logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Tafakkur tarzi tushunchasi

Tafakkur tarzi tushunchasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6898.6943359375 KB
Ko'chirib olish
Tafakkur tarzi tushunchasi. PART-01 PART-02 PART-03 REJA: Tafakkur tarzi tushunchasi . Tafakkur tarzi xususida asosiy yondashuvlar. Tafakkur tarzi va tafakkur inersiyasi. PART 0 1Tafakkur - arabcha so ’z bo’lib, o’zbek tilidagi «fikrlash», «aqliy bilish» so’zlarining sinonimi sifatida qo’llaniladi. Tafakkur bilishning yuqori bosqichidir. Uning mohiyatini yaxshiroq tushunish uchun bilish jarayonida tutgan o’rni, bilishning boshqa shakllari bilan bo’lgan munosabatini aniqlab olish zarur. Tafakkur shakli fikrning mazmunini tashkil etuvchi elementlarning bog’lanish usuli, uning strukturasi (tuzilishi)dir. Fikrlash elementlari deganda, predmetning fikrda ifoda qilingan belgilari haqidagi axborotlar tushuniladi. Tushuncha – tafakkurning mantiqiy shakli / tushuncha predmet va hodisalarning umumiy, muhim belgilarini aks ettiruvchi tafakkur shaklidir. Tafakkur uch xil shaklda: tushuncha, hukm (mulohaza) va xulosa chiqarish shaklida mavjud . Hukm, mulohaza - predmetga ma ’ lum bir belgining (xossaning, munosabatning) xosligi yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur shaklidir. Xulosa chiqarish - tafakkurning mantiqiy shakli bo ’ lib , voqea likni bilish jarayonida inson yangi bilimlarga ega bo ’ladi. Bu bilimlar abstrakt tafakkur yordamida, mavjud bilimlarga asoslangan holda vujudga keladi. Bunday bilimlarni hosil qilish mantiq ilmida xulosa chiqarish, deb ataladi. Bilish - voqea likning, shu jumladan, ong hodisalarining inson miyasida subyektiv, ideal obrazlar shaklida aks etishidan iborat. Bilish jarayonining asosini va oxirgi maqsadini amaliyot tashkil etadi. Barcha hollarda bilish insonning hayotiy faoliyati bilan u yoki bu darajada bog’liq bo’lgan, uning ma’lum bir ehtiyojini qondirishi mumkin bo’lgan narsalarni tushunib yetishga bo’ysundirilgan bo’ladi. Bilish jarayonini amalga oshirar ekan, kishilar o’z oldilariga ma’lum bir maqsadni qo’yadilar. Ular o’rganilishi lozim bo’lgan predmetlar doirasi, tadqiqot yo’nalishi, shakllari va metodlarini belgilab beradi. Tafakkur tarzi tushunchasi o ’ z ichiga insonning moddiy- amaliy va ruhiy-ijodiy tomonlari birligini qamrab oladi. Bizga ma ’ lumki, stil (tarz) tushunchasi dastlab san ’ at doirasida rivojlangan, uning fan olamiga o ’ tishi XX asrning 50-60 yillarida sodir bo ’ ldi. Tarz - inson bajaradigan har qanday amaliy va nazariy faoliyatning tarixan o ’ ziga xos xususiyatini ifoda etib, u shu faoliyatning elementlari, shakli va amalga oshirish uslubining birlashishidan kelib chiqqan bir butunlikni, yaxlitlikni bildiradi. Tafakkur tarzi Tafakkur tarzining nazariy, amaliy va funksional jihatlarini inobatga olib, uning o ’ ziga xos xislatini har bir tarixiy davrda bilishning konseptual va kategorial tomonlarini o ’ ziga xos ifodasi sifatida olimning ijod qilishi tufayli tafakkurning ma ’ lum qolipi, siymosi yoki turi ko ’ rinishida namoyon bo ’ ladigan ruhiy-ma ’ naviy hosiladir, deb belgilashmumkin. Davr fani, ijodkor olimning o ’ ziga xos fikrlari, yondashuvi, ilmiy tafakkur tarzida individuallikni, xususiylikni keltirib chiqaradi . Xususan, Platon va Aristotel, Nyuton va Gyuygens, Makscvel va Klauzis, Bor va Eynshteynlarning kognitiv faoliyatlari betakror bir qolipga solinmagan, individuallik xislatlari namoyon bo lgan ilmiy tarzlardir. Tafakkur tarzini o'rganish masalasi XX asrning so'nggi choragidan boshlab falsafa va fan metodologiyasi muammolari doirasiga kirib kelgan bo'lsa-da, tafakkur tarzi va usuli masalasi qadimgi davr falsafasidan yangi davr falsafasigacha ma'lum ma'noda stixiyali tarzda tadqiq etilgan. Dastlab qadimgi dunyo falsafasidan yangi zamon falsafasigacha bo'lgan davrda tadqiq etish qadimgi yunon faylasuflari Suqrot, Aflotun va Arastular qarashlarida mavjud bo'lgan. Antik davrda tafakkur tarzining o'ziga xos gumanistik, idealistik, materialistik, fizik ko'rinishlariga asos solindi. O'rta asrlarda tafakkur tarzi masalalari Avgustin, Akvinat, Rosselin, Okkam asardarida diniy dunyoqarash va sxolastik falsafa talqinida berilgan. Tafakkur tarzining epistemologik jihatlarini metodologik o'rganish I.Kantga tegishlidir. Gegel mutlaq g'oya haqidagi dialektik qarashlarida tafakkur tarzi masalasiga e'tibor qaratgan. Tafakkur tarzi tushunchasini 1935 yilda polshalik olim L.Flek tadqiqot doirasiga konsept sifatida kiritdi. U tafakkur tarzini ma ’ lum bir qolipga solingan standart ilmiy jamoatchilik tafakkuri deb belgilaydi. Flekdan mustaqil ravishda tafakkur tarzi tushunchasi mashhur fizik olimlar V.Pauli, M.Born, V.Geyzenberg tomonidan qo ’ llanila boshlandi. 1953 yil Maks Born o ’ zining Kvant mexanikasi interpritasiyasi, Fizikada g ’ oyalar holati nomli asarlarida T afakkur tarzi tushunchasini ishlatganidan so ’ ng, bu atama tabiatshunoslik falsafasi va metodologiyasida tobora ko ’ p foydalana boshlandi va umumilmiy hamda bilish jarayonida juda muhim o ’ rin tuta boshladi. Ushbu ishda shunga oid tezislarni ko ’ rib chiqish vazifasi qo ’ yilgan. PART 0 2Tafakkur tarzi deganda M.Born inson faoliyatining barcha jabhalarida, shu jumladan , fanda mavjud bo ’ lgan o ’ ziga xos tayanch g ’ oyalardan tashkil topgan falsafiy va ilmiy tafakkkur bosqichlaridan iborat umumiy g ’ oya viy- nazariy tenden s iyani tush u ngan. M.Bornning mulohazasidan ko ’ rinib turibdiki, tafakkur tarzi olamni anglash ga qaratilgan yondashuvga yaqindir. M.Bornning mulohazalaridan, avvalambor, tafakkur tarzining tarixiylik xislatlari mavjudligi haqidagi xulosa kelib chiqadi. Olim fizika fanining rivojlanishidagi tubdan o ’ zgarishini hisobga olib tafakkur tarzining yangilanishini o ’ z ichiga olgan tarixiy bosqichlarni ajratadi. Tafakkur tarzi fizik manzarani tushuntirib beruvchi fundamental tamoyillar va uslublar bilan bog ’ liqdir, ular fizika fanining yetakchilik (lider) maqomini olishni taqozo etadi. M.Bornning nuqtai nazarida, tafakkur tarzi fanning siymosini aks ettiribgina qolmay, balki olamni anglash va tushuntirish uslublarini uzoq muddatli davrgacha oldindan aniq belgilab beradi. 1953 yil Maks Born o ’ zining Kvant mexanikasi interpritasiyasi, Fizikada g ’ oyalar holati nomli asarlarida Tafakkur tarzi tushunchasini ishlatganidan so ’ ng, bu atama tabiatshunoslik falsafasi va metodologiyasida tobora ko ’ p foydalana boshlandi va umumilmiy hamda bilish jarayonida juda muhim o ’ rin tuta boshladi. Ushbu ishda shunga oid tezislarni ko ’ rib chiqish vazifasi qo ’ yilgan. Ilmiy bilish jarayoni va taraqqiyotida «tafakkur tarzi» tushunchasining keyingi shakllanish va murakkablashish xususiyatlarini ko ’ rib chiqish, uning asosiy metodologik va tizimli jihatlarini takomillashtirish. Fanning uncha uzoq bo ’ lmagan o ’ tmishdagi taraqqiyot bosqichlaridan farqli ravishda tafakkur tarzi stixiyali ravishda shakllanib, rivojlangan ekan, bizning bugungi fan taraqqiyoti jarayonida tafakkur tarzi ongli, tizimli tarzda rivojlanayapti deb ayta olamiz. Bu esa ham fanning o ’ zini, ham madaniyatning boshqa sohalar bilan monand ravishda rivojlanishiga t u rtki bo ’ lyapti. G.Ivanovning ta ’ kidlashicha, eng umumiy ma ’ noda tafakkur tarzi deb nazariyalarning mantiqiy tuzilish tamoyillari tizimi tushuniladi. Bu fikrga e ’ tiroz bildirib, aytish mumkinki, tafakkur tarzi mantiqiy tuzilishni beradigan tamoyillar tizimi emas, aks holda u nazariyaning tarkibiga kirgan bo ’ lar edi. L.A.Mikeshina ta ’ kidlashicha, tafakkur tarzi ilg ’ or metodologik asos sifatida, metodologik va falsafiy tamoyillar sintezi bo ’ lib, nafaqat bilish uslublarini, balki umuman olganda ilmiy bilish strukturasini aniqlab beradi hamda uning muayyan tarixiy shakllarini belgilaydi. Bu yerda qanday metodologik va falsafiy tamoyillar sintezi haqida gap bormoqda. I . B . Novik zamonaviy ilmiy tafakkur tarzining xususiyatlarini tahlil qila turib , unga zamonaviy tabiatshunoslik fanining uslublari va umumiy jihatlariga doir barcha tendensiyalarni kiritadi. Xususan, fizika, kimyo va biologiya fanlaridagi tamoyillar ilmiy tafakkur tarzining g’o yaviy konseptual jihatlarini tashkil qiladi. Bu yerda muallif tafakkur tarzining muhim ichki tuzilmasini qayd qilib o ’ tadi. Shu jihatdan tafakkur tarzi atamasi zamonaviy fan qamrab olgan keng hajmli tushuncha sifatida izohlanadi . 1 2 3Ilmiy t afakkur tarzi muhokama qilingan adabiyotlarni o‘rganish jarayonida таҳлилlar : 1. Ko'pchilik mualliflar tafakkur tarzining tarixiy, ilmiy va g'oyaviy-ma'naviy fenomen ekanligini ta'kidlaydilar. Tafakkur tarzi fan taraqqiyoti bilan aloqador bo'lib, uning ma'lum rivojlanish bosqichlarini xarakterlaydi. Ayni paytda, tafakkur tarzining almashinuvi fandagi inqilobiy o'zgarishlarda namoyon bo'lishid aniqlandi. 3 . Qabul qilingan paradigmaga ko'ra, tafakkur tarzi murakkab ma'naviy va nazariy- g'oyaviy hodisa bo'lib, ko'p qirrali kontseptual, vorislik va yangilanish xislatlariga ega. Shuning uchun tadqiqotchilar tafakkur tarzining elementlari va asosiy chizgilari haqida fikr yuritishadi. 2 . Tafakkur tarzinig elementlari deganda muayyan uslublar, ilmiy bilish shakllari, fan ob'ekti to'g'risidagi umumiy tasavvurlar, ilmiy faoliyat normalari va standartlari tushuniladi. Etakchi ilmiy tasavvurlar va g'oyalar fan taraqqiyotining ma'lum bosqichida integrativ, regulyativ va uyg'unlashtirish vazifalarini bajarib, muayyan davrdagi tafakkur tarzini umumlashtiruvchi xislatni belgilaydi. a) fanda yangi yo ’ nalishlarning paydo bo ’ lishini belgilagan ijtimoiy - iqtisodiy o ’ zgarishlar, to ’ ntarishlar; b) yangi qadriyatlar va qarashlarni ijtimoiy taraqqiyotga to ’ sqinlik qilayotgan an ’ analarga qarshi kurashi; v) fanning ijtimoiy institut sifatida shakllanishi; g) fanda yangi ta ’ lim va ilmiy aloqalar tizimining shakllanishi . A.S.Kraves t afak kur t ar zi det erminasiyasini aniqlaydigan bir qat or sababiy omillar ni belgilab o ’ t adi. Uning fikr icha, ular ning asosiylari quyidagilar : Inersiya – fizik tushuncha bo’lib tafakkur tarzida ham namoyon bo’ladi . Fizika fani inersiyani har qanday jism o‘zining tinch yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakat holatini boshqa jismlar uni shu holatidan chiqarmaguncha saqlaydi, deb tushuntiradi. Inersiya materiyaning hamma shakllarida, xususan, inson tafakkurida ham namoyon bo ’ ladi. Keyinchalik, bu so ’ zdan faolsizlikni, o ’ zgarishga moyillik bo ’ lmaslikni ifodalaydigan inertlik so ’ zi kelib chiqdi. Test 1. Tafakkur necha xil shaklga bo ‘ linadi? A)2 B)3 C)4 2. Predmetga ma ‘ lum bir belgining xosligi yoki xos emasligini ifodolovchi tafakkur shakli qaysi? A)Xulosa chiqarish B)Tushuncha C)Hukm 3.Tarz tushunchasi dastlab qaysi sohada qo ‘ llanilgan? A)siyosat B)san ‘ at C)iqtisod 4. Kimning fikricha "Tafakkur tarzi psixologiya va sotsiologiya fanlarida kishilar o ‘ rtasidagi ziddiyatlar, ixtiloflarni tahlil qilishga yordam beradign mantiqiy tizimdir“? A)Mikeshina B)Meged C)Novik Tafakkurdagi inertlik -intellektual harakatsizlik, mavjud qarashlarni o ’ zgartirishga tayyor emaslikni bildiradi. Bu xildagi inertlik aqidaparastlikning manbaidir, shunga olib keladigan imkoniyat va moyillikdir. N.Shermuxammedovaning fikricha, tafakkur inersiyasi olimlarni a q idaparastlik, sxolastik va konservativ tafakkurga olib keladi. Tafakkur inresiyasiga qarshi innovatsion tafakkur tafakkur tarzida yangilanish va o ’ zgarishga olib keladigan jarayondir. Ijtimoiy , ma ’ naviy va falsafiy muammolarni refleksiyali yondashuv vositasi bilan tahlil etish, kishilar ongiga singib ketgan aqidaparastlik xislatlarni ochib berish imkoniyatini beradi . 03 02 0604 0501 Savollar. Fan va falsafada tafakkur tarzi tushunchasi ? Tafakkur tarzining rivojlarish qonuniyatlari ? Fan va falsafada t afakkur tarzi muammosi Tarz tushunchasi ning kognitiv mohiyati? Tafakkur tarzi muammosiga refleksiv yondashuv ning ahamiyati? Tafakkur tarzi va uning inersiyasi ? Xulosa. Tafakkur borliqni nafaqat bevosita, balki bilvosita tarzda ham aks ettira oladi. Unda yangi bilimlar tajribaga har safar bevosita murojaat etmasdan, mavjud bilimlarga tayangan holda hosil qilishi mumkin. Fikrlash bunda predmet va hodisalar o ’rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi. Masalan, bolaning xulq-atvoriga qarab uning qanday muhitda tarbiya olganligi haqida fikr yuritish mumkin. Tafakkurning mazkur xususiyati, ayniqsa, xulosaviy fikr hosil qilishda aniq namoyon bo’ladi. “ Tarz” tushunchasidan dastlab madaniyat va san’atga doir faoliyat xususiyatlarini ifodalash uchun foydalanilgan. Fanda ilmiy tafakkur tarzi g’oyasi umumnazariy, epistemologik muammolarni hal qilish maqsadida qo’llanila boshladi. THANK YOU FOR YOUR ATTENTION!

Tafakkur tarzi tushunchasi.

PART-01 PART-02 PART-03 REJA: Tafakkur tarzi tushunchasi . Tafakkur tarzi xususida asosiy yondashuvlar. Tafakkur tarzi va tafakkur inersiyasi.

PART 0 1Tafakkur - arabcha so ’z bo’lib, o’zbek tilidagi «fikrlash», «aqliy bilish» so’zlarining sinonimi sifatida qo’llaniladi. Tafakkur bilishning yuqori bosqichidir. Uning mohiyatini yaxshiroq tushunish uchun bilish jarayonida tutgan o’rni, bilishning boshqa shakllari bilan bo’lgan munosabatini aniqlab olish zarur. Tafakkur shakli fikrning mazmunini tashkil etuvchi elementlarning bog’lanish usuli, uning strukturasi (tuzilishi)dir. Fikrlash elementlari deganda, predmetning fikrda ifoda qilingan belgilari haqidagi axborotlar tushuniladi.

Tushuncha – tafakkurning mantiqiy shakli / tushuncha predmet va hodisalarning umumiy, muhim belgilarini aks ettiruvchi tafakkur shaklidir. Tafakkur uch xil shaklda: tushuncha, hukm (mulohaza) va xulosa chiqarish shaklida mavjud . Hukm, mulohaza - predmetga ma ’ lum bir belgining (xossaning, munosabatning) xosligi yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur shaklidir. Xulosa chiqarish - tafakkurning mantiqiy shakli bo ’ lib , voqea likni bilish jarayonida inson yangi bilimlarga ega bo ’ladi. Bu bilimlar abstrakt tafakkur yordamida, mavjud bilimlarga asoslangan holda vujudga keladi. Bunday bilimlarni hosil qilish mantiq ilmida xulosa chiqarish, deb ataladi.

Bilish - voqea likning, shu jumladan, ong hodisalarining inson miyasida subyektiv, ideal obrazlar shaklida aks etishidan iborat. Bilish jarayonining asosini va oxirgi maqsadini amaliyot tashkil etadi. Barcha hollarda bilish insonning hayotiy faoliyati bilan u yoki bu darajada bog’liq bo’lgan, uning ma’lum bir ehtiyojini qondirishi mumkin bo’lgan narsalarni tushunib yetishga bo’ysundirilgan bo’ladi. Bilish jarayonini amalga oshirar ekan, kishilar o’z oldilariga ma’lum bir maqsadni qo’yadilar. Ular o’rganilishi lozim bo’lgan predmetlar doirasi, tadqiqot yo’nalishi, shakllari va metodlarini belgilab beradi.

O'xshashlar

Ilmiy tafakkur tarzi
MavzuEkalogik tafakkur tarzi
Mustaqillik yillarida tarixiy tafakkur tarzi muammolari
MAORILAR TURMUSH TARZI
Tafakkur