Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda ta’lim tizimi.
![Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda
ta’lim tizimi.
Reja:
1. AQSH va Yaponiyada ta’lim tizimi.
2. Janubiy Koreyada va Fransiyada ta’lim tizimi.
3. Germaniyada ta’lim tizimi.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_1.png)
![22. Rivojlangan xorijiy davlatlarda ta’lim tizimi.
Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimi
Amerika Qo’shma Shtatlarida bolalar 6 yoshdan 17 yoshgacha 12
yil o’qiydilar. Ta’lim tizimi quyidagicha tashkil etilgan:
3 yoshdan 5 yoshgacha maktabgacha tarbiya muassasalarida.
Boshlang’ich maktab. Bu bosqich 1—5-sinflarni o’z ichiga oladi.
To’liq bo’lmagan o’rta maktab. Bu bosqich 6—8-sinflardan iborat.
Yuqori maktab. Bu bosqich 9—11-sinflar bo’ladi. Mazkur Yuqori
maktab bilan Oliy ta’limni aralashtirmaslik kerak.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_2.png)
![Amerika maktablarida 9-sinfgacha asosiy e’tibor matematikaga
emas, balki tabiiy fanlarga qaratiladi, yuqorida tasdiqlangan yagona
dasturlar bo’lmaydi. O’quvchilar uchun yagona, majburiy darsliklar,
qo’llanmalar yo’q. Amerika maktablarida texnikaviy jihatdan yaxshi
jihozlangan, sinflar kompyuterlashtirilgan. Har bir maktabda boshlang’ich
sinf o’quvchilarini tashiydigan maxsus avtobuslar, stadionlar, turli
laboratoriyalar bor. Amerika maktablarining aksariyati davlat ixtiyorida
bo’lib, davlat mablag’i bilan ta’minlanadi. Lekin shaxsiy maktablar ham
anchagina. Katta shaharlarda yashovchi o’ziga to’q ota-onalar farzandlarini
shaxsiy maktablarga berishga harakat qilishadi. Davlat maktablarida tekin,
shaxsiy maktablar esa — pullik o’qitiladi. Vashington shahridagi shaxsiy
maktabda bolani o’qitish uchun bir yilga taxminan o’n ming dollar to’lash
kerak. Bunday maktablarda boy oila farzandlari ta’lim oladilar. SHaxsiy
maktablarning har biri o’zi xos xususiyatlarga, maxsus dasturlarga, maxsus
o’qituvchilarga ega. Bunday maktablarda sinfda o’qiydigan o’quvchilar
soni kam bo’ldai. SHaxsiy maktablarda boshlang’ich sinflardan boshlab
estetik tarbiyaga, san’atga alohida e’tibor beriladi.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_3.png)
![Amerika oliy o’quv yurtlariga kirish uchun belgilangan sinov
(test)lar ikki xil bo’ladi:
SAT (Sxolastik aptityud test);
AKT (Amerikan kollej test) sinovlari.
SAT sinovlari murakkabroq bo’ladi. Mashhur universitetlarga
kirish uchun SAT sinovlarini topshirish shart bo’ladi.
Bulardan tashqari Murakkablashtirilgan sinov ham bor. Bu
sinovni oliy maktablarga kirayotgan barcha talabalar ham topshirishlari
shart emas. Mabodo biror talaba shu murakkablashtirilgan sinovlarni
topshirib universitetga kirsa, u talabaga maxsus stipendiya beriladi.
Amerikaning eng katta boyligi — bu aql . Aql bu mamlakatda qadrlanadi,
aqlli talabalar alohida taqdirlanadi. Aqlli, a’lochi talabalar o’quv
yurtlarining faxri sanalgani sababli ham, ularga turli yo’llar bilan yordam
berish, stipendiyalar tayinlash orqali ularni o’quv yurtlarida saqlashga
harakat qiladilar. O’zi tanlagan sohada yutuqlarga erishayotgan talabalar
ro’yxati har yili alohida kitobda nashr etilib turiladi. Bundan maqsad
mazkur soha bilan qiziquvchi kompaniyalarning e’tiborini bo’lajak
olimlarga qaratishdir.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_4.png)
![Yaponiyada ta’lim tizimi
Majburiy ta’lim. Ta’limning pog’onasi 6 yoshdan 15
yoshgacha bo’lgan bolalarni o’z ichiga oladi. 6 yillik boshlang’ich
ta’lim va 3 yillik kichik o’rta maktab, 9 yillik majburiy ta’limni
tashkil etadi va u bepuldir, tekin darsliklar bilan ta’minlangan.
Muxtoj oilalarning bolalari bepul nonushta, o’quv qurollari, tibbiy
xizmat bilan ta’minlanadi. Zarur bo’lgan taqdirda ularning oilalariga
moddiy yordam ko’rsatiladi. SHu qatorda xususiy maktablar ham
mavjud.
Yuqori bosqich o’rta maktab 10, 11, 12 sinflarni o’z ichiga
oladi, bunday maktablarning kunduzgi, sirtqi va kechki bo’limlari
mavjud. O’quvchilarning 95% kunduzgi maktablarda o’qiydilar.
Yaponiyada o’quv yili 240 kun (AQSH 180). O’quv yili 1
apreldan boshlanib martda tugaydi. Yozgi kanikul iyun oyining
oxirida boshlanib, avgustda tugaydi. Darslar 7 soatdan o’tiladi.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_5.png)
![Dorilfununlarga katta o’rta maktabni yoki 12 yillik
oddiy maktabni tugatgan o’quvchilar qabul qilinadi. U yerda
460 ta universitet bo’lib, 95 tasi davlat tasarrufida, 34 tasi
munitsipal, 331 tasi xususiy, 1-toifadagi universitetlarda har
bir o’qituvchiga 8 nafar, 2-toifali universitetlarda esa 20 tadan
talaba to’g’ri keladi. Universitetlarga qabul qilish ikki
bosqichga bo’linadi: 1-bosqichi turar joyda o’tkaziladi: buning
uchun yapon, eski yapon tili, matematika, fizika, ximiya,
jamiyatshunoslik, tarix bo’yicha test sinovlaridan o’tadilar.
Bu sinovlardan o’tgan o’quvchilar universitetlarga
yo’llanma oladilar va yana sinovdan o’tadilar. Xususiy
universitetlarga esa to’g’ridan-to’g’ri test topshiriladi. Bir
qator xususiy universitetlar o’zining uzluksiz shaxobchasiga
esa (bog’chadan boshlab hamma bosqichlarni qamrab oladi).
Universitetdan talabalarni haydab yuborish mumkin emas.
Lekin o’qish muddatini cho’zish mumkin (4 yillik o’qish 5-6
yilgacha cho’zilib ketishi mumkin).](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_6.png)
![KOLLEJLAR:
1-kichik kollej; 2-texnik kollej
3-maxsus kollejlarga
bo’linadi.
Uni bitirgan talabalar bakalavr diplomini oladi va
universitetning 3 yoki 4 kurslariga qabul qilinadi.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_7.png)
![Janubiy Koreyada ta’lim tizimi
Mamlakatda oliy o’quv yurtlarining ishlari yaxshi yo’lga
qo’yilgan. Koreyada 104 ta oliy o’quv yurti bor, ularning 80 foizi
xususiydir. Hozir mamlakatda oliy o’quv yurtlarida o’qishga qiziqish
juda kuchayib ketgan. Har yili maktablarni bitiruvchilarning 40 foizi
o’qishga kiradi. Talabalar soni bo’yicha Koreya dunyoda birinchi o’rinda
turadi. Lekin maktabgacha ta’lim muassasalari ishida muammolar bor.
Talab ehtiyojni qondira olmayapti. SHuning uchun 1982 yilda
maktabgacha tarbiya haqida qonun qabul qilindi. Bu yerda tarbiyaga
bolalar bog’chasida asos solinishini yaxshi tushunishadi. SHu tufayli bu
tarmoq keyingi yillarda 60 foizga kengaydi. Bunda diniy tashkilotlarning
hissasi kattadir.
Boshlang’ich maktab masalasiga kelganda (bu maktabga olti
yoshlilar kelishadi) sinflarning tig’izligini kuzatish mumkin. Har sinfda
50 nafargacha bola o’qiydi. Dars nagruzkalari ham ko’proq. Lekin
o’yinlar dam olish o’quv dasturiga kiritilgan. SHuning uchun dam
olishga imkoniyat bor.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_8.png)
![Boshlang’ich maktabda dars 40 minut davom etadi.
O’rta maktabda esa darslar 45 minut.
Oliy maktabda darsning davomiyligi 50 minutga teng.
Bu yerda ikki muhim jihatga to’xtalib o’tish zarur. Oliy
maktabga, albatta, kirish imtihonlari topshirib kiriladi,
o’qishlar pullik.
Boshlang’ich maktabda 9 ta fan o’qitiladi. Koreys tilini
o’rganishga alohida e’tibor beriladi. Bundan tashqari
arifmetika, ayrim ijtimoiy fanlar ham o’qitiladi.
O’rta maktabda fanlar yana 4 taga ko’paytirilgan. 7-
sinfdan boshlab chet tillar o’rgatiladi. Mamlakatda ingliz tiliga
e’tibor kuchli. Ko’pchilik bu tilda bemalol gaplasha oladi.
CHet tillarni o’qitishga haftasiga 4—5 soat ajratilgan.
Koreyslar yana bir tilni — klassik xitoy tilini majburiy
ravishda o’rganadilar. 8-sinfdan boshlab Xitoy tarixi
o’rganiladi.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_9.png)
![Hunar maktablari Koreyada 600 tani tashkil
etadi. Bu maktablarning 45 foizi bo’lajak
mulkdorlarni tayyorlaydi, 23 foizida texnik kasb
egalari yetishib chiqadi. Qolgan maktablarda
dengizchilik, qishloq xo’jalik ixtisoslari
o’zlashtiriladi.
SHunisi diqqatga sazovorki, bu maktablarga
korxonalar otaliq qiladilar. Ta’lim haqidagi qonun
talablaridan biri shudir.
Koreyada ham alohida iqtidorli bolalarga
e’tibor kuchli. So’nggi yillarda 5 ta sport, 6 ta ilmiy
maktab ochilgan. Jismoniy tarbiyaning rivojlanishiga
Seul olimpiadasi katta ta’sir ko’rsatgan.](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_10.png)
![ETI BORI NGIZ UCHUN
RA HMAT!!!](/data/documents/2a831618-125b-453e-974b-ef3b65641cc8/page_11.png)
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda ta’lim tizimi. Reja: 1. AQSH va Yaponiyada ta’lim tizimi. 2. Janubiy Koreyada va Fransiyada ta’lim tizimi. 3. Germaniyada ta’lim tizimi.
22. Rivojlangan xorijiy davlatlarda ta’lim tizimi. Amerika Qo’shma Shtatlarida ta’lim tizimi Amerika Qo’shma Shtatlarida bolalar 6 yoshdan 17 yoshgacha 12 yil o’qiydilar. Ta’lim tizimi quyidagicha tashkil etilgan: 3 yoshdan 5 yoshgacha maktabgacha tarbiya muassasalarida. Boshlang’ich maktab. Bu bosqich 1—5-sinflarni o’z ichiga oladi. To’liq bo’lmagan o’rta maktab. Bu bosqich 6—8-sinflardan iborat. Yuqori maktab. Bu bosqich 9—11-sinflar bo’ladi. Mazkur Yuqori maktab bilan Oliy ta’limni aralashtirmaslik kerak.
Amerika maktablarida 9-sinfgacha asosiy e’tibor matematikaga emas, balki tabiiy fanlarga qaratiladi, yuqorida tasdiqlangan yagona dasturlar bo’lmaydi. O’quvchilar uchun yagona, majburiy darsliklar, qo’llanmalar yo’q. Amerika maktablarida texnikaviy jihatdan yaxshi jihozlangan, sinflar kompyuterlashtirilgan. Har bir maktabda boshlang’ich sinf o’quvchilarini tashiydigan maxsus avtobuslar, stadionlar, turli laboratoriyalar bor. Amerika maktablarining aksariyati davlat ixtiyorida bo’lib, davlat mablag’i bilan ta’minlanadi. Lekin shaxsiy maktablar ham anchagina. Katta shaharlarda yashovchi o’ziga to’q ota-onalar farzandlarini shaxsiy maktablarga berishga harakat qilishadi. Davlat maktablarida tekin, shaxsiy maktablar esa — pullik o’qitiladi. Vashington shahridagi shaxsiy maktabda bolani o’qitish uchun bir yilga taxminan o’n ming dollar to’lash kerak. Bunday maktablarda boy oila farzandlari ta’lim oladilar. SHaxsiy maktablarning har biri o’zi xos xususiyatlarga, maxsus dasturlarga, maxsus o’qituvchilarga ega. Bunday maktablarda sinfda o’qiydigan o’quvchilar soni kam bo’ldai. SHaxsiy maktablarda boshlang’ich sinflardan boshlab estetik tarbiyaga, san’atga alohida e’tibor beriladi.
Amerika oliy o’quv yurtlariga kirish uchun belgilangan sinov (test)lar ikki xil bo’ladi: SAT (Sxolastik aptityud test); AKT (Amerikan kollej test) sinovlari. SAT sinovlari murakkabroq bo’ladi. Mashhur universitetlarga kirish uchun SAT sinovlarini topshirish shart bo’ladi. Bulardan tashqari Murakkablashtirilgan sinov ham bor. Bu sinovni oliy maktablarga kirayotgan barcha talabalar ham topshirishlari shart emas. Mabodo biror talaba shu murakkablashtirilgan sinovlarni topshirib universitetga kirsa, u talabaga maxsus stipendiya beriladi. Amerikaning eng katta boyligi — bu aql . Aql bu mamlakatda qadrlanadi, aqlli talabalar alohida taqdirlanadi. Aqlli, a’lochi talabalar o’quv yurtlarining faxri sanalgani sababli ham, ularga turli yo’llar bilan yordam berish, stipendiyalar tayinlash orqali ularni o’quv yurtlarida saqlashga harakat qiladilar. O’zi tanlagan sohada yutuqlarga erishayotgan talabalar ro’yxati har yili alohida kitobda nashr etilib turiladi. Bundan maqsad mazkur soha bilan qiziquvchi kompaniyalarning e’tiborini bo’lajak olimlarga qaratishdir.
Yaponiyada ta’lim tizimi Majburiy ta’lim. Ta’limning pog’onasi 6 yoshdan 15 yoshgacha bo’lgan bolalarni o’z ichiga oladi. 6 yillik boshlang’ich ta’lim va 3 yillik kichik o’rta maktab, 9 yillik majburiy ta’limni tashkil etadi va u bepuldir, tekin darsliklar bilan ta’minlangan. Muxtoj oilalarning bolalari bepul nonushta, o’quv qurollari, tibbiy xizmat bilan ta’minlanadi. Zarur bo’lgan taqdirda ularning oilalariga moddiy yordam ko’rsatiladi. SHu qatorda xususiy maktablar ham mavjud. Yuqori bosqich o’rta maktab 10, 11, 12 sinflarni o’z ichiga oladi, bunday maktablarning kunduzgi, sirtqi va kechki bo’limlari mavjud. O’quvchilarning 95% kunduzgi maktablarda o’qiydilar. Yaponiyada o’quv yili 240 kun (AQSH 180). O’quv yili 1 apreldan boshlanib martda tugaydi. Yozgi kanikul iyun oyining oxirida boshlanib, avgustda tugaydi. Darslar 7 soatdan o’tiladi.