logo

1000 ichida arifmetik amallarni bajarish metodikasi

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

376.3408203125 KB
   Reja:
1. 1000 ichida alohida  konsentr 
qilishning sabablari
2.  1000 ichida qo’shish
3.  1000 ichida ayirish      1000 ich i d a   a lоh i d a  
kоn ts еn tr
        q ilis h n in g sa b a b la r i.
  Sоn la r n i 1000 ich id a  
n оm еr la sh  va   b u  sоn la r  
u stid a   a r if m еtik a m a lla r  
b a ja r ish  q u y id a gi 
sa b a b la r ga   ko’r a  a lоh id a  
a jr a tila d i.  Birinchidan,  bu еr da  sinf  t ushunchasi
   shak llant ira bоshlanadi. Kеyingi sinfl ar
  bir inchiga o’х shash t uziladi, faqat  ular da
  o’nlar  va yuzliklar gabоshqa bir liklar  
gur uhlanadi. Ko’p хоnali sоnlar ni
  nоmеr lashni o’zlasht ir ish daliliy asоs
  bo’lishi uchun bоlalar uch хоnali sоnlar ni
   оg’zaki  va yozma nоmеr lashni 
must ahk am va оngli ravishda o’zlasht ir ib 
оlishlar i k еrak .  Ikkin ch id a n ,  " ming"  bo’limida 
hisоblashlar ning оg’zak i usullar ini
  o’r ganish asоsan t ugallandi. Avvalgi 
o’qit ish bоsqichlar i  k abi hisоblash 
usullar i  arifmеt ik amallar  nazar iyasiga 
t ayangan hоlda оchib bеriladi.
  Nazariy bilimlar  o’quvchilarga faqat  
хоzir uch  хоnali sоnlar   uchun  
qo’llaniladigan,  avval  o’r ganilgan 
hisоblash usullar ini izоhlabgin a  qоlmay, 
balki yangi  hisоblash  usullar ini оchishga 
imk оn bеradi.          Uch in ch id a n ,   m a zku r  
b o’lim d a   h isоla sh la r n in g  y ozm a    
u su lla r i 
u stid a  ish   b оsh la n a d i.  O’q u vch ila r
  q o’sh ish  va  a y ir ish n in g y ozm a  
u su lla r i 
b ila n    ta n ish tir ila d i,  ch u n ki   
sоn la r n in g   b u    sоh a sid a  m u h im  
h оlla r n i  q a r a b  ch iq ish  b u  
a m a lla r n in g y ozm a   a lgоr itm la r in i 
to’liq  оch ish  m u m kin ,  sh u n in gd еk,  
y ozm a  u su lla r n in g оg’za ki  
u su lla r id a n  q o’sh ish  
va  a y ir ish n in g m u r a kka b  h оlla r iga  
n isb a ta n  q o’lla n ilga n d a gi 
a f za lligin i ko’r sa tish  m u m kin .   1000 sоni  t o’r t   хоnali  sоn, 
 bunda 1 mingliklar  
bir ligini ifоdalaydi.
      I.  Min g ich id a   y ozm a   
q o’s h is h  va  a y ir is h n i 
o’zla sh tir ish  b u  a m a lla r n i
  is ta ga n  ka tta likd a gi sоn la r  
u s tid a  m u va ff a q iy a tl i  
b a ja r is h  s h a r tid ir.              Y o zma qo’shish  va               
                                                           
                  ayirish  kеtma-kеt 
  o’rganiladi. Y o zma qo’shishni 
(ustun qilib) bajarishda avval 
ikki хоnali  sоnlarni  qo’shish  
bir qatоr qilib   bajariladi,
  kеyin "ustun" shaklida  
bajariladi.  " 32 ga  45 n i  q o’sh ish  kеr a k.  32-b u  
30 b ila n  2,  45 esa  40   b il a n  5.  
o’n likla r n i q o’sh a m i z )
( 30+40=70) , kеy in  b i r likla r n i   
q o’sh a m iz  ( 2+5=7)  u m u m iy  
y ig’in d in i tоpa m i z ( 70+7=77)   y a ’n i   
u   a m a l d a   y ig’in d i n i y ig’in d i ga  
q o’sh i sh  a m a lin i  b a ja r a d i:
32 + 45 = (  30 + 2 )  + (  40 + 5 )  = (  30 + 
40 )  + (  2 + 5 )  = 70 + 7 = 77       Mu lоh a z a l a r  o’tka z ga n d a n   s o’n g  s h u   
m is оl  " u stu n"   s h a klid a  y ozil d i.
+45
32
    
77   
Am a ln i u stu n  sh a klid a  b a ja r ib ,  
b оla la r  b ir likla r n i b ir likla r ga ,  
o’n likla r n i o’n likla r ga   q o’sh ish   
q u la y  eka n i h a q id a  b еm a lоl 
х u lоsa  ch iq a r ish a d i. O’q i tu vch i  d оska ga  y a n gi 
m isоl n i y oza d i ( 532+145)  
va  u n i  h a m  a vva l gi  m i sоl 
ka b i   еch ish  m u m ki n ligin i 
tu sh u n ti r a d i.
    532  +  145=(  500  + 30 + 2 )  
+
+(  100 + 40 + 5 ) =(  500 + 
100 )  +
  + (  30 + 40 )  + (  2 + 5 )  = 677   Bu  y еrda yuzliklarni 
yuzliklar bilan o’nliklarni 
o’nliklar bilan, birliklarni 
birliklar bilan qo’shilganini 
tushuntirib, o’qituvchi bu  
misоlni   "ustun shakli" da 
yozishni taklif etadi.   Albatta,  biz bunda  yuzliklarni 
yuzliklar   оstiga, o’nliklarni   
o’nliklar оstiga, birliklarni 
birliklar оstiga yozamiz .677
145
532	
  Sh u n d a y  
tu sh u n tir a m iz :  
Y o za m iz . . .  Bir likla r n i 
q o’sh a m iz . . .  
O’n likla r n i 
q o’sh a m iz  . . .   
Y u zlikla r n i 
q o’sh a m iz . . .   Ja vоb in i 
o’q iy m iz  . . .         Uch  х оn a li sоn n i 2 
х оn a li sоn ga  
q o’sh ish ga  ka tta  
a h a m iy a t  b еr ila d i.  
Ma sa la n :   52+931.   Bu  
еr d a   b оla la r n i  to’g’r i 
y ozish ga  o’r ga tish  
za r u r d ir             O’nlikdan o’t ib qo’shishga dоir  
misоllar ni еchishdan оldin nat ijani 
yanada  yir ik r оq  bir lik lar da  
ifоdalash  t alab  qilingan. 8 bir l + 6 
bir l, 6 o’nl+7 o’nl  va  shu  k abi  
ko’r inishdagi  t ayyorgarlik  
mashqlar ini k ir it ish fоydali. Х uddi 
avvalgi  misоlar dagidеk  misоllar  
mufassal tushunt ir ib  y еchiladi.319
268
+     8 b i r l i kka  9 b i r l i k q o’sh i l s a  17 b i r l i k 
 ch i q a d i .  7  b i r l i kn i  b i r l i kl a r     
оsti ga ,    1   o’n l i kn i     esa     
o’n l i kla r ga     q o’s h a m i z.  
6 o’n l i kka  1 o’n l i kn i  q o’sh a m i z,  7 
o’n l i k h оs i l  b o’l a d i ,   b i zd a  y a n a  b i tta  
o’n l i k b оr,  u n i   h a m   q o’sh sa k,  
8 o’n l i k ch i q a d i .  8 r a q a m i n i  o’n l i kl a r  
оsti ga  y oza m i z.  2 y u zl  va  3 y u zli k 5 
y u zl i k b o’l a d i .  5  r a q a m i n i   y u zli kl a r  
оsti ga  y oza m i z.   Y i g’i n d i  587.         II.  380 – 247,  904 - 723  
ko’r in ish d a gi u ch  х оn a li 
sоn la r n i a y ir ish d a  o’q u vch ila r  
m isоl q o’sh ish d a gid еk u stu n  
sh a klid a  y ozilsa   sоd d a r оq  va  
tеzr оq   a y ir ish   m u m kin ligin i 
tu sh u n ish a d i.  Da stla b ki 
pa y tla r d a  a y ir ish  m u f a ssa l 
tu sh u n tir ib  b a ja r ila d i.
- 
   247
380       Dastlab bir хоna birliklar ini bоshqa хоna 
bir liklar iga ajrat ish  esga оlinadi. 1 o’nlik 10  
bir l, 1yuzlik  10 o’nl
      Bi r l ikla r n i a y ir a m iz:   nоldan 7 
bir likni ayir ib bo’lmaydi, 8 o’nlikdan 1 t a 
o’nlikni оlamiz. Buni  esdan  chiqarmaslik  
uchun  8 raqami ust iga    nuqt a    qo’yamiz. 1 
o’nl = 10   bir l, 10   bir l - 7 birl = 3 birl. 
O’nliklar ni ayiramiz: 8 raqami ust ida nuqt a 
t ur ibdi. 1 t a o’nlikni qarzga оlgan edik. 7 
o’nlk-4 o’nl=3 o’nl. 3 t a o’nlikni bildiruvchi 3 
raqamini o’nliklar оst iga yozamiz. Y Uzlikni  
ayiramiz 3 yuzlik-2 yuzlik=1 yuzlik.  Javоb 
133.  Bir likla r n i a y ir a m iz:  Nоld a n  6 
b ir likn i a y ir ib   b o’lm a y d i,  sh u  
sa b a b li 7 o’n l. d a n  1  o’n l. n i оla m i z.  
Bu n i  u n u tm a slik u ch u n  7 n i u stiga  
n u q ta  q o’y a m iz. 1 o’n l=10 b ir l.  10 
b ir l-6 b ir l=4 b ir l.  o’n likla r n i 
a y ir a m iz:  7  r a q a m i  u stid a gi n u q ta  
b ir likla r n i  a y ir ish d a  m еn  1 o’n likn i 
оlga n im n i b ild i r a d i :  6 o’n l-3 o’n l =3 
o’n l.  3 o’n li kn i o’n likla r  ta giga  
y oza m i z.   E’tiboringiz 
uchun 
tashakkur!

Reja: 1. 1000 ichida alohida konsentr qilishning sabablari 2. 1000 ichida qo’shish 3. 1000 ichida ayirish

1000 ich i d a a lоh i d a kоn ts еn tr q ilis h n in g sa b a b la r i. Sоn la r n i 1000 ich id a n оm еr la sh va b u sоn la r u stid a a r if m еtik a m a lla r b a ja r ish q u y id a gi sa b a b la r ga ko’r a a lоh id a a jr a tila d i.

Birinchidan, bu еr da sinf t ushunchasi shak llant ira bоshlanadi. Kеyingi sinfl ar bir inchiga o’х shash t uziladi, faqat ular da o’nlar va yuzliklar gabоshqa bir liklar gur uhlanadi. Ko’p хоnali sоnlar ni nоmеr lashni o’zlasht ir ish daliliy asоs bo’lishi uchun bоlalar uch хоnali sоnlar ni оg’zaki va yozma nоmеr lashni must ahk am va оngli ravishda o’zlasht ir ib оlishlar i k еrak .

Ikkin ch id a n , " ming" bo’limida hisоblashlar ning оg’zak i usullar ini o’r ganish asоsan t ugallandi. Avvalgi o’qit ish bоsqichlar i k abi hisоblash usullar i arifmеt ik amallar nazar iyasiga t ayangan hоlda оchib bеriladi. Nazariy bilimlar o’quvchilarga faqat хоzir uch хоnali sоnlar uchun qo’llaniladigan, avval o’r ganilgan hisоblash usullar ini izоhlabgin a qоlmay, balki yangi hisоblash usullar ini оchishga imk оn bеradi.