logo

GERODOT TARIX FALSAFASI

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1067.5 KB
GERODOT TARIX 
FALSAFASI REJA:
1. Galikarnasslik Gerodot 
2. Geradot – ilmiy tarixning 
yaratilishi
3. Gerodot «Tarix otasi»  Galikarnasslik   Gerodot  
(taxminan  mil.  avv.	
  484 — 425
 	
yillar.)	 —	  qadimgi yunon  
tarixchisi ,  yunon-fors  urushlari 
va  o z  davrining  ko plab 	
ʻ ʻ
xalqlarini  urf-odatlarini 
ta riflagan,  birinchi  to liq  tarixiy 	
ʼ ʻ
traktat	
 —  „Tarix“ning  muallifi. 
Gerodotning  asarlari  antik 
madaniyat  uchun  katta 
ahamiyatga  ega  bo lgan. 	
ʻ
Sitseron  uni,  hayotligidayoq 
„tarix otasi“ deb ataydi. Gerodot (yun.  Herodotos)  (mil.  av.  490  va  480  y.  orasi, 
Kichik  Osiyoning  jan.-g arbidagi  Galikarnas  —mil.  av. 	
ʻ
taxm.  425,  Afina  yoxud  Furiya,  Jan.  Italiya)  —"tarix 
otasi"  deb  nom  olgan  yunon  tarixchisi.  Yoshligida 
mustabid  hokimiyat  (tiraniya)ga  qarshi  faol  kurashgan 
va  Galikarnasda  shunday  hokimiyat  o rnatilgach, 	
ʻ
vatanini  tark  etishga  majbur  bo lgan.  Bir  necha  vaqt 	
ʻ
Samos  o.da  yashagan.  Mil.  av.  taxm.  455—447  y.larda 
butun  Kichik  Osiyo,  Misr,  Bobil,  Finikiya,  Kirena, 
Yunonistonning  Bolqondagi  shaharlari.  Qora  dengiz 
sohillari bo ylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar 	
ʻ
haqida  ma lumot  to plagan.  Uzoq  muddat  Afinada 
ʼ ʻ
yashagan;  G.ning  Afina  demokratiyasining 
yo lboshchisi  Periklta  yaqinligi  uning  siyosiy 	
ʻ
qarashlariga  kuchli  ta sir  qilgan.  G.  taxm.  443  y. 	
ʼ
Afinadan Furiyaga ko chib o tgan.	
ʻ ʻ  Gerodot o z kitobini yozish uchun ʻ
ma lum  vaqt  Samos  orolida 	
ʼ
yashagan.  Bu  asar  9  ta  kitobdan 
iborat  bo lib,  unda  Yunoniston, 	
ʻ
Kichik  Osiyo,  Suriya,  Falastin, 
Bobil,  Eron,  Turon  va  boshqa 
mamlakatlar  haqida  qimmatli 
ma lumotlarni  jamlangan. 	
ʼ
Gerodot  „Yunon-Fors“  urushi 
haqida  ham  ma lumotlarni 	
ʼ
to plagan.  Buyuk  tarixchi  o zing 	
ʻ ʻ
asarini  ilk  bora	
  Olimpiada 
o'yinlari  	
paytida  o qib  eshittiradi. 	ʻ
U  miloddan  avvalgi  455—477 
yillarda	
  Misr ,	  Bobil ,	  Suriya ,	  Kichik 
Osiyo  	
va	  Qora  dengiz  	sohilidagi 
mamlakatlarga sayohat qiladi.   Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi
Gerodot  tug`ilgan  о `lka  tarixiy  sarguzashtlarga  boy  edi.  Bunday 
tarixiy  voqealarni  k о `p  eshitgan  Gerodot  keyinchalik  haqli  ravishda 
tarixiy  hikoyalar  ijodkori  b о `lib,  qoladi.  Gerodotning  ona  shahri 
Galikarnos  hokimi  Lagdimid  qarshi  k о `tarilgan  isyonda  Paniasid 
bilan  bostiriladi.  Geradot  esa  mamlakatdan  quvg`in  qilinadi. 
Shundan  s о `ng  b о `lajak  tarixchi  Osiyo  b о `ylab  safarga  chiqishga 
qaror  qildi.  Geradot  qora  dengiz  qirg`oqlari  b о `ylab  safardaligida 
Olviya  shahri  va  ularga  yaqin  joylashgan  skiflar  haqida  qiziqarli 
malumotlarni  eshitadi.  Undan  ilgari  ham  skiflar  haqida  talaygina 
kitoblarni  о `qib ularning hayot kechirish tarziga qiziqib qolgan edi.  Geradot Samos orolida bir muncha vaqt b о `lib, Osiyo  b о `ylab safarga j о `naydi. 
Geradot  dastlab,  Ahamoniylar  davlatining  markazi  b о `lgan  suz  shahriga 
keladi.efes  va  Sard  shaharlarida  b о `ldi.  Kichik  Osiyodagi  Galis, 
Mesopatamiyadagi  Efrat  va  Tigr  daryolaridan  о `tadi.  Geradotning  fikricha, 
Kaspiy  b о `ylarida  k о `chmanchi  massagetlar  yashaydi.  Massagetlar  baliq 
g о `shti,  parranda  va  sutli  taomlarni  istemol  qilishadi.  Bu  yerning  xalqlari  juda 
jangari  b о `lishgan.  Aytishlaricha  Eron  shohi  Kir  xam  ularni  о `ziga  b о `ysudira 
olmagan. Geradot Mesopatamiya va Vaviloniya  о `lkalarining tabiatiga ham keng 
t о `xtaladi.  Bu  joylar  Orol  dengiziga  yaqin  b о `lib,  ayrim  tadqiqotchilar  bu 
о `lkalarga  Geradot  kelmagan  deyishsa,  boshqalar  kelgan  deyishadi.  Geradot 
О `rta Osiyo haqida muhim malumotlar keltiradi. Bu yerda bir necha hokimliklar 
mavjudligini,  ularning  hammasi  ulkan  Eron  davlatiga  qaram  ekanligini 
tasdiqlaydi. Bu hokimliklarni aniq nomi bilan ataydi Jumladan,  Baqtriya,  Girkaniya,  Kaspiy, 
s о `g`dlar,  saklar,  xorasmiylar  va  oriylar, 
bu  о `rinda  izoh  talab  nomlardan  oriylar 
Afg`onistonning  g`arbiy  qismiga 
joylashgan  elatlardir.  Baqtriyaning 
poytaxti  о `sha  vaqtda  Balh  shahri 
b о `lgan  kaspiy  hokimligida 
Turkmanistonning  janubi-  g`arbiy 
qismida  joylashgan  qabilalar  kirgan 
Xorazmiylar  xorazmliklar,  s о `g`dlar 
Politmet  (Zarafshon)  b о `ylarida,  saklar 
Tyanshan  tog`ining  g`arbiy  etaklarida 
joylashgan  edilar.  Shundan  s о `ng 
Geradot  Hindiston  о `lkasida  sayohatini 
davom  ettirib,  Panjobga  boradi.  Bu 
yerga  bostirib  kelgan  Doro  haqida 
qimmatli  malumotlar  t о `playdi.  Geradot 
keyingi asarlarida Liviya, Misr  о `lkalarini 
ham  keng  tasvirlaydi.  Geradot  tarixning 
shunchaki xabarchisi emas, balki tarixni 
jonlantirib k о `rsatuvchi yetuk ijodkordir. 
Uning  skiflar  haqidagi  asarlari 
nihoyatda bebaxo va qadrli.  Geradotning  “skiflar”  asari    jahon  xazinasida  munosib  о `rin 
tutgan,  bu  asar  juda  k о `plab  tillarga  tarjima  qilingan.  Skiflarni 
birinchi  b о `lib,  jahonga  tanitgan  ham  Geradotdir,  XVII  –  XVIII 
asrlardayoq  rus  imperatorlari  Geradotning  “skiflar”  asarini  juda 
katta  qiziqish  bilan  о `qishgan  va  juda  k о `p  nushalarda  tarjima 
qilishga  buyuruq  berishgan.  Natijada,  asar  bir  necha  marta 
tarjima  qilinib,  qayta-qayta  nashr  etiladi.  Skiflar  haqida 
Geradotdan  ilgari  Yunon  olimlari  Gomer,Esxil  ham  yozganlar, 
lekin  skiflarning  xaqiqiy  va  birinchi  targ`ibotchisi  Geradot  edi. 
Geradotning  “skiflar”  asarining  uslubi,  undagi  hikoyalarning 
xarakterli  xususiyat-lari  haqida  bir  qancha  ilmiy  tadqiqot  ishlari 
yuzaga  keldi.  Bu  ilmiy  tadqiqotlar  ichida  ayniqsa,  I.  Y.  
Timoshenkoning                  “  Geradot  va  uning  asari”  Vitold 
Klingerning  “hikoyachilik  motivlari”  asarlari    shuningdek,  sharq 
halqlarini  tarixiy  hikoyalari”  kabi  juda  katta  axamiyatga  ega 
b о `lgan  ijod    durdonalari  yuzaga  keldi.  Geradot  katta  ishga  q о `l 
uradi.  Faqat  skiflarni  emas  Yevropa  va  Osiyodagi  hatto 
Afrikadagi  k о `pgina  qabilalarning  hayotiga  oid  malumotlarni  aks 
ettiradi. Geradot  ijodi  Tarix  nomli  T о `qqiz  kitobi  katta  ilmiy  xazinani  tashkil  etib,  bu 
kitoblarning  har  qaysisi  yuzlab  hikoyalarni  о `z  ichiga  olgan.  Geradot  antik 
davrdagi  boshqa  olimlardan  shu  bilan  farq  qiladiki,  u  fidoyi  tarixchi  edi.  О `z 
hayotini  taxlikaga  q о `yib  b о `lsa  –  da  ijod  dardida  uzoq  yurtlarni  kezdi. 
Jahongashta tarixchi ne - ne xavf – xatarlarlarga duch kelmadi. Bu safarlarida 
u  avval  о `z  k о `zi  bilan  k о `rib,  qulog`i  bilan  eshitgach,  keyin  ijod  qilardi.  Xar 
qanday  faraz  va  taxminlar  uning  uchun  begona  edi.  U  minglab  qabila  va 
elatlarda  b о `ladi.  Yuzlab  daryolarni  kechib  о `tadi.  О `sha  paytda  xech  bir 
olimning  qadami  yetmagan  uzoq  о `lkalarni  kezadi.xali  k о `p  k о `rilmagan 
mavzularni  birinchi  b о `lib  yoritadi.  Shuning  uchun  ham  Geradot  nomi 
tariximizda alohida axamiyat kasb etadi.  Yuqoridagi  faktlar  asosida  biz 
aytishimiz  mumkinki  ilmiy  tarixning 
yaratilishida  Geradotning  Tarix  asari 
muxim axamiyat kasb etadi. 
Masalan  Geradot  fors  urushida  faqat 
yunonlar va forslar  о `rtasidagi kurashni 
k о `rgan  b о `lsa,  Avgustin  butun  inson 
irqining  yagonaligini  takidlaydi. 
Bundan  tashqari  uning  fikricha 
taraqqiyot  faqat  axloqiy  va  manaviy 
jabxada  b о `ladi.  Bu  kurashning  eng 
ch о `qqisi  gunoh  natijasida  vujudga 
kelgan. Ikki shahar  о `rtasidagi kurashni 
ilohiy  shahar  g`alabasi  foydasiga 
tugatish  b о `ladi.  Shunday  qilib, 
Avgustin  fikricha  tarixning  s о `nggi 
maqsadi  undan  tashqarida,  abadiy 
xudo  hokimligidadir  umuman  olganda 
Avgustin  о `rta  asrlar  manaviy  hayotiga 
juda  katta  tasir  k о `rsatgan 
mutafakkirlardan  biri  edi.  U  “cherkov 
otasi”  nomiga  nisbatan  k о `proq 
faylasuf sifatida mashhur b о `lgan. Gerodot  Kichik  Osiyoning  janubi-
g‘arbi  (hozirgi  Turkiya)dagi  qadimgi 
Kariya  viloyati ning  Galikarnas 
shahrida  tug‘ilgan.  Yoshligidan 
siyosiy  hayotga  aralashib, 
istibdodga  qarshi  kurashgan. 
Mamlakatda  mustabid  hokimiyat 
qaror  topib,  zulm  kuchaygach, 
tug‘ilib-o‘sgan  yurtini  tark  etishga 
majbur  bo‘lgan  (455).  Ma’lum 
vaqtSamosorolida  yashagan.  So‘ng 
Gerodot  hayotining  sayohatlarga 
to‘la  davri  boshlangan.  U  Kichik 
Osiyodagi  mamlakatlarga,  Bobil, 
Finikiya,  Frakiya,  Makedoniya,  Misr, 
Kirenaga,  Qora  dengiz  atrofidagi 
mamlakatlarga  borgan.  So‘ng  milod	
 
dan  avvalgi  443-yilda  Janubiy 
Italiyaning  Furiya  shahriga  borib, 
umrining  so‘nggi  yillarini  shu 
shaharda  o‘tkazgan.  Markaz  — 
Afinada ham bo‘lgan. Hayotining  ko‘p  qismi  turli  mamlakatlarda  o‘tgan  Gerodot 
sayohatdan  olgan  taassurotlarini  yozib,  to‘qqiz  kitobga  jamlagan. 
Keyinchalik  bu  kitobga  «Tarix»  deb  shartli  nom  beril gan.  To‘maris 
to‘g‘risidagi afsona ana shu kitob orqali bizgacha yetib kelgan.
  Gerodot  o‘z  kitobida  ahomaniy  forslar  davlatining  gullab-
yashnashi,  Bobil,  Ossuriya,  Misr,  Midiya,  Lidiya,  Skifiya  kabi 
mamlakatlardagi  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy,  madaniy  hayot  tasviriga, 
o‘ziga  xos  davlat  tuzilishiga  maxsus  to‘xtalgan.  Ushbu 
mamlakatlarning  geografik-iqtisodiy  ahvoli,  u  yerlarda  istiqomat 
qiluvchi  xalqlarning  urf-odatlari,  din-u  diyonatlari,  madaniyati,  osori 
atiqalari, og‘zaki ijodi haqida qiziqarli hikoya qilgan.
  Kitobda,  shuningdek,  forslarning  yunonlar  ustiga  qilgan  harbiy 
yurishlari ham bayon etilgan.
  Buncha  ma’lumotni  muallif  o‘z  kuzatuvlari  natijasida,  ko‘rgan-
bilganlarning  hikoyalaridan,  ilgari  yozilgan  kitoblardan,  xalq  afsona 
va  rivoyatlaridan,  kohinlarning  hikoyalaridan,  rasmiy  bitiklardan 
olgan.  Uning  hikoyalarini  o‘qigan  kitobxon  muallif  g‘oyat  bilimdon, 
qiziquvchan,  tug‘ma  iste’dod  egasi,  ko‘p  o‘qigan,  ko‘p  ko‘rgan  va 
eshitgan kishi bo‘lganligini darhol fahmlab oladi.   «Tarix» kitobida  Gerodot uch 
asrdan  ziyod roq  davrni 
qamrab  oluvchi  turli-tuman 
materiallarni  umumiy  diniy-
axloqiy  qarash  nuq	
 tayi 
nazaridan  birlashtirishga 
intilgan.  Natijada  o‘z  davri 
uchun  g‘oyat  xolislik  bilan 
yozilgan  qimmatli  asar 
yuzaga  kelgan.  Shu  bois 
qadimgi  Rim  notig‘i  Sitseron 
Gerodotga  «Tarix  otasi» 
degan faxriy nom bergan.
  Gerodotning  qayerda  vafot 
etgani  va  qa	
 yerga  dafn 
qilingani  to‘g‘risida  ma’lumot 
saqlanib qolmagan. FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR  R О `YXATI:
 
О `zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “ О `zbekiston”, 2009 
Karimov I.A.  О `zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, 
mafkura. 1-jild, - T. “ О `zbekiston”, 1996. 
Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T. 
“ О `zbekiston”, 1996. 
Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T. 
“ О `zbekiston, 1996.
Karimov I.A. Bunyodkorlik y о `lidan. 4-jild, -T. “ О `zbekiston”, 
1996. 
Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. 
“ О `zbekiston”, 1998.
S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994. 
SemenovY.N. Sotsialnaya filosofiya A.Toynbi. M., 1980.
Sorokin P.  Chelovek, sivilizatsiya, obhestvo. M., 1992.
T.S. Pilye “ Falsafa tarixi” T., “Sharq” – 2002 y. 
Tatsit Korneliy Sochineniya v 2-x tomax. L., 1969.
Toynbi A. Postijeniye istorii. M., 1991.

GERODOT TARIX FALSAFASI

REJA: 1. Galikarnasslik Gerodot 2. Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi 3. Gerodot «Tarix otasi»

Galikarnasslik Gerodot (taxminan mil. avv. 484 — 425 yillar.) — qadimgi yunon tarixchisi , yunon-fors urushlari va o z davrining ko plab ʻ ʻ xalqlarini urf-odatlarini ta riflagan, birinchi to liq tarixiy ʼ ʻ traktat — „Tarix“ning muallifi. Gerodotning asarlari antik madaniyat uchun katta ahamiyatga ega bo lgan. ʻ Sitseron uni, hayotligidayoq „tarix otasi“ deb ataydi.

Gerodot (yun. Herodotos) (mil. av. 490 va 480 y. orasi, Kichik Osiyoning jan.-g arbidagi Galikarnas —mil. av. ʻ taxm. 425, Afina yoxud Furiya, Jan. Italiya) —"tarix otasi" deb nom olgan yunon tarixchisi. Yoshligida mustabid hokimiyat (tiraniya)ga qarshi faol kurashgan va Galikarnasda shunday hokimiyat o rnatilgach, ʻ vatanini tark etishga majbur bo lgan. Bir necha vaqt ʻ Samos o.da yashagan. Mil. av. taxm. 455—447 y.larda butun Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Finikiya, Kirena, Yunonistonning Bolqondagi shaharlari. Qora dengiz sohillari bo ylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar ʻ haqida ma lumot to plagan. Uzoq muddat Afinada ʼ ʻ yashagan; G.ning Afina demokratiyasining yo lboshchisi Periklta yaqinligi uning siyosiy ʻ qarashlariga kuchli ta sir qilgan. G. taxm. 443 y. ʼ Afinadan Furiyaga ko chib o tgan. ʻ ʻ