GUMUS NAZARIYASINING YARATILISHI

 Gumus nima, ta'rifi  Har bir inson "chirindi" so'zini eshitdi, ammo hamma nima deyish mumkin emas. Maksimal - tuproq bilan bog'liq bo'lgan narsa. Ilmiy manbalarga murojaat qilsangiz, quyidagi izohlarni topasiz:  Bu tuproqda yashaydigan mikroorganizmlar tomonidan chiqarilgan fermentlarning ta'siri ostida o'simlik qoldiqlarining minerallashuvi natijasida paydo bo'lgan azotli birikmalarning o'ziga xos majmuasi.  Qisqacha aytganda, chirindi - bu ko'plab bog'bonlar o'z erlarida ishlab chiqaradigan gumus.Ushbu o'g'it bog'lar, oshxona bog'lari va yopiq o'simliklar etishtirishda juda mashhur.

 Boshqa ta'riflar gumusni organik hayvon qoldiqlari - litr asosida ishlab chiqarish mumkinligini aniqlaydi. Va ular uning zambiligiga asoslanib, uni turli xil bo'ladilar. Ammo, agar siz chirindi va gumusga batafsil qarasangiz, bu aniq bo'ladi  ular turli moddalardir.  Shunday qilib, gumusni yaratishda muhim ahamiyatga ega yong'oq qurtlari o'ynaydi. Ularning hayotiy faoliyati tufayli substrat foydali moddalar bilan boyitilib, maxsus qiymatga ega bo'ladi. Ba'zi fermerlar bog'da yoki bog'da tuproqqa qurtlarni qo'shib, qo'shib yuborishadi. Mantarlar va mikroorganizmlar substratning shakllanishida ham ishtirok etadi. Hümüsdür  qurtlar bilan ishlamaydigan substrat, gumusning oraliq variantidir.

 Gumus  (lot. humus  —  tuproq),  chirindi  —  tuproqning  nisbatan   barqaror,  odatda,  qoramtir  organik  birikmalari  majmui;  nobud  bo lgan   ʻ o simlik  va  hayvon  organizmining  biologik  hamda  biokimyoviy   ʻ o zgarishi  (chirishi  va  undan  murakkab  yangi  moddalarning   ʻ sintezlanishi)  natijasida  hosil  bo ladi.  Gumus   tarkibiga  organik  qoldiq   ʻ moddalar  (oqsillar,  uglevodlar,  lignin,  yog lar  va  boshqalar),  ularning   ʻ o zgarishi  vaqtida  vujudga  kelgan  oraliq  mahsulotlar  (aminokislotalar,   ʻ oksikislotalar,  fenollar,  monosaharidlar  va  h.  k.)  va  guminli  moddalar   kiradi.  Gumus  tuproq  unumdorligini  ta minlovchi  eng  muhim  qismdir.   ʼ Unda  o simlikning  asosiy  oziq  elementlari  (uglerod,  azot,  fosfor  va   ʻ boshqalar)  bor.  O simlik  krldiklarining  chirishidan  oddiy  birikmalar   ʻ vujudga  keladi.  Masalan,  mikroorganizmlar  ta sirida  ulardan  uglerod,   ʼ karbonat  angidrid,  azot,  fosfor  va  oltingugurt  nitratlar  hamda  sulfatlar   shaqlida,  shuningdek,  boshqa  elementlar  o simliklar  o zlashtira   ʻ ʻ oladigan  birikmalar  holida  ajralib  chiqadi. 

 Gumus  tuproq  unumdorligini  ta minlovchi  eng  muhim  qismdir.  Unda   ʼ o simlikning  asosiy  oziq  elementlari  (uglerod,  azot,  fosfor  va  boshqalar)   ʻ bor.  O simlik  krldiklarining  chirishidan  oddiy  birikmalar  vujudga  keladi.   ʻ Masalan,  mikroorganizmlar  ta sirida  ulardan  uglerod,  karbonat  angidrid,   ʼ azot,  fosfor  va  oltingugurt  nitratlar  hamda  sulfatlar  shaqlida,   shuningdek,  boshqa  elementlar  o simliklar  o zlashtira  oladigan   ʻ ʻ birikmalar  holida  ajralib  chiqadi.  Gumus  kalsiy,  magniy  va  boshqa   kimyoviy  elementlarni  singdiradi  hamda  tuproqda  ushlab  turadi,   tuproqning  mineral  qismini  bir-biri  bilan  biriktirib,  donadorlikni  vujudga   keltiradi.  Buning  natijasida  tuproqning  mustahkam,  suvga  bardoshli   tarkibi  hosil  bo ladi.  G.ning  to planishi  har  yili  tuproqqa  tushadigan   ʻ ʻ organik  qoldiqlar  (ildiz)ning  miqdori,  ularning  biologik  hamda  kimyoviy   o zgarishi  va  tuproq  mikroflorasi  harakteri  (zamburug li,  bakteriyali,   ʻ ʻ anaerob  yoki  aerobligi)  bilan  belgilanadi.  Gumus  birikmalari  va  ularning   tuproqda  tarqalishi  tuproq  tipining  muhim  belgisi  hisoblanadi.