Afrika tabiiy, iqlim, iqlim sharoiti va tabiat zonalarini tahlil qilish
![M a v z u : A f r ik a t a b ii y, i q li m ,
iq li m s h ar o it i v a t a b ia t
zo n a l a ri n i t a h li l q ili s h R E J A :
1 A F R I K A M AT E R I G I N I N G
G E O G R A F I K O ʻ R N I
2 A F R I K A M AT E R I G I N I N G
TA B I AT Z O N A L A R I
3 A F R I K A N I N G I Q L I M
M I N TA Q A L A R I](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_1.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_2.png)
![Geografi k o’rni va chegaralari.
Afrik a t o’rt t a yarim sharda
joylashgan va maydonining
k at t aligi jihat idan sayyoramizda
Yevrosiyodan
k eyin ik k inchi o’rinda t uradigan
yirik mat erik . Mat erik maydoni
29,2 mln.
k m2
, mat erik at rofi da joylashgan
orollar bilan birga 30,3 mln. k m2](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_3.png)
![Afrik a
mat erigi Yev rosiyo bilan
yaqindan bog’langan bo’lib,
undan Qizil va O’rt a
dengizlar orqali ajralib
t uradi. Afrik a k engligi 120
k m k eladigan Suvaysh
bo’yni orqali Osiyo bilan
t ut ashgan.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_4.png)
![Afrik a k engligi 120 k m k eladigan
Suvaysh
bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan.
1859-1869 yillarda qazilgan 161 k m
uzunlik dagi Suvaysh k anali ik k i
mat erik ni bir-biridan ajrat ib, Qizil
va
O’rt a dengizlarni bir-biri bilan
bog’laydi. Eng t or joyi 13 k m
bo’lgan
Gibralt ar bo’g’izi Afrik ani
Yevropadan ajrat ib t uradi](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_5.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_6.png)
![Mat erik nomining k elib
chiqishi hozirga qadar
ham t o’liq
aniqlanmagan. Qadimgi
yunon t arixchilari va
geografl ar Gerodot dan
boshlab (eramizdan 5 asr
oldin) mat erik ni Liv iya
deb at ashgan.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_7.png)
![Fransiyalik olim Gaff arel va
boshqalarning fi k riga k o’ra, Afrik a
at amasi mat erik ning shimoliy
qismida yashagan qadimgi
k o’chmanchi
berberlarning afarik qabilasi
nomidan olingan. Afrik a so’zi
lot incha “afria”
iborasidan olingan bo’lib, “sovuqsiz”
yok i “sovuq bo’lmaydigan joy ”
ma’nosini anglat adi deb ham t ahlil
qilishadi.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_8.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_9.png)
![Afrik a g’arbda va shimolda
At lant ik a ok eani va uning
t ark ibidagi
O’rt a dengiz bilan, sharqda va
shimoli-sharqda Hind ok eani
t ark ibidagi
Qizil dengiz bilan chegaralanadi.
Shimol t omonda Afrik aga
Yevrosiyoning
Pireney, Apennin va Bolqon yarim
orollari, shimoli-sharqda Arabist on
yarim oroli juda yaqin joylashgan.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_10.png)
![A f r i k a y e r y u z a s i n in g
a s o s i y q i s m i t e k i s r e l e f
s h a k l i d a n
t a r k ib t o p g a n l i g i, iq l im
m i n t a q a l a r i n in g
e k v a t o r d a n s h i m o l g a v a
ja n u b g a
t o m o n a l m a s h i n is h i
t u p r o q q o p l a m i n i n g
z o n a l t a r q a l i s h id a h a m
o ’ z
if o d a s i n i t o p g a n .](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_11.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_12.png)
![Qizil-sariq lat erit t uproqlar
ek v at orial o’rmonlar zonasi
uchun
xarak t erli bo’lib, ular
g’arbda Gvineya
sohillaridan sharqda
Sharqiy Afrik a
yassi t og’ligigacha bo’lgan
polosada k eng t arqalgan.
Bunga Kongo
hav zasining ek v at orial
qismi, Gv ineya qo’lt ig’i
sohillari k iradi.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_13.png)
![Ek vat ordan shimolga va janubida
quruq t ropik o’rmonlar, siyrak
o’rmonlar va but alar o’sadigan
savannalarda jigar rang-qizil va
qo’ng’ir
t uproqlar hosil bo’lgan. Ularda
qizil t uproqlarga nisbat an gumus
qat lami
uncha qalin emas, 150-200 sm
chuqurlik da k arbonat li
birik malar uchraydi.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_14.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_15.png)
![Jigar rang-qizil va qizil-
qo’ng’ir t uproqlar orasida
qora t ropik
t uproqlar k o’p uchraydi.
Qora t uproqlar gidromorf
va lit omorf t urlarga
bo’linadi. Ular unumdor
t uproqlar bo’lib, t ark ibida
2% dan k o’proq
chirindi mavjud.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_16.png)
![Qora t uproqlar Oq Nil va Shari
daryolarining
havzalaridagi t ek islik larda,
Janubiy Afrik aning Baland Veld
hududlarida
yaxshi rivojlangan. Mat erik ning
shimoliy va janubiy qismlarida
qizilqo’ng’ir t uproqlar
zonasidan k eyin t ropik va
subt ropik cho’l t uproqlari
joylashgan.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_17.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_18.png)
![Afrik aning deyarli
mark aziy qismidan
ek v at or
k esib o’t ganligi t ufayli
ek v at orial iqlim mint aqasi
mat erik da bir mart a,
boshqa iqlim mint aqalari
esa parallel ravishda
joylashganligi uchun ik k i
mart a t ak rorlanadi.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_19.png)
![Ek vat orial mint aqa: Bu mint aqaga
Kongo daryosi havzasining k at t a
qismi, t ahminan 5° sh.k . va 5° j.k .
oralig’i hamda Gvineya qo’lt ig’i
sohillarining 7°-8° sh.k . gacha
bo’lgan hududlari k iradi. Bu yerda
yil
davomida ek vat orial havo
massalari huk mronlik qiladi.
O’rt acha yillik va
oylik harorat doim yuqori va bir
t ek is t aqsimlangan bo’lib, +26°S ga
t eng,](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_20.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_21.png)
![Subek vat orial mint aqalar.
Subek vat orial iqlim mint aqalari
ek vat orial iqlim mint aqasini
k eng polosa bo’ylab o’rab t uradi.
Subek vat orial mint aqa Shimoliy
Afrik ada 17° sh.k . gacha, janubiy
yarim
sharda 20° j.k . gacha k eladi,
g’arbda At lant ik a ok eanigacha
yet ib
bormaydi.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_22.png)
![Tropik mint aqalar. Bu
mint aqalar shimoliy va
janubiy yarim
sharlarning t ropik
k englik lariga t o’g’ri k eladi.
Tropik iqlim mint aqasi
Shimoliy Afrik ada yaxshi
riv ojlangan bo’lib, u Sahroi
Kabirning k at t a
qismini egallagan.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_23.png)
![Subt ropik mint aqalar. Afrik aning
shimoliy va janubiy chek k a
qismlari subt ropik mint aqalarda
joylashgan. Subt ropik larda Quyosh
issiqligi ancha k am, harorat va
yog’in fasllarga qarab o’zgaradi. Yoz
issiq,
qish esa nisbat an iliq bo’ladi. O’rt a
dengiz sohillarida iyulning o’rt acha
harorat i +27°,+28°S ga, yanvarning
o’rt acha harorat i +11°,+12°S ga
t eng.](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_24.png)
![](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_25.png)
![EʼTIBORINGIZ
UCHUN RAHMAT](/data/documents/4584f5e7-e7a4-414a-8763-e3e22fd3e907/page_26.png)
M a v z u : A f r ik a t a b ii y, i q li m , iq li m s h ar o it i v a t a b ia t zo n a l a ri n i t a h li l q ili s h R E J A : 1 A F R I K A M AT E R I G I N I N G G E O G R A F I K O ʻ R N I 2 A F R I K A M AT E R I G I N I N G TA B I AT Z O N A L A R I 3 A F R I K A N I N G I Q L I M M I N TA Q A L A R I
Geografi k o’rni va chegaralari. Afrik a t o’rt t a yarim sharda joylashgan va maydonining k at t aligi jihat idan sayyoramizda Yevrosiyodan k eyin ik k inchi o’rinda t uradigan yirik mat erik . Mat erik maydoni 29,2 mln. k m2 , mat erik at rofi da joylashgan orollar bilan birga 30,3 mln. k m2
Afrik a mat erigi Yev rosiyo bilan yaqindan bog’langan bo’lib, undan Qizil va O’rt a dengizlar orqali ajralib t uradi. Afrik a k engligi 120 k m k eladigan Suvaysh bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan.
Afrik a k engligi 120 k m k eladigan Suvaysh bo’yni orqali Osiyo bilan t ut ashgan. 1859-1869 yillarda qazilgan 161 k m uzunlik dagi Suvaysh k anali ik k i mat erik ni bir-biridan ajrat ib, Qizil va O’rt a dengizlarni bir-biri bilan bog’laydi. Eng t or joyi 13 k m bo’lgan Gibralt ar bo’g’izi Afrik ani Yevropadan ajrat ib t uradi