logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. atrof muhit mutagen omillar va ularning tasnifi

atrof muhit mutagen omillar va ularning tasnifi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

651.125 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: ATROF MUHI T MUTAGEN OMILLA R VA ULA RN IN G TASNI FI BA J A RDI : 220-GURUH TA LA BA SI A BDI N A ZA ROVA DI LN OZA Reja: • Kirish • Asosiy qism 1. Mutatsion jarayonlar haqida. 2. Mutagen omillar va ularning yuzga kelishi . 3. Atrof muhitning mutagen omillari . 4. Tabiiy va suniy mutatsion jarayonlar. 5. Kimyoviy mutagenez. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish • Mutagenlar mavzusiga o'tishdan oldin mutatsiya nima ekanligini tushuntirish kerak. Genetika bo'yicha mutatsiya genetik material: DNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligining doimiy va irsiy o'zgarishi.Organizmni rivojlantirish va boshqarish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlar uning xromosomalarida jismonan joylashgan genlarida mavjud. Xromosomalar bitta uzun DNK molekulasidan iborat.Mutatsiyalar odatda gen funktsiyasiga ta'sir qiladi va u o'z funktsiyasini yo'qotishi yoki o'zgartirishi mumkin.DNK ketma-ketligining o'zgarishi oqsillarning barcha nusxalariga ta'sir qilganligi sababli, ba'zi mutatsiyalar hujayra yoki umuman organizm uchun o'ta zaharli bo'lishi mumkin.Mutatsiyalar organizmlarda har xil miqyosda sodir bo'lishi mumkin • mutagenlar (mutatsiya va ... genez) — fizik va kimyoviy omillarning tirik organizmlarga ta sir ʼ etib, ularda mutatsiyalar paydo qiladigan omillar. Fizik M. ichida ionlovchi nurlar muhim o rin tutadi. Ular, o z navbatida, elektromagnitli ʻ ʻ (to lqinli) va korpuskulyar omillarga bo linadi. ʻ ʻ Birinchi guruhga rentgen, gamma va kosmik nurlar kiradi. Ikkinchi guruhga beta zarrachalar (elektron va pozitronlar), protonlar, neytronlar, alfa zarrachalar, yuqori va past harorat kiradi. Ionlovchi nurlarning barchaturlari mutagenlik xossalariga ega, ammo sun iy ʼ mutatsiyalarni olishda , asosan, rentgen va gamma nurlari qo llanadi. ʻ Kimyoviy mutagenlarga ko pchilik alkillovchi birikmalar (di-metilsulfat, dietilsulfat, ʻ etilenimin, N nitrozoalkilmochevina, nitrozometilmochevina, nitrozoetilmochevina, etilmetan sulfonat, di-etilnitrozomochevina va boshqalar), nuklein kislotalar azotli asoslarining analoglari, alkaloidlar va boshqa kiradi. M. orasida kanserogen va teratogen xossalarga ega bo lganlari ham uchraydi. Shu sababli ko pchilik ʻ ʻ mamlakatlarda barcha yangi kimyoviy birikmalarning mutagenlik xususiyatini tekshirish uchun maxsus institut va lab. tashkil etilganMutagenlar deb ham ataladigan , ular DNK zanjirining bir qismi bo'lgan asoslarda o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan boshqa tabiatdagi molekulalardir. Shu tarzda, ushbu vositalarning mavjudligi genetik materialdagi mutatsiya tezligini kuchaytiradi. Ular fizik, kimyoviy va biologik mutagenlarga bo'linadi. • Mutagenez biologik mavjudotlarda hamma joyda uchraydigan hodisa bo'lib, salbiy o'zgarishlarga aylanib ketishi shart emas. Darhaqiqat, bu evolyutsion o'zgarishni ta'minlaydigan o'zgarish manbai. • Mutatsiyalar o'z-o'zidan paydo bo'lishi yoki qo'zg'atilishi mumkin. Azotli asoslarning ichki kimyoviy beqarorligi mutatsiyalarga olib kelishi mumkin, ammo juda past chastotada.O'z-o'zidan paydo bo'lgan mutatsion mutatsiyalarning umumiy sababi sitosinning uranga DNK qo'sh spiralidagi deaminatsiyasidir. Ushbu ipning replikatsiya jarayoni mutant qizga olib keladi , bu erda asl GC juftligi AT juftligi bilan almashtirilgan.DNKning replikatsiyasi ajablanarli darajada aniqlik bilan sodir bo'lgan hodisa bo'lsa-da, bu to'liq mukammal emas. DNK replikatsiyasidagi xatolar ham o'z-o'zidan paydo bo'ladigan mutatsiyalarga olib keladi. • Kimyoda izomer atamasi bir xil molekulyar formulaga ega bo'lgan molekulalarning turli xil kimyoviy tuzilishlarga ega bo'lish xususiyatlarini tavsiflash uchun ishlatiladi. Tautomerlar bu izomerlar bo'lib, ular faqat o'z tengdoshlaridan funktsional guruh holati bilan ajralib turadi va ikkala shakl o'rtasida kimyoviy muvozanat mavjud.Totomerizmning bir turi keto-enol bo'lib, u erda vodorodning migratsiyasi sodir bo'ladi va har ikkala shaklda o'zgarib turadi. Imino o'rtasida amino shaklga o'tishda ham o'zgarishlar mavjud. • Kimyoviy tarkibi tufayli DNK asoslari ushbu hodisani boshdan kechirmoqda.Masalan, adenin odatda aminokislotalar va juftlar - odatda timin bilan topiladi. Ammo u imino izomerida bo'lganida (juda kam) u noto'g'ri asos bilan juftlashadi: sitozin.Bazalarga o'xshash molekulalarni birlashtirish, taglik juftligini buzishi mumkin. Masalan, 5-bromuratsilni qo'shilishi (timin o'rniga) sitozin kabi harakat qiladi va AT juftligini CG juftligi bilan almashtirishga olib keladi.Ba'zi mutagenlarning to'g'ridan-to'g'ri ta'siri DNK asoslariga bevosita ta'sir qilishi mumkin. Masalan, azot kislotasi adeninni oksidlovchi deaminatsiya reaktsiyasi orqali shu kabi molekulaga, ya'ni gipoksantinga aylantiradi • Ushbu yangi molekula sitozin bilan juftlashadi (va adenin odatdagidek timin bilan emas).O'zgarish sitozinda ham bo'lishi mumkin va uratsil deaminatsiya mahsuloti sifatida olinadi. DNKdagi yagona asos o'rnini bosishi peptidlar ketma-ketligining transkripsiyasi va tarjima jarayonlariga bevosita ta'sir qiladi.Stop-kodon erta paydo bo'lishi mumkin va tarjima bevaqt to'xtab, oqsilga ta'sir qiladi.Interkalator moddalar (akridin va boshqalar) va ultrabinafsha nurlanish kabi ba'zi mutagenlar nukleotid zanjirini o'zgartirish qobiliyatiga ega. • Yuqorida aytib o'tganimizdek, isituvchi moddalar tekis molekulalar bo'lib, ular qobiliyatiga ega aralashgan  (shuning uchun uning nomi) ipning tagliklari orasida, uni buzib ko'rsatmoqda.Replikatsiya paytida molekuladagi bu deformatsiya asoslarning yo'q qilinishiga (ya'ni yo'qolishiga)yoki kiritilishiga olib keladi. DNK asoslarini yo'qotganda yoki yangilari qo'shilsa, ochiq o'qish doirasiga ta'sir qiladi.Esingizda bo'lsin, genetik kod aminokislota uchun kod beradigan uchta nukleotidni o'qishni o'z ichiga oladi. Agar biz nukleotidlarni qo'shsak yoki olib tashlasak (3 ga teng bo'lmagan sonda) DNKning barcha ko'rsatkichlariga ta'sir qiladi va oqsil butunlay boshqacha bo'ladi • Ushbu turdagi mutatsiyalar deyiladi ramka   siljishi  yoki uch egizaklar tarkibidagi o'zgarishlar.Ultraviyole nurlanish mutagen moddadir va u oddiy quyosh nurlarining normal ionlashtirmaydigan qismidir. Ammo mutagen darajasi eng yuqori bo'lgan komponentni Yer atmosferasining ozon qatlami ushlaydi.DNK molekulasi nurlanishni yutadi va pirimidin dimerlarining hosil bo'lishi sodir bo'ladi. Ya'ni pirimidin asoslari kovalent bog'lanishlar orqali bog'langan.DNK zanjiridagi qo'shni timinlar birlashib, timin dimerlarini hosil qilishi mumkin. Ushbu tuzilmalar replikatsiya jarayoniga ham ta'sir qiladi.Ba'zi organizmlarda, masalan, bakteriyalarda, bu dimerlarni fotolyaz deb nomlangan tuzatuvchi ferment borligi tufayli tiklash mumkin. • Ushbu ferment dimerlarni ikkita alohida asosga aylantirish uchun ko'rinadigan yorug'likdan foydalanadi.Shu bilan birga, nukleotidlarni eksizyonni tiklash yorug'lik tufayli yuzaga keladigan xatolar bilan chegaralanmaydi. Ta'mirlash mexanizmi keng qamrovli bo'lib, turli xil omillar ta'sirida zararni qoplashi mumkin.Odamlar bizni quyoshga haddan tashqari ta'sir qilganda, hujayralarimiz haddan tashqari ultrabinafsha nurlanishini oladi. Natijada timin dimerlarining paydo bo'lishi va ular teri saratoniga sabab bo'lishi mumkin. • Tomas Morgan genetik axborot uzatish masala manfaatdor bo'lib birinchi, deb aytish noto'g'ri bo'lardi. meros xromosomalar rolini tushunishga harakat birinchi tadqiqotchilar XIX asrning 70-80- yillarida bir ish German Chistyakov , Beneden, Rabbimiz bilan ittifoq bo'lib hisoblanadi mumkin.xromosoma tuzilishi ko'rish imkoniyatiga ega bo'lish uchun hech qanday mikroskoplar qadar kuchli edi. Va muddatli "xromosoma" Keyin, ham, emas edi. Bu 1888 yilda nemis olimi Genrix Valdeyr tomonidan joriy etildi.Uning bir qator tajribalari natijasida nemis biologi Teodor Boveri u tana ning normal xromosomalarning uning turlari sonining uchun normal rivojlanishi uchun zarur bo'lgan va ularning ortiqcha yoki etishmasligi jiddiy nuqsonlarni olib keladi isbotladi. Vaqt, uning nazariyasi qoyilmaqom tasdiqlandi.

MAVZU: ATROF MUHI T MUTAGEN OMILLA R VA ULA RN IN G TASNI FI BA J A RDI : 220-GURUH TA LA BA SI A BDI N A ZA ROVA DI LN OZA

Reja: • Kirish • Asosiy qism 1. Mutatsion jarayonlar haqida. 2. Mutagen omillar va ularning yuzga kelishi . 3. Atrof muhitning mutagen omillari . 4. Tabiiy va suniy mutatsion jarayonlar. 5. Kimyoviy mutagenez. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish • Mutagenlar mavzusiga o'tishdan oldin mutatsiya nima ekanligini tushuntirish kerak. Genetika bo'yicha mutatsiya genetik material: DNK molekulasidagi nukleotidlar ketma-ketligining doimiy va irsiy o'zgarishi.Organizmni rivojlantirish va boshqarish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlar uning xromosomalarida jismonan joylashgan genlarida mavjud. Xromosomalar bitta uzun DNK molekulasidan iborat.Mutatsiyalar odatda gen funktsiyasiga ta'sir qiladi va u o'z funktsiyasini yo'qotishi yoki o'zgartirishi mumkin.DNK ketma-ketligining o'zgarishi oqsillarning barcha nusxalariga ta'sir qilganligi sababli, ba'zi mutatsiyalar hujayra yoki umuman organizm uchun o'ta zaharli bo'lishi mumkin.Mutatsiyalar organizmlarda har xil miqyosda sodir bo'lishi mumkin

• mutagenlar (mutatsiya va ... genez) — fizik va kimyoviy omillarning tirik organizmlarga ta sir ʼ etib, ularda mutatsiyalar paydo qiladigan omillar. Fizik M. ichida ionlovchi nurlar muhim o rin tutadi. Ular, o z navbatida, elektromagnitli ʻ ʻ (to lqinli) va korpuskulyar omillarga bo linadi. ʻ ʻ Birinchi guruhga rentgen, gamma va kosmik nurlar kiradi. Ikkinchi guruhga beta zarrachalar (elektron va pozitronlar), protonlar, neytronlar, alfa zarrachalar, yuqori va past harorat kiradi. Ionlovchi nurlarning barchaturlari mutagenlik xossalariga ega, ammo sun iy ʼ mutatsiyalarni olishda , asosan, rentgen va gamma nurlari qo llanadi. ʻ

Kimyoviy mutagenlarga ko pchilik alkillovchi birikmalar (di-metilsulfat, dietilsulfat, ʻ etilenimin, N nitrozoalkilmochevina, nitrozometilmochevina, nitrozoetilmochevina, etilmetan sulfonat, di-etilnitrozomochevina va boshqalar), nuklein kislotalar azotli asoslarining analoglari, alkaloidlar va boshqa kiradi. M. orasida kanserogen va teratogen xossalarga ega bo lganlari ham uchraydi. Shu sababli ko pchilik ʻ ʻ mamlakatlarda barcha yangi kimyoviy birikmalarning mutagenlik xususiyatini tekshirish uchun maxsus institut va lab. tashkil etilganMutagenlar deb ham ataladigan , ular DNK zanjirining bir qismi bo'lgan asoslarda o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan boshqa tabiatdagi molekulalardir. Shu tarzda, ushbu vositalarning mavjudligi genetik materialdagi mutatsiya tezligini kuchaytiradi. Ular fizik, kimyoviy va biologik mutagenlarga bo'linadi.

O'xshashlar

Muhit omillari va ularning tasnifi
Ekalogiya va atrof muhit muhofazasi
Ekologik omillar tasnifi
ATROF-MUHIT MONITORINGI VA GEOGRAFIK-EKOLOGIK EKSPERTIZA ASOSLARI
EKALOGIK OMILLAR VA ULARNING AHAMIYATI