logo

Alisher Navoiy – she’riyat mulkining sultoni

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9489.814453125 KB
 Alisher  Navoiy – she’riyat mulkining 
sultoni 
1441-1501- yil   Qalblar ning  quyoshi  Navoiy   bobom     
        Asl ismi  –  Nizomiddin    Mir Alisher. U Hirotda tug’ilib, shu yerda 
umrining asosiy qismini o’tkazgan. Navoiyning otasi G’iyosiddin 
Bahodir temuriylar xonadoniga yaqin bo’lgan.  Yosh Alisherda s he’r 
zavqi va iste’dodi  juda  erta uyg’ongan.    Bolali gi dayoq Farididdin 
Attorning “Mantiqut-tayr” asarini yod olgan, Sharafiddin Ali Yazdiy 
nazariga tushgan, Mavlono Lutfiy yosh shoir iste’dodiga yuqori 
baho bergan, Kamol Turbatiy e’tirofini qozongan.         Buyuk   shoir   va  mutafakkir ,  davlat  va jamoat  arbobi.   
O’zbek adabiy tilining asoschisi.     Alisher Navoiy 
Sayyid Hasan Ardasher, 
Pahlavon Muhammad kabi 
ustozlardan ta’lim olgan, 
Abdurahmon Jomiy bilan 
ijodiy hamkorlikda bo’lgan. 
Navoiy 1469 - yilgacha 
temuriylar orasidagi ichki 
nizolar sababli Hirotdan 
yiroqroqda yashagan.
    Alisher Navoiy tarjima y i holi 
o’z davrida Xondamir, Vosifiy, 
Husayn Boyqaro, Bobur kabi 
tarixchi va davlat 
arboblarining asarlarida 
aks etgan.
     Husayn Boyqaro Xuroson taxtiga o’tirgach (1469), Navoiy 
hayoti va ijodida yangi bosqich boshlanadi, muhrdorlik 
(1469) mansabiga, vazirlik (1472) va Astrobod hokimligi 
(1487)ga tayinlanadi. 1480-1500 -  yillar mobaynida o’z 
mablag’lari hisobidan bir necha madrasa, 40  ta  rabot 
(safardagi yo’lovchilar to’xtab o’tish joyi), 17 masjid, 
10 xonaqoh, 9 hammom, 9 ko’prik, 20 ta hovuz qurdiradi. 
Husayn Boyqaro Alisher Navoiyga “muqarrabi hazrati 
sultoniy” (“sulton hazratlarining eng yaqin kishisi”) degan 
unvonni beradi. Unga ko’ra Navoiy davlatning barcha 
ishlariga aralasha olardi. Nasriy asarlari.
Navoiy merosining salmoqli qismi nasriy asarlardan iborat. Ular 
ijtimoiy-siyosiy, axloqiy-ta’limiy va ilmiy-falsafiy yo’nalishdadir .
“Mahbubul-qulub ”(1500-01) Navoiyning so’nggi yirik asari 
bo’lib, unda ulug’ mutafakkir adibning hayoti davomidagi 
kuzatishlari, to’plagan boy tajribasi o’z yuqori darajasida aksini 
topgan. 
Uch qismdan iborat bu asarda “Soriun-nosning af’ol va 
ahvolining kayfiyati” (1), axloqiy muammolar (2), “mutafarriqa 
favoyid va amsol surati” (3) masalalari ifodalangan. “ Xamsatul-mutahayyirin”(“Besh hayrat”,1494) asarida ustozi va do’sti 
Abdurahmon Jomiy, uning hayoti lavhalari, tariqati, yozishmalari, 
asarlari haqida hayratomuz hikoyalar keltiriladi.
“Holoti Sayyid Hasan Ardasher” (1488-89), “Holoti Rahlavon 
Muhammad”(1493) asarlari manoqib-holot yo’nalishida bo’lib, ularda 
shoirga ustozlik qilgan buyuk shaxslar hayoti, faoliyati yoritilgan.
“Munshaot” (1498-99) Navoiyning maktublari to’plami (jami 88 ta xat) 
bo’lib, ular sog’inchlik xatlari, navro’z tabriklari, ta’ziyanomalar, siyosiy 
o’gitlar, sulhnomalar va boshqa yo’nalishlardadir. Ular Husayn 
Boyqaro, Badiuzzamon va boshqa tarixiy shaxslarga bitilgan.  “ Mahbub ul-qulub”
asari
  3 qismdan iborat:
1) I jtimoiy tabaqalar to’grisida 
2)  Axloqiy odatlar haqida
3) Pand-nashatlarga 
bag’ishlangan
Ushbu asarda insoniy 
fazilatlar, jamoat hayoti, o’sha 
paytdagi axloq-odob normalari, 
turli hikmatli so’zlar, 
pandnomalar, nasihatlar turli 
ruboiy, masnaviy qit’a kabi 
ko’rinishlarda o’z aksini topadi.
 
. Aziza Rustamova II fasl Shayx ul-islom, qozi, 
mudarris, atibba-tabiblar, 
nazm gulistonining xush 
nag’ma qushlari, kotiblar, 
dafiriston ahli, mutrib va 
mug’anniy, qissaxonlar, 
nasihat ahli va voizlar, ahli 
nujum, munajjimlar, tijorat 
ahli, savdogarlar, 
hunarmandlar, dehqonlar, 
zindon ahli-dozaning 
ahlidagilar, g’arib va 
benavolar, mubrim gadolar, 
qushchi va sayyod, 
kadxudolig’sifati va xotunlar, 
riyokor shayxlar xarojat ahli 
va gadolar zikri misralar 
keltirilgan.  Avvalgi qismi: Xaloyiq 
ahvol va ahvolining 
kayfiyati.
Bu qism 4 fasldan 
iborat. 
Ularda odil Solotin, 
islompanoh, beklar, 
nomunosib beklar, zolim, 
johil va fasiq shohlar, va 
noqobil, sadrlar, 
bahodirlik lofin urganlar, 
yasovul guruhi.  Kimki dehqonlik aytadi pesha
Dog’i non bermak, o’ldi ando 
shoir 
Bo’yla kimsa ulovli rijatdin
Odam o’lmasa, odamiy xud 
bekor.
Ikkinchi qism: hamda ajol 
va zamina xisol xosiyatida. Bir 
nechta bobdan 
iborat.To’rtinchi bobida 
Qanoat zikrida. Qanoat 
chashmadirkim suvi olmoq 
bilan qurimas. Har kimki 
qanoat  nisbati bor barcha el 
aro tovozun izzati bor. Ulkim 
tamon hirs bila u l fati bor.  Yaxshi-yomon ichra 
navbati bor. Beshinchi bob 
esa sabr zikrida bayon 
etilgan, sabr achchig’daur, 
ammo, xudbin, 
qattiqdir.Kimki bir shaddat 
aro sabru takammun 
ayladi, Baxt aning kishini 
no’sh xorini gul 
ayladi.Oltinchi bob. Tavozu 
va odob zikridadur. Aqli 
hikmat ishidur bo’yla 
maoshu oyin, qayta topgay 
muni har nafs parastu 
xudbin. Yolg’on so’z she'rdan 
boshqa yerda 
nomaqbul va yolg’onni 
aytuvchi aqlsizdir.
Yomon qiliqli odam — 
badfe'l; achchig’i tez — 
bir baloga giriftor, bir 
ofatga mubtalo 
badbasharadir. Bular 
qayon borsa — balodan 
qutilmas; har yerga 
qochsa ham ofatdan 
xalos bo’lmas. Yomon 
qiliq g’olib dushmandir 
va qahrli yovdir, yomon 
qiliqli kishi esa doim 
unga mag’lub va vujudi 
undan   majruh. Aziza Rustamova Ochiq chehrali odam — 
ikkiyuzlamachilikdek 
nuqsondan yiroq 
bo’ladi... Ochiq yuzidan 
xaloyiqqa xursandlik; 
chuchuk so’zidan el-
yurtga xurramlik. 
Odamiylik bilan 
ko’ngillarga sevimli; 
insoniylik bilan jonlarga 
yoqimli. Undan do’st-
dushman xotirjam. 
Bunday kishi umridan 
baraka topgay. Dushman aldoviga 
uchma; maddoh 
xushomadini chin dema. 
Dushmanning g’arazi o’z 
yomon niyatiga 
yetmoqdir; 
maqtovchining maqsadi 
— xorlik bilan sendan 
in'om olmoqdir. Agar 
ikkalasiga iltifot 
qilmasang va qabul 
qilishni lozim bilmasang, 
biri o’z maqsadining 
ijrosidan to’xtaydi va 
tadbiri mujmal bo’ladi va 
ikkinchisining maqtovi 
hajvga aylanadi. Noxush xabarni chin bo’lsa ham 
do’stingga yetkazma; birovdan 
ayb ko’rsang yuziga solma. 
Qo’yaver, o’sha chin xabarni 
dushman yetkazsin va sen sabr 
qil, u ayb mojarosini dushmani 
qilsin.
Aqlli odam yolg’on gapirmas; 
ammo, barcha rost gapni 
aytaverish ham to’g’ri emas. 
Birovning ko’zi g’ilay — 
nogirondir; ammo, bunga u 
aybdor emasdir... Birovni nohaq 
hijolatga solmoq — o’z 
nodonligini izhor qilmoq va bir 
ko’ngilni og’ritmoqdir. Bu kabi 
kishini xafa qiladigan chin 
so’zdan ko’ra zarurat yuzasidan 
— o’rni bilan gapirilgan yolg’on 
yaxshiroqdir.
«Mahbub ul-qulub»dan Hilm  inson vujudining xushmanzara 
bog’idir va odamiylik olamining javohirga 
boy tog’idir. Yumshoq ko’ngillik hodisalar 
to’la dengizdagi kishilik kemasining 
langari desa bo’ladi va insoniyat qadrini 
o’lchaydigan tarozining toshiga 
tenglashtirsa ham bo’ladi. Hilm axloqi 
odamning qimmatbaho libosi va u kiyim 
turlarining eng chidamli matosidir. U 
yomon nafsni daydi shamol uchirishidan 
asraguvchi va ikkiyuzlama 
munofiqlarning behuda harakatidan 
himoya qiluvchi.
Hilm natijasida odam xaloyiqning izzat-
hurmatiga sazovor bo’ladi; hilm tufayli 
kattalardan kichiklarga iltifot va 
marhamat yetishadi. Aziza RustamovaO’zi xunuk, gapi bema'ni, ovozi yoqimsiz odam qurbaqaga o’xshaydi. Baxt 
bag’ishlovchi toza ruh manbayi ham til; yomonliklar keltiruvchi nahs 
yulduzining chiqar joyi ham til. Tilini tiyolgan odam — donishmand oqil; 
so’zga erk bergan odam — beandisha va pastkash. Til shirin va yoqimli 
bo’lsa yaxshi; til bilan dil bir bo’lsa yana yaxshi. Til bilan dil — insondagi 
eng yaxshi a'zolardir. Bo’stonda — gulsafsar, gulg’uncha va rayhonlar eng 
yoqimli gullardir.
Odam — tili bilan boshqa hayvonlardan imtiyozlidir. Uning tili orqali 
boshqa odamlardan afzalligi bilinadi. Til — shuncha sharafi bilan nutqning 
qurolidir. Agar nutq noma'qul bo’lib chiqsa — tilning ofatidir. N avoiy yozmoqchi bo`lgan asarlari:   
1.Yusuf va Zulayho haqida.            
    2.Husayin Boyqaro                     
           to’g’risida.                            
                  3.O’z  muhabbati 
haqida. E’t iboringiz uchun 
rahmat !!!
X ayr, salomat  
bo’ling!!!

Alisher Navoiy – she’riyat mulkining sultoni 1441-1501- yil

Qalblar ning quyoshi Navoiy bobom