logo

Biologiya – hayot haqidagi fan

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2610.1005859375 KB
BI OLOGI YA  – 
HAYOT 
HAQI DAGI  FA N Reja
•
Kirish
•
1.Biologiya fani haqida umumiy 
ma’lumot.
•
2.  Biologiy a fanining t armoqlari.  
•
3.  Biologiy a fanining muammolari.
•
Xulosa
•
Foydalanilgan adabiyotlar •
Biologiya Yerdagi hayotning barcha ko‘rinishlarini, 
uning turli darajadagi: molekula, hujayra, organizm, 
populatsiya (tur), biogeosenoz (ekosistema), biosfera 
darajasidagi tizimlarning barcha xossalarini o‘rganadi.  •
Biologiyaning asosiy 
maqsadi tirik 
mavjudotlarning tuzilishi, 
o‘ziga xos xususiyatlari, 
ko‘payishi, rivojlanishi, kelib 
chiqishi, tabiiy jamoalarda 
va yashash muhiti bilan 
o‘zaro munosabatlarini 
o‘rganishdir. •
Biologiya atamasi fransuz 
olimi J. B. Lamark va nemis 
olimi G. R. Trevina rus 
tomonidan fanga kiritilgan 
bo‘lib, « bios»  – hayot, 
« logos»  – fan degan ma’noni 
bildiradi. •
Biologiy a fanining 
t armoqlari.  Biologiya 
fundamental va kompleks 
fan hisoblanadi. 
Fundamental fan 
deyilishiga sabab, biologiya 
tibbiyot, psixologiya, 
agronomiya, oziq-ovqat 
sanoati, farmokologiya 
uchun nazariy asos bo‘lsa, 
kompleks fan sifatida esa 
ko‘plab tarmoq fanlarni o‘z 
ichiga oladi. •
Biologiy a fanining ilmiy  t adqiqot  
met odlari.  Biologiyada tirik organizmlarning 
hayotiy xossalarini o‘rganish uchun quyidagi 
metodlardan foydalaniladi. •
K uzat ish me t odi. Organizmlar va 
ularni o‘rab turgan atrof-muhitda 
ro‘y beradigan hodisalarni 
kuzatish, tasvirlash va tahlil qilish 
imkonini beradi. Bu metod qadim 
zamonlardan boshlab olimlar 
tomonidan daliliy materiallar 
yig‘ish va uni tavsifl ash uchun 
keng qo‘llanilgan. XVIII asrda bu 
metod yordamida biolog olimlar 
hayvonlar va o‘simliklarni ta’rifl 
ash, tasvirlash va to‘plangan 
materiallarni tartibga solish bilan 
shug‘ullangan.  •
Taqqoslash me t odi.  Turli biologik tizimlarning tuzilishi, funksiyasi, 
tarkibiy qismlardagi o‘xshashlik va farqlar taqqoslash 
metodiyordamida o‘rganiladi. Mazkur metoddan sistematika, 
morfologiya, anatomiya, paleontologiya, embriologiya fanlarida 
foydalaniladi. Taqqoslash metodi yordamida hujayra nazariyasi, 
biogenetik qonun, irsiy o‘zgaruvchanlikning gomologik qatorlar 
qonuni kashf etilgan. •
Tarixiy met od. Mazkur metod turli 
sistematik guruhlarning evolutsion 
jarayonda paydo bo‘lishi, takomillashishini 
dalillar yordamida tushunish va ularni 
avvaldan mavjud bo‘lgan dalillar bilan 
qiyoslash, organizmlarning paydo bo‘lishi 
va rivojlanishi, ularning tuzilishi va 
funksiyalarining murakkablashib borish 
qonuniyatlarini bilib olishga imkon beradi. 
Shu orqali organizmlarning paydo bo‘lishi 
va tarixiy taraqqiyoti qonuniyatlarini 
asoslab berish mumkin. Tarixiy metod turli 
era va davrlarda organizmlarning paydo 
bo‘lishi va organik olam evolutsiyasini 
o‘rganishda qo‘llaniladi. •
Ek spe rime nt al (t ajriba) 
me t odi. Maxsus tashkil etilgan 
sharoitda tirik organizmlar tuzilishi, 
hayot jarayonlarini o‘rganish 
eksperimental metodorqali amalga 
oshiriladi. Bu metod organizmlar 
xatti-harakati, tuzilishi, xossalari 
mohiyatini tajribalar yordamida 
chuqurroq tadqiq qilish imkonini 
beradi. G. Mendelning irsiylanish 
qonu niyatlarini o‘rganishga 
bag‘ishlangan ishlari fanda tajriba 
usulini qo‘llashning yorqin 
namunasidir. Bio logik tadqiqotlar 
uchun zamonaviy asbob-
uskunalarning paydo bo‘lishi bu 
usuldan keng foydalanish imkonini 
berdi.  •
Mode llasht irish me t odi. Biologik tadqiqotlarda tobora keng qo‘l lanilayotgan 
modellashtirish metodining mohiyati tirik tabiatdagi hodisalar va ularning jihatlarini 
matematik belgilarga aylantirib, model tarzida qayta tiklab o‘rganishdan iborat. Biologik 
jarayonlarni, evolutsiyaning turli yo‘nalishlarini, ekosistemalar hamda biosferaning 
rivojlanishini kompyuterda modellashtirish orqali ro‘y berishi mumkin bo‘lgan voqea-
hodisalarni oldindan bilish imkoni yaratildi. •
Biologiy a fanining 
muammolari. Biologiya fanida hali 
o‘z yechimini topmagan bir 
qancha muammolar mavjud. 
Hayotning, odamning paydo 
bo‘lishi, bosh miya faoliyati 
mexanizmlarini o‘rganish orqali 
tafakkur va xotira qonuniyatlarini 
anglash, embrional taraqqiyotda 
genetik axborot asosida to‘qima, 
organlar va organizm 
rivojlanishini o‘rganish shular 
jumlasidan. •
Dunyo aholisining soni yildan yilga 
ortib bormoqda. Binobarin, 
biologiya fani oldida turgan muhim 
vazifalardan biri insonlarning oziq-
ovqatga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirishga qaratilgan nazariy va 
amaliy muammolarni hal etishdan 
iborat. Bu sohada seleksiyada ko‘p 
yillardan beri qo‘llanib kelinayotgan 
duragaylash, tanlash metodlaridan 
tashqari, gen muhandisligi – 
genlarni sintez qilish, ko‘chirib 
o‘tkazish, somatik hujayralarni 
duragaylash, allofen – organizmlar 
yetishtirish va boshqa metodlardan 
foydalanish nihoyatda samarali 
bo‘ladi. •
Insonlardagi irsiy 
kasalliklarni o‘rganish, 
ularning oldini olish 
choralarini ishlab chiqish 
va amaliyotga tatbiq etish 
nihoyatda muhim sanaladi. 
Bu muammoni ijobiy hal 
etish gen muhandisligi va 
biotexnologiya 
sohalarining rivoji bilan 
uzviy bog‘liq. •
Xulosa
•
Hozirgi vaqtda eng xavfl i hodisalardan biri 
ekologik muhitning yomonlashayotganligi 
hisoblanadi. Bu ayniqsa, inson uchun nihoyatda 
foydali bo‘lgan o‘simlik va hayvon turlarining 
yildan yilga kamayib ketayotganligida yaqqol 
ko‘zga tashlanadi. Biologiya fani oldida turgan 
muammolardan biri hayvonlar, o‘simliklar 
genofondini saqlash usullarini ishlab chiqish va 
amaliyotga tatbiq etishdan iborat. Etiboringiz uchun 
rahmat

BI OLOGI YA – HAYOT HAQI DAGI FA N

Reja • Kirish • 1.Biologiya fani haqida umumiy ma’lumot. • 2. Biologiy a fanining t armoqlari. • 3. Biologiy a fanining muammolari. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar

• Biologiya Yerdagi hayotning barcha ko‘rinishlarini, uning turli darajadagi: molekula, hujayra, organizm, populatsiya (tur), biogeosenoz (ekosistema), biosfera darajasidagi tizimlarning barcha xossalarini o‘rganadi.

• Biologiyaning asosiy maqsadi tirik mavjudotlarning tuzilishi, o‘ziga xos xususiyatlari, ko‘payishi, rivojlanishi, kelib chiqishi, tabiiy jamoalarda va yashash muhiti bilan o‘zaro munosabatlarini o‘rganishdir.

• Biologiya atamasi fransuz olimi J. B. Lamark va nemis olimi G. R. Trevina rus tomonidan fanga kiritilgan bo‘lib, « bios» – hayot, « logos» – fan degan ma’noni bildiradi.