Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari
![Mavzu: Ko‘l va
muzliklar. Yer
osti suvlari](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_1.png)
![Bilasizmi?
?
? ?
?1
2 3
4](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_2.png)
![To‘g‘ri javob:](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_3.png)
![](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_4.png)
![Ko‘llar
Quruqlik yuzasida yer usti va yer osti suvlari oqib
tushadigan chuqurliklar ko‘p. Ana shunday tabiiy
chuqurliklarda to‘planib qolgan suvga ko‘l deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_5.png)
![Ko‘llar
Ko‘llar dengizlardan nimasi bilan farq qiladi?
Ko‘llar dengizlardan farq qilib, okeanlar bilan
tutashmagan bo‘ladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_6.png)
![Ko‘llar
Ko‘llar daryolardan nimasi bilan farq qiladi?
Ko‘llarda suv daryolardagi kabi oqmaydi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_7.png)
![Ko‘l o‘rnining hosil bo‘lishiga ko‘ra turlari
Qoldiq ko‘llar
Tektonik
ko‘llar O‘zan ko‘llar
To‘g‘on ko‘llar Ko‘llar
Vulkanik
ko‘llar Morena ko‘llar](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_8.png)
![Ko‘l turlari
Suv rejimiga
ko‘ra Chuqurligiga
ko‘raKo‘llar
Kattaligiga
ko‘ra Sho‘rligiga
ko‘raO
q
a
r
k
o
‘lla
r
O
q
m
a
s
k
o
‘lla
r
S
h
o
‘r
k
o
‘l
C
h
u
c
h
u
k
k
o
‘l](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_9.png)
![Kaspiy ko‘li
Yer yuzida ko‘llar juda ko‘p. Eng katta ko‘l Kaspiy ko‘li.
Uning maydoni 376 ming kv km ni tashkil qiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_10.png)
![Baykal ko‘li
Yer yuzidagi eng chuqur ko‘l - Baykal. Chuqurligi 1620 m.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_11.png)
![Orol ko‘li
O‘rta Osiyodagi eng katta ko‘llardan biri Orol dengizi edi.
Hozirgi vaqtda Orol dengizi suvi qurib, maydoni juda
kichrayib qolgan.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_12.png)
![Tektonik ko‘llar
Ko‘l suvi to‘ldirgan
chuqurliklar har xil yo‘l bilan,
ko‘pincha Yer po‘stining asta-
sekin pasayishidan hosil
bo‘ladi. Yer po‘stining
yorilishidan ham ko‘pincha
uzun cho‘zilgan chuqurliklar
vujudga keladi.
Bunday chuqurliklar suvga to‘lib hosil bo‘lgan ko‘llar
tektonik ko‘llar deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_13.png)
![Tektonik ko‘llar
Issiqko‘l va Baykal ko‘llari tektonik ko‘llardir.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_14.png)
![To‘g‘on ko‘llar
Tog‘ daryolari vodiylarida chuqur to‘g‘on ko‘llari
uchraydi. Ular tog‘lar qulab, vodiyni to‘sib qolishidan
vujudga keladi. Pomir tog‘laridagi Sarez ko‘li shunday
hosil bo‘lgan.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_15.png)
![O‘zan ko‘llar
Tekislikdagi daryolar ilonizi o‘zanlarda oqadigan
joylarda eski, qoldiq o‘zanlar suvga to‘lib qolib, o‘zan
ko‘llar paydo bo‘ladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_16.png)
![Ko‘llar
Agar ko‘llarga daryolar quyilsa-yu bironta ham daryo
oqib chiqmasa, bunday ko‘l oqmas ko‘l deyiladi.
Kaspiy, Orol ko‘llari shunday ko‘llar.
Agar ko‘llardan daryo oqib chiqsa, u oqar ko‘l deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_17.png)
![Baykal ko‘li
Baykal ko‘liga 300 dan ortiq daryo quyiladi va undan
bitta katta daryo – Angara daryosi oqib chiqadi.
Baykal – oqar ko‘l.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_18.png)
![Oqmas ko‘llar
Odatda iqlimi issiq o‘lkalardagi oqmas ko‘llar suvi
sho‘r bo‘ladi. Chunki qo‘shilgan suv bug‘lanib ketib,
suvda erigan tuzlar qoladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_19.png)
![O‘lik dengiz
Dunyodagi eng sho‘r ko‘l Arabiston yarimorolidagi O‘lik
dengiz. Uning 1 litr suvida 270 grammgacha tuz bor.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_20.png)
![Ko‘llar
Ko‘llardan inson turli
maqsadlarda foydalanadi.
Sho‘r ko‘llardan tuz
olinadi, sho‘r suv va
balchiq ayrim kasalliklarni
davolashda qo‘llaniladi.
Chuchuk ko‘llardan baliqchilik, parrandachilikni
rivojlantirishda, toza suvidan aholi va xo‘jaliklarni suv
bilan ta’minlashda foydalaniladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_21.png)
![Suv omborlari
Insonlar sun’iy ko‘llar – suv omborlari ni ham barpo
etishadi. Ular, asosan, daryolar suvini tartibga solish va
elektr energiyasi olish uchun quriladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_22.png)
![Muzliklar
Quruqlikda qor to‘planib,
hosil bo‘lgan ko‘p yillik
muzlar muzliklar deyiladi.
Ular daryo va ko‘llarni
qoplab yotgan muzlardan
farq qiladi.
Sovuq o‘lkalarda va baland tog‘larda yog‘gan qor erib
ulgurmay to‘planadi va zichlashib muzga aylanadi. Tyanshan va
Pomir tog‘laridagi muzliklar 3500 m dan balandda hosil bo‘ladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_23.png)
![Qor chizig‘i
Qor yig‘iladigan va muzlik hosil
bo‘ladigan balandlikning quyi
chegarasi qor chizig‘i deyiladi.
Qor chizig‘i qutbiy o‘lkalarda
dengiz sathigacha pasayadi.
Qutbiy o‘lkalarda - Antarktida
materigi va Shimoliy Muz
okeanidagi orollarda dengiz
bo‘yidagi yerlar ham muzlik bilan
qoplanib yotadi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_24.png)
![Muzliklar
Sovuq o‘lkalarda muzliklar butun yer yuzasini qoplab
yotadi. Antarktida materigi, dunyodagi eng katta orol -
Grenlandiya shunday muzliklar bilan qoplangan. Muzning
qalinligi esa 4 ming metrga yetadi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_25.png)
![Muzliklar
Muzliklar ham asta-
sekin siljib borib, dengiz
va
okeanlar bo‘yiga kelib
qoladi. Bunda muzlik
yorilib, bo‘linib, suvga
tushadi va suvda suzib
yuruvchi katta muz
tog‘larini hosil qiladi. Bular
aysberglar deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_26.png)
![Aysberglar
Aysberg so‘zi
gollandcha “iys” -
muz, nemischa
“berg” - tog‘
degan ma’nolarni
bildiradi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_27.png)
![Aysberglar
Ba’zi aysberglar juda
katta bo‘ladi.
Aysbergning katta
qismi suv tagida bo‘ladi.
Aysberglar dengiz va
okeanlardagi kemalar
qatnovi uchun juda
xavfli. Uzunligi 170 km
Eni 45 km Qalinligi 200 km](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_28.png)
![Yer osti suvlari
Yer po‘sti yuza qismidagi tog‘
jinslarining g‘ovak, bo‘shliq va
yoriqlaridagi suvlar yer osti
suvlari deyiladi.
Yer osti suvlari hosil bo‘lishi
uchun quruqlikka yetarli
miqdorda yog‘in yog‘ib turishi
va yuzadagi tog‘ jinslari suvni
chuqurga o‘tkazib yuboradigan
darajada g‘ovak bo‘lishi zarur.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_29.png)
![Yer osti suvlari
Suvning yerga tez yoki sekin shimilishi tog‘ jinslarining
g‘ovaklik darajasiga bog‘liq. Masalan, shag‘al, qum suvni
yaxshi o‘tkazadi. Shuning uchun shag‘al, qum suvni
o‘tkazuvchi jinslar deyiladi. Granit, ohaktosh, qumtosh,
gil singari jinslar suvni yaxshi o‘tkazmaydi. Shunga ko‘ra
ular suvni o‘tkazmaydigan jinslar deb ataladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_30.png)
![Yer osti suvlari
Yer po‘stining yuza
qismidagi tog‘ jinslari
qatlam-qatlam bo‘lib
yotganligidan yer osti
suvlari ham qatlamlar hosil
qiladi. G‘ovakliklarida suv
bo‘lgan qatlamlar suvli
qatlamlar deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_31.png)
![Yer osti suvlari
Ikkita suv o‘tkazmaydigan
qatlam orasida joylashgan
suv qatlamlar orasidagi
suv deb ataladi. Bu
qatlamga suv mazkur
qatlam yer yuzasiga
chiqqan joylardan kiradi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_32.png)
![Yer osti suvlari
Agar tog‘ jinslari qatlamlari
tovoq shaklida bo‘lsa, yer osti
suvlari bosimli bo‘ladi. Bunday
joylarda burg‘ qudug‘idan suv
o‘zi oqib, ba’zan otilib chiqadi.
Bunday quduqlar artezian
quduqlar deyiladi.
A – Grunt suvli qatlam.
B – Qatlamlar orasidagi bosimli
suvli qatlam.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_33.png)
![Yer osti suvlari
A – Grunt suvli qatlam.
B – Qatlamlar orasidagi bosimli
suvli qatlam. Yer yuzasidagi g‘ovak jinslar
orasidagi suvlar grunt suvi
deb ataladi.
Grunt suvlari sathi qish va
bahorda qor erib, yomg‘ir ko‘p
yog‘ib turganligi sababli yuqori
bo‘ladi. Yozda, kuz boshida
esa pasayib qoladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_34.png)
![Yer osti suvlari
Grunt suvlari tog‘
jinslaridagi g‘ovaklar
orqali past tomonga
asta-sekin oqadi. Ular
jarlarda, daryo
vodiylarida, pastliklarda
yer yuzasiga chiqib,
buloqlarni hosil qiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_35.png)
![Yer osti suvlari
Hozirgi vaqtda, qishloqlarda,
ayniqsa, cho‘llarda juda ko‘p
artezian (burg‘) quduqlar
qazilgan. Ularning suvi aholi,
sanoat korxonalari va qishloq
xo‘jaliklari ehtiyojlariga
sarflanadi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_36.png)
![Mineral suvlar
Yerning chuqur qatlamlaridagi yer osti suvlari harorati
yuqori va tarkibida turli tuzlar hamda minerallar erigan
bo‘ladi. Ular mineral suvlar deyiladi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_37.png)
![Mineral suvlar
Mineral suvlardan turli kasalliklarni davolash uchun
foydalaniladi. Ko‘plab davolanish va dam olish maskanlari
aynan shunday buloqlar yoniga quriladi. O‘zbekistonda
shifobaxsh suvlar ko‘p. Masalan, Toshkent, Chimyon,
Chortoq mineral suvlari.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_38.png)
![G‘aroyib ko‘llar
Besh rangli ko‘lni mineral
tuzlar va suv o‘tlari
mo‘jizakor ravishda
bezagan. Uning rangi vaqti-
vaqti bilan sariqdan to‘q
yashilgacha o‘zgaradi. Biroq
ko‘l asosan ko‘k-olmos
rangda bo‘ladi. Ko‘lning suvi
kamaymaydi va qishda
muzlamaydi. Xitoyda
joylashgan bu ko‘lni mahalliy
aholi sehrli deb hisoblaydi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_39.png)
![G‘aroyib ko‘llar
Pushti ko‘l yoki Retba ko‘li
Senegalda joylashgan. Bunday
rang suvdagi ko‘p sonli
bakteriyalar tufayli yuzaga
kelgan. Quyosh nurini yutgan
mikroorganizmlar suvning rangini
o‘zgartiruvchi pigmentlar ishlab
chiqaradi. Ko‘lda boshqa organik
hayot mavjud emas. Tuz suvning
tarkibida 40 foizni tashkil qiladi.
Qariyb 50 yildan buyon ko‘l
havzasidan tuz qazib olinadi.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_40.png)
![G‘aroyib ko‘llar
Kelimutu ko‘li
Indoneziyaning Flores
orolidagi Kelimutu
vulqonining uchta
kraterida joylashgan.
Ko‘llar nafaqat turli
rangda, balki ularning
rangi o‘zgarishi mumkin.
Ko‘lning rangi suv
tarkibidagi mineral
moddalarga bog‘liq.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_41.png)
![Xulosa
Ko‘l - tabiiy chuqurlikda
to‘plangan suv havzasi. Muzliklar – quruqlikda qor
to‘planib, hosil bo‘lgan ko‘p
yillik muzlar.](/data/documents/eac3641d-6b10-46e0-8f7d-fc57e5245cdd/page_42.png)
Mavzu: Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari
Bilasizmi? ? ? ? ?1 2 3 4
To‘g‘ri javob:
Ko‘llar Quruqlik yuzasida yer usti va yer osti suvlari oqib tushadigan chuqurliklar ko‘p. Ana shunday tabiiy chuqurliklarda to‘planib qolgan suvga ko‘l deyiladi.