logo

FONETIKA, FONOLOGIYA va MORFOLOGIYA

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.244140625 KB
FONETIKA, FONOLOGIYA va MORFOLOGIYA
Reja:
1. Fonologiya va fonetikaning o’rganish 
manbai,maqsadi,vazifalari.
2. Fonetika va uning birligi,turlari
3. Fonologiya. Fonologik ziddiyat
4. Fonetik jarayonlar
5. Morfologiya. Morfema haqida.  Fonetika va fonologiyaning o’rganish 
manbai,predmeti,vazifalar va maqsadi
Lisoniy sath sirasida 
fonetika eng kichik 
tashkil etuvchi va 
boshqa sathlar 
birliklari uchun 
moddiy asos bo’luvchi 
birlikni beradigan sath 
sifatida ajralib turadi. Insonning nutq 
faoliyati sezgi a’zolari 
asosida his qilinuvchi 
nutq birliklari – tovush 
yoki tovushlar tizimi 
vositasida ro’yobga 
chiqadi. Nutq tovushio’zida uch jihatni birlashtirgan 
murakkab nutqiy birlikdir.Ular quyidagilar:
a) Talaffuz a’zolari bilan boshqariladigan 
markaziy nerv sistemasi mahsuli 
(fiziologik jihat);
b) Tabiatdagi har qanday tovush kabi 
akustik tabiatga ega(fizik, akustik 
jihat);
c) Kishilarning axborot uzatish , 
kommunikatsiya vositasi(funksional, 
sotsial, lisoniy jihat); Fonetika deganda eng quyi lisoniy sath 
ham ,tilshunoslikning shu sathni o’rganadigan 
sahasi ham tushunilad.Fonetika (gr. ghonetikos-
tovushga ovozga xos)o’rganish manbaining 
funksional tomonini,balki nutq tovushini hosil 
qiluvchi talaffuz apparatini,shuningdek,ularning 
akustik xossasini va til egalari tomonidan qabul 
qilinishi jihatlarini ham tekshiradi.Fonetikada 
tilshunoslikning boshqa fan 
sohalari,adabiyotshunoslik,fiziologiya,fizika,psixol
ogiya kabi fanlarda yaqqol namoyon bo’ladi. Fonetika
almashinis
hi Urg‘u Urg’u 
turlariTovush 
o‘zgarishlari  Fonetikani o’rganish imlo 
( orf ografi ya) ,to’g’ri talaffuz orf oe piy a)  
me’yorini yaxshi o’zlashtirib olishadi,adabiy 
va dialektal talaffuz farqlarini 
aniqlashda,logopediya va 
surdopedagogikada nutqiy nuqson 
diagnostikasi va uni bartaraf etishda katta 
ahamiyatga ega. Inson talaffuz 
apparatining 
imkoniyatidan 
kelib chiqqan 
holda nutq 
tovushining 
hosil qilishning 
umumiy 
shartlari( m,hosil 
b,o’ .ko’ra lab,til 
bo’g’iz 
undoshlari 
farqlanishi.hosil 
b.u.ko’ra 
port.,sir., port.-
sir. Tovush 
xossalari Umumiy 
fonetika
Muayyan til 
misolida 
tekshiriladi. 
Xususiy 
fonetika 
tarixiy va 
sinxron,dia
xron,tasviri
y va 
eksperimen
tal kabi 
ko’rinishlar
da ish 
yuritadi.Xususiy 
fonetika
Bir nechta 
qarindosh va 
qarindosh 
bo’lmagan 
tilning yoxud 
bir qancha 
dialekt va 
shevaning unli 
va undosh 
tovushlari,fon
etik o’zgarishi 
va boshqa 
hodisalar 
tekshiriladiQiyosiy 
fonetika FONOLOGIYA   ( gr.phone- tovusah, 
logosta’limot)termini tilshunoslikda XIX asr   
oxirida nutq tovushining akustik-
fiziologiga(fizik) tomonidan funksional 
(lingvistik) tomonini farqlash ehtiyoji bn paydo 
bo’ldi.Fonologiya til tovush qurilishining 
struktur va funksional qonuniyatini organuvchi 
soha,semiotik(ishoraviy) tizim sifatida nutqni 
akustik-artikulyatsion aspektda o’rganadigan 
fonetikadan farqlanadi. FONOLOGIYA Fonologik ziddiyatning 
ziddiyat tizimiga 
munosabatiga ko’ra tasnifi
Bunda ziddiyat bir o’lchovli va ko’p 
o’lchovli,muntazam va  ajralgan ziddiyatga 
bo’linadi.Bir o’lchovli ziddiyatga fonemalar bir 
belgi asosoda zidlanadi.Masalan,  i va  u  
fonemalaridan biri lablanmagan va ikkinchisi 
lablangan bo’lib,bunda ular bir belgi– 
“lablangan”lik xossasiga ko’ra qarama –qarshi 
turadi.

FONETIKA, FONOLOGIYA va MORFOLOGIYA Reja: 1. Fonologiya va fonetikaning o’rganish manbai,maqsadi,vazifalari. 2. Fonetika va uning birligi,turlari 3. Fonologiya. Fonologik ziddiyat 4. Fonetik jarayonlar 5. Morfologiya. Morfema haqida.

Fonetika va fonologiyaning o’rganish manbai,predmeti,vazifalar va maqsadi Lisoniy sath sirasida fonetika eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun moddiy asos bo’luvchi birlikni beradigan sath sifatida ajralib turadi. Insonning nutq faoliyati sezgi a’zolari asosida his qilinuvchi nutq birliklari – tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro’yobga chiqadi.

Nutq tovushio’zida uch jihatni birlashtirgan murakkab nutqiy birlikdir.Ular quyidagilar: a) Talaffuz a’zolari bilan boshqariladigan markaziy nerv sistemasi mahsuli (fiziologik jihat); b) Tabiatdagi har qanday tovush kabi akustik tabiatga ega(fizik, akustik jihat); c) Kishilarning axborot uzatish , kommunikatsiya vositasi(funksional, sotsial, lisoniy jihat);

Fonetika deganda eng quyi lisoniy sath ham ,tilshunoslikning shu sathni o’rganadigan sahasi ham tushunilad.Fonetika (gr. ghonetikos- tovushga ovozga xos)o’rganish manbaining funksional tomonini,balki nutq tovushini hosil qiluvchi talaffuz apparatini,shuningdek,ularning akustik xossasini va til egalari tomonidan qabul qilinishi jihatlarini ham tekshiradi.Fonetikada tilshunoslikning boshqa fan sohalari,adabiyotshunoslik,fiziologiya,fizika,psixol ogiya kabi fanlarda yaqqol namoyon bo’ladi.

Fonetika almashinis hi Urg‘u Urg’u turlariTovush o‘zgarishlari