Mavzu:Axloq va uning jamiyat hayotidagi tutgan o’rni.

Axloqshunoslik bir necha ming yillik tarixga ega bo’lgan qadimiy fan. U bizda “Ilmi ravish”, Ilmi axloq”, Axloq ilmi”, “Odobnoma” singari nomlar bilan atab kelingan. Ovro’pada esa “Estetika” nomi bilan mashhur, biz ham yaqin-yaqingacha shu atamani qo’llar edik. U dastlab manzildoshlik, yashash joyi, keyinchalik esa odat, fe’l fikrlash tarzi singari ma’nolarni anglatgan; yunoncha “ethos” so’zidan olingan. Uni birinchi bo’lib yunon faylasufi Arastu ilmiy muomilaga kiritgan.

Arastu fanlarni tasnif qilarkan, ularni uch guruhga bo’ladi: nazariy, amaliy va ijodiy. Birinchi guruhga falsafa, matematika va fizikani; ikkinchi guruhga etika va siyosatni; uchunchi guruhga esa san’at, hunarmandchilik va amaliy fanlarni kiritdi. Shunday qilib, qadimgi yunonlar axloq haqidagi talimotni fan darasiga ko’targanlar va “Etika” (ta ethika) deb ataganlar. Biroq bizda milliy-mantiqaviy axloqiy qadriyatlarimizning, dastlabki axloqiy g’oyalarning vujudga kelishi qadimgi yunonlar yashagan davrdan o’nlab asrlar avval ro’y bergan.

Ajdodlarimizning eng ko’hna e’tiqodiy-axloqiy kitobi “Avesto” buning yorqin dalilidir. Shu sababli endilikda bu fanni ham ilmiy-tarixiy, ham zamonaviy- hayotiy, talablar nuqtai nazaridan “Axloqshunoslik” deb atashni maqsadga muvofiq deb bildik. “Axloq” so’zi arabchadan olingan bo’lib, insonning muomila va ruhiy xususiyatlari majmuini, fe’lini, tabiatini anglatadigan “xulq” so’zining ko’plik shaklidir. “Axloq” iborasi ikki xil manoga ega: umumiy tushuncha sifatida u fanning predmetini anglatsa, muayyan tushuncha sifatida inson fe’l-atvorini va xatti- harakatining eng qamrovli qismini bildiradi.

Axloqni umumiy tushuncha sifatida olib, uni doira shaklida aks ettiradigan bo’lsak, doiraning eng kichik qismini odob, undan kattaroq qismini-xulq, eng qamrovli qismini axloq egallaydi. Axloq- jamiyat, zamon, ba’zan umumbashariy ahamiyatga ega, insoniyat tarixi uchun namuna bo’la oladigan ijobiy xatti- harakatlar yig’indisi, insoniy kamolot darajasini belgilovchi ma’naviy hodisa. Axloqiy tarbiya natijasida odoblilik- xushxulqlilikka, xushxulqlilik-yuksak axloqiylikka aylangani kabi, axloqiy tarbiya yo’lga qo’yilmagan joyda muayyan shaxs, vaqti kelib, odobsizlikdan-badxulqlilikka, badxulqlilikda- axloqsizlikka o’tishi mumkin. Axloq barcha uchun birdek taaluqli hisoblangan, ijtimoiy talablar hamda ehtiyojlarning munosabatlar shaklidagi ko’rinishidan iborat bo’lgan, insonga berilgan ixtiyor erkinligining xatti-harakatlar jarayonida ichki iroda kuchi tomonidan oqilona cheklanishini taqozo etuvchi ma’naviy hodisa.