AFRIKA ICHKI SUVLARI narzullayeva
![Mavzu: Afrikaning ichki
suvlari.
Reja:
1.Afrika materigining geografik o’rni.
2.Shakllanish tarixi, relyefi va foydali
qazilmalari.
3.Materik ichki suvlarining o’ziga xos
xususiyatlari.
4.Afrika daryolariga umumgeografik
tavsif.
5.Ko’llari haqida umumiy ma’lumot.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_1.png)
![GEOGRAFIK O’RNI
Afrika materigining maydoni atrofida joylashgan
orollari bilan 30,3 mln.km.kv. Dengiz sathidan
o’rtacha balandligi 750 metr.Afrika sharqiy
yarimsharda joylashgan va maydoninig kattaligi
bo’yicha sayyoramizda Yevrosiyodan keyin ikkinchi
o’rinda turadigan yirik materik. Afrika kengligi 120
km keladigan kambar Suyavsh bo’yni orqali Osiyo
bilan tutashgan.Eng tor joyi 13 km bo’lgan Gibraltar
bo’g’ozi Afrikani Yevropadan ajratib turadi. Afrika
g’arbda va shimolda Atlantika okeani va uning O’rta
dengizi bilan, sharqda va shimoli-sharqda Hind
okeani va uning Qizil dengizi bilan
chegaralanadi.Afrikani ekvator deyarli o’rtasidan
kesib o’tadi. Uning shimolidagi va janubidagi eng
chekka nuqtalari ekvatordan qariyb bir xil uzoqlikda
joylashgan.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_2.png)
![Afrika materigi](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_3.png)
![Tekshirilish tarixi
Finikiyaliklar va qadimgi greklar
Afrikaning shimoli va shimoli-sharqiy
sohillarini yaxshi bilishgan.Rim
imperiyasining dengizchilari miloddan
100 yil oldin Afrikaning sharqiy
qirg’oqlari bo’ylab suzib, Zanzibar
oroligacha borgan.Ana shu
ma’lumotlarni Ptolomey o’z tavsiflarda
bergan.Taniqli arab sayyohi Ibn Battuta
1352-1353 yillarda G’arbiy Sahroi
Kabirni shimolidan janubiga kesib
o’tadi.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_4.png)
![](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_5.png)
![Afrika materigi
hududi
yer yuzasining
tuzilishi va
balandlik
xususiyatlariga
ko’ra ikki qismga
bo’linadi:
1.Past Afrika
2.Baland Afrika](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_6.png)
![Foydali qazilmalari
Afrika kontinenti turli xil qimmatbaho tabiiy
boyliklarni o’z zaminida asrab yotgan ulkan
xazinadir.Sharqiy va Janubiy Afrikadagi qazilma
boyliklarning aksariyati ochiq usul bilan qazib
olinadi, chunki bu yerdagi rudali qadimgi kristall
jinslar yer yuzasiga yaqin yotadi.Kapitalistik
dunyoda qazib chiqariladigan olmosning 98 % ga
yaqini Afrika hududidan olinadi.Materikning
shimoliy qismida Atlantika okeanidan Qizil
dengizgacha bo’lgan keng maydonda katta zaxiraga
ega bo’lgan fosforit konlari keng tarqalgan.Liviyada
neft va gaz konlari, Marokashda marganes rudalari,
Jazoir va Tunisda temir, qo’rg’oshin va rux konlari
keng tarqalgan.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_7.png)
![Afrikadagi eng yirik daryolar
№ Nomi Uzunligi( km) Havzasining
maydoni
(ming kv.km)
1. Nil (Kagera bilan ) 6671 2870
2. Kongo ( Zair ) 4320 3820
3. Niger 4160 2092
4. Zambezi 2660 1330
5. Oranjevaya 1860 1036
6. Okovango ( Kubango ) 1800 785
7. Limpopo 1600 440
8. Volga 1600 394
9. Senegal 1430 441
10. Shari 1400 880
11. Rufiji 1400 178
12. Ruvuna 800 145](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_8.png)
![Afrikaning 51 % maydoni Atlantika
okeani havzasiga , 18 % I Hind okeani
havzasiga va 31 % ichki oqim
havzasiga qaraydi. Materikning
ekvatorial va subekvatorial iqlim
mintaqalarida daryo va daryo
shaxobchalari juda ko’p, aksincha
tropik iqlim mintaqasi Sahroi Kabir va
Kalaxari cho’llarida daryolar juda
kam. Materik daryolari va ko’llari
asosan yomg’ir suvlaridan to’yinadi.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_9.png)
![Afrika daryolarining to’yinishida qor va
muzlarning roli nihoyat darajada oz .](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_10.png)
![Afrika daryolarida sharshara va ostonalar
ko’p uchraydi, shu sababli hatto yirik
daryolarda ham kema qatnay olmaydi.Lekin
ular juda katta gidroenergiya zaxirasiga ega.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_11.png)
![Afrikaning yirik
daryo tizimlariga
Nil
Niger Zambezi Kongo
Oranj](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_12.png)
![NIL
Materikning eng uzun daryosi bo’lib shimoldan
janubga 6671 km masofaga cho’zilgan,
havzasining maydoni 2870 ming km.kv. ga teng.U
dunyodagi eng uzun daryo hisoblanadi.Daryoning
manbai Kagera daryosi hisoblanadi.Nil vodiysida
Misrning 97% aholisi yashaydi.Daryo BAA, Sudan,
Efiopiya, Uganda, Tanzaniya davlatlari
hududidan oqib o’tib, ularning xo’jaligida katta
ahamiyat kasb etadi.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_13.png)
![Kongo
Afrikada uzunligi jihatidan Nildan keyin
ikkinchi o’rinda turadi. Uning uzunligi
Lualoba irmog’idan 4320 km ga teng.
Daryoning suv sarfi Nil daryosi suv
sarfidan 15 hissa ko’pdir. Bu daryo
havzasining maydoni va sersuvligi
jihatidan Afrikada birinchi, dunyoda esa
Amazonkadan keyin ikkinchi o’rinda
turadi. Kongo Zair Respublikasi hududida
Zair daryosi deb ataladi. Daryo shimoliy va
janubiy yarimsharlardan oqib, ekvatorni
ikki joyda kesib o’tadi va yil davomida
to’lib oqadi.](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_14.png)
![Afrikadagi eng katta ko’llar
№ Nomi Maydoni
( kv.km ) Eng chuqur
joyi ( metr )
1. Viktoriya 69000 80
2. Tanganika 34000 1435
3. Nyasa 16600 706
4. Chad 30800 12
5. Rudolf 16600 73
6. Mabutu-Sese-Seko 8500 57
7. Mveru 5300 9-15
8. Bangaveulu 4920 5
9. Tana 3100-3600 70
10. Kivu 2370 496
11. Eduard 1874 73
12. Albert 1360 16
13. Koga 1124 72](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_15.png)
![Afrika ko’llari](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_16.png)
![Afrika ko’llari kelib chiqishiga ko’ra quyidagi tipga
bo’linadi:
1.Materik ichkarisidagi
keng botiqlarning uncha
chuqur bo’lmagan
cho’malarida hosil bo’lgan
ko’llar tipi : Chad, Ngami,
Etosha. 3.Tektonik botiqlarni va
daryo vodiylarini lava
oqimlari to’sib qolishi
natijasida hosil bo’lgan
ko’llar tipi : Tana
2.Materikning tektonik
yoriqlarida, uzilmalarida
va botiqlarida hosil
bo’lgan ko’llar tipi :
Tanganika, Nyasa, Rudolf,
Viktoriya, Albert. 4.Shimoliy Afrika
tekisliklarining pasrqam
joylarida hosil bo’lgan sho’r
ko’llar tipi : Shot-esh-
shergi, Shot-Melgir, Shot-
Jarid](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_17.png)
![E’tiboringiz uchun rahmat](/data/documents/b4e4cddd-7fe9-440a-8db0-dd07f2855a02/page_18.png)
Mavzu: Afrikaning ichki suvlari. Reja: 1.Afrika materigining geografik o’rni. 2.Shakllanish tarixi, relyefi va foydali qazilmalari. 3.Materik ichki suvlarining o’ziga xos xususiyatlari. 4.Afrika daryolariga umumgeografik tavsif. 5.Ko’llari haqida umumiy ma’lumot.
GEOGRAFIK O’RNI Afrika materigining maydoni atrofida joylashgan orollari bilan 30,3 mln.km.kv. Dengiz sathidan o’rtacha balandligi 750 metr.Afrika sharqiy yarimsharda joylashgan va maydoninig kattaligi bo’yicha sayyoramizda Yevrosiyodan keyin ikkinchi o’rinda turadigan yirik materik. Afrika kengligi 120 km keladigan kambar Suyavsh bo’yni orqali Osiyo bilan tutashgan.Eng tor joyi 13 km bo’lgan Gibraltar bo’g’ozi Afrikani Yevropadan ajratib turadi. Afrika g’arbda va shimolda Atlantika okeani va uning O’rta dengizi bilan, sharqda va shimoli-sharqda Hind okeani va uning Qizil dengizi bilan chegaralanadi.Afrikani ekvator deyarli o’rtasidan kesib o’tadi. Uning shimolidagi va janubidagi eng chekka nuqtalari ekvatordan qariyb bir xil uzoqlikda joylashgan.
Afrika materigi
Tekshirilish tarixi Finikiyaliklar va qadimgi greklar Afrikaning shimoli va shimoli-sharqiy sohillarini yaxshi bilishgan.Rim imperiyasining dengizchilari miloddan 100 yil oldin Afrikaning sharqiy qirg’oqlari bo’ylab suzib, Zanzibar oroligacha borgan.Ana shu ma’lumotlarni Ptolomey o’z tavsiflarda bergan.Taniqli arab sayyohi Ibn Battuta 1352-1353 yillarda G’arbiy Sahroi Kabirni shimolidan janubiga kesib o’tadi.