logo

Amudaryo va Surxondaryo vohasi shaharlari

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1539.7900390625 KB
Amudary o v a Surxondary o 
v ohasi shaharlari SHA ROF RA SHIDOV N OMIDAGI SAMARQAN D DAVLAT 
UN IV ERSITETI 
TA RIX  FAKULTETI Reja:

1. Termiz V-VII asrlarda. Shahar 
joylashgan o'rni va tuzilishi

2.Somoniylar davrida Termiz,asosiy 
qurilishlar.Arab 
mualliflarima'lumotlari.

3.Temuriylar davri tarixiy manbalarida 
Termiz shahri qurilish tarixi.  Milodiy  VI - VIII asrlarda o'rta Osiyoda bir 
nechta shahar bo'lganligini aniq aytish 
mushkul.Bu davr mualliflari asarlarida 
O'rta Osiyo ko plab shaharlarga ega o'lka ʻ
deb eslanadi. 1950 yilda chiqqan V.A 
Lavrov monografiyasida arxeologik 
ma lumotlarga qaraganda 	
ʼ VI  - VIII  asrlarda 
 O rta Osiyoda 20ga yaqin yirik shaharlar 
ʻ
mavjudligi aytib o'tiladi .  Surxondaryo – O‘zbekistonning eng janubiy mintaqasi, yarim asrdan ko‘proq vaqt 
davomida dunyoning ko‘plab arxeologlari va sayyohlarini o‘ziga jalb qilib 
kelmoqda. Va bu tasodif emas. Yaqinda o‘zining 2700 yilligini nishonlagan 
ko‘hna Termiz shahri qadimiy tarixiy obidalar, jumladan, Fayoztepa, Kampirtepa, 
Dalvarzintepa, Qoratepa va Ayritom shaharlari bilan o‘ralgan.majmualari1968- 
yilda qadimgi Termiz hududida Budda haykali topildi va o‘sha vaqtdan buyon bu 
yer ko‘plab arxeologlar tomonidan o‘rganiladigan asosiy obyektga aylanib, 
buning natijasida keyinchalik qadimgi buddaviylik ibodatxonalari majmualari 
kashf etildi, shu jumladan Fayoztepa (mil. av. 1-asr – milodiy 3-asr), Kampirtepa, 
Qoratepa. Qadimgi musiqachilarning tasviri tushirilgan mashhur Ayritom frizining 
kashf etilishi ushbu mintaqa bir vaqtlar buddaviylik targ‘ib qilinganligining dalili 
bo‘lib xizmat qildi va ellinistik madaniyat unsurlari aniqlandi. Hozirda frizning 
terrakota-barelyeflari Sankt-Peterburgdagi Davlat Ermitajida saqlanmoqda.  Fayoztepa buddaviylik 
ibodatxona majmuasi 
o‘zbek olimi, mahalliy 
o‘lkashunoslik muzeyi 
direktori R.F.Fayozov 
sharafiga nomlangan. U 
ushbu obyektni o‘rganish 
tashabbuskori va hatto bu 
ibodatxonani kashf 
etganlardan biridir .  Kushon imperiyasi davridagi (eramizning I-IV 
asrlari) yodgorliklar orasida Termizdan 60 km 
uzoqlikda, Surxondaryo viloyatining Sho‘rchi 
tumanida joylashgan qadimgi Dalvarzintepa 
shaharchasi alohida o‘rin egallaydi.Ushbu 
obyektni batafsil o‘rganish 1967 yilda 
tarixchilar Galina Pugachenkova va M.E. 
Masson tomonidan boshlangan .Yaqinda 
Toshkentda mashhur Dalvarzin xazinasi 
to‘plamiga taalluqli buyumlar ko‘rgazmasi 
bo‘lib o‘tdi.  Ushbu joyda olib 
borilgan qazish ishlari 
davomida turli xil fil 
suyaklaridan yasalgan 
osori-atiqalar, alohida 
ahamiyat kasb etadigan 
dunyodagi eng qadimgi 
shaxmat donalari (mil. 
avv. 1-2 asr), qadimgi 
Yunon-Baqtriya davriga 
oid qimmatbaho toshlar, 
tangalar, mayda sopol 
buyumlar topilgan .  Amudaryo sohilida Termizdan 30 km uzoqlikda 
qadimiy Kampirtepa shahrining xarobalari 
joylashgan. 2018-yilda arxeolog olimlar Iskandar 
Zulqarnaynning qarorgohi bo‘lmish Oksdagi 
(Amudaryoning qadimgi nomi) Iskandariya qadimgi 
shahri aynan shu yerda joylashganligini isbotladilar. 
Buyuk sarkardaning kelishi davriga oid yangi 
ob’yektlar va madaniy qatlamlarning kashf etilgani 
bunga dalil bo‘lgan.Antik davridagi shahar-
bandargohning hududida olimlar ob’ektlarni saqlab 
qolish uchun noyob ishlarini olib borishdi. Hozirda 
Kampirtepa qal’asi  YUNESKO ning butunjahon 
madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan.   Termizdan 18 kilometr sharqda qadimiy Ayritom 
qal asi joylashgan. Buddaviylik dinining eramizning ʼ
boshlarida O‘rta Osiyoga kirib kelishi bilan bu 
yerda buddaviylik diniy yodgorliklarning qurilishi 
boshlanadi. Aslida, buddaviy din yodgorliklari 
Yunon-Baqtriya binolari xarobalarida barpo 
etilgan.Kushon podsholigi davrida bu yerda 
Amudaryo sohilidagi qariyb 3 km uzunlikdagi katta 
buddaviylik ibodatxonasi va monastir markazi 
qurilgan. III asrning ikkinchi yarmida Ayritom 
parchalanib ketadi va qayta tiklanmaydi.Akademik 
M.E. Masson rahbarligida 1932 yilda 
Amudaryoning tubidan odamlar tasviri tushirilgan 
parchalar   topilgan.  Eski Termizdan 3 kilometr g‘arbda qadimiy qal a ʼ
joylashgan. Arxeologlar qal a qurilishining 	
ʼ
taxminiy sanasini belgilab berishgan: 9-10 
asrlar, ammo XIV asrga qadar qasr bir necha 
bor qayta qurilgan. XX asr boshlarida 
boshlangan qazishmalar va tadqiqotlar 
davomida bu yerda ko‘plab osori-atiqalar 
topildi: uy anjomlari parchalari, tangalar, gipsli 
haykallar va boshqalar. Qirq-qiz qal asi bilan 	
ʼ
qadimgi afsona bog‘liq. Bir vaqtlar bu qal ada 	
ʼ
jasur malika Guloyim 40 nafar dovyurak 
jangovar hur qizlardan iborat kanizaklari bilan 
birga yashagan.  Amudaryo va Surxondaryo vohalarida olib 
borilgan tadqiqotlar natijasida antik davrga 
oid bo lgan ko'plab arxeologik topilmalar ʻ
qolga kiritilgan.Topilgan buyumlar antik 
davrda ham  Amudaryo va Surxondaryo 
vohalari odamlar mavjud bo lganini 	
ʻ
ko rsatadi. Manbalarda XII -XIII asrlarda 	
ʻ
Termiz shahri o'rta Osiyoning eng yirik 
shahri ekanligini ko'rish mumkin.  E’ TIBORIN GIZ 
UCHUN  RAHMAT!
208-guruh talabasi:
Sobirov  N odirbek

Amudary o v a Surxondary o v ohasi shaharlari SHA ROF RA SHIDOV N OMIDAGI SAMARQAN D DAVLAT UN IV ERSITETI TA RIX FAKULTETI

Reja:  1. Termiz V-VII asrlarda. Shahar joylashgan o'rni va tuzilishi  2.Somoniylar davrida Termiz,asosiy qurilishlar.Arab mualliflarima'lumotlari.  3.Temuriylar davri tarixiy manbalarida Termiz shahri qurilish tarixi.

Milodiy VI - VIII asrlarda o'rta Osiyoda bir nechta shahar bo'lganligini aniq aytish mushkul.Bu davr mualliflari asarlarida O'rta Osiyo ko plab shaharlarga ega o'lka ʻ deb eslanadi. 1950 yilda chiqqan V.A Lavrov monografiyasida arxeologik ma lumotlarga qaraganda ʼ VI - VIII asrlarda O rta Osiyoda 20ga yaqin yirik shaharlar ʻ mavjudligi aytib o'tiladi .

Surxondaryo – O‘zbekistonning eng janubiy mintaqasi, yarim asrdan ko‘proq vaqt davomida dunyoning ko‘plab arxeologlari va sayyohlarini o‘ziga jalb qilib kelmoqda. Va bu tasodif emas. Yaqinda o‘zining 2700 yilligini nishonlagan ko‘hna Termiz shahri qadimiy tarixiy obidalar, jumladan, Fayoztepa, Kampirtepa, Dalvarzintepa, Qoratepa va Ayritom shaharlari bilan o‘ralgan.majmualari1968- yilda qadimgi Termiz hududida Budda haykali topildi va o‘sha vaqtdan buyon bu yer ko‘plab arxeologlar tomonidan o‘rganiladigan asosiy obyektga aylanib, buning natijasida keyinchalik qadimgi buddaviylik ibodatxonalari majmualari kashf etildi, shu jumladan Fayoztepa (mil. av. 1-asr – milodiy 3-asr), Kampirtepa, Qoratepa. Qadimgi musiqachilarning tasviri tushirilgan mashhur Ayritom frizining kashf etilishi ushbu mintaqa bir vaqtlar buddaviylik targ‘ib qilinganligining dalili bo‘lib xizmat qildi va ellinistik madaniyat unsurlari aniqlandi. Hozirda frizning terrakota-barelyeflari Sankt-Peterburgdagi Davlat Ermitajida saqlanmoqda.

Fayoztepa buddaviylik ibodatxona majmuasi o‘zbek olimi, mahalliy o‘lkashunoslik muzeyi direktori R.F.Fayozov sharafiga nomlangan. U ushbu obyektni o‘rganish tashabbuskori va hatto bu ibodatxonani kashf etganlardan biridir .