logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. ATMOSFERA YIG'INLARINING DARYO HAVZASI BO'YICHA TAQSIMLANISHI

ATMOSFERA YIG'INLARINING DARYO HAVZASI BO'YICHA TAQSIMLANISHI

Yuklangan vaqt:

15.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4940.2509765625 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: ATMOSFERA YIG'INLARINING DARYO HAVZASI BO'YICHA TAQSIMLANISHI REJA  1. Atmosferaga ekologik omillarni ta’siri.  2 . Atmosfera ifloslanishi va uning oqibatlari.  3. Tuproqning ifloslanishi  4. Atmosfera havosining ifloslanishi kishi organizmga ta’siri .  5. Atmosferani muhofaza qilish .  6. Atmosfera havosini sun’iy ifloslanishdan tozalash yo’llari Atmosferaga ekologik omillarni ta’siri.  Atmosfera havosiga Yerni ichki va tashqi kuchlarni harakati bilan bog’liq turli tabiiy va sun’iy omillar doimo ta’sir ko’rsatadi va bu ta’sirlar natijasida havoda turli o’zgarishlar va shu jumladan salbiy o’zgarishlar yuz bermoqda.  Atmosfera havosiga ekologik omillarni ta’sirida uni ifloslanishi, zaharlanishi, bulg’alanishi, haroratini o’zgarishi, CO2 gazini muvozanatini buzilishi, azon qatlamini siyraklashishi va unda teshiklar paydo bo’lishi, «smog» hodisasini yuz berishi, shovqin- suronni ta’siri yuz beradi.  Bunday ta’sirlar natijasida havoni tarkibini o’zgarishi va nafas olish uchun xavfli holatni yuzga kelishi, kislotali va ishqorli yomg’irlarni yog’ishi, quyosh radiatsiyasini pasayishi, yoz haroratini ko’tarilishi va boshqa hodisalar bo’ladi. Bu o’zgarishlar biosferada salbiy jarayonlarni keltirib chiqaradi, o’simliklarga, hayvonlarga va insonlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi.  Atmosferaning sun'iy ifloslanishda avtomobil transporti birinchi o’rinni (40%) energetika sanoati (20%) ikkinchi o’rinni, korxona va tashkilot ishlab chiqarishi, maishiy – kommunal xo’jaligi va boshqalar zimmasiga esa atmosferani sun'iy ifloslanishining 26% to’g’ri keladi. • Atmosfera havosi T abiiy va S un'iy ifloslanishlari mumkin .  Tabiiy ifloslanish.  Atmosferada muhlum miqdorda changlar uchraydi. CHanglarning uch turi ajratiladi: M ineral, O rganik, K osmik.  Mineral changlar - tog’ jinslarining yemirilishi, vulqonlar otilishi, o’rmon yong’inlari, dengizlar yuzasidan suvlarning bug’lanishi kabilar tufayli kelib chiqadi.  Organik changlar - havo qatlamidagi aeroplanktonlar shuningdek, o’simlik va hayvonlarning qoldiqlar va parchalanish mahsulotlaridir.  Kosmik changlar - metioritlarning atmosfera qatlamidan o’tayotganda yongan qoldiqlari hisoblanadi.  S un'iy ifloslanish.  Atmosfera havosini asosan ifloslantiruvchi manbalar bugungi kunda tobora rivojlanib borayotgan insonning sanoat ishlab chiqarishidagi va avtotrasportlarning rivojlanishidir.  Havoga ko’p miqdorda karbon kislota, uglevodorodlarning oksidlari, sulfid angidrid va boshqa moddalar chiqarilib, ular tabiiy muhitga va odamlarga juda katta zarar yetkazmoqda.  Atmosfera havosini ifloslanishi muammosi barcha insoniyatni tashvishlantirmoqda. • O’zbekistonda tamosferaga chiqariladigan nisbiy ifloslantiruvchi moddalarning miqdori keyingi yillarda ikki martaga qisqardi, yahni jon boshiga 90 kg ni tashkil etdi. • Ifloslantiruvchi moddalarning umumiy miqdloriga nisbatan 51,9%-SO2, 16%-NO2, 17,9%-SNlar, 8,8%-SO2, 6,1%-qattiq moddalar va 0,2% boshqa maxsus zararli moddalarga to’g’ri keladi. • Ko’pgina shaharlarda ifloslanishning sanitar- gigienik normadan ortiqligi kuzatilmoqda. • Masalan, Olmaliq, Navoiy, Samarqand, Toshkent, Angren, Marg’ilon, CHirchiq, Toshkent va boshqa shaharlar shular jumlasidan bo’lib, eng ifloslangan shahar Navoiy shahri bo’lib hisoblanadi. H avoning ifloslanishi KISHI ORGANIZMIGA salbiy ta’sir etib, ular salomatligini yomonlashishiga sabab bo’lmoqda. Ayniqsa, oltingugurt oksidi, uglerod oksidi, uglerod sulfid, vodo-rod sulfid, ftor birikmalari, azot oksidlari, har xil sanoat chiqindilari, radioaktiv moddalar va qishloq xo’jalik ‘esti- tsidlari kishi organizmida har xil kasalliklarni vujudga keltiradi. Oltingugurt oksidi havoda ko’p to’planib qolsa kishilardan bronxit, gastrit va o’pka kasalliklarini vujudga keltiradi. Uglerod oksidining havoda ortib ketishi tufayli kishi organizmida gemoglobin susayadi, yurak, qon-tomir tizimlarida buzi-lishlar sodir bo’ladi, ateroskleroz kasalligi rivojlanadi, bosh aylanadi, og’riydi, yurak tez urib, uyqu buziladi, kishi tajang bo’lib qoladi. Vodorod sulfid gazining haddan tashqari ko’payib ketishi natijasida odamning boshi og’riydi, qayt qiladi, darmonsizlanadi va hatto hid bilish qobiliyati zaiflashadi. • At mosferani ifl oslanishi t ufay li quy osh radiat siy asi k amay adi, t o’g’ri radiat siy a 15% , ulg’t ra binafsha nurlari 30% ga k amay adi . • N at ijada bahzi zararli bak t eriy alarning k o’pay i shi uchun sharoit v ujudga k eladi, har xi l k asall ik l ar k o’pay adi. • Buning ust i ga sanoat lashgan mark azlarda v a shaharlar ust ida hav o qishl oqqa ni sbat an 5-10 mart a k o’p i fl oslani shi t ufay li o’rt acha harorat qishloqlarga ni sbat an 20S ga oshadi, t uman 2- 5 mart aga k o’pay adi. • Yoz p ay t larida k at t a shaharlarda hav o o’t a issiq bo’lib, asfalt y o’l lar, g’isht li v a y ig’ma t emir-bet onli uy lar qi zib k et adi, k o’plab mashinalar qat nab zaharli gaz, t ut unl ar chiqaradi, bularni ng hammasi k ishi organizmni zaifl asht irib, nafas olishni qiy i nl asht iradi. N at ij ada issiq hav odan k ishilar halok bo’li shlari ham mumk in. • Bazan shaharlarda shamol esmasligi, ifl os hav oning bir necha k un t urib qolishi t ufay li « SMOG» , y a’ni zararli har x il chang v a gazlardan iborat bo’lgan t uman v ujudga k eladi. • N at ijada organizmni zaif bo’lgan k ishilar, bol alar, qariy alar, bemorlar bu t umanli ifl os hav oga bardosh beraolmay halok bo’ladi lar. • Atmosfera ifl oslanishi O’SIMLIKLARNING va qishloq x o’jalik ekinlarini normal o’sishiga ham salbiy t a’sir et adi. • Sa ’ noat markazlaridan ko’t arilgan har x il zahar li chang va gazlar yana qayt ib qishloq x o’jalik ekinlariga t ushadi, ular modda almashinishini buzadi, nat ijada ekinlar, o’simliklar kasallanib kam hosil beradi yoki quriy boshlaydi. • O’zbek olimlar ining kuzatishlar icha kar t erlar da o’tkazilgan p or t lat ishlar dan vujudga kelgan chang va gazlar at rofdagi o’simliklarning o’sishini 2 yil mobaynida susayt iradi. • S h uningdek, kon ag’darmalaridan shamol yordamida tar qaladigan va yuk ort ish- tushirish, t ransport ir ovka qilish vaqt ida ko’t ariladigan chang-lar ham o’simliklar ga halokat li t a’sir et adi.  Atmosferani ifloslanishi HAYVONLARGA ham salbiy ta ’ sir etadi. hayvonlar atmosferadagi havodan nafas olganda hamda o’simliklar bilan ovqatlanganda uning organizmi zaharli chang (ftor, ko’rg’oshin, surma va boshqa) va har xil gazlar bilan zaharlanadi. H ozir hayvonlar orasida «sanoat flyufoz» kasali keng tarqalib, o’simlik suv va yem-xashak to’planib qolgan ftor moddasi tufayli vujudga kelgan.  A Q SHning atrof-muhitni muhofaza qilish agentligining ma ’ lumotiga ko’ra, havo ifloslanishi tufayli kishilarni o’lishdan va kasal bo’lishidan yiliga 6 mlrd. dollar, korroziya, materiallarning yemirilishi, o’simlik va qishloq xo’jaligi ekinlari zaharlanishidan 4.9 mlrd. dollar, umuman atmosfera ifloslanishdan esa yiliga 16 mlrd. dollar zarar ko’radi.  Atmosferaning antrogen ifloslanish tufayli iqlimning global o ’zgarishidan tashqari uning elementlarining (harorat, yong’in, tuman va boshqalar) holatida ham salbiy o ’zgarishlar sodir bo’lmoqda.  B. Kitanovich mahlumotiga ko’ra, atmosferaning antro’ogen ifloslanishi natijasida A Q SHning markaziy qismidagi shaharlarda iqlim elementlaridan farqi bo’ladi.  Masalan, shaharlarda atrofdagiga nisbatan kondensatsiya yadrolari va zarrachalari 10 barobar, gaz aralashmalari 5-25 barobar, bulutlik miqdori 5-10%, kishda tumanlar 100%, yozda 30%, yog’in miqdori 5-10%, yog’in yoki kunlar soni 10% ko’p, yillik o’rtacha 0.5-1.00S dan yuqori, yalpi quyosh radiatsiyasi 15-20%, yozda ultrabinafsha nurlar 5%, qishda esa 30%, quyoshli kunlar bo’ladi. Bu ko’rsatkichlar dunyodagi boshqa shaharlar uchun ham xarakaterlidir. TUPROQN IN G IFLOSLAN ISHI ► Tuproqning ifloslanishi, qishloq xo’jaligi ekinlariga mehyoridan ortiq ► mineral o’g’itlar berilishi hamda pestitsidlardan noto’g’ri foydalanish tufayli kelib chiqadi. Pestitsidlar barqaror moddalar hisoblanib, tuproqda ko’proq to’planadi va tuproq organizmlarini nobud bo’lishiga olib keladi. ► Bundan tashqari tuproq yoqilg’i-surkov moylarini saqlash va tashishda, neft qazish va qidiruv ishlari, maishiy xo’jalik chiqindilari, sanoat chiqindilari bilan ham ifloslanadi va uning xususiyatini o’zgartiradi. Natijada tuproqdagi o’simlik va hayvonlar nobud bo’ladi. ► Tuproqni iflosliklardan muhofaza qilish inson salomatligini tahminlashda muhim omil hisoblanadi. ► Tuproqning ifloslanishi tufayli, tuproqda ko’pgina kasallik tarqatuvchi mikroorganizmlar ancha uzoq yashab, tirik organizmlar uchun xavf solib turadi, chunki ular inson organizmiga tuproq orqali tushishi mumkin. ► O’zbekiston respublikasida “Er haqida kodeks” 1998 yil joriy etildi. Bundan tashqari Yerdan to’g’ri foydalanish, uni muhofaza qilish va Yer yagona davlat mulki ekanligi qayd etilgan, bir qancha qarorlar qabul qilingan. Atmosfera havosining ifloslanishi kishi organizmga ta’siri Bir kishi sutkada o’rtacha 25 kg havo bilan nafas oladi. Natijada havo tarkibidagi zararli chang, qurum va zaharli gazlar kishi organizmda to’planaveradi. Atmosferaning (changlar, qurumlar, tutunlar va boshqa qat-tiq zarrachalar hamda zaharli gazlar bilan) ifloslanishi sayyo-ramiz suv resurslariga ham salbiy ta’sir etadi. Tabiatda suv aylanmasi (bug’-yog’in-suv) doimiy bo’lib, daryolar, ko’llar, yer osti suvlarni to’yintirib turadi. SHundan ko’rinib turibdiki, atmos-fera qancha chang bo’lsa, ularning bir qismi yog’inlar bilan yer os-ti suvlariga kelib qo’shilib, ularni ifloslaydi. o’rta Osiyoda atmosferaning ifloslanishi natijasida ularning bir qismi yog’inlar orqali daryo suvlariga qo’shilib minerallashishining or-tishiga, qattiqlik darajasining normadan 1,5-2 marta ko’payi-shiga mahlum darajada sababchi bo’lmoqda. Atmosferaning ifloslanishi deganda, insonning xo’jalik faoliyati tufayli atmosferaga chiqarilayotgan har xil zaharli gazlar va radioaktiv moddalar, chang, qurum, va dudlar tushiniladi. Maxsus tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, shahar ustidagi havodan 1sm3 olib analiz qilin-ganda, unda 100 ming dona chang zarrachalari borligi aniqlandi. Dengiz ustidagi 1sm3 havodan esa 100 dona chang zarralari to’il-gan, xulosa. SHundan ko’rinib turibdiki, havoning ifloslanishi sanoatlashgan rayonlar va shaharlar ustida kuchli, aksincha qish-loqlarda va okean ustidan nisbatan kam. • Atmosfera tarkibi tirik odamning xo’jalik faoliyati tahsirida vujudga kelgan har xil qattiq zarrachalar bilan ham ifloslanib bormoqda. • SHu sababli hozir tarkibida chang zarrachalari bo’lmagan havoni to’ish qiyin. Maxsus tekshirishlar shuni ko’rsatadiki, shahar ustidagi havodan 1sm3 olib analiz qilinganda, unda 100 ming dona chang zarrachalari borligi aniqlandi. • Dengiz ustidagi 1sm 3 havodan esa 100 dona chang zarralari to p ilgan, xulosa. SHundan ko’rinib turibdiki, havoning ifloslanishi sanoatlashgan rayonlar va shaharlar ustida kuchli, aksincha qishloqlarda va okean ustidan nisbatan kam. • Toza havo deganda, kishi va boshqa organizm hayotiga, uning yashash sharoitiga salbiy ta’sir etuvchi zaharli gaz va chang miqdorining oshib ketmagan holati tushiniladi. • SHu sababli gigienistlar toza havo deb har xil zararli moddalar kontsentratsiyasi mavjud bo’lgan, lekin inson salomatligiga, uning ish qobiliy a tiga, o’simlik va hayvonlarning normal yashashiga ‘utur yetkazmaydigan darajada bo’lgan havo kontsentratsiyasi tushiniladi. • Zaharli moddalarni kishi salomatligi uchun oxirigi zararsiz bo’lgan kontsentratsiya chegarasi har bir davlatda turlichadir. Jumladan: Oltingugurt gazi YqBK asi FRGda har 1m 3 havoda – 0,75mg; A Q SH – 4,4mg va hakozo. Atmosferani muhofaza qilish Atmosfera havosi tabiatning eng muhim elementlaridan biri bo’lib, tirik organizmning yashashi uchun juda ham zarurdir. Atmosfera yerning himoya qatlami, tirik organizmlarni, shu jumladan insonni turli ulg’trabinafsha nurlardan, samodan tu-shadigan metioridlarning zarrachalaridan, chang t o ’zonlardan saqlaydi. Atmosfera p lanetamizning issiqlik rejimini tartibga soluvchi regulyatorlik vazifasini bajaradi. Atmosfera suv bug’larini to’planishida, bulutlar hosil bo’lishida, yo n g’inlarni yog’ishida, ya’ni suvning aylanma harakatida muhim ahamiyatga ega. Tuproqni unumdorligini shakllanishida havoni tsirkulyatsiyasi muhim rol o’ynaydi. Atmosfera havosini muhofaza qilish O’zbekiston Respublikasining 1996 yili 23 sentabrda qabul qilingan «Atmosfera havosini muhofaza qilish» to’g’risidagi qonuni asosida amalga oshiriladi.  E’ TI BORI N GIZ UCHUN RA X MAT

MAVZU: ATMOSFERA YIG'INLARINING DARYO HAVZASI BO'YICHA TAQSIMLANISHI REJA  1. Atmosferaga ekologik omillarni ta’siri.  2 . Atmosfera ifloslanishi va uning oqibatlari.  3. Tuproqning ifloslanishi  4. Atmosfera havosining ifloslanishi kishi organizmga ta’siri .  5. Atmosferani muhofaza qilish .  6. Atmosfera havosini sun’iy ifloslanishdan tozalash yo’llari

Atmosferaga ekologik omillarni ta’siri.  Atmosfera havosiga Yerni ichki va tashqi kuchlarni harakati bilan bog’liq turli tabiiy va sun’iy omillar doimo ta’sir ko’rsatadi va bu ta’sirlar natijasida havoda turli o’zgarishlar va shu jumladan salbiy o’zgarishlar yuz bermoqda.  Atmosfera havosiga ekologik omillarni ta’sirida uni ifloslanishi, zaharlanishi, bulg’alanishi, haroratini o’zgarishi, CO2 gazini muvozanatini buzilishi, azon qatlamini siyraklashishi va unda teshiklar paydo bo’lishi, «smog» hodisasini yuz berishi, shovqin- suronni ta’siri yuz beradi.  Bunday ta’sirlar natijasida havoni tarkibini o’zgarishi va nafas olish uchun xavfli holatni yuzga kelishi, kislotali va ishqorli yomg’irlarni yog’ishi, quyosh radiatsiyasini pasayishi, yoz haroratini ko’tarilishi va boshqa hodisalar bo’ladi. Bu o’zgarishlar biosferada salbiy jarayonlarni keltirib chiqaradi, o’simliklarga, hayvonlarga va insonlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi.  Atmosferaning sun'iy ifloslanishda avtomobil transporti birinchi o’rinni (40%) energetika sanoati (20%) ikkinchi o’rinni, korxona va tashkilot ishlab chiqarishi, maishiy – kommunal xo’jaligi va boshqalar zimmasiga esa atmosferani sun'iy ifloslanishining 26% to’g’ri keladi.

• Atmosfera havosi T abiiy va S un'iy ifloslanishlari mumkin .

 Tabiiy ifloslanish.  Atmosferada muhlum miqdorda changlar uchraydi. CHanglarning uch turi ajratiladi: M ineral, O rganik, K osmik.  Mineral changlar - tog’ jinslarining yemirilishi, vulqonlar otilishi, o’rmon yong’inlari, dengizlar yuzasidan suvlarning bug’lanishi kabilar tufayli kelib chiqadi.  Organik changlar - havo qatlamidagi aeroplanktonlar shuningdek, o’simlik va hayvonlarning qoldiqlar va parchalanish mahsulotlaridir.  Kosmik changlar - metioritlarning atmosfera qatlamidan o’tayotganda yongan qoldiqlari hisoblanadi.

O'xshashlar

DARYO TRANSPORTI
KARIB HAVZASI OROL MAMLAKATLARI
Jahondagi eng ifloslangan daryo va daryo havzalari tahlili
Litsenziyalash bo'yicha ma'muriy ish yuritish
Ikki daryo oralig’ining qadimgi sivilizatsiyasi