llash bo‘yicha tadbirlar
belgilanadi. Bundan ko‘rinadiki, dehqonlarning matbuot, radio va televideniye
orqali e’lon qilinadigan ob -havo ma’lumotlariga katta e’tibor qaratishlari bejiz
emas ekan. Keltirilgan misollar axborotlarni to‘plash va ularni qayta ishlash kabi
jarayonlarni o‘z ichiga olganligini ko‘rish mumkin. Quyidagi rasmda kurrayi
zaminimizning turli hududlarida ob -havo ma’lumotini to‘plash va uzatish jarayoni
aks ettirilgan](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_11.png)
![Xulosa: XX asr o‘rtasiga kelib mehnatga layoqatli aholining anchagina qismi o‘z
ish faoliyatini axborotni qayta ishlash sohasida yurita boshladi. Shunga
qaramasdan, odamlar katta hajmdagi axborotni qayta ishlash uchungina emas,
balki axborot ummonida faqat kerakli axborotni izlab topish uchun ham sezilarli
kuch quvvat sarflashga majbur edilar. Bu holat o‘z vaqtida «axborot portlashi» deb
nom ham olgan. O‘tgan asrdayoq boshlangan aholi ish faoliyatini moddiy boyliklar
ishlab chiqarish sohasidan axborotni qayta ishlash sohasiga o‘tkazish tendensiyasi
hozirgi kunda ham rivojlanib bormoqda. Bu davrga kelib xuddi avvaldan buyurtma
qilingani kabi, dasturiy boshqaruvli hisoblash mashinalari ishlab chiqarish uchun
ilmiy va texnik sharoitlar yuzaga kelgan edi. Ishlab chiqarilgan elektron hisoblash
qurilmalari axborotni «qog‘ozsiz» texnologiya asosida izlash, to‘plash, saqlash,
qayta ishlash va uzatish imkonini bera boshladi.](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_12.png)
![Foydalanilgan adabiyotlar:
1.I.B.Aminov “Kompyuterning texnik va dasturiy ta’minoti” o’quv qo’llanma.1-
qism.-Samarqand:
SamDU nashri,2022-yil
2. R.R.Boqiyev, A.O.Matchonov “Informatika”
akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari uchun o’quv qo’llanma
3. T.S.Safarov, Sh.U.O’roqov, R.R.Baxromov “Informatika va axborot
texnologiyalari” tibbiyot oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma
4.Informatika va axborot texnologiyalari 7-sinf darslik
5.M.Kadirov “Axborot texnologiyalari” 1-qism](/data/documents/2a202499-b3a7-46b6-bc48-cbe13a40a3a3/page_13.png)
Mavzu:Zamonaviy axborot uzatish va saqlash vositalari Reja: I.Kirish. II.Asosiy qism. 1.Zamonaviy axborot tushunchasi. 2.Axborotni uzatish usullari. 3.Zamonaviy axborotni saqlash vositalari. Xulosa
Kirish Ixtiyoriy jarayonni to‘liq o‘rganishda, u to‘g‘risida to‘plangan ma’lumotlar hajmi, ma’lumotlarning o‘zaro bog‘liqligi darajasi shunchalik murakkab bo‘ladiki, ularni biror vosita yordamisiz to‘liq qayta ishlash amalda mumkin emas. Fan va texnikaning rivojlanishi axborotlarni to‘plash, qayta ishlash va uzatish kabi jarayonlarni samarali amalga oshirish mum- kinligini ko‘rsatdi. Bunda asosiy o‘rinni texnik vositalar – kompyuter va boshqa turdagi vositalar egallaydi. Ular yordamida ishni tashkil etish orqali axborotlar almashinuvini tezlatishdan tashqari, kerakli axborotni izlash, qayta ishlash va undan foydalanishni osonlashtirish hamda axborotning avval ko‘rsatib o‘tilgan barcha xususiyatlarini saqlashga erishiladi. Insoniyat tomonidan axborotlarni izlash, to‘plash, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish usullari va vositalari axborot texnologiyasi deb yuritiladi. Axborot texnologiyasi ikki: ichki va tashqi omillardan iboratdir. Ichki omillarga – usullar, tashqi omillarga – vositalar kiradi. Bundan kelib chiqadiki, axborot texnologiyasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: qalam, ruchka, daftar, qog‘oz, bo‘r, doska, proyektor, ekran, kodoskop, sinf, stol, stul, o‘quvchi, o‘qituvchi, farrosh, direktor, kitob, kompyuter, suhbat jarayoni, dars o‘tish jarayoni, test o‘tkazish jarayoni, savol javob o‘tkazish jarayoni, dars o‘tish usul va metodikasi, plakat yoki boshqa didaktik material va hokazolar. Demak, axborot texnologiyalari sanoat, savdo sotiq, boshqaruv, bank, ta’lim va sog‘liq sistemasida, tibbiyot va fanda, transport va aloqada, qishloq xo‘jaligi va ijtimoiy xizmat tizimida, turmushda qo‘llanilar ekan. Axborot texnologiyasining asosiy texnik vositalari sifatida kompyuterdan tashqari aloqa vositalari – telefon, teletayp, telefaks va boshqalar qo’llani- ladi.Axborot texnologiyalari hisoblash texnika-sidan tashqari aloqa texnikasi, televideniye va radioni ham o‘z ichiga oladi. Umuman, informatika va axborot texnologiyalari bir- birini to‘ldiruvchi qismlar sifatida qaraladi
Asosiy qism : Ma’lumki, axborot turli sohalarda turlicha tushunib kelinadi. Masalan, dehqon uchun axborot – yerning ozuqa bilan to‘yinganligi yoki yetishtirilgan mahsulotning bozordagi narxi, muhandislar uchun – texnika va texnologiyalar; o‘quvchi uchun fanlardan olayotgan ma’lumotlaridir. Ya’ni, turli soha xodimlari o‘z sohalari bilan bog‘liq ma’lumotlarni axborot sifatida qabul qiladilar. Demak, inson doimo axborot bilan ish ko‘rib kelgan. Axborot nazariyasi asoschilaridan biri amerikalik Klod Shenon axborotni narsa haqidagi bilimlarimizdagi noaniqlikni bartaraf etilishi kabi e’tirof etadi. Kibernetika fanining asoschisi Norbert Vinner axborotni bizni va sezgilarimizni tashqi olamga moslashuvimizdagi mazmunini ifodalash, deb qaraydi. Axborotga olimlar tomonidan yuqoridagi kabi ta’rif berishga urinishlar ko‘p bo‘lgan. Lekin axborot tushunchasiga har tomonlama ilmiy
asoslangan ta’rif berish mumkin emas. Chunki axborot informatikaning asos tushunchasi bo‘lib, u juda ko‘p ma’noni o‘z ichiga oladi. Ba’zan axborot sifatida unga sinonim bo‘lgan ma’lumot yoki berilganlar so‘zlari ham tushuniladi. Axborot haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hayotingizdagi bir misolni esga olaylik. Go‘daklik vaqtingizda «muzqaymoq» so‘zi sizga faqatgina «mazali shirinlik» ma’nosini anglatar edi. Uni boshqa shirinliklar ichidan nomi, ko‘rinishi, ta’mi yoki sovuqligidan ajratib olardingiz. Maktab yoshingizda «muzqaymoq» so‘zi «shakar, qaymoq, kakao yoki kofe kabi o‘zaro bog‘langan modda va tushunchalar hamda muzqaymoqni tayyorlash usullari bilan bog‘liq ma’lumotlar bilan to‘ldi. Keyinchalik esa «muzqaymoq» haqidagi ma’lumot to‘liq emasligini, vaqti kelib bu so‘z yana boshqa ma’lumotlar bilan to‘lishini tushunish qiyin emas. Demak, inson yillar davomida hayotdan ma’lumotlar olar ekan, birini ikkinchisi bilan bog‘lab to‘ldirib boradi. Yuqoridagi misol va alloma Forobiy fikrlaridan kelib chiqib, axborotni qanday tushunish mumkin degan savolga quyidagicha javob berish mumkin. «Informatsiya» so‘zi turli tillarda ishlatilib, ma’nosi turlicha talqin qilinsa ham, ularning asosida lotincha informatio so‘zi yotadi. U «tushuntirish», «tavsiflash», «xabar olish» degan ma’nolarni anglatadi. O‘zbek tilida informatsiya so‘zi axborot deb tushuniladi