logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA SAMARQAND ME’MORCHILIGI VA SHAHARSOZLIGI

AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA SAMARQAND ME’MORCHILIGI VA SHAHARSOZLIGI

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3272 KB
Ko'chirib olish
MAV ZU: AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAV RIDA SAMARQAND ME’MORCHILIGI VA SHAHARSOZLIGI KIRISH I BOB. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligining o‘ziga xos xususiyatlari Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida Amir Temur va temuriylar davri me morchiligining manbalarda aks ʼ etishi II BOB. Amir Temur davrida qurilish ishlarining kengayishi hududlar misolida 2.1. Amir Temurning Shahrisabzda amalga oshirgan qurilish ishlari tarixi 2.2. Amir Temurning ulug’ zotlarga ehtiromi me’morchilik ishlari misolida III BOB. Temuriylar davrida binokorlik va shaharsozlik ishlari tarixi 3.1. Mirzo Ulug’bek davrida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari 3.2. Samarqand — Yangi O‘zbekistonning turizm darvozasi” konsepsiyasining ahamiyati XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Magistrlik dissertatsiyasi kirish, uch bob, 6 ta paragraf, umumiy xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar r оʻ yxati hamda ilovalardan tarkib topgan. Magistrlik dissertatsiyasining birinchi bobi “ Ami r Temur dav ri da Samarqand me’morchiligi ning o‘ziga xos x ususiy at lari ” deb nomlangan b оʻ lib, bu bobda Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida, Amir Temur va temuriylar davri meʼmorchiligining manbalarda aks etishi tahlili masalalariga yoritilgan. Markaziy Osiyoni arablar istilo qilganining dastlabki yillarida bu yerga tashrif buyurgan tarixchilar va sayyohlar Movarounnahr shaharlarining uch qismdan, yaʼni ark yoki ko‘handiz, shahriston yoki madina va savdo-hunarmandchilik qismi-rabotdan tashkil topganligiga eʼtiborni qaratishadi. Baʼzi holatlarda shahriston ikkiga – ichki shahar va tashqi shaharga bo‘lingan. Arklar ilk o‘rta asrlarda shahristondan tashqarida joylashgan bo‘lsa (Buxoro, Panjikent), keyinchalik ko‘p holatlarda ular o‘zaro birikib, arklar hatto shahriston hududiga kirib ketgan. Bunga misol tariqasida o‘rta asrlardagi Buxoro va Samarqandni ko‘rsatib o‘tish mumkin. XIII asrga kelib, Samarqandni mo‘g‘ullar istilo etgan chog‘ida uning arki hozirgi Afrosiyob deb ataladigan ichki shahriston qalʼasi mudofaa devorlari ichida bo‘lgan. Bu ichki shahar to‘rt qator, yarim halqasimon mudofaa devorlaridan tashkil topgan. Har bir halqa sirtida chuqur mudofaa handaqlari bo‘lgan. Afrosiyobning janubida esa hozirgi Siyob bozoridan boshlab Ruhobod mavzeigacha, shaharning janubiy darvozasidan tashqarisidagi savdo-hunarmandchilik hududi-raboti mavjud bo‘lgan. Rabotning o‘zi ham ikki qismdan – ichki va tashqi rabotlardan tashkil topgan va ichki rabot tashqi shahar deb atalgan. “ Samarqand dunyoning yirik va go‘zal shaharlaridan biri hisoblanadi. Mazkur shahar kir yuvuvchilar arig‘i sohilida joylashgan. Bu kanaldan bog‘lar va ekinlarni sug‘orish uchun charxpalaklar bilan suv chiqariladi. Kechki namozdan keyin shahar xalqi mana shu ariq bo‘yiga dam olish va sayr qilish uchun chiqishadi. U yerda o‘tirish uchun o‘rindiqlar va meva hamda boshqa xo‘rokvorlar sotish uchun do‘konlar o‘rnatilgan. Shaharda ko‘plab saroylar, samarqandliklarning mahoratini ko‘rsatuvchi yirik imoratlar borki, ularning katta qismi shaharning o‘zidek vayrona ahvolda yotibdi. Shaharda na devor va na darvozalar mavjud” Ibn Bat t ut a Dissertatsiya ishining ikkinchi bobi “ Amir Temur dav rida quril ish ishlarining k engay ishi hududl ar mi solida ” deb nomlangan. Ushbu bobda Amir Temurning Shahrisabzda amalga oshirgan qurilish ishlari tarixi, Amir Temurning ulug’ zotlarga ehtiromi me’morchilik ishlari e’tiborga olinadi. Amir Temur vatanining Shahrisabz deb atalishi bejiz emas: shahar haqiqatdan, yam-yashil, sersuv, bahavo jannatmakon yerda joylashgan. Ilgari uning nomi Kesh (Kash) bo’lgan. Islomiyat davrida ismlar markazi sifatida “Qubbatul-ilm va-l-adab”, ya’ni “ilm va adab gumbazi” degan sharafli maqom mashhur bo’lgan. Sohibqiron Amir Temurning Kindik qoni tukilgan Vataniga kelgan Ispaniya elchilari (1404-yil avgust oyi) uni katta shahar sifatida ta’riflaydilar. Qal’a devorlari, burju darvozalari Amir Temurning amri bilan va shaxsan uning rahbarligida qurilgan. Devorning uzunligi taxminan 5 klometr bo’lib, tarxi 770 x 1730 metr masofadagi to’g’ri to’rtburchak qal’a edi: har tarafida qo’sh minora, peshtoqli darvozaxona orqali ichkariga kirish mumkin bo’lgan . Ispaniyalik elchilar Amir Temurning bunyodkorlik faoliyati bilan bog’liq barcha imoratlarni diqqat bilan ko’zdan kechirishgan. O’sha davr imoratlari bizgacha dastlabki qiyofasini qisman yo’qotgan va vayron holda yetib kelgan, ba’zilari butunlay buzulib ketgan. Shuning uchun ham ularni o’z ko’zi bilan ko’rgan Klavixoning voqeiy ma’lumotlari hozirgi me’morchilik ma’lumotlari va amaliyoti uchun alohida qimmatga ega Dissertatsiya ishining uchunchi bobi “ Temuriylar davrida binokorlik va shaharsozlik ishlari tarixi” deb nomlangan. Ushbu bob orqali Mirzo Ulug’bek davrida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari , Samarqand — Yangi O‘zbekistonning turizm darvozasi” konsepsiyasining ahamiyati tahliliga keltirilgan. Agar Amir Temur va Mirzo Ulug’beklarga qadar Turkiston hududida ro’y bergan chingiziylar istilosi davrida uzoq vaqt davom etgan ma’naviy inqirozni bobokalonlarimizning xalqimiz bunyodkorlik saltanatini qorong’u moziy qaridan yuksak chuqqilarga ko’tara olganliklariga yana bir bor ishonch hosil qilamiz. Ana shu yuksak bunyodkorlik ma’naviyati tufayli yaratilgan XIV-XV asr me’morchilik san’ati durdonalari hanuz biz avlodlarni va jahon xalqlarini lol qoldirib kelmoqda. Amir Temurning bunyodkorlik va ma’rifat yo’lidagi faol harakati temuriylarga, xususan, uning nevarasi Mirzo Ulug’bekning ilm-fan, madaniyat va yaratuvchilikka bo’lgan qiziqishiga, buyuk olim, ulkan ma’rifatchi va shijoatli bunyodkor bo’lib yetishuviga qulay va mustahkam zamin tayyorladi. Avval Amir Temur, so’ngra Mirzo Ulug’bek davrida Movaraunnahr shaharsozligi tarixida misli ko’rilmagan ulkan o’zgarishlar ro’y berdi . Ularning bu sohadagi faoliyati o’zining keng ko’lamli va salobati bilan alohida ajralib turadi. Amir Temur davrida ilk bor “qo’sh” uslubidagi me’moriy majmua bunyod ettirilgan bo’lsa, Mirzo Ulug’bek zamonida bu uslub nafaqat yuqori saviyada takrorlandi, balki takomillashtirilib, “maydoncha” uslubidagi yangi me’moriy majmua muhiti shakillantirildi. Birinchi holatda bu, Amir Temurning Samarqanddagi ulkan jome masjidi va uning muqobiliga qurilgan va hozir yo’q bo’lib ketgan “Bibixonim” madrasasi bo’lsa, ikkinchi galda bu, Mirzo Ulug’bekning Registon maydonida bunyod etgan madrasasi va uning qarshisidagi xonaqosi, hamda ular orasidagi maydonning shimol tomonidagi qurgan karvonsarroyi va usgbu imoratlarning me’moriy majmua tarzida qurilish uslubi edi. XULOSA : Mazkur ishda Amir Temur va Temuriylar hukmronligida Samarqandda amalga oshirilgan shahrsozlik va me’morchilik ishlarini tarixiy manbalar va adabiyotlarga tayangan holda o’rganib chiqilib, bu boradagi ishlarning tarixiy ahamiyatini istiqboldagi ilg‘or yo‘nalishlarini aniqlash va ularni rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Bizga ma’lumki, Samarqand shahridagi asosiy tarixiy qulrilish ishlari va shaharsozlik Amir Temur va Temuriylar hukmronligida amalga oshirilgan. Bu esa Amir Temur va Temuriylarning qudratini namoyon etib turadi. Hozirgi kundagi bu bunyodkorlik va shahrsozlik ishlarining tarixiy ahamiyati sifatida Samarqandga ko’plab mahalliy va xorijiy sayyohlarni jalb etayotganligini ta’kidlash kerak. Amir Temurning dastlabki shaharsozlik faoliyati, yaʼni 1370-1371 yillardagi qurilgan shahar qalʼasi ko‘rsatilmagan. Shuningdek, bu olim chizmada tiklagan o‘rta asrlar Samarqand devor va darvozalarining baʼzilari XVIII acrda bu yerda Shohmurod ibn Doniyol olib borgan qurilish faoliyatiga tegishli bo‘lib, uning Amir Temur qurdirgan devor va darvozalardan farqi ko‘rsatilmagan. Sohibqiron 1370-1371 yillarda dastlab XII asrning shahri Birun hududiga mos tushadigan yerni Ibn al-Faqih taʼriflagan mo‘g‘ullar buzib tashlagan qalʼa sifatida tiklaydi. Uning o‘sha paytda to‘rt darvozasi hamda chorsusi bo‘lgan va shahar anʼanaviy rubʼa yoki qitʼa shaklidan tashkil topgan. Amir Temur XIV asr oxiridan to umrining oxiri (1405 y.) gacha shaharni kengaytirib, yangi ko‘chalar ochtirdi. .Mazkur ishda Amir Temur va Temuriylar hukmronligida Samarqandda amalga oshirilgan shahrsozlik va me’morchilik ishlarini tarixiy manbalar va adabiyotlarga tayangan holda o’rganib chiqilib, bu boradagi ishlarning tarixiy ahamiyatini istiqboldagi ilg‘or yo‘nalishlarini aniqlash va ularni rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Bizga ma’lumki, Samarqand shahridagi asosiy tarixiy qulrilish ishlari va shaharsozlik Amir Temur va Temuriylar hukmronligida amalga oshirilgan. Bu esa Amir Temur va Temuriylarning qudratini namoyon etib turadi. Hozirgi kundagi bu bunyodkorlik va shahrsozlik ishlarining tarixiy ahamiyati sifatida Samarqandga ko’plab mahalliy va xorijiy sayyohlarni jalb etayotganligini ta’kidlash kerak. Mustaqillik yillaridagi keng qamrovli islohotlarni amalga oshirish jarayonida milliy tiklanish, maʼnaviy yangilanish, milliy o‘zlik va o‘ziga xoslikni yaxlit tarzda anglab yetgan, erkin demokratik tafakkurga ega bo‘lgan va mustahkam milliy g‘oya kuchi bilan birlashgan jamiyat aʼzolarini tarbiyalash vazifalarini hal etishda tarix fanining roli jiddiy ravishda ortmoqda. Amir Temur va temuriylar sulolasi tarixi O‘zbekiston tarixi sahifalarida alohida, o‘ziga xos o‘rin egallaydi. Movarounnahrni mo‘g‘ul bosqini iskanjasidan ozod etib, mustaqil va yagona davlat tuzgan Amir Temur ayni paytda madaniyat, obodonchilik homiysi va tashkilotchisi sifatida ulkan xizmatlar qildi. Bu davrning maʼnaviy va moddiy meroslari - dunyo madaniyatining yorqin sahifalaridan biriga aylandi. Ilm-fan, meʼmorchilik, tasviriy va amaliy sanʼat, adabiyot, sheʼriyat, musiqa sanʼati o‘zi bilan dunyo miqyosidagi ajoyib favqulodda holatni namoyon etdiki, bu o‘z navbatida shu davrning “temuriylar Uyg‘onish davri” deb shuhrat qozonishi bejiz emasligining shubhasiz dalilidir. Lekin, afsuski, milliy- madaniy boyliklarning talon-taroj qilinishi turli bosqinchilik, istilochilik yurishlari davrida avjga chiqdi. Biroq, turli savdo-sotiq jarayonlari, madaniy aloqalar davrida ham ko‘plab madaniy boyliklar begona yurtlarda qolib ketdi. Mustaqillik yillariga kelib, o‘zbek xalqi o‘zining boy tarixidan, milliy qadriyatlaridan ogoh bo‘la boshladi. Ajdodlari qoldirgan bebaho merosdan bahra ola boshladi. Sohibqiron hukmronligi da Samarqandni jahon ning eng go‘zal va mashhur shahriga aylantirish uchun ko‘p qurilish ishlarini amalga oshirdi. Xususan, o‘zi zabt etgan mamlakatlarning eng mohir hunarmandlarini Samarqandga olib kelib , ularning imoratlar barpo etishiga sharoit yaratib bergan. Amir Temurning bunyodkorlik va shaharsozlik ishlarini temuriy shaxzodalardan biri Mirzo Ulug’bek munosib davom ettirdi. Bobur Samarqand tasvirida Ulug‘bek madrasalari va rasadxonasini batafsil keltirib o’tadi . Amir Temur va Mirzo Ulug’bek qurdirgan imoratlar va bog’lar nihoyatda ko’p va mashhur ekanligi haqida o’z asarlarida alohida keltirgan. Mirzo Ulug’bek qurdirgan inshootlarning asosiy qismi Samarqand shahrining ichida qurilganligini ta’kidlab o’tadi. Zahiriddin Muhammad Boburning o’z asarlarida keltirilgan ma’lumotlardan shuni alohida keltirib o’tish kerak Amir Temur va Temuriylarning naqadar ulug’ me’morchilik va qurilish ishlarini amalga oshirganligini bilib olishimiz mumkin. Shu maʼnoda magistirlik ishida Amir Temur va Temuriylar davrida Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me`morchiligi va shaharsozligi haqidagi ilmiy ma’lumotlar keltirilishi bilan bir qatorda Amir Temur va Temuriylar davrida barpo etilgan me’moriy obidalarning sayyohlik salohiyatini rivojlantirishdagi ahamiyati ham qimmatli ma’lumotlar asosida yoritib berilgan. E ’T I B O R L A R I N G I Z U C H U N T A S H A K K U R !

MAV ZU: AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAV RIDA SAMARQAND ME’MORCHILIGI VA SHAHARSOZLIGI

KIRISH I BOB. Amir Temur va Temuriylar davrida Samarqand me’morchiligining o‘ziga xos xususiyatlari Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida Amir Temur va temuriylar davri me morchiligining manbalarda aks ʼ etishi II BOB. Amir Temur davrida qurilish ishlarining kengayishi hududlar misolida 2.1. Amir Temurning Shahrisabzda amalga oshirgan qurilish ishlari tarixi 2.2. Amir Temurning ulug’ zotlarga ehtiromi me’morchilik ishlari misolida III BOB. Temuriylar davrida binokorlik va shaharsozlik ishlari tarixi 3.1. Mirzo Ulug’bek davrida amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari 3.2. Samarqand — Yangi O‘zbekistonning turizm darvozasi” konsepsiyasining ahamiyati XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Magistrlik dissertatsiyasi kirish, uch bob, 6 ta paragraf, umumiy xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar r оʻ yxati hamda ilovalardan tarkib topgan. Magistrlik dissertatsiyasining birinchi bobi “ Ami r Temur dav ri da Samarqand me’morchiligi ning o‘ziga xos x ususiy at lari ” deb nomlangan b оʻ lib, bu bobda Samarqand tarixchilar va sayyohlar nigohida, Amir Temur va temuriylar davri meʼmorchiligining manbalarda aks etishi tahlili masalalariga yoritilgan. Markaziy Osiyoni arablar istilo qilganining dastlabki yillarida bu yerga tashrif buyurgan tarixchilar va sayyohlar Movarounnahr shaharlarining uch qismdan, yaʼni ark yoki ko‘handiz, shahriston yoki madina va savdo-hunarmandchilik qismi-rabotdan tashkil topganligiga eʼtiborni qaratishadi. Baʼzi holatlarda shahriston ikkiga – ichki shahar va tashqi shaharga bo‘lingan. Arklar ilk o‘rta asrlarda shahristondan tashqarida joylashgan bo‘lsa (Buxoro, Panjikent), keyinchalik ko‘p holatlarda ular o‘zaro birikib, arklar hatto shahriston hududiga kirib ketgan. Bunga misol tariqasida o‘rta asrlardagi Buxoro va Samarqandni ko‘rsatib o‘tish mumkin. XIII asrga kelib, Samarqandni mo‘g‘ullar istilo etgan chog‘ida uning arki hozirgi Afrosiyob deb ataladigan ichki shahriston qalʼasi mudofaa devorlari ichida bo‘lgan. Bu ichki shahar to‘rt qator, yarim halqasimon mudofaa devorlaridan tashkil topgan. Har bir halqa sirtida chuqur mudofaa handaqlari bo‘lgan. Afrosiyobning janubida esa hozirgi Siyob bozoridan boshlab Ruhobod mavzeigacha, shaharning janubiy darvozasidan tashqarisidagi savdo-hunarmandchilik hududi-raboti mavjud bo‘lgan. Rabotning o‘zi ham ikki qismdan – ichki va tashqi rabotlardan tashkil topgan va ichki rabot tashqi shahar deb atalgan.

O'xshashlar

Amir Temur davrida Samarqand
Amir Temur va temuriylar davrida buyuk ipak yo‘li
Amir Temur va Temuriylar davrida ilim fan va madaniyat
Amir Temur va temuriylar davri
Amir Temur va Temuriylar davri olimlari