Iqlimi va ichki suvlari
![Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Iqlimi v a ichk i suv lari](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_1.png)
![](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_2.png)
![J anubiy Amerik aning iqlimi.
Janubiy Amerika — sayyoramizdagi
eng sernam materik. Uning iqlimi
Afrika singari jazirama issiq emas.
Materik iqlimini hosil qiluvchi
omillarga Quyosh radiatsiyasi,
relyef, havo massalari, okean
oqimlari kiradi (90-rasm).](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_3.png)
![Unga Atlantika
okeanidan esadigan
nam havo massalari
juda ko‘p yog‘in
keltiradi. Bunda
Braziliya va Gviana iliq
oqimlarining hissasi
katta. Aksincha Peru va
Folklend sovuq oqimlari
materikning g‘arbiy va
janubi-sharqiy
sohillariga yog‘inlarni
olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri
Braziliya
FolklendPeru](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_4.png)
![Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va
mo‘tadil
iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik
mintaqalari mavjud.
Ekvatorial
Subekvatorial
Tropik
Subtropik
Mo‘tadilSubekvatorial](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_5.png)
![Ekvatorial iqlim mintaqasi
+24 +25
Ekvatorial iqlim mintaqasida havo
harorati yil davomida +24…+25 °C
atrofida. Afrikadagidek juda sernam.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_6.png)
![Yog‘inlar miqdori 3 500 mm dan ko‘p. Iqlimi issiq va sernam
bo‘lganidan qalin o‘rmonlar — selvalar bilan qoplangan.
3500](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_7.png)
![Subekvatorial iqlim mintaqasi
Subekvatorial iqlim mintaqasida ikkita
fasl aniq ifodalanadi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_8.png)
![Yozda yog‘in ko‘p yog‘adi (1 000–2 000 mm), o‘rtacha oylik harorat
+25 °C dan oshadi.
1000 -
20001000 -
2000+25
+25](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_9.png)
![Qishda bir necha oylab yog‘in yog‘maydi. Bu faslda havo harorati
+20 °C atrofida bo‘ladi.
+25
+25](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_10.png)
![Tropik iqlim mintaqasi
Tropik iqlim mintaqasi janubi-sharqiy
passat shamollari ta’sirida tarkib topadi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_11.png)
![Bu shamollar Atlantika okeanida Braziliya yassi tog‘ligining sharqiy
yonbag‘irlariga ko‘p miqdorda — 1500–2000 mm gacha yog‘in
keltiradi.
1500 -
2000](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_12.png)
![Yanvarning o‘rtacha harorati +25 °C, iyulda esa +17…+19 °C ni
tashkil etadi.
+17 +19 +25](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_13.png)
![Lekin g‘arbga tomon havodagi namlik kamaya borib, And
tog‘lariga yaqin joylarga 250–500 mm yog‘in tushadi (Quruq tropik
iqlim o‘lkasi, 1-raqamda).
250 -
500](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_14.png)
![Tropik mintaqaning Tinch okean sohillariga Peru sovuq oqimi
yog‘in
keltirmaydi va deyarli yog‘in yog‘maydi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_15.png)
![Natijada shudring Afrikadagi Namib cho‘li kabi Atakama cho‘li
namligining yagona manbai hisoblanadi. Atakama cho‘li ustida
yillab bir tomchi ham yog‘in yog‘masligi mumkin.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_16.png)
![Subtropik iqlim mintaqasi
Subtropik iqlim mintaqasi materikning 30°
va 40° janubiy kenglik oralig‘idagi
hududlarni egallaydi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_17.png)
![Yozda tropik havo massalari ta’sirida tarkib topadi. Ob-havo issiq,
quruq bo‘ladi, ba’zan jalalar yog‘adi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_18.png)
![Mintaqaning sharqida namgarchilik ko‘p (1000–2000 mm),
yanvarda havo harorati +25 °C, iyulda +10+15 °C atrofida bo‘ladi
(bir meyordagi namgarchilik subtropik iqlim o‘lkasi, 6-raqamda) .
1000 -
2000](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_19.png)
![Materik ichkarisiga tomon namgarchilik kamayib boradi (500 – 300
mm) (quruq subtropik iqlim o‘lkasi, 3-raqamda) .
500 -
300](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_20.png)
![Tinch okeani sohillarida sernam o‘rtadengiz iqlimi tarkib topgan
(4-raqamda).](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_21.png)
![Mo‘tadil iqlim mintaqasi
Materikning janubini mo‘tadil mintaqa
egallaydi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_22.png)
![G‘arbiy sohilda mo‘tadil dengiz iqlimi hukmron (9-raqamda). Yil
davomida 2000–3000 mm gacha yog‘in yog‘adi.
2000 -
3000](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_23.png)
![Qishda nisbatan iliq, havo harorati +4°, +6° C, yozi salqin keladi.
Yozda tez-tez yomg‘ir yog‘ib turadi. Havo harorati +8°, +10° C.
Yog‘in miqdori yiliga 2000 mm dan oshadi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_24.png)
![Mintaqaning sharqida mo‘tadil-kontinental iqlim tarkib topgan
bo‘lib (8-raqamda), yog‘in 300–400 mm, qishi sovuq, qorli.
300 -
400](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_25.png)
![And tog‘larida balandlik iqlim mintaqalari tarkib topgan.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_26.png)
![Ichk i suv lari.
Janubiy Amerika — materigi sernam
bo‘lishiga sabab yog‘in miqdorining
ko‘pligidir (91-rasm).](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_27.png)
![Materikning eng katta va eng sersuv Amazonka daryosi 500 dan
ortiq irmoqqa ega. Uning uzunligi Ukayali irmog‘i bilan birga 6992
km.
UkayaliMaranon Amazonka](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_28.png)
![Uning o‘rta oqimidagi kengligi 5 km, quyi oqimida 80 km, quyilish
joyida 320 km ga boradi.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_29.png)
![Amazonka daryo suvining “teskari oqish” hodisasi 1 400 km yuqori
oqimgacha kuzatiladi. Bunga okeandagi qalqish hodisasi
sababchidir.](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_30.png)
![Amazonk a dary osidagi hay ot
Daryoda hayot
qaynaydi. Unda
barglarining
diametri 2 m gacha
yetadigan nilufar —
viktoriya-regiya
o‘sadi. Daryoda
chuchuk suv delfini,
yirtqich baliq -
piranya, uzunligi 5
m keladigan timsoh,
uzunligi 4 m ga
yetadigan piraruku
balig‘i yashaydi
(92-rasm).Vik t oriy a regiy aChuchuk suv delfi ni
Pirany a balig‘i Qora k ay manPiraruk u balig‘i](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_31.png)
![Parana daryosi sersuvligi va uzunligi jihatidan materikda ikkinchi
o‘rinda turadi.
Parana](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_32.png)
![Bu daryoda dunyodagi eng keng (kengligi 2700 m, balandligi 72
m) Iguasu sharsharasi hosil bo‘lgan (93-rasm).
Iguasu](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_33.png)
![Orinoko daryosi
Orinoko](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_34.png)
![Orinoko daryosida dunyodagi eng baland (1054 m) Anxel
sharsharasi vujudga kelgan.
Anxel](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_35.png)
![Materikda ko‘llar ko‘p emas. Eng katta ko‘l — Marakaybo,
materikning shimolida joylashgan. U ensiz suv yo‘li orqali Karib
dengizi bilan tutashgan.
Marakaybo](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_36.png)
![And tog‘larida Titikaka ko‘li joylashgan. Bu dunyodagi eng baland
tog‘da joylashgan eng katta ko‘l.
Titikaka](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_37.png)
![Materikda bu ko‘llardan tashqari Patus, Lagoa Mirin, Mar Chikita,
Buenos Ayres, Lago Arxentino ko‘llari ham bor.
1
23
4
5](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_38.png)
![Dunyodagi eng katta botqoqlik – Pantanal, maydoni 109 ming km²](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_39.png)
![](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_40.png)
![© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T.
HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik,
Respublika ta’lim markazi.
•
@ edutrm_uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi
uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz
•
6-sinf o‘quv atlasi](/data/documents/2a4a314f-fcde-4fd3-8cc5-e6a2b7914346/page_41.png)
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Iqlimi v a ichk i suv lari
J anubiy Amerik aning iqlimi. Janubiy Amerika — sayyoramizdagi eng sernam materik. Uning iqlimi Afrika singari jazirama issiq emas. Materik iqlimini hosil qiluvchi omillarga Quyosh radiatsiyasi, relyef, havo massalari, okean oqimlari kiradi (90-rasm).
Unga Atlantika okeanidan esadigan nam havo massalari juda ko‘p yog‘in keltiradi. Bunda Braziliya va Gviana iliq oqimlarining hissasi katta. Aksincha Peru va Folklend sovuq oqimlari materikning g‘arbiy va janubi-sharqiy sohillariga yog‘inlarni olib kelmaydi. Gviana Ok ean oqimlari t a’siri Braziliya FolklendPeru
Janubiy Amerika ekvatorial, 2 ta subekvatorial, tropik, subtropik va mo‘tadil iqlim mintaqalarida joylashgan. Tog‘larda esa balandlik mintaqalari mavjud. Ekvatorial Subekvatorial Tropik Subtropik Mo‘tadilSubekvatorial