logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. FONETIKA

FONETIKA

Yuklangan vaqt:

09.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5581.791015625 KB
Ko'chirib olish
FONETIKA Reja: Tilning moddiy (substansial) sathi xususida Fonetika va uning birligi Fonetikaning bo‘limlari Nutqning fonetik bo’linishi Fonologiya Fonologik ziddiyatning ziddiyat tizimiga munosabatiga ko ‘ ra tasnifi . A ’ zolari o ‘ rtasidagi munosabatga ko ‘ ra ziddiyatlar tasnifi Mavzu bo’yicha tayanch tushunchalar : fonema, tovush, fonetikaning turlari, fonologiya, fonolgik ziddiyat Tilning moddiy ( substansial ) sathi xususida . Lisoniy sathlar sirasida fonetika eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun moddiy ( substantsial ) asos bo ‘ luvchi birliklarni beradigan sath sifatida ajralib turadi . Insonning nutq faoliyati sezgi a ’ zolari asosida his qilinuvchi nutq birliklari - tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro ‘ yobga chiqadi . Nutq tovushlari o ‘ zida uch jihatni birlashtirgan murakkab nutqiy birlik sifatida namoyon bo ‘ ladi . Ular quyidagilar : a ) talaffuz a ’ zolari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasi mahsuli ( fiziologik jihat ); b ) tabiatdagi har qanday tovush kabi akustik tabiatga ega ( fizik , akustik jihat ); . Tilning moddiy ( substansial ) sathi xususida . Lisoniy sathlar sirasida fonetika eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun moddiy ( substantsial ) asos bo ‘ luvchi birliklarni beradigan sath sifatida ajralib turadi . Insonning nutq faoliyati sezgi a ’ zolari asosida his qilinuvchi nutq birliklari - tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro ‘ yobga chiqadi . Nutq tovushlari o ‘ zida uch jihatni birlashtirgan murakkab nutqiy birlik sifatida namoyon bo ‘ ladi . Ular quyidagilar : a ) talaffuz a ’ zolari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasi mahsuli ( fiziologik jihat ); b ) tabiatdagi har qanday tovush kabi akustik tabiatga ega ( fizik , akustik jihat ); v ) nutq tovushlari kishilarning axborot uzatish , kommunikatsiya vositasi ( funktsional , sotsial , lisoniy jihat ). Nutq tovushlarining haqiqiy va biz uchun muhim jihati ularning funktsional aspektidir . Tilshunoslikda aytilgan uch jihatni yaxlitlikda o ‘ rganish yoki ajratgan holda tadqiq qilish masalasida bir xillik yo ‘ q . Ba ’ zilar nutq tovushlarining fiziologik tomoni biologiya fanining , akustik jihati fizika fanining o ‘ rganish predmeti bo ‘ lib , tilshunos uning faqat funktsional tomoninigina tekshirishi lozim degan g ‘ oyani ilgari surishsa , ayrimlari har uchala jihat bir - biridan ajralmasdir , ularni yaxlitlikda o ‘ rganmoq kerak degan aqidaga tayanadilar . Ana shu ikki qarash kurashi natijasida tilshunoslikda ikki - fonetika va fonologiya sohalari ajraldi . Pirovard natijada fonetika nutqiy variant ( xususiylik ) larni , fonologiya esa lisoniy invariant ( umumiylik ) larni tadqiq qilish bilan mashg ‘ ul bo ‘ ladigan bo ‘ lib qoldi . Fonetika va uning birligi . Fonetika deganda eng quyi lisoniy sath ham , tilshunoslikning shu sathni o ‘ rganadigan sohasi ham tushuniladi . Fonetika ( gr . phonetikos - tovushga , ovozga xos ) tilshunoslikning boshqa sohalaridan farqli o ‘ laroq , nafaqat o ‘ rganish manbaining funktsional tomonini , balki nutq tovushlarini hosil qiluvchi talaffuz apparatini , shuningdek , ularning akustik xossalarini va til egalari tomonidan qabul qilinish jihatlarini ham tekshiradi . Fonetikada tilshunos - likning boshqa fan sohalari - adabiyotshunoslik , fiziologiya , fizika , psixologiya kabi fanlar bilan aloqasi yanada yaqqol namoyon bo ‘ ladi . Bu fanlardan farqli o ‘ laroq , fonetika tovushlarga so ‘ z , qo ‘ shimcha va gaplarga moddiy qiyofa beruvchi til tizimi unsuri sifatida qaraydi . Fonetika nutqdagi tovush o‘zgarishlari va almashinishini, urg‘u va uning turlarini ham o‘rganadi. Fonetikani o‘rganish imlo (orfografiya), to‘g‘ri talaffuz (orfoepiya) me’yorlarini yaxshi o‘zlashtirib olishda, adabiy va dialektal talaffuz farqlarini aniqlashda, logopediya va surdopedogogikada nutqiy nuqsonlar diagnostikasi va ularni bartaraf etishda katta ahamiyatga ega. Fonetika yutuqlari aloqa vositalarini tekshirish va ular samaradorligini oshirishda hamda nutqni avtomatik aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Fonet ik a: t ov ushlar olamiga say ohat Til tovushlari haqidagi fan fonetika maftunkor nutq olamiga eshik ochadi. Ushbu taqdimotda biz nutqni qanday ishlab chiqarishimiz va idrok etishimizni yaxshiroq tushunish uchun fonemalar, artikulyatsiya va transkripsiya dunyosini ko'rib chiqamiz. Fonet ik belgilar: t ov ushlar t ili IPA: univ ersal t il Xalqaro fonetik alifbo (IPA) — yozma tildan qatʼi nazar, nutq tovushlarini to g ri va universal tarzda yozib olish va yozish ʻ ʻ imkonini beruvchi transkripsiya tizimidir. Fonemalar: asosiy qurilish blok lari Fonemalar tilning minimal farqlovchi tovush birliklaridir. Har bir tilning o ziga xos fonema inventarlari mavjud bo lib, ular ʻ ʻ so zlarning maʼnosini ajratib turuvchi tovushlarga qarab ʻ o zgaradi. ʻ Art ik uly at siy a: Biz qanday qilib t ov ushlarni chiqaramiz 1 Art ik uly at siy a organlari Tishlar, til, lablar, yumshoq tanglay, burun bo'shlig'i va ovoz paychalarining. 2 Art ik uly at siy a t urlari Nafas olish va nafas olish, ovozli va ovozsiz. 3 Art ik uly at siy a joy i Dudoqlar, tishlar, tanglay, yumshoq tanglay. 4 Art ik uly at siy a usuli Portlashlar, frikativlar, yaqinlashishlar. Fonet ik xususiy at lari: Tov ushlarni farqlash Pit ch Yuqori va past notalar. Int ensiv lik Kuchli va zaif ohanglar. Uzunlik Qisqa va uzun ohanglar. Sifat Unli tovushlarni farqlash. Fonet ik oʻzgarishlar: dialek t v a urgʻu 1 Dialek t lar Talaffuz, lug'at va grammatikadagi mintaqaviy farqlar. 2 Urg'u Til ichidagi talaffuzdagi o'zgarishlar, odatda geografik kelib chiqishi yoki ijtimoiy kelib chiqishi bilan bog'liq. 3 Fonet ik o'zgaruv chanlik Kontekstga, nutq tezligiga va hissiy holatga qarab nutqdagi o'zgarishlar. Til t adqiqot ida fonet ik a N ut q t adqiqot i Fonetika nutqni yaratish va idrok etish jarayonlarini tushunishga yordam beradi. N ut q dast uriy t a'minot ishlab chiqish Fonetika nutqni aniqlash va nutq sintezatorlarini ishlab chiqish uchun ishlatiladi. Til buzilishlari Fonetika nutq buzilishlarini tashxislash va davolashda yordam beradi. Fonet ik a v a chet t illari 1 Yaxshiroq t alaff uz Fonetika chet tilini o'rganuvchilarga talaffuzni yaxshilashga yordam beradi. 2 Ov ozlarni t ushunish Turli tillardagi o'xshash tovushlarni yaxshiroq farqlash. 3 Aniqroq aloqa Yaxshilangan tushunarli va ravon nutq. Kundalik hay ot da fonet ik a 1 Musiqa Fonetika musiqa tovushlarini tahlil qilish va tushunish uchun ishlatiladi. 2 Ak t y orlik Fonetika aktyorlarga ovozi va talaffuzini rivojlantirishga yordam beradi. 3 Telek ommunik at siy a Nutqni aniqlash texnologiyalarini ishlab chiqish uchun fonetikadan foydalaniladi. Fonetika almashinishi Urg‘u Urg’u turlariTovush o‘zgarishlari Fonetikani o’rganish imlo ( orfografiya) ,to’g’ri talaffuz orfoepiya) me’yorini yaxshi o’zlashtirib olishadi,adabiy va dialektal talaffuz farqlarini aniqlashda,logopediya va surdopedagogikada nutqiy nuqson diagnostikasi va uni bartaraf etishda katta ahamiyatga ega. Inson talaffuz apparatining imkoniyatidan kelib chiqqan holda nutq tovushining hosil qilishning umumiy shartlari( m,hosil b,o’ .ko’ra lab,til bo’g’iz undoshlari farqlanishi.hosil b.u.ko’ra port.,sir., port.-sir. Tovush xossalari Umumiy fonetika Muayyan til misolida tekshiriladi. Xususiy fonetika tarixiy va sinxron,diaxron ,tasviriy va eksperimental kabi ko’rinishlarda ish yuritadi.Xususiy fonetika Bir nechta qarindosh va qarindosh bo’lmagan tilning yoxud bir qancha dialekt va shevaning unli va undosh tovushlari,fonetik o’zgarishi va boshqa hodisalar tekshiriladi Qiyosiy fonetika FONOLOGIYA ( gr.phone- tovusah, logosta’limot)termini tilshunoslikda XIX asr oxirida nutq tovushining akustik-fiziologiga(fizik) tomonidan funksional (lingvistik) tomonini farqlash ehtiyoji bn paydo bo’ldi.Fonologiya til tovush qurilishining struktur va funksional qonuniyatini organuvchi soha,semiotik(ishoraviy) tizim sifatida nutqni akustik-artikulyatsion aspektda o’rganadigan fonetikadan farqlanadi. FONOLOGIYA Fonologik ziddiyatning ziddiyat tizimiga munosabatiga ko’ra tasnifi Bunda ziddiyat bir o’lchovli va ko’p o’lchovli,muntazam va ajralgan ziddiyatga bo’linadi.Bir o’lchovli ziddiyatga fonemalar bir belgi asosoda zidlanadi.Masalan, i va u fonemalaridan biri lablanmagan va ikkinchisi lablangan bo’lib,bunda ular bir belgi– “lablangan”lik xossasiga ko’ra qarama –qarshi turadi. X ulosa: t ov ushlarning chuqurligiga Tilni tushunish va rivojlantirish uchun fonetika muhim ahamiyatga ega. Bu bizga tovushlarni farqlash, turli urg'u va dialektlarni aniqlash va chet tillarida talaffuzni yaxshilashga yordam beradi. Siz tilshunos bo'lasizmi, til o'quvchisi bo'lasizmi yoki nutqning qanday ishlashiga qiziqasizmi, fonetika maftunkor tovushlar olamiga eshik ochadi. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

FONETIKA

Reja: Tilning moddiy (substansial) sathi xususida Fonetika va uning birligi Fonetikaning bo‘limlari Nutqning fonetik bo’linishi Fonologiya Fonologik ziddiyatning ziddiyat tizimiga munosabatiga ko ‘ ra tasnifi . A ’ zolari o ‘ rtasidagi munosabatga ko ‘ ra ziddiyatlar tasnifi

Mavzu bo’yicha tayanch tushunchalar : fonema, tovush, fonetikaning turlari, fonologiya, fonolgik ziddiyat Tilning moddiy ( substansial ) sathi xususida . Lisoniy sathlar sirasida fonetika eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun moddiy ( substantsial ) asos bo ‘ luvchi birliklarni beradigan sath sifatida ajralib turadi . Insonning nutq faoliyati sezgi a ’ zolari asosida his qilinuvchi nutq birliklari - tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro ‘ yobga chiqadi . Nutq tovushlari o ‘ zida uch jihatni birlashtirgan murakkab nutqiy birlik sifatida namoyon bo ‘ ladi . Ular quyidagilar : a ) talaffuz a ’ zolari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasi mahsuli ( fiziologik jihat ); b ) tabiatdagi har qanday tovush kabi akustik tabiatga ega ( fizik , akustik jihat ); .

Tilning moddiy ( substansial ) sathi xususida . Lisoniy sathlar sirasida fonetika eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun moddiy ( substantsial ) asos bo ‘ luvchi birliklarni beradigan sath sifatida ajralib turadi . Insonning nutq faoliyati sezgi a ’ zolari asosida his qilinuvchi nutq birliklari - tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro ‘ yobga chiqadi . Nutq tovushlari o ‘ zida uch jihatni birlashtirgan murakkab nutqiy birlik sifatida namoyon bo ‘ ladi . Ular quyidagilar : a ) talaffuz a ’ zolari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasi mahsuli ( fiziologik jihat ); b ) tabiatdagi har qanday tovush kabi akustik tabiatga ega ( fizik , akustik jihat ); v ) nutq tovushlari kishilarning axborot uzatish , kommunikatsiya vositasi ( funktsional , sotsial , lisoniy jihat ). Nutq tovushlarining haqiqiy va biz uchun muhim jihati ularning funktsional aspektidir . Tilshunoslikda aytilgan uch jihatni yaxlitlikda o ‘ rganish yoki ajratgan holda tadqiq qilish masalasida bir xillik yo ‘ q . Ba ’ zilar nutq tovushlarining fiziologik tomoni biologiya fanining , akustik jihati fizika fanining o ‘ rganish predmeti bo ‘ lib , tilshunos uning faqat funktsional tomoninigina tekshirishi lozim degan g ‘ oyani ilgari surishsa , ayrimlari har uchala jihat bir - biridan ajralmasdir , ularni yaxlitlikda o ‘ rganmoq kerak degan aqidaga tayanadilar . Ana shu ikki qarash kurashi natijasida tilshunoslikda ikki - fonetika va fonologiya sohalari ajraldi . Pirovard natijada fonetika nutqiy variant ( xususiylik ) larni , fonologiya esa lisoniy invariant ( umumiylik ) larni tadqiq qilish bilan mashg ‘ ul bo ‘ ladigan bo ‘ lib qoldi .

Fonetika va uning birligi . Fonetika deganda eng quyi lisoniy sath ham , tilshunoslikning shu sathni o ‘ rganadigan sohasi ham tushuniladi . Fonetika ( gr . phonetikos - tovushga , ovozga xos ) tilshunoslikning boshqa sohalaridan farqli o ‘ laroq , nafaqat o ‘ rganish manbaining funktsional tomonini , balki nutq tovushlarini hosil qiluvchi talaffuz apparatini , shuningdek , ularning akustik xossalarini va til egalari tomonidan qabul qilinish jihatlarini ham tekshiradi . Fonetikada tilshunos - likning boshqa fan sohalari - adabiyotshunoslik , fiziologiya , fizika , psixologiya kabi fanlar bilan aloqasi yanada yaqqol namoyon bo ‘ ladi . Bu fanlardan farqli o ‘ laroq , fonetika tovushlarga so ‘ z , qo ‘ shimcha va gaplarga moddiy qiyofa beruvchi til tizimi unsuri sifatida qaraydi . Fonetika nutqdagi tovush o‘zgarishlari va almashinishini, urg‘u va uning turlarini ham o‘rganadi. Fonetikani o‘rganish imlo (orfografiya), to‘g‘ri talaffuz (orfoepiya) me’yorlarini yaxshi o‘zlashtirib olishda, adabiy va dialektal talaffuz farqlarini aniqlashda, logopediya va surdopedogogikada nutqiy nuqsonlar diagnostikasi va ularni bartaraf etishda katta ahamiyatga ega. Fonetika yutuqlari aloqa vositalarini tekshirish va ular samaradorligini oshirishda hamda nutqni avtomatik aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.

O'xshashlar

Fonetika
FONETIKA, FONOLOGIYA va MORFOLOGIYA
Fonetika o‘qitish metodikasi .Fonetik hodisalar
Fonetika fanining predmeti. Tovushlarning artikulyatsiya xususiyatlari
Hozirgi o‘zbek tilida fonemalarning variantlashuvi, va fonetik jarayon. Hozirgi o‘zbek tilida urg‘u va bo‘g‘in. Nutqning fonetik bo‘linishi.