“Alpomish”dostoni

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

511.4755859375 KB

Ko'chirib olish

Baxshichilik da foy dalaniladigan cholg` u
asboblari

Fozil Yo`ldosh o`g`li kim?
•
Fozil shoir 1872-yilda
hozirgi Jizzax
viloyatining Baxmal
tumani Loyqa
qishlog'ida tug'ilgan.
Yetimlikda o'sgan
bo'lajak shoir cho'ponlik
qilgan vaqtlarida
do'mbira jo'rligida
terma va dostonlar
aytishga qiziqqan.

•
Fozil Yo'ldosh 40 dan oshiq xalq dostonlarini
to'la yod bilgan va betakror talanti bilan aytgan
dostonlarining badiiy jihatdan boshqalarnikidan
mu kammal bo'lishiga erishgan.
•
"Alpomish" dostoni nafaqat uning ijodida, balki
o'zbek xalq dostonchiligida alohida ahamiyat
kasb etadi. Chunki bu dostonda o'zbek xalqiga
xos eng ezgu sifatlar haqqoniy hamda ta'sirli
aks ettirilgan.

"Alpomish" dostoni
•
"Alpomish" dostonida o'zbek xalqining azal-azaldan
imon-e'tiqod, or-nomus va yurt birligi yo'lida o'zini
ayamasligi yorqin aks ettirilgan.
•
Dostonni o'qish davomida o'ziga atashtirilgan qizning
qalmoqlar orasida talash, yurtdoshlarining begonalarga
xor bo'lmasligi uchun jonini tikkan buyuk qahramon
Alpomish, imon keltirgani va do'st tutingani uchun
Hakimbekning yonida o'zining insofsiz yaqinlariga qarshi
kurashgan Qorajon, insoniy fazilatlari bilan ko'pchilik
erkaklardan baland tura oladigan Oybarchin va
Qaldirg'och timsol-lari millatimizga xos baland sifatlarni
aks ettirganligini ko'ramiz.

E’t irof
•
“ Xalqimizning qadimiy va shonli tarixi
tuganmas bir doston bo`lsa, “Alpomish” ana
shu dostonning shoh bayti”.
I.A.Karimov.
“ Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch”

•
"Alpomish" dostonida o'zbek millatiga xos eng
yuksak ma'naviy-axloqiy si fatlar, ayni vaqtda,
ayrim millatdoshlarimizdagi cheklanganlik va
ojizliklar buyuk bir mahorat bilan tasvirlangan.
•
Bu asar shunchaki bir doston emas, balki xalqi

mizning ma'naviy olamini ko'rsatuvchi
ko'zgudir.
•
Shuning uchun ham 1999-yilda ushbu doston
yaratilganining ming yilligi mamlakatimizda
bayram qilindi.

Dostonning boshlanishi
•
Burungi o'tgan zamonda, o'n olti urug'
qo'ng'irot elida Dobonbiy degan o'tdi.
Dobonbiydan A lpinbiy degan o'g'il
farzand paydo bo'ldi. Alpinbiydan tag'i
ikki o'g'il paydo bo'ldi: kattakanining
otini Boy bo'ri qo'ydi, kichkinasining
otini Boy sari qo'ydi. Boybo'ri bilan
Boysari — ikkovi katta bo'ldi. Boysari
boy edi, Boybo'ri shoy edi. Bu ikkovi
ham farzandsiz bo'ldi.

•
Ana endi o'n olti urug' qo'ng'irot elida bir
chupronto'y bo'ldi. Xaloyiqlarni, elatiyalarni
to'yga xabar qildi. Shu to'yga barcha xaloyiqlar
yig'ildi. Biylar ham to'yga keldi. To'ydagi
kattalar ilgarigiday izzat qilib, qadimgiday otini
ushlamadi.
•
Biylar: "Mazmuni, bu odamlar
bizning kelganimizdan bexabar qoldi",
— deb otini o'zlari bog'lab, ma'rakai
majlisga kelib o'tira berdi.

Z u k k o
H a k im
b e k•
Shunda o'g'li turib aytdi: "Vaqti-bevaqt birovnikiga mehmon kelsa,
otini ushlab, joy bor bo'lsa, ko'nglini xushlab jo'natsa, bul ham saxiy;
•
Agar joy bor turib, joy yo'q, deb qo'ndirmay jo'natsa, bul odam baxil.
•
Vaqti - be
vaqt bir kishi mozorotning qabatidan o'tsa, chap oyog'ini
uzangidan chiqarib, mozordagi odamlarning haqqiga duo o'qib o'tsa,
bul ham saxiylik;
•
Agar har kirn mozordan o'tganda, chap oyog'ini uzangidan chiqarmay,
mozorotning haqqiga duo qilmay o'tsa, bul ham baxil.
•
Kishining moli zakotga yetsa, zakot bersa, bul ham saxiy ekan. Agar
zakot bermasa, bul ham baxil ekan". •
Kunlardan bir kun Hakimbek kitob
o'qib o'tirib, baxildan, saxiydan gap
chiqib qoldi…

B O Y S A R I N I N G
M
O L - M
U L K I•
Boysariboyning yilqisining soni shul edi: to'qson to'qay
yilqisi bor edi. To'qson to'qay degani - yilqisi har
yerlarda: to'qaylarda, tog'larning darasida, to'qayli
yerlarda yoylab yurar edi. To'qaylarda yilqisi yoyilib
yurgani uchun Boysariboyning to'qson to'qay yilqisi bor,
der edi. Lekin yilqisining, molining sonini hech bilmas
edi.

Surxayl va 7 alp
•
Toychi viloyatinda Qalmoq muzofotinda bir
Surxay l degan k ampir bor edi. Juda haddili zo'r
kampir edi, bu kampirning yetti o'g'li bor edi:
•
Ko'kaldosh;
•
Ko'kaman;
•
Ko'kqashqa;
•
Boyqashqa;
•
Toyqashqa;
•
Qo'snquloq;
•
Qorajon.

B a r c h in n in g
4
s h a r t i:1. Qirq kunlik yo'l Boboxonning orasi.
Boboxon tog'idan poyga qilaman,
Oti ildam boybachchaga tegaman.
2. Yoy tortishsa, yoyi sinmay qolganga,
Men tegaman shul yoyandoz polvonga.
3. Ming qadimdan tanga pulni urganga,
Men tegaman shul qirag'ay merganga.
4. Kurash qilib to'qson alpni yiqqanga,
Men tegaman nor bilakli polvonga.

B A X T L I Y A K U N•
...Baxmal o'tovda chimildiq tutib, kuyov navkarlari bilan
kuyovni kirgizmoqchi bo'lib, bir necha xotinlar "kampir
o’ldi" bo'lib, o'lganiga bir nima olib, "it irillar" degan
rasmini qilib, bunda ham bir nima berib, har zamon
salom solib, uydan ichkari kirib, chimildiqqa o'tirib,
oldiga dasturxon solib, ...kuyov navkarlarga to'ppi,
ro'mol, sarpoylar berib, kuyov navkarlar chiqib ketdi.
Barchinni bekning... qoshiga olib kirib, xotinlar rasmini
qilib, "chach siypatar", "qo'l ushlatar'Mni qilib, bir necha
yangalar har qaysisi o'z mazgiliga ketdi.

BILIMINGIZNI SINANG!
•
“ Alpomish” dostonining nechta varianti yozib olingan?
•
Alpomishning yonida o`zining insofsiz yaqinlariga qarshi kurashgan
qahramon?
•
“ Dobonbiydan … degan o ` g ’ il farzand paydo bo`ldi”.
•
“ Alpomish” dostonida “tarzi gul yuzli, shirin so`zli, bir siyosatli kishi” deb
ta`riflangan kim?
•
Boybo`rining “Kishi nimadan baxil bo`ladi, nimadan saxiy bo`ladi?” degan
savoliga Alpomishning javobi?
•
Yetti alpning onasi?
•
Ko`chish payti Barchinning sepi necha tuyaga ortildi?
•
“ Alpomish” dostonida tushlari vositasida kelajak taqdirlari bayon qilingan
qahramonlar?
•
Barchinning poygasi qayerda o`tkaziladi?
•
Qalmoqlar boylab tashlagan Qorajonga kim yordam beradi?

•
Yoyandozlik qayerda bo`lib o`tadi?

•
Qorajon nechta alp bilan kurash tushadi?

Nazariy ma’lumot.
X alq dost onlari haqida
•
"Doston" forscha so'z bo'lib, qissa, hikoya,
sarguzasht, ta'rif ma'nolarini bildiradi.
Adabiy atama sifatida ham folklorning,
ham yozma adabiyotning muayyan janrini
anglatadi. Xalq og'zaki ilodiga mansub
asarlarni yozma dos-tonlardan farqlash
uchun ular xalq dostonlari deb yuritiladi.

•
Favqulodda xususiyatlarga ega
qahramonlarning boshidan o'tgan
qaltis voqealar she'r va nasriy
yo'lda aralash tasvirlangan yirik
hajmli, muallifi noma'lum epik asar
lar xalq dostonlari deyiladi.

•
1. Qahramonlik dostonlari.
•
2. Jangnoma dostonlar.
•
3. Romanik dostonlar.
•
4. Tarixiy dostonlar.
•
5. Kitobiy dostonlar.Xalq dostonlar olimlar tomonidan
quyidagi turlarga ajratilgan:

Sa’j nima?
•
Xalq dostonlaridagi nasriy tasvirlar ham juda o'ziga
xos bo'lib, ko'pincha, saj' yo'lida, ya'ni qofiyali
sochma ko'rinishida keladi. Nasriy tasvirlarning bu
tarzda berilishi xalq dostonlarining ifoda darajasini
yuksaltirib, badiiy ta'sirchanligini orttiradi.
•
"Go'ro'g'lining zo'r deb ta'rifi ketgan, zarbasi
toshdan o'tgan, qilichining ishlovi yetgan,
tekkan omon qolmasin deb zaharning suvin
yalatgan" nasriy parchasidagi "ketgan",
"o'tgan", "yetgan", "yalatgan" so'zlari nasriy
tasvirga ohangdorlik, musiqiylik baxsh etadi.

Epik qolip nima?
•
Xalq dostonlarining deyarli hammasida uchraydigan ifoda va
tasvirlar folklorshunoslikda "epik qoliplar" deyiladi. Ular xalq
dostonlarida takrorlanib turadigan holatlar tasvirida qo'llaniladi.
Dostonlarning boshlanish va tugallanishi, personajlaming
ko'rinishi, o'zaro munosabatlari, tulporlarga berilgan ta'riflar,
safar yoki jang tasvirida epik qoliplardan foydalaniladi.
•
Misol uchun: "Dam shu damdir, o'zga damni dam dema,
Boshing eson, davlatingni kam dema" yoki: "Kokillarim
eshilgandir tol-tol, Har toliga bersa yetmas dunyo mol".

“ Alpomish” dostoni

Baxshichilik da foy dalaniladigan cholg` u asboblari

Fozil Yo`ldosh o`g`li kim? • Fozil shoir 1872-yilda hozirgi Jizzax viloyatining Baxmal tumani Loyqa qishlog'ida tug'ilgan. Yetimlikda o'sgan bo'lajak shoir cho'ponlik qilgan vaqtlarida do'mbira jo'rligida terma va dostonlar aytishga qiziqqan.

• Fozil Yo'ldosh 40 dan oshiq xalq dostonlarini to'la yod bilgan va betakror talanti bilan aytgan dostonlarining badiiy jihatdan boshqalarnikidan mu kammal bo'lishiga erishgan. • "Alpomish" dostoni nafaqat uning ijodida, balki o'zbek xalq dostonchiligida alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki bu dostonda o'zbek xalqiga xos eng ezgu sifatlar haqqoniy hamda ta'sirli aks ettirilgan.

O'xshashlar

“Ravshan” dostoni

“Rustamxon” dostoni

“Eneida” dostoni.

Erkinvohidov ”Nido” dostoni

Andalibning “Yusuf va Zulayho” dostoni