Ko’phadlar ustida to’rt arifmetik amallarni yechish
![Ko’phadlar ustida to’rt
arifmetik amallarni yechish](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_1.png)
![
Bir nechta birhadning algebraik yig’indisi
ko’phad deyiladi. Ko’phadni tashkil etuvchi
birhadlar shu ko’phadning hadlari deyiladi. Bir
nechta ko’phadlarni qo’shish va ayirish
natijasida yana ko’phad hosil bo’ladi. Bir nechta
ko’phadning algebraik yig’indisini standart
shakldagi ko’phad ko’rinishida yozish uchun
qavslarni ochish va o’xshash hadlarni
ixchamlash kerak. Ba’zi ko’phadlarning
yig’indisi yoki ayirmasini sonlarni qo’shish va
ayirishga “ustun” usulida topish qulay bo’ladi.
Bunda o’xshash hadlar birining ostiga ikkinchisi
turadigan qilib yoziladi, masalan](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_2.png)
![
1- misol
a) (2 n ² - m²) – (n²-m²+3q²)=2n²-m²-n²+m²-
3q²=n²-3q².
b) (3ab-4bc) +(bc-ab)-(ac-3bc)=3ab-4bc+bc-ab-
ac+3bc=2ab-ac.
2- misol
a) 5a-4bc+3ac b) 5abc-2ab+4ac-bc
+ 3bc-7ac - 3abc-3ab-ac+3bc
_____________ __________________
5a - bc-4ac 2abc+ab+5ac-4bc](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_3.png)
![
Ko’phadni ko’phadga ko’paytirish uchun
ko’phadning har bir hadini shu bir hadga
ko’paytirish va hosil bo’lgan ko’paytmalarni
qo’shish kerak. Ko’phadni birhadga
ko’paytirish natijasida yana ko’phad hosil
bo’ladi. Hosil bo’lgan ko’phadni uning barcha
hadlarini standart shaklda yozib
soddalashtirish kerak.
3-misol.
(-3ab+2a ²-4b²)(-½ab)=3/2a²b²-
a³b+2ab³](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_4.png)
![
Ko’phadni ko’phadga ko’paytirish
uchun birinchi ko’phadning har bir
hadini ikkinchi ko’phadning har bir
hadiga ko’paytirish va hosil bo’lgan
ko’paytmalarni qo’shish kerak.
4-misol.
(2a-4b+3c)(5b-c)=10ab-2ac-
20b ²+4bc+15bc-3c²=10ab-2ac-
20b²+19bc-3c](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_5.png)
![
Ko’phadni birhadga bo’lish uchun
ko’phadning har bir hadini shu birhadga
bo’lish va hosil bo’lgan natijalarni qo’shish
kerak. Ko’phadni birhadga bo’lishda harflar
bo’luvchi nolga teng bo’lmaydigan
qiymatlarni qabul qiladi, deb faraz qilinadi.
5-misol.
(9a ³b²-3a²b³+a²b²)÷(3a²b²)=(9a³b²)÷(3a²b²)+(-
3a²b³) ÷(3a²b²)+(a²b²)÷(3a²b²)=3a-b+1/3.](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_6.png)
![K
o
’p
h
a
d
8
a
+
(-3
b
+
5
a
)
3
x
²-(4
x
²+
2
y
)
(7
m
²-n ²)-(2 m
²+
n ²)
(3
a
-2
b
)*
(3
a
+
2
b
)_
(3 a²b-4ab³)÷
(5ab)
1
3
a
-3
b
-x
²-2
y
5
m
²-2
n
²
9
a
²-4
b
²
3
/5
a
-4
/5
b
²
A
rifm
e
tik
a
m
a
lla
r](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_7.png)
![
Darsga yakun yasash va
baholash:
Topshiriq:
Testni yeching va kalit so’zni
toping!](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_8.png)
![
TEST:
1. Ifodani qiymatini toping: (3a-4b)+(2a+5b) bunda a=5; b=15;
A) 10 B) 20 S) -10 D)-20
2. ko’paytmani toping: 5*(4a+5b)-3*(5a+8b) bunda a=6; b=-5;
A) 16 B) 25 S)24 D)15
3. Ifodani soddalashtiring va qiymatini toping: (a+1)*(a-1) bunda a=4;
A) 1 B) 16 S)15 D)-1
4. Bo’lishni bajaring va qiymatini toping: (a²-b²)÷(a+b) bunda a=9; b=2;
A) 7 B)9 S)11 D)-7
5. Ifodani qiymatini toping: (2a+b)+(3b-a) bunda a= -15; b=4;
A) -1 B)-30 S)1 D)16
6. Ko’paytirishni bajaring va qiymatini toping: 4a*1/16*a ²b²c bunda a=4;
b=1/4; c=3;
A)-3 B) 3 S) 1/3 D) -1/3](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_9.png)
![
TEST:
1. Ifodani qiymatini toping: (3a-4b)+(2a+5b) bunda a=5; b=15;
A) 10 B) 20 S) -10 D)-20
2. ko’paytmani toping: 5*(4a+5b)-3*(5a+8b) bunda a=6; b=-5;
A) 16 B) 25 S)24 D)15
3. Ifodani soddalashtiring va qiymatini toping: (a+1)*(a-1) bunda a=4;
A) 1 B) 16 S)15 D)-1
4. Bo’lishni bajaring va qiymatini toping: (a²-b²)÷(a+b) bunda a=9; b=2;
A) 7 B)9 S)11 D)-7
5. Ifodani qiymatini toping: (2a+b)+(3b-a) bunda a= -15; b=4;
A) -1 B)-30 S)1 D)16
6. Ko’paytirishni bajaring va qiymatini toping: 4a*1/16*a ²b²c bunda a=4; b=1/4;
c=3;
A)-3 B) 3 S) 1/3 D) -1/3
K O’
P H A D](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_10.png)
![
Uyga
vazifa :
Mavzuga doir
misollar
yechish.](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_11.png)
![E’ TI BORI N G
IZ UCHUN
RA X MAT!](/data/documents/cc942f43-bfb5-4e6a-b9ab-976556728054/page_12.png)
Ko’phadlar ustida to’rt arifmetik amallarni yechish
Bir nechta birhadning algebraik yig’indisi ko’phad deyiladi. Ko’phadni tashkil etuvchi birhadlar shu ko’phadning hadlari deyiladi. Bir nechta ko’phadlarni qo’shish va ayirish natijasida yana ko’phad hosil bo’ladi. Bir nechta ko’phadning algebraik yig’indisini standart shakldagi ko’phad ko’rinishida yozish uchun qavslarni ochish va o’xshash hadlarni ixchamlash kerak. Ba’zi ko’phadlarning yig’indisi yoki ayirmasini sonlarni qo’shish va ayirishga “ustun” usulida topish qulay bo’ladi. Bunda o’xshash hadlar birining ostiga ikkinchisi turadigan qilib yoziladi, masalan
1- misol a) (2 n ² - m²) – (n²-m²+3q²)=2n²-m²-n²+m²- 3q²=n²-3q². b) (3ab-4bc) +(bc-ab)-(ac-3bc)=3ab-4bc+bc-ab- ac+3bc=2ab-ac. 2- misol a) 5a-4bc+3ac b) 5abc-2ab+4ac-bc + 3bc-7ac - 3abc-3ab-ac+3bc _____________ __________________ 5a - bc-4ac 2abc+ab+5ac-4bc
Ko’phadni ko’phadga ko’paytirish uchun ko’phadning har bir hadini shu bir hadga ko’paytirish va hosil bo’lgan ko’paytmalarni qo’shish kerak. Ko’phadni birhadga ko’paytirish natijasida yana ko’phad hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan ko’phadni uning barcha hadlarini standart shaklda yozib soddalashtirish kerak. 3-misol. (-3ab+2a ²-4b²)(-½ab)=3/2a²b²- a³b+2ab³
Ko’phadni ko’phadga ko’paytirish uchun birinchi ko’phadning har bir hadini ikkinchi ko’phadning har bir hadiga ko’paytirish va hosil bo’lgan ko’paytmalarni qo’shish kerak. 4-misol. (2a-4b+3c)(5b-c)=10ab-2ac- 20b ²+4bc+15bc-3c²=10ab-2ac- 20b²+19bc-3c