Afrikaning Ichki suvlari

Afrikaning Ichki suvlari

Yuklangan vaqt:

16.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11702.21875 KB

Ko'chirib olish

Afrikaning Ichki suvlari

Ularni havzalar bo‘yicha o‘rganib chiqamiz. Bular
Atlantika va Hind okeani havzalari hamda berk
havzalardir. Afrikaning yerusti va yerosti suvlari uning
ichki suvlarini tashkil etadi.

Afrikaning eng yirik Nil, Kongo, Niger, Oranj daryolari
hamda Viktoriya, Tanganika ko‘llari Atlantika okeani
havzasida joylashgan. Afrikaning yerusti suvlari
daryolar, ko‘llar, suv omborlari, kanallardan iborat.

Nil — dunyodagi eng uzun (6 671 km) daryo.

Uning irmog‘i Kagera 3° j. k. (janubiy kenglik) dan
boshlanib, Viktoriya ko‘liga quyiladi. Oq Nil shu
ko‘ldan oqib chiqadi.
Kagera
Oq Nil

U Sharqiy Afrika yassitog‘ligidan boshlanadigan Oq Nil
bilan Efiopiya tog‘ligidan boshlanadigan Ko‘k Nil
irmoqlarining qo‘shilishidan Nil nomini oladi.
Oq Nil
Ko‘k Nil

Yuqori va o‘rta oqimlarida ostonalar ko‘p. Suv
oqimining deyarli 70 %i sug‘orishga, bug‘lanishga va
tuproqqa shimilishiga sarf bo‘ladi.

Nil daryosi O‘rta dengizga quyilish joyida katta delta
hosil qiladi.

Vatandoshimiz al-Farg‘oniy (IX asr) birinchi bo‘lib Nil
daryosi misolida suv sarfini o‘lchaydigan „nilometr“
qurilmasini bunyod etgan.

Kongo (Zair) uzunligiga (4 320 km) ko‘ra Afrikada
ikkinchi, lekin sersuvligi (1 414 kub km) va havzasining
maydoniga (3 691 ming kv km) ko‘ra birinchi, dunyoda
esa Amazonka daryosidan keyin ikkinchi o‘rinda turadi.

Uning Lukuga irmog‘i Tanganika ko‘lidan boshlanadi
Daryoning suv sarfi yil davomida deyarli o‘zgarmaydi.
Bunga sabab yillik yog‘inlarning bir me’yorda
yog‘ishidir.
Lukuga

Kongo quyi va yuqori oqimida ko‘plab ostonalar va
sharsharalar hosil qilgan. Jumladan, (yuqori oqimida
Boyoma (Stenli) sharsharasi), quyi oqimida Livingston
sharsharalar guruhi mavjud.

U Nil daryosidan farq qilib, delta hosil qilmaydi. O‘rta
oqimida ekvatorni ikki marta kesib o‘tadi.

Niger uzunligiga va havzasining maydoniga ko‘ra
Afrikaning uchinchi daryosi.

Yuqori va quyi oqimlarida ostonalar va sharsharalar
ko‘p. O‘rta oqimida Sahroyi Kabirga tutash tekis va
botiq relyefli cho‘l zonasidan oqib o‘tadi.

Daryo o‘z yo‘nalishini bir necha marta (shimolga,
sharqqa, janubga tomon) o‘zgartiradi. Quyi oqimida
katta delta hosil qiladi.

Oranj daryosi Afrikaning janubida joylashgan.

U sharqda Drakon tog‘laridan boshlanib, g‘arbda
Atlantika okeaniga quyiladi.

Daryo tor o‘zandan oqadi.Ostonalar va sharsharalari
ko‘p. Kema qatnamaydi. O‘rta oqimida suv cho‘llarni
o‘zlashtirishga sarflanadi.

Drakon tog‘idagi Tugela daryosida dunyoda balandligi
bo‘yicha ikkinchi o‘rinda turadigan 933 metrli Tugela
sharsharasi hosil bo‘lgan.

Afrikaning Zambezi, Limpopo, Rufiji, Tana , Jubba,
Uabi-Shebelle va boshqa ko‘plab kichik daryolari Hind
okeani havzasidan o‘rin olgan.
Zambezi Limpopo
Rufiji
Tana Jubba Uabi-Shebelle

Bulardan eng yirigi Zambezi daryosidir (uzunligi 2 660
km).

Daryoda ko‘plab ostonalar va sharsharalar hosil
bo‘lgan. Quyi oqimida delta tarkib topgan va kemalar
qatnaydi.

Daryodagi Viktoriya sharsharasi keng (1 800 m) suv
oqimini hosil qilib, 120m balandlikdan « Qaynayotgan
qozon » deb nomlangan tor daraga oqib tushadi.

Bu dunyodagi eng yirik va go‘zal manzarali
sharsharalardan hisoblanadi.

Atrofidagi yerli aholi o‘rtasida mazkur sharshara « Mozi
oa tunya » , ya’ni « guldurayotgan tutun » nomi bilan
ataladi. Qurg‘oqchilik mavsumida suv hajmi ancha
kamayadi.

Berk havzada joylashgan Shari daryosi Chad ko‘liga
quyiladi.
Shari
Chad

Afrikaning barcha yirik daryolarida baliqlar mo‘l.
Viktoriya, Tanganika, Nyasa (Malavi) ko‘llari asosiy
ko‘llardir.
Viktoriya Tanganika
Nyasa

Viktoriya tektonik botiqda, qolgan ikkitasi Afrika yer
yorig‘ida joylashgan. Barchasi oqar ko‘llardir. Chad,
Rudolf, Rukva oqmas ko‘llar guruhiga kiradi.

Chad ko‘liga yog‘ingarchilik paytida daryolar ko‘p suv
keltiradi. Bu paytda ko‘l maydoni ikki baravar
kengayadi. Chuchuk ko‘l hisoblanadi.

Rudolf (Turkona) va Rukva sho‘r ko‘llardir.
Rudolf
Rukva

Yer osti suvlari Afrikaning qurg‘oqchil hududlarida
yagona suv manbayi hisoblanadi. Sahroyi Kabir, Namib,
Kalaxari va Somali cho‘llarida yerosti suvlari topilgan.

Tadqiqotchilar nafaqat chorva mollari uchun, balki
ma’lum miqdorda qishloq xo‘jaligi ekinlarini sug‘orish
va bog‘larni bunyod etish uchun yer osti suv havzalari
borligini aniqlashgan.

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya
(Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta
ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik – Toshkent:
„O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz
•
A. Soatov, A. Abulqosimov – Geografiya (Materiklar va
okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 6- sinfi uchun darslik – Toshkent:
„O‘qituvchi“, 2005
•
K. Gadoyev, S. Berdiyeva – « Sayyoramiz mo‘jizalari » ,
Toshkent – 2012 (yashil rang)
•
Xalqaro erkin entsiklopediya sayti (qizil rang)

Afrikaning Ichki suvlari

Ularni havzalar bo‘yicha o‘rganib chiqamiz. Bular Atlantika va Hind okeani havzalari hamda berk havzalardir. Afrikaning yerusti va yerosti suvlari uning ichki suvlarini tashkil etadi.

Afrikaning eng yirik Nil, Kongo, Niger, Oranj daryolari hamda Viktoriya, Tanganika ko‘llari Atlantika okeani havzasida joylashgan. Afrikaning yerusti suvlari daryolar, ko‘llar, suv omborlari, kanallardan iborat.

Nil — dunyodagi eng uzun (6 671 km) daryo.

Uning irmog‘i Kagera 3° j. k. (janubiy kenglik) dan boshlanib, Viktoriya ko‘liga quyiladi. Oq Nil shu ko‘ldan oqib chiqadi. Kagera Oq Nil

O'xshashlar

Yevrosiyo Ichki suvlari

Afrika materigining ichki suvlari

Iqlimi va ichki suvlari

SHIMOLIY AMERIKA ICHKI SUVLARI

AFRIKA ICHKI SUVLARI narzullayeva