logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. CHO‘LPONNING “KECHA VA KUNDUZ” ROMANI INGLIZCHA TARJIMALARINING LISONIY-KOGNITIV TAHLILI

CHO‘LPONNING “KECHA VA KUNDUZ” ROMANI INGLIZCHA TARJIMALARINING LISONIY-KOGNITIV TAHLILI

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8332.251953125 KB
Ko'chirib olish
CHO‘LPON N IN G “ KECHA VA KUN DUZ” ROMA NI I NGLI ZCHA TARJ IMA LA RIN IN G: LISON IY -KOGN I TIV TAHLILI Badiiy adabiyot, nafaqat, insonni tarbiyalaydi, unga ta’sir ko‘rsatadi, estetik zavq beradi, balki millatning eng yaxshi ma’naviy qadriyatlarini, milliy tilning barcha jihatlarini o‘zida jamlaydi, dunyoga tarannum etadi, avloddan avlodga, asrlardan asrlarga yetkazadi. Shu sababdan yurtboshimiz o‘z nutqlarida quyidagi fikrlarni ta’kidlaydilar: “Barchamizga yaxshi ayonki, ona tili – millat ma’naviyatining mustahkam poydevoridir. Ulug‘ ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniy ta’kidlaganidek, har bir millatning dunyoda borligini ko‘rsatadigan oynai hayoti – bu uning milliy tili va adabiyotidir”. Badiiy asarlar tarjimasi ham ijod namunalarini boshqa mamlakatlar, jahon bo‘ylab yoyilishiga, shu asar mansub xalq madaniyati, urf-odati, dunyoqarashining tanilishiga sabab bo‘ladi. Bu esa tarjimondan katta mas’uliyat talab etadi. Ya’ni tarjimon yozuvchi mahoratini to‘liq ochib bera olishi, ikki tilning barcha imkoniyatlaridan to‘laqonli foydalana olishi zarur. Shu sababdan tarjima nazariyasi, tarjimon mahorati bo‘yicha qilingan tadqiqotlar, tarjimonlar uchun tavsiyalar bu sohaning mukammallashishida muhim o‘rin egallaydi. “Cho‘lponning“Kecha va kunduz” romani inglizcha tarjimalari tadqiqi: lisoniy-kognitiv tahlil” dissertatsiyasi ham shu ma’noda dolzarb mavzulardan hisoblanadi. TADQIQOTNING DOLZARBLIGI 01 A . C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i n i n g t a r j i m a s h u n o s l i k d a g i a h a m i y a t i v a r o m a n n i n g i n g l i z c h a t a r j i m a l a r i n i l i s o n i y - k o g n i t i v j i h a t d a n t a d q i q e t i s h d a n i b o r a t . TADQIQOTNING MAQSADI TADQIQOTNING VAZIFALARI Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lponning “Kecha va kunduz” asari bo‘yicha bildirilgan fikrlar, xususan, chet el olimlari fikrini o‘rganish; Badiiy tarjimaning ayrim muammolarini, bu muammolarning tarjima jarayoniga ta’siri, ularni bartaraf etish yo‘llarini tadqiq etish; Tarjima transformatsiyalari muammosini, tarjima va stereotip muammosini ochib berish; “ Kecha va kunduz” asaritarjimasida milliy-madaniy birliklarga oid tushunchalarni tarjima qilish usullarini ochib berish; Ta d q i q o t n i n g o b y e k t i s i f a t i d a C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i , b u a s a r n i n g i n g l i z c h a t a r j i m a l a r i t a n l a n g a n . Ta d q i q o t n i n g p r e d m e t i n i C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i v a u n i n g t a r j i m a l a r i d a g i l i s o n i y b i r l i k l a r t i z i m i t a s h k i l e t a d i . 01 Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romani inglizcha tarjimalari asosida(Kristofor Fort hamda yana bir tarjima prof.I.M.To‘xtasinov, U.R.Yo‘ldoshev, A.A. Hamidovlar tomonidan qilingan) boshqa tillarda muqobili bo‘lmagan so‘zlar, antroponimlar, ko‘p ma’noli so‘zlar tarjima usullari aniqlandi. TADQIQOT ISHINING ILMIY YANGILIGI : 02 Asarda qo‘llanilgan tarixiy va arxaik so‘zlarning tarjima qilinish farqlari misollar asosida tahlil qilindi. 03 Asarda qo‘llanilgan iboralar tarjimasi misolida parema va idiomalarni tarjima qilish qulay va samarali yo‘llari ochib berildi. 04 Romandagi sodda yig‘iq va sodda yoyiq gaplarning inglizcha tarjimalarida yuz bergan o‘zgarishlar, ya’ni tarjima jarayonida ayrim bo‘laklar kiritilishi, tushirib qoldirish, so‘zma-so‘z tarjima qilish kabilar ikki tarjima misolida qiyoslab o‘rganildi. 05 “ Kecha va kunduz” asarida qo‘llanilgan murakkablashgan sodda gaplarning tarjima holati: aynanligicha tarjima, sodda gapning qo‘shma gap tarzida tarjima qilinishi yoki aksincha, murakkablashgan sodda gaplarni ikki sodda gap tarzida tarjima qilish asarning inglizcha tarjimalari misolida tahlil etildi. 06 Asarda qo‘llanilgan iboralar tarjimasi misolida parema va idiomalarni tarjima qilish qulay va samarali yo‘llari ochib berildi, Tadqiqot k irish qismi, uch bob, xulosa, foy dalanilgan adabiy ot lardan t ashk il t opgan. Dissert at siy aning umumiy hajmi 138 sahifadan iborat . TADQIQOTNING HAJMI : Mazk ur asar 2009-y il noy abr oy ida fransuz t arixchisi v a t arjimoni St efan Dy udany on t omonidan fransuz t iliga t arj ima qili ngan. St efan Dy udany on t urk shunos, osi y oshunos t ari xchi olim sifat ida t ani lgan bo‘lib, qat or t arjima asarlari bilan t ani lgan, hozirda u 2000- y ildan buy on Parijdagi CN RC (Cent re nat ional de la recherche scient ifi que) Milli y ilmiy -t adqi qot mark azi di rek t ori sifat ida faol iy at y urit adi.Romanning rus v a Yev ropa t illariga t arjimalari “ Kecha va k unduz” romani Abdulhamid Ismoiliy t omonidan rus t iliga t arjima qilingan bo‘lib, 1989-yilda “ Sharq yulduzi” nashriyot ida “ Ночь и день” t arzida nashr et ilgan. (Zvezda Vost ok a: organ Союза Cоветских писателей Узбекистана, Сентабр 1989, 8-49) “ AQSH fuqarosi , t arji mon Krist ofor Fort o‘zbek ning j asorat li shoiri v a y ozuv chisi A bdulhamid Sulay mon o‘g‘li Cho‘lponning “ Kecha v a k unduz” (“ Night and day ” ) asarini ingliz t iliga t arjima qilinganl igi e’t iborga loy iq t arix iy v oqeadir (2019-y il 22-noy abr) Romanning ingliz t i liga t arj ima qilingan y ana boshqa nusx asi professorlar I.M. To‘xt asinov, U.R.Yo‘ldoshev, A.A . Hamidov lar t omoni dan 2023-y ilda “ SamDChTI” nashri yot ida nashr et i lganRus Fransuz InglizBOB I - Cho‘lponning “ Kecha v a k unduz” romanining t arjimashunoslik dagi ahamiy at i Tarjimaning madaniy muammolari, asliy at v a uning t arjimalari t alqinlari Badiiy tarjima-tarjimonlik faoliyatining alohida yo‘nalishi bo‘lib, badiiy asarlarning bir tildan ikkinchisiga yozma tarjimasi hisoblanadi. Badiiy tarjimaning asosiy murakkabligi faqat ma’noni yetkazib berish emas, balki noyob mualliflik qobiliyatini, uslubini, estetikasini, til vositalarining boyligini, shuningdek, matnda mavjud bo‘lgan muhit, hazil-mutoyiba, xarakter va asardagi qahramon kayfiyatni yetkazib berishdan iborat. Filologiya fanlari doktori, Professor Ibodulla Kamolov ich Mirzay ev bugungi kun tarjimashunoslik muammolaridan biri sifatida tarjimonlarning yetarli bilimga ega emasligi hamda so‘zma-so‘z qilinayotgan tarjimalar xususida shunday fikrlarni ilgari suradilar: “Tarjimalarning sifati pastligining sabablaridan biri shundaki, bizningcha, vositachi uslub hamda so‘zma-so‘z tarjima qilish bilan bog‘liqdir”. Tilshunoslarning fikriga ko‘ra, ikki xil tushuncha, ya’ni “til” va “jamiyat” bir-biriga o‘zaro ta’sir qiluvchi yondashuv masalasi bo‘lib hisoblanadi. Bir tomondan, til bir madaniyatning tashuvchisi bo‘lgan ma’lum bir etnik guruhning boshqalardan farq qiladigan o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi ijtimoiy-madaniy shakllanish sifatida qabul qilinadi. И.К. Мирзаев Диссертация на соискание ученой степени кандидата филологических наук Лелинград , 1974. С.44. Izohli lug’at bilan cheklanish tarjimon uchun har doim qo’l kelmasligi mumkin. Masalan farang so’zi o’zbek tilida ikki xil ma’noga ega. Birinchisi-fransuz, ikkinchisi- epchil, chaqqon degan ma’nolarni anglatadi. Quyidagi asardan keltirilgan misolni tahlil etishimiz mumkin, Tarjima mat ni: It look s as if it w as made in Europe (53-b.).A sliy at mat ni: ojizamiz do‘ppi t ik ishga “ farang” bo‘lib chiqdi. (14-b.) Tarjimon ushbu so’zni Yevropa so’ziga ekvivalent qilib keltirgan. Kristofor Fort romandagi turli uslubga oid 39 ta tarixiy va arxaik so‘zlar qatoriga ta’rif bergan. U romanda yoritilgan so‘zlar to‘g‘risida shunday fikrlarni ilgari surgan: “ O‘zbek tilidan bevosita ingliz tiliga transliteratsiyalash mushkul vazifa sanaladi. Markaziy Osiyo bilan tanish bo‘lmagan o‘quvchiga juda ko‘plab madaniy tushunchalarning uzviy bog‘liqligini namoyish qilish uchun tizimli usullar orqali urinib ko‘rdim. Boshqa tillar, arab, fors, Janubiy Osiyo tillaridan o‘zlashgan so‘zlar uchun ingliz tili standartini joriy etdim. Misol uchun, imom o‘rniga imam, palov va osh o‘rniga pilaf, tandir o‘rniga tandoor” deydi Kristofor Fort. BOB II - Cho‘lponning “ Kecha v a k unduz” romani inglizcha t arjimalari t adqiqi 2-bobda romanning inglizcha t arjimalari umumiy t adqiqi, inglizcha t arjimalarida badiiy t il v osit alarining t ahlili, asarda she’riy at mat ni t arjimasi, mazmuni v a uning t arjimalardagi lisoniy - k ognit iv t adqiqiga bag‘ishlangan. Krist ofor Fort t arjimasi mat ni: As sharp as her t ongue w as, Razzoq sufi w as t o t he same ext ent a ret icent , t ight -lipped, boring man w ho k ept t o himself. (50-b.) Asliy at mat ni: Qurvonbibi so‘zga qancha epchil bo‘lsa, Razzoq so‘fi shu qadar kamgap , indamas, damini ichiga solgan, ziqna odam edi. (10-b) Keltirilgan mazkur parchada Qurvonbibi so‘zi tushib qolgan, ilgari o‘rin olgan kontekstning davomi sifatida beriladi va her olmoshi bilan berilgan, biroq gapni alohida matndan ajratilgan holda tarjima qilganimizda aynan Qurvonbibi haqida gap ketayotganligi haqida emas, balki qandaydir ayolning “tili o‘tkirligi” haqida so‘z borayotganini bilishimiz mumkin. “Damini ichiga solgan” iborasi- ingliz tilida “boring man”, ya’ni zerikarli odam sifatida berilgan. Yana bir misol Tarjima mat ni: “ The ev er-so-green sochpopuk s of t he w illow s begin t o quiv er lik e a y oung w oman’s int ricat e braids” . (45-b.) A sliy at mat ni: “ Tollarning k o‘m-k o‘k sochpopuk lari qizlarning may da o‘rilgan k ok illariday selk illab t ushmoqqa boshladi” [1] (3-b.). Tarjimada u quy idagicha ifodalangan: [1] Cho‘lpon. Kecha v a k unduz. – Toshk ent : G‘afur G‘ulom nomidagi nashriy ot mat baa ijodiy uy i, 2021.– B.3. Ushbu misolda o‘xshatish san’ati qo‘llangan bo‘lib, sochpopuklar qizlarning mayda o‘rilgan sochiga o‘xshatilmoqda. “Sochpopuk” so‘zi milliy koloritga oid so‘z sanalib, tarjimon bu so‘zni o‘z holicha qoldiradi. Qizlar so‘zini esa yosh ayollar sifatida tarjima qilgan va bunda biz qo‘shish transformatsiyasiga guvoh bo‘lamiz. Ohang jihat dan t art ibga solingan hissiy nut q she’r dey iladi. She’riy at haqida so‘z y urit ganimizda, av v alo, k o‘z o‘ngimizda musiqiy lik k a ega bo‘lgan k echinmalar, hissiy ot ga t o‘la bo‘lgan nozik misralar bilan berilgan v oqealanish namoy on bo‘ladi. A sliy at mat ni Uzun-uzun arg‘amchi yo…(8) … Halinchakka, (4) Chakan ko‘ylak yarashar (7) Kelinchakka. (4) Chakan ko‘ynak yengiga (7) Tut qoqaylik… (4) (26 bet.) Krist ofor Fort t arjimasi: A long, long rope… (4) For the swing.(3) A little dress for (4) The bride. (2) Fill the sleeves (3) With mulberry. (4) (62 bet) Ushbu she’r matni tarjimasida ohangdorlik tarjima matnida qisman saqlangan. Turoqlanish tartibi: Asliyat matnida a-b-c-b-c-b tarzida bo‘lsa, tarjima matnida esa a-b-a-c-b-a tarzidadir. Hijolar sonini misralar yonida qavs ichida keltirib o‘tdik. Shu o‘rinda “Qiyosiy adabiyotshunoslik” kitobida keltirilgan fikrlarni eslatib o‘tamiz: “She’riy tarjimada asliyatning poetik parametrlari hisoblangan shakl (qofiya, vazn, turoq, hijolar soni, ohangdorlik, musiqiylik) va mazmunga (timsoliylik, leksik resurslar va stilistik figuralar) adekvat yoki ekvivalentlik darajasida yaqinlasha olish muallif fikr va tuyg‘usining, maqsad va g‘oyasining qayta in’ikos etishini ta’minlaydi” BOB III - CHO‘LPONNING “KECHA VA KUNDUZ” ROMANIDA SODDA GAP TARJIMASINING SHAKLIY-MAZMUNIY MUTANOSIBLIGI Uchinchi bobda Cho‘lponning “ Kecha v a k unduz” romanida sodda y ig‘iq v a y oy iq gaplarning inglizcha t arjimalari, murak k ab sodda gaplarning inglizcha t arjimalari t ahlil qilingan. Tilshunoslik da sodda gap t ushunchasi deb, oʻz t ark ibida birgina k esimlik xususiy at iga ega boʻlgan, maʼlum fi k r ifodalay oladigan, grammat ik v a int onat sion jihat dan shak llangan sint ak t ik birlik sanaladi. Sodda gaplar ik k i t urga bo‘linadi: sodda y oy iq hamda sodda y ig‘iq gaplar Asliy at mat ni : Zebi bosh tebratdi. - Ha, ha…bildim, bildim. O‘zini ko‘rganim yo‘q-ku, eshitib bilaman.([17]-b) Bosh tebratmoq iborasi gapda umumiy holda kesim vazifasini bajarmoqda. Gap tarkibidagi Zebi ega vazifasini, boshini tebratdi, ya’ni vositasiz to‘ldiruvchi belgisiz ishtirok etgan birlik to‘lig‘icha kesim vazifasini bajaradi. Iboralar gapda yaxlit gap bo‘lagini bajarganligi bois, biz uni qismlarga bo‘la olmaymiz. Ushbu frazeologik birlik matn mazmunidan kelib chiqib, tasdiq ma’noni bergan. Krist ofor Fort t arjimasi mat ni: Zebi shook her head. (47-b) Ingliz tilida kelishik qo‘shimchalari bo‘lmaganligi sababli, ular olmoshlar bilan ifodalanadi. Ushbu misolda Kristofor Fort boshini so‘zini her olmoshi(uni, unga/ jenskiy rod) bilan ifodalagan. Shook her head - shake one’s head iborasining o‘tgan zamonda keltirilgan shakli. Bunday ibora ingliz tilida norozilik ma’nosini bildiradi. Tarjimada muallif tasdiq ma’no ifodalagan jumlani inkor ma’noga adashtirgan, sababi, tebratmoq fe’li izohli tarjimada shake so’zi bilan ifodalanadi. I.M. To‘x t asinov, U.R. Yo‘ldoshev, A.A. Hamidov t arjimasi : Zebi nodded. “Yes,yes. I have heard it. I have never seen her, but I have really heard.” Asliyat matni: So‘fi jim qoldi. (14-b) So‘fi – ega. Jim qoldi-kesim. Tasdiq gapage Tuzilishiga ko‘ra sodda yig‘iq gap. Kristofor Fort tarjimasi matni: Razzoq-sufi was silent. (54-b) Ushbu gapda was-edi. (O‘tgan zamon shakli) Razzoq-sufi-ega. Was silent-kesim vazifasini bajarmoqda. Ma’lumki, was- to be ning o‘tgan zamon shaklidir. U o‘zbek tilidagi bog‘lamaga to‘g‘ri keladi. Bog‘lamalar-bular -man, -san, -dir; bo‘lmoq/hisoblanmoq/sanalmoqdir. Gap tarkibidagi sufi so‘zi izoh talabdir. Kristofor Fort bu so‘zni o‘z holicha qoldirgan. Va bu so‘zga izoh beradi.. Yana bir misol Krist ofor Fort t arjimasi mat ni: “Really is that case? I didn’t know. I’m the ignoramus,” she said, trying to avoid a long diatribe. (52-b.) A sliy at mat ni: - Ha, shundaymi? Men bilmabman. Omiman-da,-deb tezroq qochish harakatiga tushadi! (11-b) Omiman-da! gapida ega (men) tushib qolgan. Omiman-da- I’m the ignoramus deya tarjima qilinmoqda(ma’nodagi men so’zi tarjimada keltirilgan), gap tarkibidagi the - aniq artikli o‘zbek tilida mavjud emas va uning tarjimasi mavjud emas. Ma’lumki, artikl otlar bilan kelib, ularni aniqlash vazifasini bajaradi. Asliyatda belgisiz qo‘llangan ega, tarjimada I’m/ I am deya tiklangan. Yana bir misol Krist ofor Fort t arjimasi mat ni: Don’t get angry. I’ll tell you. (54-b) Misolni o‘zbek tiliga o‘girganimizda, Jahlingiz chiqmasin, senga aytaman tarzida bo‘ladi. A sliy at mat ni: - Jahlingiz chiqmasin. Bilib gapirayotirman. (14-b) Ushbu gapda -yotir qo‘shimchasi hozirgi o‘zbek tilidagi -moqda hozirgi zamonni yasashga xizmat qiluvchi qo‘shimcha sanaladi. -yotir qo‘shimchasida eski-tarixiy ma’no-mazmun kasb etuvchi mohiyat mavjud. I.M.To‘xtasinov, U.R. Yo‘ldoshev, A.A. Hamidov tarjimasi: Don’t be so angry. I know what I am saying. (22-b) Adib Cho‘lpon ijodini o‘rganar ek anmiz, uning “ Kecha v a k unduz” romanida k elt irilgan murak k ab sodda gaplarni t ahlil qilishni oldim izga maqsad qilib qo‘y dik . Romanning inglizcha t arjimalarini o‘zbek t ili bilan solisht irib, grammat ik t ahlildan o‘t k azdik . Krist ofor Fort t arjimasi: Oh, how the cool wind that playfully toys with those bare woman- with their hair and their curls, with the ends of their headscarves-never touches the flower- embroidered skullcaps of men. (46-b) A sliy at mat ni: “Erkaklarning gullik do‘ppisiga tegmay, yalang ayollar bilan, ularning sochlari, gajaklari va ro‘mol popuklari bilan hazillashib o‘ynagan salqin shabada… ko‘klam nash’asi bilan sho‘xlik qiladi.” Bu yerda vositali to‘ldiruvchi uyushib kelmoqda. (3-b) I.M. To‘xtasinov, U.R. Yo‘ldoshev, A.A. Hamidov tarjimasi: The wind, which not dare to touch the headwear of men and was playing with women’s hair, was blowing… the wind was enjoying the pleasure of the spring. (15-b) Ushbu parchada I.M. To‘xtasinov, U.R. Yo‘ldoshev, A.A. Hamidov tarjimasida gajak so‘zi, Kristofor Fort tarjimasida esa ko‘klam nash’asi tushib qolgan. Ushbu tushirib qoldirish umumiy mazmunga ta’sir ko‘rsatmagan. Yana bir misol Krist ofor Fort t arjimasi: This man, who couldn’t tell haram from halal, had the habit of sitting for a long time at prayer, staying to put out the candles in the mosque long after others had left. (46-b) A sliy at t arjimasi: Halol-haromni ko‘p ham farq qilmayturgan bu odamning avrodda o‘tirish odatlari, hatto hammadan keyin qolib, machit shamlarini puflab chiqish rasmlari bo‘lardi. (4-b) Keltirilgan gapda ega uyushiq bo‘lak vazifasini bajarmoqda. I.M. To‘xtasinov, U.R. Yo‘ldoshev, A.A. Hamidov tarjimasida bu matn tushirib qoldirilgan. Harom va halol so‘zlari Kristofor Fort tarjimasida o‘z holicha qoldirilgan va izoh sifatida kitob so‘nggida ifodalangan. Tarjimalarni tahlil qilish jarayonida shu narsalar ayon bo’ldiki, asliyatda berilgan ritorik so‘roq gap darak gap shaklida yoki darak gap ritorik so‘roq gap shaklida tarjima qilinishi kuzatildi. Ayrim murakkablashgan sodda gaplar qo‘shma gap ko‘rinishida (K.Fort tarjimasida) tarjima qilingan. Bu, asosan, ajratilgan bo‘lakli sodda gaplar tarjimasida uchraydi. XULOSA 01 Hozirgi kunda mamlakatimizda milliy ma’naviyatimizni rivojlantirish, adabiyot, san’at, madaniyatni yanada rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Xalqimizning nodir, umrboqiy durdonalari qatoridan o‘rin olgan asarlarni jahon miqyosida targ‘ib qilish, boshqa tillarga tarjima qilish borasida ham qator ishlar amalga oshirilmoqda. Bu tarjimashunoslik, xususan, badiiy tarjima sohasida alohida mas’uliyat yuklaydi. Biroq bu borada qator nazariy muammolar borligi aniqlanmoqda. Ularning yechimini topish, amaliyotga tadbiq etish tarjimashunoslik nazariyasining vazifalaridan sanaladi. Shuni inobatga olgan holda, Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romani inglizcha tarjimalari va bu tarjimalarning tarjimashunoslikdagi ahamiyati tadqiq etildi. 02 Sinxron, rasmiy yoki ilmiy-texnik tarjimalardan tubdan farq qiladigan badiiy tarjima tarjimondan ulkan bilim, iste’dod, mahorat va mehnat talab qiladi. Chunki badiiy asar tarjimasi asarni aynanligicha, butun mazmun-mohiyati bilan ikkinchi tilga to‘g‘ri tarjima qilishni talab qiladi. Asar mohiyatini ikkinchi tilda qayta jonlantirish, asar va uning muallifi mansub bo‘lgan xalq, uning urf-odatlari, milliy til xususiyatlarini ochib berish tarjimonga bog‘liqdir. Shuning uchun tarjimon nafaqat har ikkala tilga xos lingvistik birliklarni variantlari, sinonimlari bilan bilishi, balki asar muallifi kabi o‘ylashi, uning kechinmalarini anglashi kerak bo‘ladi. Qisqa qilib aytganda, tarjimon matn mazmunini saqlab qolishi, estetik ta’sir etish qobiliyatini yo‘qotmaslik, tarjima qilinayotgan til imkoniyatlarini to‘g‘ri baholashi, til ko‘nikmalaridan foydalanishda shaxsiy-ijodiy uslubiyatini namoyon qila olishi zarur. XULOSA 03 Tarjima nazariyasida muqobili bo‘lmagan leksemalar, idiomalar tarjimasida, frazemalarga ekvivalent topishda, lingvomadaniy o‘xshatishlar, metaforalarni anglash ancha mehnattalab sanaladi. Bundan tashqari, ma’lum qarashlarni, kamchiliklarni ochib berishda millatga xos tafakkur, qadriyatlar, asar yozilgan davr, o‘sha davrdagi ijtimoiy-siyosiy muhit, madaniy hayotni yaxshi bilishi kerak. Shu jihatdan Kristofor Fortning harakatlari e’tiborga molik bo‘lib, u o‘zbek tili, tarixi va madaniyatining bilimdoni hisoblanadi. Amerikalik tadqiqotchi Cho‘lpon romanini ingliz tiliga o‘girishga 2015-yili kirishgan. Orada O‘zbekistonga bir necha marta sayohat qilgan, ijodkorlar bilan tanishgan. U ma’lum muddat O‘zbekistonda yashagan va yurtimizga muntazam kelib turadi. 04 Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romanining Kristofor Fort tomonidan qilingan inglizcha tarjimasida asar epigrafi so‘zma-so‘z tarjima qilingani va hamal so‘ziga izoh berilgani tarjimonning boshqa millatga xos bo‘lgan so‘zlarga ahamiyat berganining tasdig‘idir. 05 “ Kecha va kunduz” romanining Kristofor Fort tomonidan qilingan inglizcha tarjimasida ismlar o‘rnida egalik olmoshlari ishlatilgani ko‘zga tashlanadi. Kristofor Fort tarixiy va arxaik so‘zlarni o‘z holicha qoldiradi va ularni lug‘at sifatida asar so‘nggida ro‘yxat qilib beriladi. 06 Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romanining I.M.To‘xtasinov va boshqalar tomonidan qilingan tarjimasida so‘zma-so‘z tarjima, ayrim so‘zlarni matnning umumiy mazmuniga zarar keltirmagan holda tushirib qoldirilgan yoki ayrim so‘zlarni (qiz va kelin) umumiylashtirish, yani generalizatsiya transformatsiyasidan foydalanilgan. 06 Kristofor Fort tomonidan qilingan inglizcha tarjimada va romanning I.M.To‘xtasinov va boshqalar tomonidan qilingan tarjimasida iboralarning tarjima qilinish holatiga e’tibor qaratildi. Ayrim iboralar har ikkala tarjimada ham to‘liq moslik asosida tarjima qilingani, ayrim iboralar esa so‘zma-so‘z tarjima qilingani aniqlandi. E’TIBORINGI Z UCHUN RAHMAT!!!

CHO‘LPON N IN G “ KECHA VA KUN DUZ” ROMA NI I NGLI ZCHA TARJ IMA LA RIN IN G: LISON IY -KOGN I TIV TAHLILI

Badiiy adabiyot, nafaqat, insonni tarbiyalaydi, unga ta’sir ko‘rsatadi, estetik zavq beradi, balki millatning eng yaxshi ma’naviy qadriyatlarini, milliy tilning barcha jihatlarini o‘zida jamlaydi, dunyoga tarannum etadi, avloddan avlodga, asrlardan asrlarga yetkazadi. Shu sababdan yurtboshimiz o‘z nutqlarida quyidagi fikrlarni ta’kidlaydilar: “Barchamizga yaxshi ayonki, ona tili – millat ma’naviyatining mustahkam poydevoridir. Ulug‘ ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniy ta’kidlaganidek, har bir millatning dunyoda borligini ko‘rsatadigan oynai hayoti – bu uning milliy tili va adabiyotidir”. Badiiy asarlar tarjimasi ham ijod namunalarini boshqa mamlakatlar, jahon bo‘ylab yoyilishiga, shu asar mansub xalq madaniyati, urf-odati, dunyoqarashining tanilishiga sabab bo‘ladi. Bu esa tarjimondan katta mas’uliyat talab etadi. Ya’ni tarjimon yozuvchi mahoratini to‘liq ochib bera olishi, ikki tilning barcha imkoniyatlaridan to‘laqonli foydalana olishi zarur. Shu sababdan tarjima nazariyasi, tarjimon mahorati bo‘yicha qilingan tadqiqotlar, tarjimonlar uchun tavsiyalar bu sohaning mukammallashishida muhim o‘rin egallaydi. “Cho‘lponning“Kecha va kunduz” romani inglizcha tarjimalari tadqiqi: lisoniy-kognitiv tahlil” dissertatsiyasi ham shu ma’noda dolzarb mavzulardan hisoblanadi. TADQIQOTNING DOLZARBLIGI

01 A . C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i n i n g t a r j i m a s h u n o s l i k d a g i a h a m i y a t i v a r o m a n n i n g i n g l i z c h a t a r j i m a l a r i n i l i s o n i y - k o g n i t i v j i h a t d a n t a d q i q e t i s h d a n i b o r a t . TADQIQOTNING MAQSADI

TADQIQOTNING VAZIFALARI Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lponning “Kecha va kunduz” asari bo‘yicha bildirilgan fikrlar, xususan, chet el olimlari fikrini o‘rganish; Badiiy tarjimaning ayrim muammolarini, bu muammolarning tarjima jarayoniga ta’siri, ularni bartaraf etish yo‘llarini tadqiq etish; Tarjima transformatsiyalari muammosini, tarjima va stereotip muammosini ochib berish; “ Kecha va kunduz” asaritarjimasida milliy-madaniy birliklarga oid tushunchalarni tarjima qilish usullarini ochib berish;

Ta d q i q o t n i n g o b y e k t i s i f a t i d a C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i , b u a s a r n i n g i n g l i z c h a t a r j i m a l a r i t a n l a n g a n . Ta d q i q o t n i n g p r e d m e t i n i C h o ‘ l p o n n i n g “ K e c h a v a k u n d u z ” r o m a n i v a u n i n g t a r j i m a l a r i d a g i l i s o n i y b i r l i k l a r t i z i m i t a s h k i l e t a d i .

O'xshashlar

Cho’lpon hayoti va ijodi “ Kecha va kunduz “ romani matni ustida ishlash
Abdulhamid Cho‘lpon hayoti va ijodi
Abdulhamid Sulaymon o`g`li Cho`lpon
Tohir Malik hayoti va ijodi. ,,Shaytanat’’ romani tahlili
Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani tahlili