logo

Avesto

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

409.958984375 KB
Avesto» – jahon madaniyatining, jumladan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir. Avesto (parfiyoncha: apastak – matn; 
ko pincha "Zend-Avesto", ya’ni "tafsir qilingan matn" deb ataladi) – Zardusht dinining Muqaddas kitoblari to plami.ʻ ʻ
Zardusht diniga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga topinish shu ta limotdan boshlangan. Bu kitob tarkibi, ifoda uslubi va 	
ʼ
timsollar tizimi bilan adabiy manbalarga yaqin turadi. «Avesto»da tilga olingan joy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan kelib chiqib, uning Amudaryo sohillarida 
yaratilgani aniqlangan. Shu asosda uning vatani Xorazmdir degan qarash mavjud.                                  
Avesto» – jahon	 madaniyatining,	 
jumladan, Markaziy	
 
Osiyo va Eron xalqlari	
 tarixining	 
qadimgi	
 noyob	 yodgorligidir.	 Avesto	 
(parfiyoncha:	
 apastak	 – matn;	 
ko pincha	
 "Zend-Avesto",	 ya’ni	 "tafsir	 	ʻ
qilingan	
 matn"	 deb	 ataladi)	 – Zardusht	 
dinining	
 Muqaddas	 kitoblari	 to plami.	ʻ

Zardusht	
 diniga amal	 qiluvchilarning	 
muqaddas	
 kitobi	 sifatida	 Yagona	 
Tangriga	
 topinish	 shu	 ta limotdan	 	ʼ
boshlangan.	
 Bu	 kitob	 tarkibi,	 ifoda	 
uslubi	
 va	 timsollar	 tizimi	 bilan	 adabiy	 
manbalarga	
 yaqin	 turadi.	 «Avesto»da	 
tilga	
 olingan	 joy	 nomlari	 
(Varaxsha, Vaxsh)dan	
 kelib	 chiqib,	 
uning Amudaryo sohillarida	
 yaratilgani	 
aniqlangan.	
 Shu	 asosda	 uning	 
vatani Xorazmdir degan	
 qarash	 
mavjud. 
Avesto»	
 oromiy	 va	 pahlaviy	 
yozuvlari	
 asosida	 yaratilgan	 
maxsus	
 alifboda	 dastlab	 to qqiz	 	ʻ
ho kiz	
 terisiga	 yozilgan.	 Ilk	 	ʻ
nusxalari	
 asosida sosoniylar (mil.	 
ol.	
 7-3	 asr)	 davrida	 21	 kitob	 holida	 
yig ilgan,	
 bizgacha	 ularning	 	ʻ
chorak	
 qismi	 yetib	 kelgan.	 
Tiklangan	
 matnga	 «Zand»	 nomi	 
bilan	
 sharhlar	 bitilgan.

«Avesto»	
 to rt	 qismdan	 iborat:	ʻ

Yasna	
 («Diniy	 marosimlar»),Yasht	 
(ma no	
 jihatdan	 Yasnaga	 	ʼ
yaqin),Visparad	
 («Barcha	 Ilohlar	 
haqidagi	
 kitob»),Vendidad	 
(«Yovuz	
 ruhlarga	 qarshi	 qonunlar	 
majmuasi »).                 
Yasna tarkibiga	 kirgan	 madhlar	 
«Gatlar»	
 (ayrim	 manbalarda	 
«gohlar»)	
 deb	 nomlanib,	 ularni	 
Zardushtning	
 o zi	 yozgan	 deb	 	ʻ
taxmin	
 qilinadi.	 Gatlar	 tarkibida	 
Jamshid	
 (Yima),	 Gershasp,	 
Afrosiyob	
 (Alp	 Erto nga)	 kabi	 	ʻ
afsonaviy	
 qahramonlar	 hayoti	 
lavhalari	
 uchraydi.

«Avesto»
 insoniyat	 sivilizatsiya	 
tarixining	
 ilk	 sahifalarini	 tashkil	 
etgani	
 uchun	 jahon	 olimlarining	 
e tiborini	
 tortgan.	 U	 	ʼ
haqda F.Nitsshe, F.	
 Shpigel, A.	 
Mayllet, V.	
 Bartold, E.	 Bertels, Yan	 
Ripka, O.	
 Makovelskiy, I.	 
Braginskiy v.b.	
 xorijiy	 olimlarning	 
tadqiqotlari	
 mavjud. 
O zbekistonda «Avesto»ni	
 o rganish	 	ʻ ʻ
qadimdan	
 boshlangan. Abu	 Rayhon	 
Beruniy, Abu	
 Jafar	 Tabariy, Abu	 Baxr	 
Narshaxiy asarlarida	
 «Avesto»	 
ta limotiga	
 va	 unda	 tilga	 olingan	 	ʼ
timsollarga	
 murojaat	 mavjud.	 Bu	 nodir	 
ilmiy	
 asarlarning	 qo lyozma	 va	 bosma	 	ʻ
nusxalari O`R	
 Fanlar	 Akademiyasi	 
ShI jamg armasida	
 saqlanadi.	 Hozirgi	 	ʻ
o zbek	
 olimlari A.Qayumov, H.	 	ʻ
Homidov, M.	
 Is’hoqov, N.	 
Rahmonov v.b.ning	
 ilmiy	 tadqiqot	 va	 
maqolalari	
 e tiborli.ʼ

O zbekiston
 	ʻ
Respublikasi hukumatning	
 qarori	 bilan	 
2001-yilda	
 «Avesto»ning	 2700-yilligi	 
nishonlandi.	
 «Avesto»	 
vatani Xorazmda bog
 barpo	 qilindi,	 	ʻ
asarning	
 o zbek	 tilidagi	 tarjimalari	 	ʻ
chop	
 etildi,	 u haqda	 yangi	 tadqiqotlar	 
yuzaga	
 chiqdi.                 Вставка рисунка
O zbekiston Respublikasi hukumatning qarori bilan 2001-yilda «Avesto»ning 2700-yilligi nishonlandi. «Avesto» vatani Xorazmda bog  barpo qilindi, asarning o zbek ʻ ʻ ʻ
tilidagi tarjimalari chop etildi, u haqda yangi tadqiqotlar yuzaga chiqdi.
Ko pchilik tadqiqotchilar fikriga ko ra, A. O rta Osiyoda, xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1-ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da keltirilgan 
ʻ ʻ ʻ
geografik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Mac, xudo yaratgan o lkalar sanab o tilar ekan, boyligi va ko rkamligi jihatidan qadimgi Xorazm, Gava (Sug d), 	ʻ ʻ ʻ ʻ
Marg iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo lib tilga olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti) tavsiflanadi.	ʻ ʻ                 Вставка рисунка                 
Arablar Eronni	 fath	 etgach	 (7-asr)	 Zardusht	 
dini	
 ruhoniylarining	 bir	 qismi	 Hindistonga	 
ko chib	
 o tgan.	 Ularning	 av-lodlari	 (parslar)	 	ʻ ʻ
Bombay	
 shahrida	 o z	 jamoalarida	 	ʻ
hozirgacha	
 A.ning	 asl	 nusxasini	 saqlab	 
keladi.	
 Fransuz	 tadqiqotchisi	 Anketil	 
Dyuperron	
 Zardusht	 izdoshlari	 jamoasida	 
yashab,	
 A.	 tilini	 va	 yozuvini	 urganib,	 uni	 
tarjima	
 qilib	 nashr	 etgan	 (1771).	 A.ning	 bu	 
nusxasi	
 27	 jilddan	 iborat	 bo lib,	 asarning	 	ʻ
yettidan	
 bir	 qismidir.	 U	 Yasna,	 Vispered,	 
Vendidad,	
 Gatlar	 va	 Yashtlar	 nomi	 bilan	 
yuritiladi-gan	
 kitoblarni	 o z	 ichiga	 oladi.	 	ʻ
A.da	
 bayon	 etilgan	 g oyalarga	 ko ra,	 olam	 	ʻ ʻ
ikki	
 asosning,	 ikki	 ibtidoning,	 ya’ni	 
yorug lik	
 bilan	 zulmatning,	 yaxshilik	 bilan	 	ʻ
yomonlikning	
 tuxtovsiz	 kurashidan	 iborat.	 
Yaxshilik	
 va	 ezgulik	 Xudosi	 Ahuramazda	 
yer,	
 o simlik	 va	 boshqa	 hamma	 tabiiy	 	ʻ
boyliklarni	
 yaratgan.	 Hayr	
 bilan	 Sharr	 (yaxshilik	 
va	
 yomonlik)	 o rtasidagi	 	ʻ
kurash	
 davri	 bo lgan	 ikkinchi	 	ʻ
davr	
 boshlangan.	 Uchinchi	 
davrda	
 Ahuramazda	 g alaba	 	ʻ
qilib,	
 ezgulik	 salta-nati	 
barqaror	
 bo ladi,	 o lganlar	 	ʻ ʻ
tiriladi.	
 A.ning	 axloqiy-
falsafiy	
 mohiyati	 "ezgu	 fikr",	 
"ezgu	
 so z"	 va	 "ezgu	 amal"	 	ʻ
Muqaddas	
 uchlik	 (axloqiy	 
triada)da	
 o z	 ifodasini	 topadi.	 	ʻ
Zardusht	
 izdoshlarining	 
ibodat	
 oldidan	 aytiladigan	 
niyati,	
 so zlari	 shu	 3 ibora	 	ʻ
bilan	
 boshlanadi.A.	 o zbek,	 	ʻ
umuman O rta	
 Osiyo,	 Eron,	 	ʻ
Ozarbayjon
 xalqlarining	 
qadimgi	
 davrdagi	 ijtimoiy-
iqtisodiy	
 hayoti,	 diniy	 
qarashlari	
 haqidagi	 yagona	 
manba	
                  
Bu nodir	 kitob	 bundan	 30	 asr	 muqaddam	 ikki	 daryo	 
oralig ida,	
 mana	 shu	 zaminda	 umrgo zaronlik	 qilgan	 	ʻ ʻ
ajdodlarimizning	
 biz	 avlodlariga	 qoldirgan	 ma’naviy,	 
tarixiy	
 merosidir"	 (I.A.	 Karimov,	 "Adolatli	 jamiyatsari".	 T.,	 
1998,	
 39–40-betlar).	 O zbekiston	 hukumatining	 tashabbusi	 	ʻ
bilan	
 YUNESKO	 Bosh	 konferensiyasi	 30-sessiyasi	 
"Avesto"	
 yaratilganining	 2700-yilligini	 dunyo	 miqyosida	 
nishon-lash	
 haqida	 qaror	 qabul	 qildi	 (1999-yil	 noyabr).	 
"Avesto"ning	
 jahon	 madaniyati	 va	 dinlar	 tarixida	 tutgan	 
o rnini	
 hisobga	 olgan	 holda	 hamda	 yuqoridagi	 qarordan	 	ʻ
kelib	
 chiqib	 O zbekiston	 Respublikasi	 Vazirlar	 Mahkamasi	 	ʻ
maxsus	
 qaror	 e’lon	 qilib	 (2000-yil	 29-mart),	 "Avesto"ning	 
2700-yilligini	
 nishonlash	 tadbirlarini	 belgiladi.	 Unga	 ko ra	 	ʻ
2001-yilning	
 oktabr	 oyida	 O zbekistonda	 xalqaro	 ilmiy	 	ʻ
kon-ferensiya	
 va	 tantanali	 bayram	 tadbirlari	 o tkaziladi	ʻ                 G.Durdiyeva tashabbusi bilan	 
maxsus	
 grant	 loyihasi	 
tayyorlandi.	
 Xususan,	 Oliy	 
Majlis	
 huzuridagi	 jamoat	 fondi	 
tomonidan	
 Davlat	 granti	 4-
tanlovida	
 qatnashish	 uchun	 - 
“Urganch	
 shahridagi	 “Avesto”	 
muzeyining	
 eksponatlari	 
bo yicha	
 innovatsion	 elektron	 	ʻ
ma lumotlar	
 bazasini	 	ʼ
tayyorlash”	
 mavzusidagi	 grant	 
loyihasi	
 taqdim	 etildi.
Ushbu	
 loyiha	 bo yicha	 xalqaro	 	ʻ
“Oltin	
 Meros”	 jamg armasi	 	ʻ
Xorazm	
 viloyati	 bo limi	 va	 	ʻ
Oliy	
 Majlis	 huzuridagi	 jamoat	 
fondi	
 o rtasida	 shartnoma	 	ʻ
tuzildi
 va	 amaliy	 ishlar	 
boshlandi.           
Hozirda “Avesto”	 muzeyidagi	 atrof-muhitning	 salbiy	 ta siridan	 	ʼ
va	
 saqlanayotgan	 joyning	 nomutanosibligidan	 yemirilib	 
borayotgan	
 noyob	 muzey	 eksponatlarni	 kelgusi	 avlodlarga	 o z	 	ʻ
holida	
 yetkazish	 maqsadida	 talab	 darajasida	 ta mirlandi.	 	ʼ
Qolaversa,	
 5000	 ga	 yaqin	 turli	 topilma,	 hujjat	 va	 arxiv	 
materiallari	
 bo yicha	 innovatsion	 tizim,	 ya ni	 elektron	 tarzdagi	 	ʻ ʼ
“Ma lumotlar
 bazasi”	 tayyorlandi.	ʼ

Muxtasar	
 qilib	 aytganda,	 ko hna	 Xorazm	 tamadduniga	 doir	 	ʻ
bo lgan	
 muzeydagi	 ko hna	 madaniyatga	 doir	 –	 innovatsion,	 	ʻ ʻ
elektron	
 shaklda	 tayyorlangan	 “ma lumotlar	 	ʼ
bazasi”dan nafaqat	
 yurtdoshlarimiz,	 balki	 xorijiy	 sayyohlar	 
ham	
 foydalanishi	 uchun	 imkon	 yaratiladi.	 Buning	 natijasida	 
hududga	
 tashrif	 buyuruvchi	 sayyohlarning	 soni	 oshadi,	 xalqaro	 
va	
 ichki	 turizm	 rivojlanadi,	 desak	 mubolag a	 emas.	ʻ

Avesto» – jahon madaniyatining, jumladan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlari tarixining qadimgi noyob yodgorligidir. Avesto (parfiyoncha: apastak – matn; ko pincha "Zend-Avesto", ya’ni "tafsir qilingan matn" deb ataladi) – Zardusht dinining Muqaddas kitoblari to plami.ʻ ʻ Zardusht diniga amal qiluvchilarning muqaddas kitobi sifatida Yagona Tangriga topinish shu ta limotdan boshlangan. Bu kitob tarkibi, ifoda uslubi va ʼ timsollar tizimi bilan adabiy manbalarga yaqin turadi. «Avesto»da tilga olingan joy nomlari (Varaxsha, Vaxsh)dan kelib chiqib, uning Amudaryo sohillarida yaratilgani aniqlangan. Shu asosda uning vatani Xorazmdir degan qarash mavjud.

 Avesto» – jahon  madaniyatining,   jumladan, Markaziy   Osiyo va Eron xalqlari  tarixining   qadimgi  noyob  yodgorligidir.  Avesto   (parfiyoncha:  apastak  – matn;   ko pincha  "Zend-Avesto",  ya’ni  "tafsir   ʻ qilingan  matn"  deb  ataladi)  – Zardusht   dinining  Muqaddas  kitoblari  to plami. ʻ  Zardusht  diniga amal  qiluvchilarning   muqaddas  kitobi  sifatida  Yagona   Tangriga  topinish  shu  ta limotdan   ʼ boshlangan.  Bu  kitob  tarkibi,  ifoda   uslubi  va  timsollar  tizimi  bilan  adabiy   manbalarga  yaqin  turadi.  «Avesto»da   tilga  olingan  joy  nomlari   (Varaxsha, Vaxsh)dan  kelib  chiqib,   uning Amudaryo sohillarida  yaratilgani   aniqlangan.  Shu  asosda  uning   vatani Xorazmdir degan  qarash   mavjud.  Avesto»  oromiy  va  pahlaviy   yozuvlari  asosida  yaratilgan   maxsus  alifboda  dastlab  to qqiz   ʻ ho kiz  terisiga  yozilgan.  Ilk   ʻ nusxalari  asosida sosoniylar (mil.   ol.  7-3  asr)  davrida  21  kitob  holida   yig ilgan,  bizgacha  ularning   ʻ chorak  qismi  yetib  kelgan.   Tiklangan  matnga  «Zand»  nomi   bilan  sharhlar  bitilgan.  «Avesto»  to rt  qismdan  iborat: ʻ  Yasna  («Diniy  marosimlar»),Yasht   (ma no  jihatdan  Yasnaga   ʼ yaqin),Visparad  («Barcha  Ilohlar   haqidagi  kitob»),Vendidad   («Yovuz  ruhlarga  qarshi  qonunlar   majmuasi »).

 Yasna tarkibiga  kirgan  madhlar   «Gatlar»  (ayrim  manbalarda   «gohlar»)  deb  nomlanib,  ularni   Zardushtning  o zi  yozgan  deb   ʻ taxmin  qilinadi.  Gatlar  tarkibida   Jamshid  (Yima),  Gershasp,   Afrosiyob  (Alp  Erto nga)  kabi   ʻ afsonaviy  qahramonlar  hayoti   lavhalari  uchraydi.  «Avesto»  insoniyat  sivilizatsiya   tarixining  ilk  sahifalarini  tashkil   etgani  uchun  jahon  olimlarining   e tiborini  tortgan.  U   ʼ haqda F.Nitsshe, F.  Shpigel, A.   Mayllet, V.  Bartold, E.  Bertels, Yan   Ripka, O.  Makovelskiy, I.   Braginskiy v.b.  xorijiy  olimlarning   tadqiqotlari  mavjud.  O zbekistonda «Avesto»ni  o rganish   ʻ ʻ qadimdan  boshlangan. Abu  Rayhon   Beruniy, Abu  Jafar  Tabariy, Abu  Baxr   Narshaxiy asarlarida  «Avesto»   ta limotiga  va  unda  tilga  olingan   ʼ timsollarga  murojaat  mavjud.  Bu  nodir   ilmiy  asarlarning  qo lyozma  va  bosma   ʻ nusxalari O`R  Fanlar  Akademiyasi   ShI jamg armasida  saqlanadi.  Hozirgi   ʻ o zbek  olimlari A.Qayumov, H.   ʻ Homidov, M.  Is’hoqov, N.   Rahmonov v.b.ning  ilmiy  tadqiqot  va   maqolalari  e tiborli.ʼ  O zbekiston   ʻ Respublikasi hukumatning  qarori  bilan   2001-yilda  «Avesto»ning  2700-yilligi   nishonlandi.  «Avesto»   vatani Xorazmda bog  barpo  qilindi,   ʻ asarning  o zbek  tilidagi  tarjimalari   ʻ chop  etildi,  u haqda  yangi  tadqiqotlar   yuzaga  chiqdi.

Вставка рисунка O zbekiston Respublikasi hukumatning qarori bilan 2001-yilda «Avesto»ning 2700-yilligi nishonlandi. «Avesto» vatani Xorazmda bog barpo qilindi, asarning o zbek ʻ ʻ ʻ tilidagi tarjimalari chop etildi, u haqda yangi tadqiqotlar yuzaga chiqdi. Ko pchilik tadqiqotchilar fikriga ko ra, A. O rta Osiyoda, xususan Xorazmda miloddan avvalgi 1-ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da keltirilgan ʻ ʻ ʻ geografik ma’lumotlar ham buni tasdiqlaydi. Mac, xudo yaratgan o lkalar sanab o tilar ekan, boyligi va ko rkamligi jihatidan qadimgi Xorazm, Gava (Sug d), ʻ ʻ ʻ ʻ Marg iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo lib tilga olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yohud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti) tavsiflanadi. ʻ ʻ