Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda oziq-ovqat xavfsizligi
![Riv ojlangan v a riv ojlanay ot gan
mamlak at larda oziq-ov qat xav fsizligi](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_1.png)
![1.Riv ojlangan mamlak at larda
agrar siy osat
2. Riv ojlanay ot gan
mamlak at larda agrar siy osat v a
islohat larning xususiy at lari RE J A](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_2.png)
![](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_3.png)
![
maml ak at da agrar sohani oʻrni mav jud. CChunk i agrar t armoq
mamlak at aholisini muhim oziq-ov qat bilan t a ʼ minlay di. Riv ojlangan
mamlak at l arda agrar t armoqlarini oʼrganish shuni k oʻrsat adik i bu
mamlak at l ar qishloq xoʻjal igi umumiy iqt isodiy ot t armoqlarida k am
ulushni t ashk il qi ladi ammo bu bil an qishl oq xoʻjaligidagi o ʼ rni y oʻqolib
qolmay di. Umuman olganda ri v pjlangan mamlak at lar agrar siy osat ni
oʻrganishni 3 guruhga boʻlib oʻrganish lozi m deb hisoblay di.Ular
quy idagicha oʻrganiladi
1.Biri nchi guruhga Yev ropa It t i foqi k iradi.Bu dav lat lar agrar
si y osat l arining shunday nozik v a must ahk am t uzilgank i hali agrar
si y osat i amaly ot ida ul ardan oʻt adigan muk ammal t izim y arat ilmagan.
2.Ik k inchi guruhga AQSH v a Kanada qishl oq xoʻjaligini k i rit ish
mumk in,ular agrar siy osat i xususiy at lari bir-biriga oʻxshash boʻl ganli gi
uchun AQSH agrar siy osat i mi solida uning mohiy at ini ochib berishga
harak at qilami z.
3.Yaponiy a agrar siy osat i.Bu mamlak at qishloq xoʻjal igining ham oʻziga
hos jihat lari bork i ularni oʻrgani sh ham oʻrganuv chilarni ancha
mushohada qil ishi ga chorlashiga shubha y oʻq.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_4.png)
![Rivojlangan mamlakatlar agrar siyosatlariga baho berishni
alohida-alohida ko’rib chiqishni lozim topdik, bu savolda
esa umumiy o’xshash jihatlariga e’tibor qaratamiz.
Rivojlangan mamlakatlar agrar tarmog’ini o’rganish
ularning quyidagi o’ziga xos umumiy tomonlari borligini
ko’rsatadi:
agrar iqtisodiyot rivojlanishi asosan yuqori unumdorlikka
ega qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi, yuqori sifatli qayta
ishlash va oziq-ovqat sanoati ishlab chiqarishiga
asoslanadi;
agrar iqtisodiyot yuqori darajada takomillashgan
agrosanoat integrasiyasiga birlashgan;
agrar iqtisodiyot rivojlanishi ilmiy hajm yuqori bo’lgan
texnologiyalar, biotexnologiya va informatika kabi yuqori
unumli va ekologik toza texnologiyalarga asoslangan;
ishlab chiqaruvchilar kapital quyilmalari unumdorligini
oshirishda ishlab chiqarishdagi moddiy-texnik
elementlarning roli pasay adi.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_5.png)
![Keyingi yillarda rivojlangan mamlakatlar
iqtisodiyotida agrar tarmoqning ulushi ancha
pasayganligini ko’rishimiz mumkin. Masalan, 2012
yilda AQShda bu ko’rsatkich 2% ni tashkil qilgan
bo’lsa (1960 yilda 20% bo’lgan), Yevropa Ittifoqi
davlatlarida o’rtacha 3-4% ni tashkil qilgan.
Bu mamlakatlar agrar iqtisodiyotining mustahkam
rivojlanishini ta’minlagan agrar siyosat shartlari
quyidagilar hisoblanadi:
agrar iqtisodiyotda rivojlangan ASM tizimining
mavjudligi;
ishlab chiqarishning fermerlik tizimida tashkil
qilinganligi;](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_6.png)
![Rivojlangan mamlakatlar va ularning hamkorlari iqtisodiy
hamkorligini ta’minlovchi asosiy iqtisodiy bloklari sirasiga
quyidagilarni kiritish mumkin: 1. Yevropa Ittifoqi;
2. Shimoliy Amerika erkin savdo kelishuvi (NAFTA);
3. Yevropa ochiq savdo assosiasiyasi (YeAST);
4. Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi (AIES);
5. Merkosur (Braziliya, Argentina, Paragvay, Urugvay);
6. Janubiy Afrika rivojlanish qo’mitasi (SARK);
7. G’arbiy Afrika iqtisodiy va valyuta ittifoqi (YuEMOA);
8. And paketi;
9. Jahon Savdo Tashkiloti (WTO).
Bunday iqtisodiy bloklarning rivojlanishi mamlakatlar va
ular bilan hamkorlik qiluvchilar iqtisodiyotini, shu
jumladan agrar sektorini globallashuv jarayonlarini
tezlashtirmoqda.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_7.png)
![Mamlakat agrar siyosatining asosiy yo’nalishlariga
quyidagilar kiradi:
qishloq xo’jalik ishlab chiqaruvchilari daromadlarini
kafolatlangan baholar orqali qo’llabquvvatlab turish;
qishloq xo’jalik ishlab chiqarish infrastrukturasini qurish va
rivojlantirib borish (yo’l qurilishi, meliorativ obyektlar,
elektrlashtirish va telefonlashtirish, ombor binolari);
fermerlarga kredit xizmatini ko’rsatish; qishloq xo’jaligi
o’qishi, ilmiy tadqiqotlar natijalarini amaliyotga tadbiq
qilishni tashkil qilish va moliyalashtirish;
yer va suv resurslarini muhofaza qilish;
oziq-ovqatlar sifati va atrof-muhitning holati bo’yicha
nazoratni amalga oshirish;
oziq-ovqat mahsulotlari eksporti va importini tartibga
solish. Qishloq xo’jaligining mamlakat iqtisodiyotida ulushi
ancha past](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_8.png)
![Yaponiya agrar siyosatining xususiyatlari. Agrar siyosatlarni
tahlil qilganda Yaponiya agrar siyosatining o’ziga xos
jihatlarini ko’rish mumkin. Yaponiya agrar siyosatining faqat
ungagina xos bo’lgan xususiyatlaridan biri shundaki, unda
hyech qachon asosiy masala sifatida eksport masalasi
qo’yilmaydi. Agrar tarmoq rivojlanishi vataraqqiyotiga nazar
tashlaydigan bo’lsak, Yaponiyada boshqa tarmoqlar singari
qishloq xo’jaligida ham hamma vaqt resurslar tanqisligi bosh
masala bo’lib kelgan.
Shuning uchun ham Yaponiya agrar siyosati oldiga hamma
vaqt mamlakat iqtisodiy salohiyatiga samaradorlik nuqtai
nazaridan emas, balki mamlakat oziq-ovqat xavfsizligi
masalasini hal qilish vazifasi bosh masala sifatida qo’yilgan.
Yaponiya agrar tarmog’i mahsulotining mamlakat yalpi milliy
mahsulot ishlab chiqarishdagi salmog’i 2% dan kamni tashkil
qiladi. Uning tarkibi asosan oziq – ovqat mahsulotlari va
qayta ishlash sanoati mahsulotlaridan tarkib topgan.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_9.png)
![, Yaponiya agrar siyosatining asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat:
1. Oziq-ovqat mahsulotlariga bo’lgan talabni imkon qadar
milliy ishlab chiqarish hisobiga qondirish.
2. Oziq-ovqat mahsulotlarini barqaror miqdorda va sifatda
yetkazib berish bo’yicha eksportyor mamlakatlar bilan
samarali kelishuvlar olib borish va shartnomalar tuzish.
3. Oziq-ovqat xavfsizligi muammosini hal qilish va xavfni
imkon qadar kamaytirish maqsadida maxsus oziq-ovqat
zahiralarini tashkil qilish.
4. Kelgusida samarali shartnomalar tuzish va hamkorlik
olib borish imkoniyati mavjud bo’lgan rivojlanayotgan
mamlakatlarning qishloq xo’jaligini rivojlantirishga yordam
qilish.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_10.png)
![Bu vazifalarning samarali amalga oshirilishi natijasida
Yaponiya oziq-ovqat mahsulotlariga bo’lgan talablarini
to’la qondirishga erishdi.
Yuqoridagilardan ham xulosa qilish mumkinki, Yaponiya
agrar siyosati xorijiy hamkorlar bilan ish olib borishga
qaratilgan va bunga majbur hamdir. Yaponiyanig qishloq
xo’jalik mahsulotlari bo’yicha asosiy hamkorlari
rivojlangan mamlakatlardan AQSh va Kanada,
shuningdek, Lotin Amerikasi va Sharqiy Osiyo davlatlari
hisoblanadi. Yaponiya agrar siyosatida ham boshqa
rivojlangan mamlakatlar singari davlatning roli katta o’rin
tutadi. Agrar tarmoq davlat tomonidan tartibga solinadi va
qo’llab-quvvatlab turiladi. Ichki ishlab chiqarishni
rag’batlantirish maqsadida qishloq xo’jalik mahsulotlari
bahosini rag’batlantirish davlat yordamlarining asosiy
qismini tashkil qiladi.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_11.png)
![Yevropa Ittifoqi mamlakatlari agrar siyosatining
xususiyatlari Yevropa Ittifoqi tashkil qilinganidan keyin
qishloq xo’jaligini yagona asosda rivojlantirish siyosati eng
qiyin amalga oshirilgan siyosatlardan biri hisoblanadi.
Umumiy agrar siyosat o’zining paydo bo’lish maqsadiga
ko’ra Yevropa Ittifoqiga kirgan dastlabki 6 ta
mamlakatning qishloq xo’jaligi sohasidagi iqtisodiy
manfaatlarini hal qilishi lozim edi.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_12.png)
![Yevropa Ittifoqi zamonaviy ko’rinishini shakllantiradigan
integrasion jarayonlar ikki asosiy yo’nalishda
rivojlanmoqda:
1. Ekstensiv - Yevropa Ittifoqiga yangi a’zo mamlakatlarini
qo’shib olish asosida integrasiyani kuchaytirish;
2. Intensiv - hamkorlikning ancha oddiy usullaridan
murakkabroq shakllarga o’tish orqali integrasiyani
kuchaytirish.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_13.png)
![Yevropa Ittifoqi integrasiyalashuvi jarayonining boshqa
integrasion ittifoqlardan farqli tomonlarini quyidagi
xususiyatlar tashkil qiladi:
1. Bosqichma-bosqich rivojlanish: bojxona ittifoqi orqali
orqali erkin savdo zonalarini tashkil qilish; yagona ichki
bozor; iqtisodiy va valyuta ittifoqi.
2. Unikal millatlararo institutlarni tashkil qilish; Yevropa
kengashi, YeI ministrlar kengashi, YeI qo’mitasi, Yevropa
parlamenti, Yevropa sudi.
3. Millatlararo darajada moliyaviy, tarkibiy va ilmiy-
texnikaviy siyosatni yuritish. Yevropa Ittifoqini
rivojlantirish bosqichlari asosan quyidagilardan iborat:
Birinchi bosqich (1957-1971 yy.) – «Bojxona ittifoqi»
siyosatini yuritish orqali erkin savdo zonalarini yaratish,
bunda Yevropa Ittifoqi ramkasida boj poshlinalari bekor
qilin di.](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_14.png)
![Yevro pa I ttifo qi in stitu sion al tar kibin i sh aklla ntiru vch i
instit utla r tak omil iqtis odiy rivo jlani shni ta’m inlay di v a
mam laka tlar o’rta sidag i ba rcha aloq alar ni sh aroi tga
mosl asht irish imk oniy atlar ini y arata di.
Bu ta rkib ni sh aklla ntir uvch i ins titutl arga aso san
quyid agil ar ki radi:
1. Ye vrop a Ke ngas hi – Yevr opa Ittifo qi si yosiy
strat egiy asini aniq lovc hi Ye vrop a Itt ifoqi ning oliy
siyos iy or gan i;
2. Mi nistr lar K eng ashi - qar or q abul qilu vchi bosh
instit ut h isob lanad i.
3. Ye vrop a Itt ifoqi Kom issiy asi - mill atlar aro i jroiy a
instit uti, mavj ud q onu nlarn i ha yotg a tad biq etish dan
tashq ari, Yevr opa Ittifo qi q onun chil igini tash kil e tadi,
4. Ye vrop a Pa rlam enti - Yev ropa Itti foqi kom issiy asi
ishin i naz orat qila di, ya ngi qonu nla rni is hlab chiq ish
va qa bul qilish jar ayon ida i shtir ok e tadi, mol iyavi y
mab lag’la rni s arfla sh, byud jetn i qab ul q ilish va u ni
bajar ish i shla rini n azo rat q iladi .
5. Ye vrop a Su di - Y evro pa I ttifoq i xu quql arini a’zo
mam laka tlarn ing milli y dav lat x uqu qlari dan
ustu nligin i ta’ minl aydi , Yev ropa Ittif oqi j oriy faoli yati
ama liyoti](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_15.png)
![Yevropa Ittifoqi moliyaviy mexanizmiga quyidagilar
kiritiladi:
Qishloq xo’jaligini yo’naltirish va kafolatlash fondi –
Yevropa Ittifoqi yagona agrar siyosatini
moliyalashtirish manbai;
Yevropa ijtimoiy fondi – surunkali ishsizlik qamrab
olgan turg’un hududlarga yordam berish
dasturlarini moliyalashtirish manbai;
Yevropa hududiy rivojlantirish fondi - Ittifoq turli
hududlarini iqtisodiy rivojlantirish darajasini
tenglashtirish dasturlarini moliyalashtirish manbasi;
Yevropa rivojlantirish fondi – integrasiyaning
dastlabki bosqichini o’tayotgan mamlakatlarga
yordam ko’rsatish manbasi;
Yevropa investisiya banki – o’zoq muddatli kreditlar
va kafolatlar hisobiga korxonalarni
modernizasiyalash](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_16.png)
![E’ TIBORIN GIZ UCHUN RAX MAT!](/data/documents/d8a680fb-d878-46e1-8cd2-b9cbba06dfc4/page_17.png)
Riv ojlangan v a riv ojlanay ot gan mamlak at larda oziq-ov qat xav fsizligi
1.Riv ojlangan mamlak at larda agrar siy osat 2. Riv ojlanay ot gan mamlak at larda agrar siy osat v a islohat larning xususiy at lari RE J A
maml ak at da agrar sohani oʻrni mav jud. CChunk i agrar t armoq mamlak at aholisini muhim oziq-ov qat bilan t a ʼ minlay di. Riv ojlangan mamlak at l arda agrar t armoqlarini oʼrganish shuni k oʻrsat adik i bu mamlak at l ar qishloq xoʻjal igi umumiy iqt isodiy ot t armoqlarida k am ulushni t ashk il qi ladi ammo bu bil an qishl oq xoʻjaligidagi o ʼ rni y oʻqolib qolmay di. Umuman olganda ri v pjlangan mamlak at lar agrar siy osat ni oʻrganishni 3 guruhga boʻlib oʻrganish lozi m deb hisoblay di.Ular quy idagicha oʻrganiladi 1.Biri nchi guruhga Yev ropa It t i foqi k iradi.Bu dav lat lar agrar si y osat l arining shunday nozik v a must ahk am t uzilgank i hali agrar si y osat i amaly ot ida ul ardan oʻt adigan muk ammal t izim y arat ilmagan. 2.Ik k inchi guruhga AQSH v a Kanada qishl oq xoʻjaligini k i rit ish mumk in,ular agrar siy osat i xususiy at lari bir-biriga oʻxshash boʻl ganli gi uchun AQSH agrar siy osat i mi solida uning mohiy at ini ochib berishga harak at qilami z. 3.Yaponiy a agrar siy osat i.Bu mamlak at qishloq xoʻjal igining ham oʻziga hos jihat lari bork i ularni oʻrgani sh ham oʻrganuv chilarni ancha mushohada qil ishi ga chorlashiga shubha y oʻq.
Rivojlangan mamlakatlar agrar siyosatlariga baho berishni alohida-alohida ko’rib chiqishni lozim topdik, bu savolda esa umumiy o’xshash jihatlariga e’tibor qaratamiz. Rivojlangan mamlakatlar agrar tarmog’ini o’rganish ularning quyidagi o’ziga xos umumiy tomonlari borligini ko’rsatadi: agrar iqtisodiyot rivojlanishi asosan yuqori unumdorlikka ega qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi, yuqori sifatli qayta ishlash va oziq-ovqat sanoati ishlab chiqarishiga asoslanadi; agrar iqtisodiyot yuqori darajada takomillashgan agrosanoat integrasiyasiga birlashgan; agrar iqtisodiyot rivojlanishi ilmiy hajm yuqori bo’lgan texnologiyalar, biotexnologiya va informatika kabi yuqori unumli va ekologik toza texnologiyalarga asoslangan; ishlab chiqaruvchilar kapital quyilmalari unumdorligini oshirishda ishlab chiqarishdagi moddiy-texnik elementlarning roli pasay adi.