logo

Ilmiy tafakkur tarzi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31875.345703125 KB
  Mavzu :   Ilmiy tafakkur tarzi
               Reja:  
1. Ilmiy tafakkur  tarzi.
2. Tafakkur tarzi va olamni ilmiy 
manzarasi. 
3. Ilmiy tafakkur tarzini tasnifi. *   Ilmiy tafakkur inson tomonidan bajariladigan 
faoliyatni bir ko’rinishidir. 
*        Inson faoliyati tarzi uslubiy jihatlariga egadir. 
*        Tarz inson bajaradigan har qanday amaliy va 
nazariy faoliyatini tarixan o’ziga xos xususiyatini 
ifoda etib, u shu faoliyatni unsurlari, shakli va 
amalga oshirish usulini birlashishidan kelib chiqqan 
bir butunlikni, yaxlitlikni bildiradi.
*       Ya’ni inson faoliyati, ayniqsa, qadriyat 
yaratadigan ma’naviy faoliyati ma’lum, tarixan 
o’ziga xos ko’rinishga ega bo’lgan siymo, hosilada 
namoyon bo’ladi.  L.A. Mikeshinani 
fikricha ilmiy tafakkur 
tarzi tadqiqotchilar 
ma’lum da vrda  amal 
qiladigan falsafiy 
tomoyillar va uslubiy 
qoidalarni barqaror, 
tarixan shakkllangan 
tizimidir.
(Determinatsiya 
estestvenno 
nauchnova poznaniya 
LMGU 1977 yil 63)   Ilmiy tafakkur tarzi     
       ta’rifi
                                                                                      
                                                                                   
  Ilmiy tafakkur tarzi tarixan 
shakillangan tasavvurlar, 
tamoyillar va uslubiy qoidalarni 
shunday birligini tashkil qiladiki, 
unda u bosh g’oya yoki tamoyilga 
moslangan holda betakror, yaxlit 
siymoga, ko’rinishga ega bo’ladi.  
       Mazkur ta ’ rifdan shu narsa 
kelib chiqadiki ,  tafakkur 
jarayonini o ’ ziga xos siymosi ni, 
bir butunligini bildiradigan 
tarzda individuallik , xususiylik 
birinchi navbatda ko’zga 
tashlanadigan alomatdir. *   I LMIY TAFAKKUR TARZINI NG 
YO’NALISHLARI
Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi . 
Ilmiy tafakkur tarzining evolyu t sion 
va innovatsion tarmoqlanish i . 
Tafakkur tarzi ning shakllari    Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasini ko‘rib chiqishda bir 
q ator umumilmiy tafakkur tarzi turlarini ta h lil kilish 
muhim  evristik fikr va mulo h azalarni beradi. Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi   uning  mohiyatini tadqiq 
qilish uning diaxronikasini ,  ya’ni tarixiy - epistemologik 
tahlilni amalga oshirishni taqozo etadi .Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi  –  deyilganda ma’lum bir 
tarixiy davrda vujudga kelgan  yangi ilmiy tafakkur 
tarzining rivojlanishi va taraqqiy etishi tushuniladi. Tafakkur tiplari muammosini tarixiy 
yondashuv asosida hal qilishga urinib, 
B. Uzvell  ularni ng  uchta tarixiy shaklini 
farqlaydi: 
1 .  A ntik davrdagi tafakkur 
tipi .  Boshlang‘ich ,  deduktiv 
tafakkurga asoslangan nazariy 
bilish davri .  Demak ,  bu davrda 
falsafa va fanda deduktiv 
nazariy tafakkur tarzi ustuvor 
intellektual hosila bo‘lgan .  2 .   O‘ rta asr ilmiy tafakkur 
tipi . O‘rta asrda ilmiy tafakkur 
tarzining kurtaklari sxolastik 
dunyoqarash doirasida asta-
sekin shakllanib borgan .
3 .   Ya ngi davr induktiv 
tafakkur tipi . Ilmiy faktlar 
induktiv tahlil usuli bilan 
tushuntirilib ,  sababiyat va 
qonuniyatlar ning  kashf  e tish 
hamda  nazariyalar ishlab 
chiqish davri. * Antik davrda qadimgi Sharq tsivilizasiyasida 
shakllangan va algoritmik xarakterga ega bo'lgan 
tabiatshunoslik tasavvurlari fan darajasiga 
ko'tarildi. Ya'ni, bu davrda intellektual inqilob 
sodir bo'ldi.  U ni keltirib chiqargan omillar :
1) mifologiyadan logosga, nazariy tafakkurga o'tish;
2) old yoki ilk fanning nazariy tizim xarakteriga ega bo'lgan 
fanga aylanishi;
3) tabiatshunoslik va matematikaga oid tushunchalar va 
tamoyillar asoslanadigan, ularning isboti beriladigan bo'ldi;
4) g'oyalar, fikrlar raqobati, tafakkur erkinligining keng 
miqyosda bo'lishi va hokazo.   temur.mp4  * Musulmon sharqida ilmiy rasionalistik tafakkur tarzi vujudga keldi. 
Musulmon sharqida Renessansning birinchi to'lqini vujudga kelishi 
sharoitida Markaziy Osiyo mutafakkirlari shakllantirgan ta'limotlarda 
ilmiy tafakkur tarzining ajoyib namunalari ishlab chiqilgan.  Xorazmiy algebra faniga asos 
soldi. Olim chiziqli va kvadrat 
tenglamalarni, maydon sathini 
o'lchashning ixcham, oqilona 
usullarini ishlab chiqdi. 
Xorazmiy o'z davri matematik 
tafakkur tarzining 
rivojlanishiga ulkan hissa 
qo'shgan olimdir. Bu bilan 
alloma matematik tafakkur 
tarziga asos solgan Pifagor 
qarashlarini yangi bosqichga 
ko'tardi va o'ziga xos algebraik 
siymosiga ega bo'lgan yangi 
matematik tafakkur tarzini 
rivojlantirish uchun zamin 
yaratdi. Abu Nasr Forobiy falsafa, bilish 
metodologiyasi, mantiq, 
matematika, astronomiya, fizika, 
sosiologiya, psixologiya, filologiya, 
etika, estetika, musiqa, 
Madaniyatshunoslik, tarix, 
iqtisodiyot, siyosatshunoslik, 
huquqshunoslik, dinshunoslik, 
san'atshunoslik, pedagogika 
sohalarida ko'plab ilmiy asarlar 
yozgan xalqaro darajadagi buyuk 
qomusiy olim hisoblanadi. Bu 
asarlarda ko'pgina fundamental 
nazariyalar, kontsepsiyalar, g'oyalar, 
gipoteza va taxminlar, jahon 
tsivilizasiyasi taraqqiyotida, ijtimoiy 
hayot va shaxs dunyoqarashini 
shakllantirishda, ta'lim tizimida 
muhim ahamiyatga molikdir *   Ilmiy tafakkur tarzi va olamni ilmiy manzarasi.
      Ilmiy tafakkur tarzi nazariy faoliyatni bir 
siymosi, ma’naviy – madaniy ko’rinishi sifatida 
shu faoliyatni, boshqa xossalari bilan ham 
bog’liqdir. Nazariy faoliyatni umumlashtirilgan  
yoki umumlashgan holati, natijasini bir xosilasi – 
olamni ilmiy manzarasidir     TEST
1.  Ilmiy tafakkurning muhim vositasi 
nima?
A) Isbotlash
B) Ishonch 
C) Iroda 
D) Emotsiya      2.Falsafiy tafakkur tarzining vazifalari:
A) metodologiya, ontologiya, gnoseologiya, 
aksiologiya, praksiologiya, evristika, didaktika.
B) dialektika, sinergetika, metafizika, 
sofistika, eklektika;
C) ontologiya, rivojlanish va bilish 
nazariyasi;
D) materiya birlamchi - mi yoki ong - mi? 
Bilishning borliqqa munosabati.      3.   Tafakkur tarzining  kognitiv  vazifasi:
A) bilish nazariyasining mazmun va 
mohiyatini o‘rganadi.
B) san’at va ijodnig mohiyatini bildiradi
C) olamni bilish nazariyasi nuqtai nazaridan 
o‘rganish vazifasidir
D) borliq va uning rivojlashish 
qonuniyatlarini o‘rganish vazifasini o‘taydi      4.Aqlni bilishning va kishilar xulq, atvorining 
asosi deb hisoblovchi falsafiy yo‘nalishni toping. 
A)Sensualizm 
B)Ratsionalizm 
C)Emperizm
D)Irratsionalizm       * Xulosa
* Insonning fan sohasidagi intellektual faoliyatini muhim jihati 
bo‘lgan ilmiy tafakkur tarzini o‘ziga xos xususiyatlari va 
funksiyalarini muhokama qilish, ularning adabiyotlarda bergan 
talqinlarini tahlil qilish quyidagi xulosalarga kelish imkoniyatini 
beradi:
* 1. Ilmiy tafakkur tarzi o‘z ichiga lider fanning g‘oyalari, 
tasavvurlari, tamoyillari, tushunchalarini oladi. Ilmiy tafakkur 
tarzi paradigmaga qaraganda keng tushuncha bo‘lib, davr va 
amal qilish jihatidan ko‘proq yo‘naltirish kuchi va g‘oyaviy-
intellektual mavqyeiga ega.
* 2. Ilmiy tafakkur tarzi ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida yetakchi 
fanning tassavvurlari, tushuncha va tamoyillari, tabiiy-ilmiy 
bilimlar sintezi natijasida shakllanadigan ma’naviy hosiladir. 
Demak, tafakkur tarzi ijtimoiy madaniy hodisa sifatida ma’lum 
tarixiy davrda o‘zining siymosi, tarkibiy qismi va fanga nisbatan 
ko‘p funksional vazifalarga ega bo‘ladi.
* 3. Ilmiy tafakkur tarzi olamning ilmiy manzarasi va fan 
metodologiyasiga ta’sir qiladigan, kashfiyotlarni metanazariy 
umumlashtirishga yordam beradigan, istiqbolni ko‘rsatadigan 
yoki aksincha, o‘zi tubdan o‘zgarishi mumkin bo‘lgan ma’naviy-
ruhiy hosiladir.

Mavzu : Ilmiy tafakkur tarzi Reja:   1. Ilmiy tafakkur tarzi. 2. Tafakkur tarzi va olamni ilmiy manzarasi. 3. Ilmiy tafakkur tarzini tasnifi.

* Ilmiy tafakkur inson tomonidan bajariladigan faoliyatni bir ko’rinishidir. * Inson faoliyati tarzi uslubiy jihatlariga egadir. * Tarz inson bajaradigan har qanday amaliy va nazariy faoliyatini tarixan o’ziga xos xususiyatini ifoda etib, u shu faoliyatni unsurlari, shakli va amalga oshirish usulini birlashishidan kelib chiqqan bir butunlikni, yaxlitlikni bildiradi. * Ya’ni inson faoliyati, ayniqsa, qadriyat yaratadigan ma’naviy faoliyati ma’lum, tarixan o’ziga xos ko’rinishga ega bo’lgan siymo, hosilada namoyon bo’ladi.

L.A. Mikeshinani fikricha ilmiy tafakkur tarzi tadqiqotchilar ma’lum da vrda amal qiladigan falsafiy tomoyillar va uslubiy qoidalarni barqaror, tarixan shakkllangan tizimidir. (Determinatsiya estestvenno nauchnova poznaniya LMGU 1977 yil 63)

Ilmiy tafakkur tarzi ta’rifi Ilmiy tafakkur tarzi tarixan shakillangan tasavvurlar, tamoyillar va uslubiy qoidalarni shunday birligini tashkil qiladiki, unda u bosh g’oya yoki tamoyilga moslangan holda betakror, yaxlit siymoga, ko’rinishga ega bo’ladi. Mazkur ta ’ rifdan shu narsa kelib chiqadiki , tafakkur jarayonini o ’ ziga xos siymosi ni, bir butunligini bildiradigan tarzda individuallik , xususiylik birinchi navbatda ko’zga tashlanadigan alomatdir.

* I LMIY TAFAKKUR TARZINI NG YO’NALISHLARI Ilmiy tafakkur tarzi dinamikasi . Ilmiy tafakkur tarzining evolyu t sion va innovatsion tarmoqlanish i . Tafakkur tarzi ning shakllari