DIQQATNING PSIXOLOGIK NAZARIYALARI
![MAVZU:DIQQATNING MAVZU:DIQQATNING
PSIXOLOGIK PSIXOLOGIK
NAZARIYALARI NAZARIYALARI](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_1.png)
![REJA :
•
Diqqatning biror narsaga
namoyon bo`lishi .
•
Diqqat va uning turlari.
•
Diqqat ko`rinishlari.
•
Diqqat turlicha sifat
ko`rinishlari bilan
ta’riflanishi.
•
Xulosa
•
Foydalanilgan adabiyotlar.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_2.png)
![Diqqat
•
Diqqat - kishi faoliyati
barcha turlari, eng avvalo
mehnat va o`quv faoliyati
samaradorligini muhim va
zarur shartidir. Mehnat
qanchalik murakkab va
mas’uliyatli bo`lsa, u
diqqatga shunchalik katta
talablar qo`yadi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_3.png)
![•
Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida,
turmushida, boshqa odamlar bilan
munosabatga kirishishida zarurdir.
O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya
jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning
asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim olishda
diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus
pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan
shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi
qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning
barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb
yozgan edi. Diqqat individning hissiy, aqliy
eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig
oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning
yo`naltirilganligi va bir narsaga
qaratilganligidir.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_4.png)
![Diqqat turlati va ularni qiyosiy xarakteristikasi
Diqqat turi Paydo bo`lish shartlari Asosiy xarakteristikasi Asoslari
Ixtiyoriy Va zifani qabul qilishi Va zifaga asosan
yo`nalganlik,
irodaviy zo`r
berish, uzoq
muddatli
diqqatning
to`planganligi
toilqtiradi Ikkinchi signal sistemasini
etakchi o`rni
Ixtiyoriydan
So`nggi diqqat Qiziqishi bilan yuzaga
kelgan faoliyatga
“kirish” Maqsadga yo`nalganlik
saqlab qolinadi,
toliqish bo`lmaydi,
qiziqish ortadi. Faoliyat jarayoniga bo`lgan
qiziqishi dominantasidi.
Ixtiyorsiz diqqat Kuchli qo`zg`atuvchi
asosida yuzaga
keladi. Beixtiyoriylik, engillik,
bir faoliyatdan
ikkinchi faoliyatga
tez o`tiladi. Shaxsni qiziqishini namoyon
qilyvch yoki
xarakterlovchi dominanta](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_5.png)
![Diqqat va uning turlari
•
Diqqat va uning turlari, xususiyatlari. Diqqat -
kishi faoliyati- ning barcha turlari, eng avvalo,
mehnat va o'quv faoliyati samarador- ligining
muhim va zarur sharti. Bilish jarayonlari
kechishining eng muhim xususiyati uning
tanlaydigan, yo'naltirilgan shakldaligidan iborat.
Te varak atrofdagi olamning ko'plab ta'sirlari
orasidan kishi hamisha nimanidir idrok etadi,
nimanidir faraz qiladi, nima haqidadir fikr
yuritadi, o'ylaydi. Ongning bu xossasini uning
diqqat kabi xususiyati bilan o'zaro bog'liq, deb
hisoblaydilar.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_6.png)
![Diqqat
•
Diqqat individning emotsional, aqliy yoki
harakatlantiruvchi faolligi darajasining
oshirilishini taqozo etadigan tarzda
ongning yo'naltirilganligi va bir narsaga
qaratilganligidir.
•
Diqqatni ma'lum obyektga qaratish
uchun irodaviy kuch, g'ayrat sarflash
zarurati ishga tushayotgan paytda,
binobarin, qiyinchiliklar paydo
bo'lganida, bilishga oid qiziqish
susayganida va, shuningdek to'siqlar
mavjud bo'lgan kezlarda aniq-ravshan
namoyon bo'ladi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_7.png)
![•
Ixtiyorsiz diqqat kishining anglashilgan niyatlari va
maqsadlaridan mustasno tarzda hosil bo'ladi va qo'llab-
quvvatlanadi. Ixtiyorsiz diqqatning paydo bo'lishi jismoniy,
psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi. •
Hosil bo'lish xususiyatiga va
amal qilish usullariga ko'ra
diqqat- ning ikkita asosiy turi
mavjud:
•
ixtiyorsiz diqqat;
•
ixtiyoriy diqqat.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_8.png)
![•
Ixtiyoriy diqqat ongli
ravishda boshqariladigan va
tartibga solina- digan
diqqat-e'tibordir. Ixtiyoriy
diqqat ixtiyorsiz diqqat
zamirida hosil bo'ladi.
Ixtiyoriy diqqat agar kishi
faoliyati jarayonida o'z
oldiga ma'lum bir vazifa
qo'ygan va harakat dasturini
ongli tarzda ishlab chiqqan
bo'lsa yuz beradi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_9.png)
![Ixtiyoriy diqqat diqqatning oliy turi sifatida mehnat jarayonida
tarkib topadi. Ixtiyoriy diqqatning vazifasi psixik
jarayonlarning ke- chishini boshqarib turishdan iborat.
•
Kishi aynan ana shu ixtiyoriy diqqatning
mavjudligi tufayli xotira- dan o'zi uchun
zarur ma'lumotlarni faol tarzda, tanlab
«ajratib olish»ga, to'g'ri qarorlar qabul
qilishga, faoliyat jarayonida paydo
bo'ladigan vazifalarni amalga oshirishga
layoqatli bo'ladi.
•
Diqqatni kuchli qo'zg'atuvchilar baland
ovoz, yorqin nur va bo'yoq, kuchli hid jalb
etadi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_10.png)
![•
Diqqatning taqsimlanishi ikki va undan
ko'proq faoliyat turlari- ning (bir qancha
harakatlarning) bir vaqtning o'zida
muvaffaqiyatli bajarish imkoniyati bilan
bog'liq xususiyat. Diqqatning yuksak
daraja- da taqsimlanishi - ko'pgina
hozirgi zamon mehnat turlari
muvaffaqiyatliligining muqarrar
shartlaridan biridir. Masalan,
operatorlar, ko'plab dastgohlarda
ishlovchilar, transport haydovchilari va
boshqalarning ishi ana shuni talab
qiladi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_11.png)
![•
Diqqatning ko'chishi ma'lum
obyektning bir faoliyatdan
ikkinchi bir faoliyatga, bir
obyektdan ikkinchi bir obyektga,
bir harakatdan ikkinchi bir
harakatga o'tishida namoyon
bo'ladi. Diqqatning ko'chi- shi yo
ongli ravishdagi xulq-atvorga,
faoliyatning talablariga yoki
o'zgarib ketayotgan shart-
sharoitlarga muvofiq tarzda
yangi faoliyatga kirishish
zaruratiga bog'liq bo'ladi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_12.png)
![•
Faqat obyektlar va jarayonlar o'zgarib, faoliyat
esa uzoq vaqt da- vomida o'zgarmasdan qolgan
hollarda diqqatning barqarorligi doirasi- da uning
ko'chishi yuz beradi. Bunday ko'chish uzoq
davom etadigan ish paytida charchashning oldini
oladi va shu bilan diqqatning barqarorligini
oshiradi. Lekin bu tez-tez takrorlanavermasligi
lozim, aks holda salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_13.png)
![Diqqatning salbiy jihatlaridan
biri parishonxotirlikdir.
•
Parishonxo- tirlik diqqatni uzoq vaqt
davomida jadal bir narsaga qaratishga
layoqatsizlikda, diqqatning osongina va
tez-tez bo'linib turishida na- moyon
bo'lishi mumkin. Parishonxotirlikning bu
ko'rinishi ko'pincha ish qobiliyati susayib
ketishining va xulq-atvordagi
uyushmaganlik- ning sabablaridan biri
hisoblanadi. Parishonxotirlikni keltirib
chiqa- ruvchi sabablar nimalardan
iborat? Parishonxotirlik shaxsning
barqa- ror xislati sifatida ixtiyoriy diqqat
sustligining ko'rsatkichi hisoblanadi va u
noto'g'ri tarbiya natijasida bo'lishi
mumkin. Bunday pari- shonxotirlikka
qarshi, avvalo, shaxsda irodaviy
fazilatlarni shakllan- tirish yo'li bilan
kurash olib borish kerak.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_14.png)
![•
Te varak atrofdagi olamning boyligi
haqida, tovushlar va ranglar, hidlar
va harorat, miqdor va ko'plab
boshqa narsalar to'g'risida biz sezgi
organlari tufayli bilamiz. Kishi sezgi
a'zolari yordamida tashqi va ichki
muhitning holati haqida rang-barang
axborot olib turadi.
•
Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari,
eng avvalo mehnat va o`quv
faoliyati samaradorligini muhim va
zarur shartidir. Mehnat qanchalik
murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u
diqqatga shunchalik katta talablar
qo`yadi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_15.png)
![•
Ziyraklik kishiga uning kundalik
hayotida, turmushida, boshqa
odamlar bilan munosabatga
kirishishida zarurdir.
O`quvchilarning diqqat e’tibori
o`quv tarbiya jarayonini
muvaffaqiyatli tashkil etishning
asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim
olishda diqqatning rolini
ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi
K.D.Ushinskiy «diqqat aynan
shunday bir eshikka, tashqi
olamdan kishi qalbiga kirib
keladigan jamiki narsalarning
barchasi shu eshik orqali kiradi»
- deb yozgan edi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_16.png)
![•
Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi
darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning
yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. Soddaroq qilib
aytadigan bo`lsak, diqqat - deb ongimizning bir nuqtaga to`plab,
ma’lum narsa va hodisalarga aktiv yo`naltirilganiga aytiladi. Biz
faoliyatimiz jarayonida idrok va tasavvur qiladigan har bir narsa, har
bir hodisa, qilgan ishimiz, uy va fikrlarimiz diqqatining ob’ekti bo`ladi.
Diqqat paytida ongning bir nuqtaga to`planishi, ong idrokning
torayishidan iboratdir. Ongning eng yuqori nuqtasi diqqatning
markazi deb ataladi. Ana shu nuqtaga tushgan barcha narsalar,
ya’ni idrok qilinayotgan predmetlar, tasavvurlar fikrlar to`la yorkin
holda aks ettiriladi. Diqqat sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur va
harakat jarayonlarida namayon bo`lishi mumkin. Diqqat aqliy
jarayonlarning sifatini ta’minlaydigan ichki aktivlikdir. Diqqat har
qanday faoliyatning muhim shartidir.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_17.png)
![•
Inson his qilgan barcha narsa va hodisalar izsiz yo`qolmaydi. Ular
ma’lum miqdorda xotirada saqlab qolinadi, mustahkamlanib va
kerak bo`lganda qayta esga tushiriladi. Odamda tasavvurlarning
mavjudligi bizning idrokimiz miya po`stlog`ida qandaydir izlar
qoldirilishidan, ular ma’lum vaqt davomida miyada saqlanib
turishidan dalolat beradi. O`tmish tajribamizda nimaiki hodisa yuz
bergan bo`lsa, shuni esda olib qolish, esda saqlash va keyinchalik
esga tushirishi yoki tanish xotira deb aytiladi. Agar odamlar
o`zlarining o`tishish tajribalarini esda saqlay olmasa va qayta tiklash
qobiliyatiga ega bo`lmasa bilimlarni egallashning har qanday
imkoniyatidan mahrum etilgan va ularning aqli darajasida
qolavergan bo`lar edi. Shu sababdan ham har bir odamning vazifasi
o`z xotirasini boyitishdan iboratdir. Esda olib qolish jarayonida
odamda bir narsa yoki hodisa bilan boshqa narsa yoki hodisa
o`rtasida o`zaro aloqa bog`lanadi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_18.png)
![•
Diqqatning biror narsaga qaratishi ob’ektga
bog`liq holda diqqatning namoyon bo`lishini
quyidagi shakllarini; sensor, aqliy,
harakatlantiruvchi shakllarni ajratib
ko`rsatadilar. Hozirgi vaqtda sensor (ko`rish va
eshitish) diqqati ko`proq o`rganilgandir.
Diqqatning fiziologik asoslarini tushunib etishga
buyuk rus fiziologlari I.P. Pavlov va
A.A.Uxtomskiylarning ilmiy ishlari katta
ahamiyatga ega. Nerv sistemasining alohida
reaktsiyalari orientir reflekslar haqida I.P. Pavlov
ilgari surgan tasavvurida ixtiyorsiz diqqatning
g`ayri ixtiyoriy tabiati haqida taxmin bor edi.
Hozirgi zamon mas’uliyatlariga qaraganda
orientir reflekslar juda ham murakkabdir. Ular
organizmni anchagina qismlarining faolligi bilan
bog`langan.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_19.png)
![Xulosa
•
Harakat esa diqqatni ob’ektga
yanada ko`proq jalb etadi. Shunday
qilib, diqqat harakatga qo`shilib va u
bilan o`zaro chatishib, ob’ekt bilan
mustahkam bog`lanish hosil qiladi”.
Diqqatning barqarorligi uning
harakatchanlik xususiyatlari bilan
uzviy bog`liqdir. Diqqatning ko`chishi
sub’ektning bir faoliyatdan ikkinchi
faoliyatga, bir ob’ektdan ikkinchi
ob’ektga, bir harakatdan ikkinchi
harakatga ataylab o`tishda namoyon
bo`ladi. Diqqatni ko`chirishning
muvaffakiyati bir qancha shart
sharoitlariga bog`liqdir. Ko`chirishi
oldingi va keyingi faoliyatning
xususiyatlari bilan bog`liq bo`ladi.
Diqqatning ko`chirilishi ko`p jihatdan
yangi faoliyat maqsadning shaxs
uchun ahamiyati, uning aniq ravonligi
va soddaligi bilan belgilanadi.](/data/documents/2703fc0f-6661-4c1e-a67e-a9eb9bc1c723/page_20.png)
MAVZU:DIQQATNING MAVZU:DIQQATNING PSIXOLOGIK PSIXOLOGIK NAZARIYALARI NAZARIYALARI
REJA : • Diqqatning biror narsaga namoyon bo`lishi . • Diqqat va uning turlari. • Diqqat ko`rinishlari. • Diqqat turlicha sifat ko`rinishlari bilan ta’riflanishi. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar.
Diqqat • Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari, eng avvalo mehnat va o`quv faoliyati samaradorligini muhim va zarur shartidir. Mehnat qanchalik murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u diqqatga shunchalik katta talablar qo`yadi.
• Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida, turmushida, boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishida zarurdir. O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim olishda diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb yozgan edi. Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir.
Diqqat turlati va ularni qiyosiy xarakteristikasi Diqqat turi Paydo bo`lish shartlari Asosiy xarakteristikasi Asoslari Ixtiyoriy Va zifani qabul qilishi Va zifaga asosan yo`nalganlik, irodaviy zo`r berish, uzoq muddatli diqqatning to`planganligi toilqtiradi Ikkinchi signal sistemasini etakchi o`rni Ixtiyoriydan So`nggi diqqat Qiziqishi bilan yuzaga kelgan faoliyatga “kirish” Maqsadga yo`nalganlik saqlab qolinadi, toliqish bo`lmaydi, qiziqish ortadi. Faoliyat jarayoniga bo`lgan qiziqishi dominantasidi. Ixtiyorsiz diqqat Kuchli qo`zg`atuvchi asosida yuzaga keladi. Beixtiyoriylik, engillik, bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga tez o`tiladi. Shaxsni qiziqishini namoyon qilyvch yoki xarakterlovchi dominanta