logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Dabusqal’a yodgorligining arxeologik o’rganilishi

Dabusqal’a yodgorligining arxeologik o’rganilishi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5624.2138671875 KB
Ko'chirib olish
Mavzu : Dabusqal’a yodgorligining arxeologik o’rganilishi. Zarafshon daryosi sohilida bir muqaddas joy bor. Bilganlar uni e’zozlab, «Avliyo Ota» deb ulug’laydi. Uni Dabus, Dabusiya qal’asi, Dabus, Dabusqal’a, Dahbusqal’a deb ham atashadi. Aytishlaricha, qadimda bu yerda ulkan shahar bo’lgan. Ammo bugungi kunda bu yerda na shahar bor, na odamlar yashaydi. Keng hududdan iborat maydonda son-sanoqsiz qabrlar mavjud. Vayronaga aylangan shahar tuproq ostida qolgan. Dabusqal’a deb nom olgan ulug’ shaharning bisotida yolg’iz yodgorligi – Imom Bahra Ota maqbarasi bor. Ulug’ shahar tuproq ostida qolgan. Vayronalar ustidan yurib, bu keng maydonni ko’rib hayratdan yoqa ushlaysiz. Buyuk olimlardan hisoblangan Istahriy va Muqaddasiylarning yozishicha, X asrda Dabus qal’asida rabot qariyb 70 gektarni, shahriston esa 22-23 gektarni tashkil etgan. Х asrda yashab ijod etgan buyuk filolog va geograf Abdulfaraj ibn Ja’far Qudama al-Basriy al- Bag’dodiyning bundan ming oldin yozilib, kitobdan kitobga ko’chirilib bir necha marta qayta nashr etilgan «Kitob ul-xiroj va san’at al- kitobia» (« Х iroj undirish va maktublar yozish haqidagi kitob») asari (928 yil)da Dabus nomi bilan ataladigan qadimiy shahar Iskandar tomonidan qurilganligi to’g’risida rivoyat keltirilgan. Dabus shahrining yoshi 2340 yildan oshgan Bundan tashqari Х asrda yashab o’tgan (Buxoroning Narshax qishlog’idan bo’lgan) ulug’ tarixchi Abubakr Muhammad ibn Ja’far ibn Zakariyo ibn Х attob ibn Sharik ham Dabus shahri to’g’risida benihoya katta tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan qimmatbaho ma’lumot keltirgan: «Hali Buxoro shahri vujudga kelmagan, lekin qishloqlardan ba’zilari paydo bo’lgan edi. Nur, Х arqonurd, Vardona, Т arovcha, Safna va Isvonalar o’sha qishloqlar jumlasidandir. Podshoh turadigan katta qishloq Baykand (Poykand) edi. Shahar «Qal’ai Dabus» – «Dabus qal’asi» bo’lib, shahar deb shuni atar edilar». Bulardan tashqari tarix fanlari doktori, professor Yu.F.Buryakov qal’a maydonidagi xarobalardan topilgan so’nggi antik davrga mansub sopol bo’laklari asosida tahlil qilib, shaharning yoshi miloddan avvalgi uchinchi asrga taqalishi, milodiy birinchi asrda keng maydon o’troq aholi tomonidan egallanganligi to’g’risida fikr bildirgan. Yirik arxeolog olimning ilmiy xulosasiga tayanib aytish mumkinki, bundan ikkki ming uch yuz yil burun Dabus qal’asi aholi o’troq holda zich yashaydigan qadimiy maskan hisoblangan. . «G’iyosul-lug’ot»da yozilishicha, dabus – fors tojik tilida gurziyi ohani, ya’ni temir gurzi ma’nosini bildiradi. XVII asrda yashagan ulug’ olim Muhammad G’iyosning ilmiy qarashidan xulosa chiqarish mumkinki, shahar temirday mustahkam qilib qurilgani uchun ham shu nom bilan atalgan. Shuningdek «Farhangi zaboni tochiki» (« Т ojik tili lug’ati»)da ham Dabus – (arabcha so’z bo’lib, fors tojik tilidagi gurz, amud) zo’r, to’qmoq, ustun ma’nolarini ifodalaydi va qadimiy shahar har jihatdan mustahkam qilib bunyod etilganligini bildiradi. Bulardan tashqari IX asrda yashagan yirik geograf va tarixchi olim al-Yaqubiy Dabus qal’asini «dushman tig’i o’tmaydigan mustahkam va mashhur shahar» deb tasvirlagan. Yuqoridagi ta’riflar «Dabus» so’zi «mustahkam qo’rg’on» ma’nosida qo’llanilgan degan muxtasar fikrga kelishga asos bo’la oladi. Al-Muqaddasiy – Abu Abdulloh Muhammaad ibn Ahmad, ibn Abubakr al-Muqaddasiy (947- 1000) Х asrning yirik geograflaridan biri bo’lib, u butun musulmon mamlakatlari bo’ylab sayyohat qilgan. Uning 985 yilda yozgan «Ahson at- taqosim fi ma’rifat al-aqolim» («Iqlimlarni o’rganish uchun eng yaxshi qo’llanma») asarida. Dabusda ishlab chiqarilgan sifatli sanoat mollari butun olamda mashhur bo’lganligi to’g’risida hikoya qilgan: «... Dabus va Vadordan yaxlit qilib to’qilgan vadar matolari, men ularni Bog’doddagi sultonlardan biri « Х uroson parchasi», deb atagannini eshitganman». Х asrda yashagan yirik tarixchi Narshaxiy tomonidan bitilgan ta’rif, Qudama tomonidan rivoyat tarzida keltirilgan ma’lumotga hamohangdir. Ayni vaqtda ul buyuk zot arab geograflarining Dabus qal’asining barpo bo’lishi to’g’risidagi fikrini tasdiqlaydi. Beruniyning ta’rificha, Dabus beshinchi iqlimdagi So’g’d viloyatiga qarashli shahar bo’lib, uzunligi 48, kengligi 39,50. XII asrning o’rtalaridan boshlab Dabus qal’asida oltin tangalar ham zarb qilingan. Т angalardagi yozuvlar to’rtburchak shaklida arab alifbosida yozilgan . E’tiboringiz uchun rahmat Tayyorladi : Xoliyarov A Tekshirdi : Umarov U

Mavzu : Dabusqal’a yodgorligining arxeologik o’rganilishi.

Zarafshon daryosi sohilida bir muqaddas joy bor. Bilganlar uni e’zozlab, «Avliyo Ota» deb ulug’laydi. Uni Dabus, Dabusiya qal’asi, Dabus, Dabusqal’a, Dahbusqal’a deb ham atashadi. Aytishlaricha, qadimda bu yerda ulkan shahar bo’lgan. Ammo bugungi kunda bu yerda na shahar bor, na odamlar yashaydi. Keng hududdan iborat maydonda son-sanoqsiz qabrlar mavjud. Vayronaga aylangan shahar tuproq ostida qolgan. Dabusqal’a deb nom olgan ulug’ shaharning bisotida yolg’iz yodgorligi – Imom Bahra Ota maqbarasi bor.

Ulug’ shahar tuproq ostida qolgan. Vayronalar ustidan yurib, bu keng maydonni ko’rib hayratdan yoqa ushlaysiz. Buyuk olimlardan hisoblangan Istahriy va Muqaddasiylarning yozishicha, X asrda Dabus qal’asida rabot qariyb 70 gektarni, shahriston esa 22-23 gektarni tashkil etgan.

Х asrda yashab ijod etgan buyuk filolog va geograf Abdulfaraj ibn Ja’far Qudama al-Basriy al- Bag’dodiyning bundan ming oldin yozilib, kitobdan kitobga ko’chirilib bir necha marta qayta nashr etilgan «Kitob ul-xiroj va san’at al- kitobia» (« Х iroj undirish va maktublar yozish haqidagi kitob») asari (928 yil)da Dabus nomi bilan ataladigan qadimiy shahar Iskandar tomonidan qurilganligi to’g’risida rivoyat keltirilgan.

Dabus shahrining yoshi 2340 yildan oshgan

O'xshashlar

Qal'aliqir yodgorligining arxeologik o'rganilishi
Buxoro vohasida joylashgan Poykent yodgorligining qo’shma ekspeditsiyalarda o’rganilishi
yerqo’rg’on manzilgohining o’rganilishi
Dalvarzintepa arxeologik yodgorligi
Arxeologik dala tadqiqotlar tarixi