logo

Iqtisodiy tizimlar va ularning modellari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1728.79296875 KB
Iqtisodiy tizimlar 
va  ularning 
modellari Re ja:
1. Iqtisodiy tizimlar
2. Iqtisodiy tizimlar va  ularning  turli  modellari Iqtisodiy faoliyat ma`lum iqtisodiy tizim sharoitida amalga oshadi. 
Iqtisodiy aloqalar xo`jalikning o`z ichida 
yuz beradi. Boshqalar bilan oldi-sotti  
munosabatlari bo`lmaydi. Bu iqtisodiyot 
davlat siyosati ta`siridan holi bo`ladi.  
An`anaviy  iqtisodiy tizim hali taraqqiy 
etmagan  urug`-aymoqchilik sharoitida 
yashayotgan ba`zi Afrika xalqlarida 
uchrab turadi.a) iqtisodiy resurslar; 
b) iqtisodiy aloqalar yoki munosabatlar; 
v)   noiqtisodiy mexanizm; 
g)   iqtisodiy siyosat.  Iqtisodiy tizimga quyidagalar kiradi: Iqt isodiy  t izimlar v a  ularning  t urli  modellari
Jamiyat taraqqiyotining  barcha  
bosqichlarida amal  qiladigan  
xo’jalik yuritishning  iqtisodiy va  
ijtimoiy tuzilishi birgalikda  iqtisodiy 
tizim ni  tashkil  qiladi.
Iqtisodiy tizimlar quyidagi ko’rinishlarda turkumlanadi:
1. An‘anaviy iqtisodiyot;
2. Ma‘muriy bo’yruqbozlik iqtisodiyoti;
3. Bozor  iqtisodiyoti tizimi . Sof bozor iqtisodiyoti tizimi . 
Bu bozordaga talabni qondirishga qaratilgan,   bozor orqali 
hamkorlikni taqozo etuvchi erkin va demokratik  iqtisodiy tizim.   U 
xususiy  mulkchilik,   bozor  uchun  ishlash,   cheklanmagan 
iqtisodiy tanlov, naf ko`rish va raqobat kabi tamoyillarga asoslanadi.
Bozor tizimida daromad   topish   
chegaralanmaydi,   boy   bo`lish   
taqiqlanmaydi, o`ziga to`q,  farovon   
yashovchi  odamlarning  moddiy  
tengsizligi   mavjud  bo`ladi.   Bozor 
tizimi asosida tovar ishlab chiqarish va 
pul yotadi. Bozor tizimi dunyoning 
hamma mamlakatlarida bor, lekin 
uning rivojlanish darajasi bir xil emas. Aralash tizim iqtisodiyoti 
rivojlangan mamlakatlarda 
xususan AQSh Kanada va Evropa 
mamlakatlarida mavjud. 
O`zbekiston mustaqillik yillari 
davomida reja iqtisodiyotidan 
bozor iqtisodiyoti – aralash 
iqtisodiyotga o`tmoqda. Aralash iqtisodiy tizim . Bu har xil 
darajada bozor va reja (nobozor) 
aloqa-munosabatlarining 
qorishmasidan iborat tizimdir. Bu 
tizimda bozor vositalari   bilan   
birgalikda   rejalashtirish, hamkorlik 
 va  saxovatga asoslangan   iqtisodiy 
  aloqalar   mavjud   bo`ladi.
Iqtisodiyoti yuksak texnologiya, g`oyat yuqori mehnat 
unumdorligiga asoslanadi, bu esa moddiy to`kinchilikni 
ta`minlaydi. Aholining ko`pchiligi mulk sohibiga aylanadi, davlat 
o`z siyosati bilan iqtisodiyotga faol ta`sir etadi. Rejali  yoki  buyruqbozlik-
ma`muriy   iqtisodiyot tizimi . Bu 
to`la-to`kis davlatlashtirilgan iqtisodiy 
tizimdir. Uning asosi davlat mulki 
hisoblanadi,  ishlab chiqarish   
davlatning   reja-topshiriqlariga 
binoan yurgiziladi, nima ishlab 
chiqarish masalasi davlatning 
buyrug`iga binoan hal etiladi. A‘anaviy   iqtisodiyot  - barcha  
mamlakatlar uchun  xos  bo’lib, unda  
natural yoki  mayda tovar xo’jaligi 
xukmronlik qilgan. Texnika 
taraqqiyoti va  uning  yangiliklarini  
joriy qilish  cheklangan bo’lgan.
Ma‘muriy-bo’yruqbozlik 
iqtisodiyoti   - bu  bozor  
iqtisodiyotiga  qarama-qarshi bo’lgan 
 tizim bo’lib, bu  tizimda  davlat 
mulkchiligi hukmron bo’ladi va 
iqtisodiyot markazdan  boshqariladi. Bozor  iqtisodiyoti tizimi – bu  iqtisodiyotni  rivojlantirishda  
eng  muhim  bo’lgan tizimdir. Bu ikki bosqichga egadir. 
Birinchisi, erkin raqobatga asoslagan klassik bozor  
iqtisodiyoti, ikkinchisi esa, hozirgi zamon  rivojlangan bozor  
iqtisodiyoti bo’lib, uni aralash iqtisodiyot tizimi deyiladi. Erkin  raqobatga asoslangan  bozor  iqtisodiyoti  - 
tadbirkorlikda erkinlik amal qiladigan va  shaxsiy manfaat ustun 
turadigan tizimdir. 
Iqtisodiy  jarayonlarga  davlatning 
aralashuvi cheklangan bo’lib, 
davlat xususiy mulkni himoya 
qiladi va erkin bozorni amal  
qilishini  ta‘minlovchi huquqiy 
tartiblar o’rnatib boradi. Hozirgi  zamon bozor iqtisodiyoti  – 
bu  hozirgi davrda bozor  iqtisodiyoti 
sof bozor  mexanizmi va  rejali 
iqtisodiyot, unsurlarini qo’shilishidan 
hosil bo’lgan aralash iqtisodiyotdir. Bunda mulkchilikning  har xil  shakllari, tadbirkorliklar turli 
bo’ladi, rejalashtirish, prognozlash, aholini ijtimoiy himoyalash 
kuchayadi. Masalan, hozirgi vaqtda Xitoy Xalq respublikasida 
davlatning markazlashgan holda  iqtisodiyotga aralashuvi va  
rejalashtirish tizimi saqlanib qolgan holda bozor  mexanizmlari  
qo’llanishi natijasida iqtisodiy o’sish va  iqtisodiy barqarorlik  
ta‘minlanmoqda. Iqtisodiyotni  shakllantirish jarayonida  kishilarni  narsalarga va  
barcha moddiy va  nomoddiy borliqqa  munosabatining paydo 
bo’lishi mulkchilikni  keltirib  chiqaradi.
Mulkchilik munosabatlari  – bu 
iqtisodiy va  doimiy kategoriya 
bo’lib, bu  mulkka egalik qilish, 
foydalanish, o’zlashtirish va 
tasarruf etish jarayonlarida vujudga 
keladigan iqtisodiy munosabatlar 
majmuidir. Foydalanilgan  adabiyotlar :
1. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: 
TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz.
2. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma 
/A.E.Ishmuxamedov va boshk.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz.
3. Круглова Н.Ю.  Основы бизнеса. учебник для вузов 
Издательство:
 РДЛ, 2005.
4. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. 
Терминологический словарь. Издательство:	
 Владос, 2004.
5. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное 
пособие, Издательство:	
 Экономика, 2004.

Iqtisodiy tizimlar va ularning modellari

Re ja: 1. Iqtisodiy tizimlar 2. Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari

Iqtisodiy faoliyat ma`lum iqtisodiy tizim sharoitida amalga oshadi. Iqtisodiy aloqalar xo`jalikning o`z ichida yuz beradi. Boshqalar bilan oldi-sotti munosabatlari bo`lmaydi. Bu iqtisodiyot davlat siyosati ta`siridan holi bo`ladi. An`anaviy iqtisodiy tizim hali taraqqiy etmagan urug`-aymoqchilik sharoitida yashayotgan ba`zi Afrika xalqlarida uchrab turadi.a) iqtisodiy resurslar; b) iqtisodiy aloqalar yoki munosabatlar; v) noiqtisodiy mexanizm; g) iqtisodiy siyosat. Iqtisodiy tizimga quyidagalar kiradi:

Iqt isodiy t izimlar v a ularning t urli modellari Jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida amal qiladigan xo’jalik yuritishning iqtisodiy va ijtimoiy tuzilishi birgalikda iqtisodiy tizim ni tashkil qiladi. Iqtisodiy tizimlar quyidagi ko’rinishlarda turkumlanadi: 1. An‘anaviy iqtisodiyot; 2. Ma‘muriy bo’yruqbozlik iqtisodiyoti; 3. Bozor iqtisodiyoti tizimi .

Sof bozor iqtisodiyoti tizimi . Bu bozordaga talabni qondirishga qaratilgan, bozor orqali hamkorlikni taqozo etuvchi erkin va demokratik iqtisodiy tizim. U xususiy mulkchilik, bozor uchun ishlash, cheklanmagan iqtisodiy tanlov, naf ko`rish va raqobat kabi tamoyillarga asoslanadi. Bozor tizimida daromad topish chegaralanmaydi, boy bo`lish taqiqlanmaydi, o`ziga to`q, farovon yashovchi odamlarning moddiy tengsizligi mavjud bo`ladi. Bozor tizimi asosida tovar ishlab chiqarish va pul yotadi. Bozor tizimi dunyoning hamma mamlakatlarida bor, lekin uning rivojlanish darajasi bir xil emas.