logo

“AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3280 KB
Mavzu: “AVESTO” – 
Zardushtiylikning 
muqaddas kitobi sifatida
  “ Avesto” bundan XXX asr  
muqaddam ajdodlarimizning biz 
avlodlarga qoldirgan ma’naviy, 
tarixiy merosidir". 
                                
 I. Karimov 
Zardusht iy lik  o’t mish dinlarining e ng k uchlilaridandir. Uning budda , 
xrist ianlik  va islomga ma’lum darajada t a’siri bor . 
                                                                      Y u . A  . Rapoport

    Zardusht iylik  o’z davrida insonning y e r y uzida f aravon yashashiga k at t a 
ahamiyat  be rgan e ng oqilona dindir.
                                                                          S. F . Olde nburg.

    Zardusht iylik  y orug’lik  va me hr – oqibat  dinidir. U y ovuzlik  va 
qorong’ilik k a qarshi t uradi .
                                                                                Ge ge l

“ Osiyoning barcha f arzandlari ichidan g’arb birinchi o’rinda zardusht ni 
o’ziga ma’naviy ust oz qilib t anladi. Uning g’oy alari I so Masih t a’limot idan 
ilgari Y unonisht onni boy it gan e di. Zardusht ni Plat on ham bilar e di. Budda 
va K onf ut siy larning ovozlari Y e vropaga y e t ib k e lishi uchun k o’p vaqt lar 
k e rak  bo’ldi . Shu sababli Zardusht  g’arbda qadim Osiyoning y agona 
donishmandi bo’lib qoldi“ . 
                                                                                    J an Dyushe            ZARDUSHTIYLIK DINI
    UMUMIY MA’LUMOT:

Asoschisi: Zardusht (Zoroastra,Zarastra, 
Zaratushtra)

Paydo bo’lgan vaqti: m.a. VI asr

Din asoslari bayon etilgan manba: “Avesto”

Hozirda bu dinga e’tiqod qiluvchi aholi 
yashaydigan joylar: Hindistonning 
Bombay, Gujarot shtatlarida 115 mingdan 
ziyod aholi, Eron

Muqaddas unsurlari: suv, olov, tuproq, 
havo Zardushtning hayoti taxminan mil.av. VI 
asrning birinchi yarmiga to’g’ri keladi. 
Otasining ismi Porushasp, onasining ismi 
Dug’dova edi.Zardushtning tarixiy shaxs 
ekanligi fanda hali ham tortuvshuvli masala 
bo’lib qolmaoqda. U Zardushtiylikning 
muqaddas kitobi “Avesto”ning eng qadimiy 
qismi  “Got”ni  ijod etgan.Zardushtiylik o’z 
ta’limotini Sharqiy Eron va O’rta Osiyoda 
targ’ib etgan, deb taxmin qilinadi. Sharq 
rivoyatlariga ko’ra, ZardushtBaqtriyada shoh 
Vishtaspa davrida yashagan, yangi diniy 
ta’limotni targ’ib qilgan, Vishatspa birinchi 
bo’lib uning ta’limotini qabul qildi. 
“Avesto”ning keyinroq yozilgan boblarida 
Zardushtning shaytonlarga qarshi so'zi, 
mo’jizalar bilangina emas, qurol bilan ham 
jang qilgan afsonaviy kurashchi sifatida 
tasvirlangan.     Olimlarning aniqlashicha, jannatdagi 
hurlar to’g’risidagi rivoyatlar 
“Avesto”obrazlari orqali 
(asosida)shakllanadi. Zardushtiylikning 
hozirgi shakli forsiylik. Hozirgi 
paytlargacha saqlanib qolgan dafn marosimlari 
o’ziga xos xususiyatlari mavjud: murdalar bir 
necha past- baland “sukunat minoralari” 
”dahmalar"ga solinadi, u yerda murdalarning 
go’shtlarini qushlar yeydi; go’shtdan 
tozalangan suyaklar minora o’rtasidagi chuqur 
quduqga sochib yuboriladi. Bunda “halol” 
bilan “harom”ning bir-biriga 
yaqinlashmasligiga erishiladi. Zardushtiylik 
ibodatxonalarida mangu olov yonib turadi. 
Zardushtiylikning asrlar mobaynida mazmun- 
mohiyati o’zgarib keldi, Arshakiylar va 
Sosoniylar davrida davlat diniga aylangan.
  O’zbekistonda  chop  qilingan  “Avesto”  kitobida 
chizilgan  ushbu  rasmda  darvish  qiyofasi 
tasvirlangan.  Hamda  uning  ostida  shunday 
so’zlar  yozilgan:  "Darvishlarning  anduhlarni 
yaratguvchi  mehribonlik  va  javonmardligini 
olqishlaymiz". "Yetti buyuk yasht" “ Avesto” dagi ma’lumotlarga ko’ra, 
O’rta Osiyo aholisining ijtimoiy-
iqtisodiy munosabatlar quyidagicha 
bo’lgan. 
NmanaNmana
Oila jamoasiOila jamoasi
VisVis
Patriarxal urug’ jamoasiPatriarxal urug’ jamoasi
ZantuZantu
Qabila jamoasiQabila jamoasi
DahyuDahyu
Qabilalar ittifoqiQabilalar ittifoqi “ AVESTO”
UMUMIY MA’LUMOT:

Yaratilgan vaqti va joyi: 2 ming yil 
davomida og’zaki tarzda shakllanib, 
m.a. III asrda Arshakiylar tomonidan 
kitob holiga keltirilgan

Ma’lumotlar keltirilgan xalqlar: Eron, 
Ozarbayjon, Afg’oniston va O’rta Osiyo

Saqlanib qolgan qismlari: 4ta  “ Avesto”  dagi  ma’lumotlarning  qadimgi 
qismi  eramizdan  avvalgi  3000  –  2000 
yillarga  tegishli  deb  taxmin  qiladi 
olimlar.   Podsho  Doro  Ibn  Doro  xazinasida  12 
ming  qoramol  terisiga  tilla  bilan  bitilgan. 
Iskandar  esa  bu  yurtga  bostirib  kelgan  va 
otashxonalarni  vayron  qilib,  Zardusht 
diniga  e’tiqod  etuvchi  xalqni  tazyiq  ostiga 
olib  ,  ularni  o’ldirib  yuboradilar.  Shuning 
uchun  ham  “Avesto”  ning  3/5  qismi  yo’qolib 
ketdi.  Lekin,  Iskandar  falsafa,  tibbiyot, 
astronomiyaga  tegishli  qismini  saqlab 
qolgan.  Bu  qo’lyozmalardan  keng 
foydalanilgan  va  uni  yunon  tiliga  tarjima 
qildirgan.   "Tiriklikka 
darmon baxsh 
etguvchi malhamni 
menga oshkor 
aylagil.  I zn 
bergil, ilohiy 
kalom va Ezgu 
Niyat Sening 
irodangni muvofiq 
istagan kimsaga 
yuz ko'rsatsin". 
Yasna Iskandarning  hukmronligi 
tugagach,  m.a  250-yilda  Arshaxiylar 
davrida  “Avesto”  yana  yo’qotilgan 
qismlari  tiklangan  va  yangi  matnlar 
bilan  to’ldirilgan.  Bu  voqea 
eramizdan  avvalgi  III  asrida 
sosoniylar  podshosi  Shopur   davriga 
kelib,  to’la  kitob  holiga 
keltirilgan.  Eron  va  Turon 
zaminining  Arab  xalifaligi  tomonidan 
bosib  olinganligi  sababdan 
zardushtiylik  dini  ta’qibga  olindi 
va  islom  dinini  joriy  etishga 
kirishildi.  Islom  dinini  qabul 
qilmaganlar  Hindistonga  qochib  ketib 
shu  yerda  jon  saqlaganlar.   Ular 
“Avesto”ning  bir  qismini  saqlab 
kelmoqdalar.   “ AVESTO”nin
g arab 
tilidagi 
nusxasi Bu kitob birinchi bora 30 ta 
kitobdan,keyin 21 ta kitobdan iborat edi. 
Bizgacha bu kitobning 4 tasi saqlanib 
qolgan. Bu kitoblar quyidagilar:  

“ Vadovdot” (Vendidat). Bu kitob 22 bobdan iborat 
bo’lgan holda, payg’ambar Zardusht va xudo Ahura 
Mazdalarning savol- javoblari bayon etilgan.

“ Yasna”. Bu yerda asosan Zardushtning xatlari va 
barcha savollarga 72 ta ”Ha” degan bashoratlardan 
iborat.  

“ Vispart”.  24 bobdan iborat. U pand- nasihatlar
yig’indisidan tashkil topgan.  

“ Bundaxash” (YASHTA). Bunda Ahuramazdaning 
zolim kuchlarga qarshi kurashda ulug’lovchi 22 ta 
qo’shiqdan tashkil topgan. ““
AVESTO”AVESTO”
ning arab ning arab 
tilidagi tilidagi 
nusxasinusxasi “ AVESTO”dagi xudolar:

Ahura Mazda  - asl Avestodagi shakli “Ahura Mazdax”. Haqiqat va 
ezgulik olamining yaratuvchisi. Uning nomlari “Xurmazd”, 
“Urzmad”,”Ahura Mazda”, ”Hurmuz”, ”Ahura Mazd “ kabi va 
“Avesto“ matnlarida bu nom uch holatda ishlatilgan: “Ahura”, 
“Mazda” “Ahura – Mazda” va bu nom “Avesto”da Ahura buyuklik 
va haqqoniyat timsoli. U xudolar va odamlar orasida faqat ezgulik, 
adolat, mardlik va poklik himoyachisi. 
Ahuramazdaning 6 nafar eng yaqin yordamchilari :
1)Vohu Manax  -- chorva mollari va ezgu fikr xudosi 
2) Asha Vahihsta  -- olov va yuksak haqiqat homiysi
3) Xshatra Varya  -- ma’dan va hokimiyat, qudrat homiysi
4)Sienta Armati  -- yer va diyonat homiysi
5) Xarvatat  -- suv va salomatlik (Anahita -- hosildorlik va suv ilohi 
                   
      6)   Ameretat  -- o’simlik va mangulik homiysi .
Ahura- Mazda bu yordamchilarini muqaddas ruh yordamida 
yaratgan 
     Ular ham Ahura-Mazda kabi abadiylar.  
Ama  – kuch –qudrat va bahodirlik ilohi. U aksariyat hollarda 
iloh Bahromning nomi bilan baqamti qo’llaniladi va “mahluqlar 
sarasi , yaxshisi “ yoxud “”zabardast” sifatlari bilan ziynatlanadi. 
“Bahrom yasht”da iloh Bahrom novvos va ot jasadning oldida 
namoyon bo’ladi. Shunda iloh Ama novvos shohida va ot 
peshonasida ko’zga tashlanadi. 

Ashah (Asha)— to’g’rilik ma’nosini anglatib, 
Amshosipandlardan biri Ardabihisht. “Avesto”da “Ashah- 
Vahiyshta “ nomining o’zidir. “Ashah” hindiy va forsiy 
nusxalarida rostlik , haqiqat, hakam, olam tartibi, yaratilishning 
abadiy qonuni, mukammal nazm va tartib , murakkab kabi 
ma’nolarni anglatadi.
“Ashah” ba’zida mazdaparastlarning o’rnida qo’llaniladi. Ehtimol 
o’zbek vafors tillarida “shoh “ so’zining o’zagi ham “ashah” dir.

  Amurdod—“Avesto”da “Amirmitota” pahlaviyda 
“Amurdod” ,forsiyda “Amurdod”yoki “Murdod” . Ma’nosi 
–“umrboqiylik “, “abadiyat” . Ahuramazdaning ilohlaridan, 
“Yangi Avesto”da esa Amshoasipandlardan biri deyiladi.   «Sen Unga (odamzotga) yo'l tanlash 
ozodligini in'om etding, toki 
Haqiqat rahbariga yoxud yolg'on 
sarvariga itoat aylasin". Yasna, 31-
hot. Zardushtiylarda nikoh bir umrga muhrlangan, bir 
erkakka ikki nikoh yoki vaqtincha nikoh ravo bo’lgan emas. Er-
u xotinning bir-biriga xiyonati la’natlangan, begona erkak 
bilan juftlashgan ayol badnon qilinib, jazolangan va nikohdagi 
eri uchun “harom” hisoblangan. Bundan tashqari, “Avesto”da 
oila qurish, jufti halol tanlashda shoshma-shosharlikga yo’l 
qo’ymaslik, ota-ona keksalar  maslahatiga quloq solingan  va 
ularga ravshan andisha bilan qaralgan. Yaxshi bilan yomonni 
ajratishga diqqat qilingan. Har bir erkak va ayol fursatni boy 
bermay, o’zi to’g’ri yo’lni tanlashi, tokim hayoti pok xiradmand  
yor bilan  o’tadishi maslahat qilingan. 
   Zardushtiylikda ko'pxotinlik qat'iy man etilgan. Ayni 
paytda hayotni bo'ydoq o'tkazish ham qoralangan. Balog'atga 
yetgan qiz bola ota-ona, jamoaning ra'yini pisand qilmay, 
o'zidan zurriyot qoldirishni istamay, qasddan turmushga 
chiqmay umrguzaronlik qilib yursa, u qopga solinib, 25 darra 
kaltaklanish bilan jazolangan; yigit zurriyot qoldirish qobiliyati 
bo'la turib, ataylab uylanmay yursa, uni badnom qilinish 
maqsadida har doim temir kamar bog'lab yurishga majbur 
qilingan.   Zardusht  quyidagicha  murojaat  etadi:“Endi 
men  sizlarga  shaxsan  murojaat  etaman: 
pandimga  quloq  soling   va  aytganlarimni 
xotirangizga  muhrlab  qo’ying.  Halollik  bilan  kun 
kechirish  yo’lida  g’ayrat  va  shijoatli  bo’ling.  Har 
biringiz  yaxshi  xulqingiz  bilan  mehr  qo’ying, 
tokim  muqaddas  er-xotinlikni   xursandlik  va 
xushbaxtlik  bilan  o’tkazing.  Ayol  huquqini  tahqir 
etmoq  yomon  amaldir,  u  nodonlik  belgisidir.  Ey 
mardum,  o'zgalarnng  yaxshi  maslahatlariga 
quloq  tuting  va  ularga  ravshan  andisha  bilan 
qarang.  Yaxshi  bilan  yomonni  farqlashga  diqqat 
qiling. Har bir erkak va ayol fursatni boy bermay, 
o'zi  to'g'ri  yo'lni  tanlasin,  tokim  hayoti  pok  va 
xiradmand yor bilan o'tadigan bo'lsin    ”.  " Har bir ay ol v a er o'zi durust  v a y axshi, deb bil gan narsasiga amal " Har bir ay ol v a er o'zi durust  v a y axshi, deb bil gan narsasiga amal 
qilishlari v a boshqalarni ham ogohlant irishlari hamda ular ham o'sha qilishlari v a boshqalarni ham ogohlant irishlari hamda ular ham o'sha 
narsaga amal qil ishlari k erak " . " Y et t i buy uk  y asht " .narsaga amal qil ishlari k erak " . " Y et t i buy uk  y asht " .  “ AVESTO” ayni zamonda bu 
qadim o’lkada buyuk 
davlat, buyuk ma’naviyat, 
buyuk madaniyat 
bo’lganligidan guvohlik 
beruvchi tarixy 
hujjatdirki, uni hech kim 
inkor eta olmaydi. 
                           
   Islom Karimov E’tiboringiz uchun 
rahmat!!!

Mavzu: “AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida

“ Avesto” bundan XXX asr muqaddam ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir". I. Karimov

 Zardusht iy lik o’t mish dinlarining e ng k uchlilaridandir. Uning budda , xrist ianlik va islomga ma’lum darajada t a’siri bor .                                                  Y u . A . Rapoport     Zardusht iylik o’z davrida insonning y e r y uzida f aravon yashashiga k at t a ahamiyat be rgan e ng oqilona dindir.                             S. F . Olde nburg.     Zardusht iylik y orug’lik va me hr – oqibat dinidir. U y ovuzlik va qorong’ilik k a qarshi t uradi .                                             Ge ge l  “ Osiyoning barcha f arzandlari ichidan g’arb birinchi o’rinda zardusht ni o’ziga ma’naviy ust oz qilib t anladi. Uning g’oy alari I so Masih t a’limot idan ilgari Y unonisht onni boy it gan e di. Zardusht ni Plat on ham bilar e di. Budda va K onf ut siy larning ovozlari Y e vropaga y e t ib k e lishi uchun k o’p vaqt lar k e rak bo’ldi . Shu sababli Zardusht g’arbda qadim Osiyoning y agona donishmandi bo’lib qoldi“ .                                                                   J an Dyushe  

ZARDUSHTIYLIK DINI UMUMIY MA’LUMOT:  Asoschisi: Zardusht (Zoroastra,Zarastra, Zaratushtra)  Paydo bo’lgan vaqti: m.a. VI asr  Din asoslari bayon etilgan manba: “Avesto”  Hozirda bu dinga e’tiqod qiluvchi aholi yashaydigan joylar: Hindistonning Bombay, Gujarot shtatlarida 115 mingdan ziyod aholi, Eron  Muqaddas unsurlari: suv, olov, tuproq, havo

Zardushtning hayoti taxminan mil.av. VI asrning birinchi yarmiga to’g’ri keladi. Otasining ismi Porushasp, onasining ismi Dug’dova edi.Zardushtning tarixiy shaxs ekanligi fanda hali ham tortuvshuvli masala bo’lib qolmaoqda. U Zardushtiylikning muqaddas kitobi “Avesto”ning eng qadimiy qismi “Got”ni ijod etgan.Zardushtiylik o’z ta’limotini Sharqiy Eron va O’rta Osiyoda targ’ib etgan, deb taxmin qilinadi. Sharq rivoyatlariga ko’ra, ZardushtBaqtriyada shoh Vishtaspa davrida yashagan, yangi diniy ta’limotni targ’ib qilgan, Vishatspa birinchi bo’lib uning ta’limotini qabul qildi. “Avesto”ning keyinroq yozilgan boblarida Zardushtning shaytonlarga qarshi so'zi, mo’jizalar bilangina emas, qurol bilan ham jang qilgan afsonaviy kurashchi sifatida tasvirlangan.