logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» asari

Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» asari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4817.5 KB
Ko'chirib olish
HAYDAR XORAZMIYNING «GUL VA NAVRO’Z» ASARI I. KIRISH (ISHNING UMUMIY TAV SIFI) II. Asosiy qism: I. BOB: XV asr birinchi yarmi adabiyoti va Haydar Xorazmiy ijodi 1. 1. Haydar Xorazmiy hayoti va ijodi 1. 2. Shoirning «Gul va Navro’z» dostoni borasidagi bahslarga doir Bob yuzasidan xulosa II. BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA «GUL VA NAV RO’Z» SUJETI 2. 1. Mumtoz adabiyotda ramziy dostonnavislik 2. 2. «Gul va Navro’z» turkumidagi dostonlar haqida Bob yuzasidan xulosa III. BOB:Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» dostoni: mavzu, g’oya, poetika masalalari 3. 1. Dostonning sujeti, timsollar olami, kompozitsiyasi, mavzu va g’oyasi 3. 2. Badiiy tasvir vositalarining doston g’oyasini ifoda etishdagi o’rni Bob yuzasidan xolasa III. UMUMIY XULOSALAR IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI MUNDARIJA TAQDIMOT MAV ZUSINING DOLZARBLIGI VA ZARURIYATITAQDIMOT MAV ZUSINING DOLZARBLIGI VA ZARURIYATI Bugungi kunda shu qadar jadal tarzda rivojlanib borayotgan fan, texnika va texnologiyalar asrida yashayotgan ekanmiz, xalqimizning boy intellektual merosi, umumbashariy qadriyatlarimiz hamda milliy o’zligimizni anglatuvchi tariximizni, adabiyotimizni chuqur isloh qilish, targ'ib etish, yangilash va boyitib borish biz yosh kadrlarning oliy maqsadimizdir. O’tmishda yaratilgan mo’tabar og’zaki va yozma adabiyotimiz namunalarini chuqur o’rganish va bilish har bir insonning shu yurtda istiqomat qiluvchi shaxslarning ulug’ burchidir. Adabiyotimizning asrlar osha davom etib kelayotgan mukammal asarlarini keng xalq ommasiga yetkazishda muhim yutuqlarga erishilmoqda.Shuningdek, hozirgacha ayrim noma’lum bo’lib kelayotgan qo’lyozmalarni aniqlab ularni nashr etish borasida bir qancha ikkilanishlarga sabab bo’layotgan ma’lum bir masalalar diqqatimizni tortadi. Jumladan, «Gul va Navro’z» masnaviyi muallifi masalasi jiddiyroq o’rganishga muhtoj muammolardan biri sanaladi . TAQDIMOTNING MAQSADI VA VA ZIFALARITAQDIMOTNING MAQSADI VA VA ZIFALARI - - JJ ahon va o’zbek manbalarida keltirilgan Haydar Xorazmiyning hayoti va ijodiga oid bo’lgan ahon va o’zbek manbalarida keltirilgan Haydar Xorazmiyning hayoti va ijodiga oid bo’lgan tadqiqot va mulohazalarni umumlashtirish;tadqiqot va mulohazalarni umumlashtirish; -Haydar Xorazmiy ijodiga milliy istiqlol g’oyasi asosida yondashish;-Haydar Xorazmiy ijodiga milliy istiqlol g’oyasi asosida yondashish; - shoirning adabiy merosi masalasida keltirilgan fikrlar va bahslarni o’rganish va xulosa berish;- shoirning adabiy merosi masalasida keltirilgan fikrlar va bahslarni o’rganish va xulosa berish; - mumtoz adabiyotda “Gul va Navro’z” sujeti, genezisi hamda ramziy an’anaviylikni yoritish;- mumtoz adabiyotda “Gul va Navro’z” sujeti, genezisi hamda ramziy an’anaviylikni yoritish; - shoir masnaviyi va uning janrlar tarkibini o’rganish;- shoir masnaviyi va uning janrlar tarkibini o’rganish; - «Gul va Navro’z» dostonining mavzu va g’oyalar ko’lamini tahlil qilish, ma’naviy san’atlarni - «Gul va Navro’z» dostonining mavzu va g’oyalar ko’lamini tahlil qilish, ma’naviy san’atlarni aniqlash, obrazlar talqini va ularni sharhlash. aniqlash, obrazlar talqini va ularni sharhlash. TADQIQOTNING ILMIY YANGILIGI - Haydar Xorazmiy ustozlari va zamondosh shoirlari asarlarida qanday talqinda aks etganligi, ularning bir- biriga mosligi, hayotiy kechinmalari va ijodining qay yo‘sinda o‘tganligi hamda mumtoz tarixda tutgan o‘rnini aniqlash; - Shoirning doston janriga qo‘shgan hissasi, dostonda hikoya janrini qo‘llashi va boshqa adiblar dostonlari bilan chog‘ishtirish; - «Gul va Navro‘z» asari yuzasidan izlanish olib borish, asarni poetikasi, kompozitsiyasi, g‘oyaviyligi, personajlar va ma’naviy san’atlar orqali yoritish. TAQDIMOTNING NAZARIY VA AMALIY AHAMIYATI Haydar Xorazmiy hayotiga doir ma’lumotlar, «Gul va Navro’z» ning g’oyalar olami, xususan, asar mohiyatini ochish va obrazlar talqini va she’riy san’atlarni qo’llashdagi shoir mahorati tadqiq etilgan. Shuningdek, “Gul va Navro’z” asari borasidagi munozaralar, ramziy dostonchilikning rivoji, dostonchiligimizdagi “Gul va Navro’z” sujeti va boshqa ma’lumotlar umumlashtirilgan va xulosa chiqarilgan. Bular ishning nazariy ahamiyatini belgilaydi. Buyuk ota- bobolarimizning asarlari boy mulkiy meros sifatida katta ahamiyatga egadir. Bu tarixiy, ishqiy-qahramonlik tipidagi dostonlarni o’rganish orqali boy ma’naviy merosimizning qanchalik yuksak ekanligini aniqlash . Mavzuning o’rganilganlik darajasi Taqdimot natijalarining e’lon qilinganligi Taqdimot hajmi I.BOB. XV asr birinchi yarmi adabiyoti va Haydar Xorazmiy ijodi XIV asr oxiri XV asr boshlarida O’zbek mumtoz adabiyotining rivojlanishi va gullab yashnashiga XIV asr oxiri XV asr boshlarida O’zbek mumtoz adabiyotining rivojlanishi va gullab yashnashiga katta hissa qo’shgan yetuk istedod sohiblari qatorida Haydar Xorazmiy hayoti va ijodi, faoliyati va adabiy katta hissa qo’shgan yetuk istedod sohiblari qatorida Haydar Xorazmiy hayoti va ijodi, faoliyati va adabiy merosiga nazar tashlar ekanmiz, unga oid ma’lumotlarni nihoyatda oz o’rinlarda uchratamiz. Haydar merosiga nazar tashlar ekanmiz, unga oid ma’lumotlarni nihoyatda oz o’rinlarda uchratamiz. Haydar Xorazmiy XIV asr oxirlarida Xorazmda tavallud topgan. Xorazmiy taxallusi ham aynan shu boisdandir. Xorazmiy XIV asr oxirlarida Xorazmda tavallud topgan. Xorazmiy taxallusi ham aynan shu boisdandir. Bu yerda bir muncha yashab, so’ng Navoiy va Davlatshoh Samarqandiy ta’kidlaganidek, (Sherozda) Bu yerda bir muncha yashab, so’ng Navoiy va Davlatshoh Samarqandiy ta’kidlaganidek, (Sherozda) temuriy shahzodalar Sulton Iskandar hukmdorligida (1409-1415) xizmatda bo’ladi. Uni lirikasining katta temuriy shahzodalar Sulton Iskandar hukmdorligida (1409-1415) xizmatda bo’ladi. Uni lirikasining katta qismi saqlanmay qolib, undan bizgacha Ozarbayjon shoiri Xamsanavis Nizomiy Ganjaviy «Maxzanul qismi saqlanmay qolib, undan bizgacha Ozarbayjon shoiri Xamsanavis Nizomiy Ganjaviy «Maxzanul asror» dostonidan ilhomlanib yozgan «Maxzanul asror» i va ko’plab tanqidiy qarashlarga asos bo’lgan asror» dostonidan ilhomlanib yozgan «Maxzanul asror» i va ko’plab tanqidiy qarashlarga asos bo’lgan «Gul va Navro’z» dostoni, shuningdek turkiy va forsiyda bitgan go’zal she’rlari yetib kelgan. U «Gul va Navro’z» dostoni, shuningdek turkiy va forsiyda bitgan go’zal she’rlari yetib kelgan. U she’rlarida inson psixologiyasini, ruhiy holatini g’oyat ta’sirli, yorqin ifoda etibgina qolmasdan, kishilarni she’rlarida inson psixologiyasini, ruhiy holatini g’oyat ta’sirli, yorqin ifoda etibgina qolmasdan, kishilarni faqat yaxshilik va yaxshi xulq-atvor egasi bo’lishga, jamiyatga foyda keltiruvchi amallar bajarib, faqat yaxshilik va yaxshi xulq-atvor egasi bo’lishga, jamiyatga foyda keltiruvchi amallar bajarib, muruvvat va himmatli bo’lishga da’vatetganligi uchun zamonasi, adabiyot ahllarining qalbidan joy muruvvat va himmatli bo’lishga da’vatetganligi uchun zamonasi, adabiyot ahllarining qalbidan joy egallagan. egallagan. Bir qator manbalarda ta’kidlab o’tilganidek, shoir haqida Davlatshoh Samarqandiyning «Tazkirat-ush- shuaro», Shayx Ahmad Taroziyning «Fununul balog’a», Alisher Navoiyning «Muhokamat-ul lug’atayn», «Majolis –un nafois», Zahiriddin Muhammad Boburning «Muxtasar», Faxriy Hiraviyning «Ravzat us-salotin» asarlarida ma’lumotlar uchraydi. Haydar Xorazmiy Shayx Ahmad bilan zamondosh bo’lib, Shayx Ahmad uning ijodini juda yaxshi bilgan. Binobarin, uning « Gul va Navro’z» dostonini Lutfiyga emas, Haydar Xorazmiyga nisbat berilishi asosli. … Yasodi tog’ yang’lig’ o’ngni, so’lni. Xirovul turg’izib, to’qtotti g’ulni. Xama jiylar qo’ydi, berkitti qunbil. Qaro tog’dek yasab tur di muqobil. Bu she’riy parcha XV asrning birinchi yarmida yashab ijod qilgan o’zbek katta shoiri Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» dostonidan keltirilgan bo’lib, uning tarkibidagi ikki bayt hozirgi nashrlarda / qarang:Lutfiy. Sensan sevarim, Toshkent, 1987, 427-bet / yo’q. [14, 207-bet ] Ahmad Taroziy.Funun-ul balog’a.(Balog’at ilmlari) / ma’sul muharrir B. Hasanov / -T .; Xazina, 1996, 207-bet “ GUL VA N AVRO’Z ” … Tarix sekkiz yuz o’n to’rt erdi hijrat Ki naqsh ettim bu manzuri muhabbat. Uning hijriy 814 yilda, melodiy 1411 yilda yozib tugatiganini ko’rsatadi. Temuriylar imperiyasi parchalanib ketib, Movarounnahr va Xuroson taxti uchun shahzoda va amir- amaldorlar o’rtasida qonli kurashlar avj olgan bir pallada, davrining iste’dodli shoiri va ma’rifatparvar qalam sohibi Haydar Xorazmiy ommaviy urushlarni qoralab, tinchlik uchun birlashish maqsadida xalqqa mazkur asarlari orqali murojaat etdi. O’shul kunlarki vaqtim erdi noxush, Tiriklik nomuloyim umre noxush, Parishonlik bila aqlim mushavvash, Buzulg’on bu ko’ngulda ming tuman g’ash . “ GUL VA NAVRO’Z” dostonida ijobiy va salbiy obrazlar Dostondagi ramziy-majoziy timsollar tavsifi Dostondagi timsollar olami boy va rang-barang bo’lib, har bir personaj va predmet o’zining lug’aviy ma’nosidan tashqari biror narsani ifodalaydi. Asarning ramziy timsollari: Navro’z -yangi kun, yangi yil boshlanishidagi dastlabki kun. Farruh -go’zal, qutlug’, muborak, qutlug’ yuzli. Navshod -xalqining go’zalligi va chiroyi bilan mashhur bo’lgan shahar nomi. Farhor -orasta, chiroyli, shinam joy (uning Gul tug’ilgan mamlakat sifatida talqin qilinishi bejiz emas) Mushkin -mushk hidli. NAV RO’Z obraz i.Navro’z-dostonning bosh qahramoni. Dostondagi asosiy voqea Navro’zning tug’ilishidan boshlanadi va u bilan birga o’sadi, rivojlanadi. Navro’z yosh bolalik chog’idanoq yaxshi sifat va fazilatlar orttira boradi, u turli bilimlarni egallab oladi, ov, sipohiylik ishi va boshqalar bilan shug’ullanadi: … Kichik yoshdan qamuq fanlarni bildi, Ko’pin o’z aqli birla fahm qildi. Ne turdi bir nafas, ne urdi bir dam, Tamom o’rgandi, bildi barcha irdam, Gahe qush qushlamoq, gah ovlamoqda, Kiyik nemlamoq, arslon quvlamoqda…. [18, 4] Lutfiy.Gul va Navro’z. «O’qituvchi» nashriyoti .Toshkent- 1974, 4-bet   Gul obrazi. Gul aql-farosatda yetuk, husnu malohatda barkamol qiz. U ma’naviy jihatdan ham taxsinga sazovor. U Farxor mamlakatining malikasi bo’lishiga qaramay, aksariyat saroy xonimlari singari axloqan tuban, oqbilak va tantiq emas. Gul o’z oldiga maqsad qilib qo’ya oladigan va unga erishish yo’lida g’ovlardan hayiqmaydigan jasorat egasi. Gul obrazi nozik did va go’zal hilqat egasi bo’lsada: … Bute, ne but, magar huri parizod, Tani nozik, bo’yi, chun sarvi ozod Parishon sochlari gul yaprog’inda, Tuman ming shivalar har boqmog’inda, [18,6-bet] mardlik bobida hech qaysi o’g’londan qolishmasdi. Demak, “Mehrobdan chayon» dagi Ra’no jasorati yangilik emas ekan-da. Gul ham o’z maqsadlariga erishish yo’lida Navro’zdan kam azob-uqubat chekmaydi. U janglarda mardlik ko’rsatadi, dushmanga shafqatsiz, o’z baxt-u saodati uchun kurashuvchi inson sifatida namoyon bo’ladi. Xuddi shu fazilatlari tufayli u murod-maqsadiga yetadi. Navro’z va Gul shunday ilohiy ishqning asiri ediki, unga erishish yo’lida hech qanday to’s iqlarga qaramay o’z maqsadi sari kurashishdan to’xtamadi. Yaldo ismli qonxo’r zindoniga tushdilar, devlar manziliga duch keldilar, turli daryo to’fonlarida bir birlaridan ayro bo’ldilar, ammo har ikkisi ham segilisi visoliga yetmoqlik uchun jonini fido qilgudek tavakkal ish tutdilar. Va fo va sadoqat, mardlik va jasorat, elparvar va oliyjanoblik kabi xislatlarni o’zida ja’m qilgan bu muhabbat ikki sevishganni har qanday dahshatli kuchlardan qutqara oldi. “ GUL VA NAV RO’Z” BAHSIGA DOIR «Gul va Navro’z» dostoni 1411 yilda yozilgan. Bu asarning muallifi masalasi adabiyotshunoslarimiz orasida ko’plab bahslarga sabab bo’lmoqda. Ko’plab olimlarimiz bu asarni Lutfiy qalamiga mansub d е b k е lgan edi. Va u k е ng kitobxonlarga Lutfiy asari sifatida tanildi 1970 yillarda yuqoridagi qayd etilgan va ko’plab boshqa olimlarimiz «Gul va Navro’z» muallifi xususida bahslar olib borishdi. Bu narsa ayniqsa 70- yillarda yana ham faollashdi. K е yingi yillarda chop etilgan o’rta maktab darsliklarida esa «Gul va Navro’z» muallifi noma'lum asarlar sifatida b е rildi. Bir guruh olimlarimiz esa (jumladan, prof е ssor A.Hayitm е tov 1998 yil 17 apr е lda chop etilgan maqolasida ham) «Gul va Navro’z»ning muallifi sifatida H.Xorazmiyni ko’rsatishadi “ GUL VA NAV RO’Z” TURKUMIDAGI DOSTONLAR Sharq adabiyoti, ayniqsa forsiy hamda turkiy adabiyotimizda zamonlar osha davom etib kelayotgan bir nechta adabiy an’analarimiz borki, ular serqirra, ijodkor shoir va yozuvchilar e’tiboridan chetda qolmasdan avloddan avlodga o’tib, go’yoki adabiy tariximiz ildizlariga sarchashma bo’lib quyilib bormoqda. Bu an’analarning biri Xamsachilik an’anasi bo’lsa, yana boshqasi ishqiy-qahramonlik ko’rinishidagi dostonlar yoki shohnomalar bitishdir. Mazkur dostonlarni sanab ado etolmaganimizdek, ularni eshitmagan, bilmagan kishi bo’lishiga shubha qilamiz. Ulardan dunyoga dong’i ketgan «Layli va Majnun», «Farhod va Shirin», «Yu suf va Zulayho» va shular singari «Gul va Navro’z» ishqiy dostonlardir. Bizga ma’lum bo’lishicha, fors va turk tillarida bir mavzuda yozilgan « Gul va Navro’z» dostonining uchta varianti mavjud. Ular mavzu jihatidan bir-biridan farq qilmasada, hajman yoki obrazlar yuzasidan farqlanib turadi.  Jalol Tabib  Xoju Kirmoniy  Mavlono Haydar Xorazmiy “ Gul va Navro‘z” dostonida mavzu, g‘oya, poetika masalalari «Gul va Navro’z» murakkab syujetli dostondir. U uzoq yillar davomida turli o’lkalarda sodir bo’lgan xilma-xil voqealarni, oddiy hayot lavhalaridan tortib kishini fantaziya olamiga olib kirib xayratda qoldiruvchi voqealargacha hikoya qiladi. Asosiy voqea Navshod shohi Farruhning o’g’il ko’rishi - Navro’zning tug’ilishidan boshlanadi. Vo qea asta-sekin rivojlanib, uning doirasi kengayadi, turli-turli personajlar va ularning faoliyati bilan bog’lanib boradi. Biroq dostondagi voqealarning barchasi, har bir epizod, har bir lavha Gul va Navro’zning ishqiy qahramonlik sarguzashtini yoritishga xizmat qiladi, shu sarguzashtning ma’lum halqasini tashkil qiladi yoki uni to’ldiradi, takomillashtiradi. Bu narsa dostonning izchil va mukammal kompozitsiyasini vujudga keltiradi. Dostonning mavzusi voqealarning rivojlanishi, turli konflektlarning paydo bo’lishi va yechilishi bilan yoritilib boradi. Yaxshilik bilan yomonlik, ijobiy obrazlar bilan salbiy obrazlar o’rtasidagi kurash tobora murakkablashib boradi. Asar o’quvchini ma’naviy va ramziy sarguzashtga olib boradigan sayohat sifatida tuzilgan. Bu tasavvuf va islom ma’naviyatiga chuqur singib ketgan asardir. Doston mavzulari umumbashariy xususiyatga ega bo’lib, insonning ahvolidan so’zlaydi. «Gul va Navro’z» dostonida tadqiq etilgan asosiy g’oyalardan biri muhabbat g’oyasidir. Sevgi nafaqat insoniy tuyg’u, balki koinotni harakatga keltiruvchi kuch sifatida ham tasvirlangan. Sevgi butun ijodni jonlantiradigan kuchdir va izlovchining ilohiy bilan ruhiy birlikka erishishi uchun vositadir. Doston mazmunidan ko’rinib turibdiki, xalq dostonlaridagi motivlar-farzandsizlik, tush va safar motivlari mazkur dostonning asosiy syujetini tashkil qiladi. Navro’z va Gul shunday ilohiy ishqning asiri ediki, unga erishish yo’lida hech qanday to’siqlarga qaramay o’z maqsadi sari kurashishdan to’xtamadi. Ya ldo ismli qonxo’r zindoniga tushdilar, devlar manziliga duch keldilar, turli daryo to’fonlarida bir birlaridan ayro bo’ldilar, ammo har ikkisi ham segilisi visoliga yetmoqlik uchun jonini fido qilgudek tavakkal ish tutdilar. Va fo va sadoqat, mardlik va jasorat, elparvar va oliyjanoblik kabi xislatlarni o’zida ja’m qilgan bu muhabbat ikki sevishganni har qanday dahshatli kuchlardan qutqara oldi. … Kishi kim ishq birla oshnodur, Anga har dam falakdin ming jafodur…, Balodur sarbasar ishqi jahonso’z, Kim o’rtar mubtalolarni shabu ro’z. Er o’g’likim qadam qo’ysa bu yo’lda, Qadam boshdin kerakdur, joni qo’lda. Dostonda qo’llangan barcha timsollar nomlari «Navro’z», «Gul», «Farruh», «Mushkin», «Bahman», Man xoni «Rafi», Adan xoni «Badi», «Yaldo», «Bulbul», «Savsan», «Shayx Najdi» va boshqalar ramziylik anglatadi. Ularning har biri dostondagi asosiy voqea yoki ma’lum epizodning rivojida, konfliktlarning tug’ilishi yoki hal etilishida ma’lum o’rin tutadi, ijobiy yoki salbiy xislatlari bilan namoyon bo’ladi. BADIIY TASVIR VOSITALARINING DOSTON G’OYASINI IFODA ETISHDAGI O’RNI Shubha yo’qki, Haydar Xorazmiy o’z zamonasining zabardast san’atkorlaridan biri edi. Uning tuyuq janrini takomillashtirishdagi xizmatlari ma’lum. «Gul va Navro’z» dostonida ham tajnisli qofiyalarga murojaat qiladi.Masalan, Navro’z Gul ishqida telbanamo bo’lib chiqib ketganda otasi uni qaytarib keladi. Bu ish birla olib, yondurdi o’g’lin, Yonar o’t qa solib yondirdi o’g’lin. Mazkur baytning birinchi misrasidagi «yondurdi» so’zi orqali ota o’g’liga nasihatlar qilib bu ishdan «qaytarganligi», keyingisida esa «yondirdi» ya’ni o’tda yondirdi, kuydirdi singari ma’nolar anglashilmoqda. Tangridan tilab olgan yakka-yu yagona farzandidan ayro bo’lish ota uchun og’ir musibat bo’lsa-da, shahzodaning ko’ngliga qarshi bormoq ham tahlikali ekanligini hukmdor Farruh yaxshi anglardi: Otasi yig’lay-yig’lay uyga yondi, O’g’ul o’ynay-o’ynay yo’lg’a uzandi ( tazod ) Gul Savsanni Navro’z qoshiga yuborayotib deydi: Qabul etsang tobuqchiman kamina, Tarahhum qil tobuqchilar kamina. Bu o’rinda «kamina» o’zim, men, ikkinchi misrada tobuqchiman «kamiga» degan tajnisli qofiyalar ifodalangan. Yarog’ uldir, ki otlansaq bu shabgir, Qilib boshdin-oyoq tunlarni tayg’ir, Qochib Farxor iqlimidin oshsaq, Borib Navshod Mulkini toloshsaq Rizo berdi Guli Mushkin bu so’zg’a, Burunqi ahdini qilmadi o’zga…. Shoir Gul va Navro’zning go’zal tashqi qiyofasini tasvirlash bilan ularning ma’naviy dunyosini boyitsa, Baxmanning beo’xshov qiyofasi, Shayx Najdining do’zaxga o’xshash ko’zi tasviri va boshqalar bilan salbiy obrazlarning razilligini yanada chuqurroq ochadi. U iztirob chekayotgan kishini chala so’yib tashlangan parrandaga, jangni qora bulut yoki dahshatli quyunga o’xshatish kabi soda va go’zal badiiy vositalar yaratadi. [ 3, 346-bet ]  Asar g’oyasining yorqinligi va unda insoniy fazilatlarning ulug’lanishi va aksincha, salbiy xarakterning qoralanishi, timsollar tasvirining betakrorligi va ayrim detallar, obrazlarning ramziyligi, voqealar rivojining interaktivligi va jadallashuvi ularga an’anaviy urf-odatlarning singdirilishi-yu axiyri yaxshilik va muhabbatning g’alaba qozonishining tasvirlanishi kishida doston mutolaasi jarayonida doston temasi, badiiyatini g’oyatda aniqlik bilan fahmlashi va asar tilini tushunishiga ko’maklashadi.Ko’rinib turganidek, asar kompozitsiyasi va qurilishi murakkab emas.Muallif har bir personaj uchun obrazli ifodalar bilan sayqal beradi. «Gul va Navro’z» hajmi, mavzusi, obrazlari, g’oyaviy motivlari va badiiy qimmati jihatidan mukammal va boshqa dostonlardan ajralib turuvchi asardir.  Shoir nafaqat « Gul va Navro’z», balki boshqa asarlarni ham dunyoga taqdim etishi bilan ko’pgina janrlar rivoji uchun hissa qo’sha oldi.Jumladan, tuyuq janrining go’zal namunalarini yaratganligi ko’pgina manbalarda o’z tasdig’ini topgan.Bundan tashqari tashbeh, tashxis, tazod,tanosub, husni ta’lil, mubolag’a va boshqa tasvir vostilalariga takrorlanmas miniaturalar chizdi, ulardan asarning asl mohiyatini ochishda mahorat bilan foydalandi. U M U M I Y X U L O S A L A R Xulosa o’rnida shuni ayta olamizki, davrlar o’tsa-da, zamonlar o’zgarsa-da insonlar qalbidan muqim joy egallagan, ularni ezgu ishlarga ilhomlantira olgan, adib va uning asariga hurmati baland insonlar qalbini zabt etgan mukammal, qimmatli asarlarimizning nomi qalbimizdan hamda tariximizdan hech qachon o’chmaydi Buyuk tariximizni, sarhadlarimizni, bobokalonlarimizni, ular boshdan kechirgan muhitni guvohi bo’lgan bu asarlar hali necha kelajak avlodga bilim berib, tarbiyat etsa neajab. Aslida ularni o’qimoq, tadqiq etmoq biz uchun sharaf. Shunday ming minglab asarlar qatoridan yetuk ijodkor adib Mavlono Haydar Xorazmiy va uning asarlari o’rin olar ekan, shoirning adabiyotimizni ravnaqiga qo’shgan hissasini takror aytsak o’rinlidir.Binobarin, Xorazmiyning o’zbek tilini rivojlantirishdagi xizmatlari ham katta.U turkiy tilning chig’atoy shevasidan foydalanish orqali tilni me’yorlashtirish va asrlar davomida saqlanib qolgan adabiy an’anani yaratishga yordam berdi.Uning she’riyati va nasri hozirgi zamon adiblari uchun namuna bo’lib qolmoqda, uning ta’sirini ko’plab zamonaviy o’zbek yozuvchi va shoirlari ijodida ko’rish mumkin. « Navro’z» madhiga yoki navro’z obraziga bag’ishlangan asarlar salmoqli bo’lib, ular orasida Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» ida Navro’zni ideal qahramon, chin oshiq obrazga ko’targan, syujetlarning professional tasvirini chiza olgan, kulminatsion nuqtaning inson emotsiyasiga katta taa’ssurot bera oladigan darajada yetuk san’at asarini tuhfa etdi. « Navro’z» madhiga yoki navro’z obraziga bag’ishlangan asarlar salmoqli bo’lib, ular orasida Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» ida Navro’zni ideal qahramon, chin oshiq obrazga ko’targan, syujetlarning professional tasvirini chiza olgan, kulminatsion nuqtaning inson emotsiyasiga katta taa’ssurot bera oladigan darajada yetuk san’at asarini tuhfa etdi. «Gul va Navro’z» asari to’g’risida juda ko’plab izlanishlar olib borilishi bilan birga tanqidiy hamda munozarali bahslar bir muddat davom etdi. Bu davr mobaynida Haydar Xorazmiy va uning asariga oid bir qator yangi faktlar va isbotlovchi dalillarning topilishi juda katta va samarali ish bo’ldi.Hozirda ko’plab adabiyotshunos olimlarimiz uning tanqidiy matni ustida ish olib bormoqda . Xalqimiz ma’naviyatining shakllanishida tariximizning uzoq o’tmishda yaratilgan badiiy adabiyot alohida qadr-qimmatga ega. Darhaqiqat, har bir asar zamirida muallif ichki kechinmalarini ifoda etuvchi ilmiy-falsafiy, ma’naviy axloqiy, ishqiy yoki qahramonlikning in’ikosi yashiringan bo’ladi. Ba’zilari razolat yoki jaholatni, adolatsizlik yoki qonxo’rlikni qoralasa, boshqalari esa dunyoning go’zalligini, ilohiy ishqni yoki ma’rifatparvarlik tuyg’ulari bilan komil insonni tarbiyalaydi.

HAYDAR XORAZMIYNING «GUL VA NAVRO’Z» ASARI

I. KIRISH (ISHNING UMUMIY TAV SIFI) II. Asosiy qism: I. BOB: XV asr birinchi yarmi adabiyoti va Haydar Xorazmiy ijodi 1. 1. Haydar Xorazmiy hayoti va ijodi 1. 2. Shoirning «Gul va Navro’z» dostoni borasidagi bahslarga doir Bob yuzasidan xulosa II. BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA «GUL VA NAV RO’Z» SUJETI 2. 1. Mumtoz adabiyotda ramziy dostonnavislik 2. 2. «Gul va Navro’z» turkumidagi dostonlar haqida Bob yuzasidan xulosa III. BOB:Haydar Xorazmiyning «Gul va Navro’z» dostoni: mavzu, g’oya, poetika masalalari 3. 1. Dostonning sujeti, timsollar olami, kompozitsiyasi, mavzu va g’oyasi 3. 2. Badiiy tasvir vositalarining doston g’oyasini ifoda etishdagi o’rni Bob yuzasidan xolasa III. UMUMIY XULOSALAR IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI MUNDARIJA

TAQDIMOT MAV ZUSINING DOLZARBLIGI VA ZARURIYATITAQDIMOT MAV ZUSINING DOLZARBLIGI VA ZARURIYATI Bugungi kunda shu qadar jadal tarzda rivojlanib borayotgan fan, texnika va texnologiyalar asrida yashayotgan ekanmiz, xalqimizning boy intellektual merosi, umumbashariy qadriyatlarimiz hamda milliy o’zligimizni anglatuvchi tariximizni, adabiyotimizni chuqur isloh qilish, targ'ib etish, yangilash va boyitib borish biz yosh kadrlarning oliy maqsadimizdir. O’tmishda yaratilgan mo’tabar og’zaki va yozma adabiyotimiz namunalarini chuqur o’rganish va bilish har bir insonning shu yurtda istiqomat qiluvchi shaxslarning ulug’ burchidir. Adabiyotimizning asrlar osha davom etib kelayotgan mukammal asarlarini keng xalq ommasiga yetkazishda muhim yutuqlarga erishilmoqda.Shuningdek, hozirgacha ayrim noma’lum bo’lib kelayotgan qo’lyozmalarni aniqlab ularni nashr etish borasida bir qancha ikkilanishlarga sabab bo’layotgan ma’lum bir masalalar diqqatimizni tortadi. Jumladan, «Gul va Navro’z» masnaviyi muallifi masalasi jiddiyroq o’rganishga muhtoj muammolardan biri sanaladi .

TAQDIMOTNING MAQSADI VA VA ZIFALARITAQDIMOTNING MAQSADI VA VA ZIFALARI - - JJ ahon va o’zbek manbalarida keltirilgan Haydar Xorazmiyning hayoti va ijodiga oid bo’lgan ahon va o’zbek manbalarida keltirilgan Haydar Xorazmiyning hayoti va ijodiga oid bo’lgan tadqiqot va mulohazalarni umumlashtirish;tadqiqot va mulohazalarni umumlashtirish; -Haydar Xorazmiy ijodiga milliy istiqlol g’oyasi asosida yondashish;-Haydar Xorazmiy ijodiga milliy istiqlol g’oyasi asosida yondashish; - shoirning adabiy merosi masalasida keltirilgan fikrlar va bahslarni o’rganish va xulosa berish;- shoirning adabiy merosi masalasida keltirilgan fikrlar va bahslarni o’rganish va xulosa berish; - mumtoz adabiyotda “Gul va Navro’z” sujeti, genezisi hamda ramziy an’anaviylikni yoritish;- mumtoz adabiyotda “Gul va Navro’z” sujeti, genezisi hamda ramziy an’anaviylikni yoritish; - shoir masnaviyi va uning janrlar tarkibini o’rganish;- shoir masnaviyi va uning janrlar tarkibini o’rganish; - «Gul va Navro’z» dostonining mavzu va g’oyalar ko’lamini tahlil qilish, ma’naviy san’atlarni - «Gul va Navro’z» dostonining mavzu va g’oyalar ko’lamini tahlil qilish, ma’naviy san’atlarni aniqlash, obrazlar talqini va ularni sharhlash. aniqlash, obrazlar talqini va ularni sharhlash.

TADQIQOTNING ILMIY YANGILIGI - Haydar Xorazmiy ustozlari va zamondosh shoirlari asarlarida qanday talqinda aks etganligi, ularning bir- biriga mosligi, hayotiy kechinmalari va ijodining qay yo‘sinda o‘tganligi hamda mumtoz tarixda tutgan o‘rnini aniqlash; - Shoirning doston janriga qo‘shgan hissasi, dostonda hikoya janrini qo‘llashi va boshqa adiblar dostonlari bilan chog‘ishtirish; - «Gul va Navro‘z» asari yuzasidan izlanish olib borish, asarni poetikasi, kompozitsiyasi, g‘oyaviyligi, personajlar va ma’naviy san’atlar orqali yoritish.

O'xshashlar

Gul va uning turlari
Muhammad Xorazmiyning geografiyaga oid ta’limotlari
Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari
“Gul do’koni” nomli ma’lumotlar bazasida loyhalashtirish
muso al xorazmiyning gumanitar fanlarga qushgan hissasi