logo

Fuqarolik ishlarining sudlovliligi

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2257.150390625 KB
Mavzu:

Fuqarolik ishlarining sudlovliligi                 Reja:

1 .  Taalluqlilik tushunchasi va turlari

2 .  Fuqarolik, mehnat, oila, turar-joy va boshqa huquqiy 
munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning   sudga taalluqliligi

3.   Fuqarolik ishlarining sudlovliligi tushunchasi                   1 .  Taalluqlilik tushunchasi va turlari
Taalluqlilik  deganda, fuqarolik ishlarini ko‘rish va hal 
qilish vazifasi qonun bilan muayyan davlat organi yoki 
jamoat tashkiloti zimmasiga yuklatilganligi tushuniladi.
Mazkur ta’rifdan ko‘rinadiki, taalluqlilik haqidagi qoidalar faqat qonun 
hujjatlarida mustahkamlab qo‘yilishi hamda fuqarolik ishlari muayyan davlat 
organi yoki jamoat tashkiloti zimmasiga yuklatilishi mumkinligi nazarda 
tutilmoqda.  
Ta’kidlash joizki, taalluqlilik sud hokimiyati bilan boshqa davlat organlari 
o‘rtasidagi vakolatlarning bo‘linishida muhim hisoblanib, ushbu vakolatlarning 
amalda qo‘llanilishiga sharoit yaratadi.                  Taalluqlilik quyidagi turlarga ajratiladi:                  Mustasno taalluqlilik.  
Fuqarolik,  oila,  uy-joy  va  boshqa  huquqiy  munosabatlardan  kelib 
chiqadigan aksariyat nizoli ishlar bevosita sudlarga taalluqli bo‘lib, boshqa 
organlar  tomonidan  mazmunan  ko‘rilishi  mumkin  emas.  Taalluqlilikning 
bunday  turi  mustasno  taalluqlilik  deb  nomlanadi.  Mustasno  taalluqlilikka 
muvofiq,  nizoli  ishni  sudda  ko‘rib  hal  qilish  uchun  sudga  qadar  u  yoki  bu 
organlarda  mazkur  ishning  ko‘rilishi  talab  etilmaydi.  Masalan,  xodimni 
ishga  tiklash,  voyaga  yetmagan  farzandlari  bo‘lgan  er  va  xotinni  nikohdan 
ajratish,  turar  joyga  nisbatan  berilgan  orderni  haqiqiy  emas  deb  topish  va 
shu kabi ko‘plab fuqarolik ishlari mustasno taalluqlilikka misol bo‘la oladi.                 Alternativ taalluqlilik ka ko‘ra
subyektiv huquq to‘g‘risidagi nizo manfaatdor 
shaxslarning xohishiga ko‘ra sudda yoki boshqa 
davlat organlari yoki jamoat tashkilotlarida ko‘rilishi 
mumkin .                  Shartnomaviy taalluqlilik  
alternativ  taalluqlilikka  o‘xshab  ketadi.  Bunda  ham  taraflar  nizoni  hal 
etish  vakolatiga  ega  bo‘lgan  organni  tanlash  imkoniyatiga  ega  bo‘ladilar. 
Faqat  bu  yerda  nizoni  qaysi  organda  ko‘rilishini  taraflar  o‘zaro  kelishib 
belgilaydilar.  Masalan,  taraflar  yuzaga  kelgan  nizoni  hal  qilishni  hakamlik 
sudiga  topshirish  haqida  hakamlik  bitimini  tuzishlari  shular  jumlasidandir. 
Qonun  hujjatlarida  yoki  shartnomalarda  nazarda  tutilgan  ayrim  hollarda 
ishlar  dastavval  sudga  qadarli  boshqa  organlarda  ko‘rilganidan  keyingina 
sudga  taalluqli  bo‘ladi.  Bunday  taalluqlilik  turi  shartli   taalluqlilik  deb 
nomlanadi.                 Fuqarolik ishlarining taalluqliligini belgilash qoidalari va umumiy 
mezonlari
 
U  yoki  bu  organlarga  ishlarning  taalluqli  bo‘lishi 
qonun  va  qonunosti  hujjatlari  bilan  belgilanadi. 
Mazkur  qonun  hujjatlarida  ishlarning  qaysi 
organlarga  taalluqli  bo‘lishini  belgilovchi  umumiy 
qoidalar  va  ayrim  istisno  etuvchi  qoidalar  nazarda 
tutiladi. Aynan mana shu qoidalar yordamida huquqiy 
ishlarning  umumiy  yurisdiksiya  sudlariga,  iqtisodiy 
sudlariga,  ijro  hokimiyati,  notariat,  hakamlik  sudlari 
va  boshqalarga  taalluqli  bo‘lishini  aniqlash  imkoni 
yaratiladi.                                   FPKning 26-moddasiga muvofiq,   fuqarolik ishlari bo‘yicha 
sudga quyidagi ishlar taalluqli bo‘ladi:
1 )  Fuqarolik,  oila,  mehnat,  uy-joy,  yer  to‘g‘risidagi  va 
munosabatlardan  yuzaga  keladigan  nizolar  bo‘yicha  ishlar, 
agar  taraflardan  hech  bo‘lmaganda  bittasi  fuqaro  bo‘lsa, 
bundan  qonunda  shunday  nizolarni  hal  qilish  boshqa  sudlarga 
yoki boshqa organlarga topshiriladigan hollar mustasno;
2)  FPKning  293-moddasida  sanab  o‘tilgan  alohida  tartibda 
yuritiladigan ishlar;
3)  FPKning  18-bobida  ko‘rsatilgan  va  buyruq  tartibida  hal 
etiladigan ishlar;
4)  hakamlik  sudlarining  hal  qiluv  qarorlari  yuzasidan 
nizolashish  to‘g‘risidagi  va  hakamlik  sudlarining  hal  qiluv 
qarorlarini  majburiy  ijro  etish  uchun  ijro  varaqasi  berish 
haqidagi ishlar;
5)  chet  davlat  sudlarining  hamda  chet  davlat  hakamlik 
sudlarining  (arbitrajlarining)  hal  qiluv  qarorlarini  tan  olish  va 
ijroga qaratish to‘g‘risidagi ishlar.                  Fuqarolik, mehnat, oila, turar-joy va boshqa huquqiy 
munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning   sudga taalluqliligi
Fuqarolik huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan 
nizolar ham sudga taalluqliligi O‘zbekiston 
Respublikasining  Fuqarolik kodeksida belgilab qo‘yilgan 
bo‘ladi. Masalan, merosni bo‘lish, shartnomalarni bekor 
qilish, haqiqiy emas deb topish, yetkazilgan zararni 
undirish va boshq. 
Oila huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan 
nizolarning sudga taalluqliligi O‘zbekiston 
Respublikasining  Oila kodeksi qoidalari bo‘yicha 
belgilanadi. Xususan, Oila kodeksining 38-moddasiga 
ko‘ra, nikohdan ajratish sud tartibida, ushbu Kodeksning 
42 va 43-moddalarida nazarda tutilgan hollarda esa, 
fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida 
amalga oshiriladi.                  Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan 
nizolarning sudga taalluqliligi. 
Mehnat nizolarining taalluqliligi, ya’ni ularning qayerda 
ko‘rib chiqilishi lozimligi Mehnat kodeksining 269 va 
276-moddalari hamda FPKning 26-moddasi bilan tartibga 
solinadi. Yakka tartibdagi mehnat nizolarida nizoning 
xususiyati va uni keltirib chiqaruvchi huquqiy munosabat 
hamda nizolashuvchi shaxslarning tarkibi, ayrim hollarda 
esa nizoning predmeti taalluqlilikni belgilovchi asosiy 
mezon sifatida e’tirof etiladi.                  Uy-joyga oid nizolarning taalluqliligi  
O‘zbekiston  Respublikasi  Uy-joy  kodeksida  belgilangan.  Uy-
joy nizolari quyidagi organlarga taalluqli: 
ma`muriy  organlar  (mahalliy  davlat  hokimiyat  organlari, 
prokuratura);
fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlar.
Turar-joyga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan 
nizolar  O‘zbekiston  Respublikasi  Uy-joy  kodeksining  104-113-
mod dalarida  ko`rsatilgan,  ya’ni  turar  joylar  o‘zboshimchalik 
bilan egal	
 langan hollarda uyning yemirilish xavfi bo‘lgan xollar 
bunday  uy
 larda  yashovchilarni  xizmat  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 
turar  joylardan,  yotoqxonalardan  va  mehmonxonalardan 
ko‘chirish  to‘g‘risidagi  ishlar  sudlarga  taalluqli  bo‘lmasdan, 
ma’muriy  organlarga,  ya’ni  proku	
 ratura  organlariga  taalluqli 
bo‘ladi. Turar joylarni o‘zboshim	
 chalik bilan egallab olgan yoki 
avariya  holatida  deb  topilgan  uylarda  yashayotgan  shaxslar 
prokuror  sanksiyasi  asosida  ma’muriy  tartibda  ko‘chiriladilar 
(Uy-joy kodeksi 70-moddasi).                 Fuqarolik ishlarining sudlovliligi tushunchasi
 
Fuqarolik ishlarining sudlovliligi  deganda, sudlovga 
tegishli bo‘lgan ishlarning turlari hamda joylashgan 
hududiga qarab bir tizimdagi sud bo‘g‘inlari o‘rtasida 
taqsimlanishini belgilab beruvchi fuqarolik protsessal 
huquqi normalari majmuiga aytiladi.                 Fuqarolik protsessual qonunchilik sudlovga tegishliligining quyidagi ikki turini 
belgilaydi:                 Turdosh sudlovlilik  deganda, sudlovga tegishli bo‘lgan 
fuqarolik ishlarining ijtimoiy ahamiyati, murakkablik 
darajasi va subyektlar tarkibiga qarab fuqarolik ishlari 
bo‘yicha sudlar o‘rtasida taqsimlanishini tushunish lozim.                  NAZORAT SAVOLLARI:
1. Taalluqlilik nima va u ning qanday turlari mavjud?
2. Oila,  mehnat  va  uy-joyga  oid  huquqiy  munosabatlardan  kelib  chiqadigan 
nizolarning sudga taalluqliligini o‘ziga xos qanday xususiyatlari mavjud?
3. Fuqarolik ishlarining sudlovliligi  deganda nimani tushunasiz?
4. Sudlovlilikning qanday turlari mavjud?
5. Hududiy sudlovlilik nima va uning qanday turlari mavjud?
6. Ishni bir suddan boshqa sudga o‘tkazish ning qanday   asoslari  mavjud?
7. Fuqarolik  ishlari  bo‘yicha  taalluqlilik  va  sudlovlik  haqidagi  qoidalarga  rioya 
qilmaslikning qanday oqibatlari bor?                 Foydalanilgan adabiyotlar:

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi/Toshkent.2023.

O`zbekiston Respublikasi Fuqorolik kodeksi.

Fuqarolik ishlari bo‘yicha sudga murojaat qilish tartibi. Amaliy qo‘lanma. –
Toshkent. Baktria press, 2016.

Xabibullayev D.Yu. Fuqarolik protsessual huquqi (savollar va javoblar) . – 
Toshkent: TDYuI, 2018. – 300 b.

O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual kodeksi. Rasmiy nashr
                  Foydalanilgan elektron resurslar:

www.gov.uz

http://www.lex.uz

http://www.t sul .uz

http://www.norma.  uz

http://www.legislature.ru

http://www.juristlib.ru

www.ziyonet.uz . htt ps :                  E’tiboringiz uchun rahmat!

Mavzu:  Fuqarolik ishlarining sudlovliligi

Reja:  1 . Taalluqlilik tushunchasi va turlari  2 . Fuqarolik, mehnat, oila, turar-joy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning sudga taalluqliligi  3. Fuqarolik ishlarining sudlovliligi tushunchasi

1 . Taalluqlilik tushunchasi va turlari Taalluqlilik deganda, fuqarolik ishlarini ko‘rish va hal qilish vazifasi qonun bilan muayyan davlat organi yoki jamoat tashkiloti zimmasiga yuklatilganligi tushuniladi. Mazkur ta’rifdan ko‘rinadiki, taalluqlilik haqidagi qoidalar faqat qonun hujjatlarida mustahkamlab qo‘yilishi hamda fuqarolik ishlari muayyan davlat organi yoki jamoat tashkiloti zimmasiga yuklatilishi mumkinligi nazarda tutilmoqda. Ta’kidlash joizki, taalluqlilik sud hokimiyati bilan boshqa davlat organlari o‘rtasidagi vakolatlarning bo‘linishida muhim hisoblanib, ushbu vakolatlarning amalda qo‘llanilishiga sharoit yaratadi.

Taalluqlilik quyidagi turlarga ajratiladi:

Mustasno taalluqlilik. Fuqarolik, oila, uy-joy va boshqa huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan aksariyat nizoli ishlar bevosita sudlarga taalluqli bo‘lib, boshqa organlar tomonidan mazmunan ko‘rilishi mumkin emas. Taalluqlilikning bunday turi mustasno taalluqlilik deb nomlanadi. Mustasno taalluqlilikka muvofiq, nizoli ishni sudda ko‘rib hal qilish uchun sudga qadar u yoki bu organlarda mazkur ishning ko‘rilishi talab etilmaydi. Masalan, xodimni ishga tiklash, voyaga yetmagan farzandlari bo‘lgan er va xotinni nikohdan ajratish, turar joyga nisbatan berilgan orderni haqiqiy emas deb topish va shu kabi ko‘plab fuqarolik ishlari mustasno taalluqlilikka misol bo‘la oladi.