logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari

Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21835.11328125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari Bilasizmi? ? ? ? ?1 2 3 4 To‘g‘ri javob: Ko‘llar Quruqlik yuzasida yer usti va yer osti suvlari oqib tushadigan chuqurliklar ko‘p. Ana shunday tabiiy chuqurliklarda to‘planib qolgan suvga ko‘l deyiladi. Ko‘llar Ko‘llar dengizlardan nimasi bilan farq qiladi? Ko‘llar dengizlardan farq qilib, okeanlar bilan tutashmagan bo‘ladi. Ko‘llar Ko‘llar daryolardan nimasi bilan farq qiladi? Ko‘llarda suv daryolardagi kabi oqmaydi. Ko‘l o‘rnining hosil bo‘lishiga ko‘ra turlari Qoldiq ko‘llar Tektonik ko‘llar O‘zan ko‘llar To‘g‘on ko‘llar Ko‘llar Vulkanik ko‘llar Morena ko‘llar Ko‘l turlari Suv rejimiga ko‘ra Chuqurligiga ko‘raKo‘llar Kattaligiga ko‘ra Sho‘rligiga ko‘raO q a r k o ‘lla r O q m a s k o ‘lla r S h o ‘r k o ‘l C h u c h u k k o ‘l Kaspiy ko‘li Yer yuzida ko‘llar juda ko‘p. Eng katta ko‘l Kaspiy ko‘li. Uning maydoni 376 ming kv km ni tashkil qiladi. Baykal ko‘li Yer yuzidagi eng chuqur ko‘l - Baykal. Chuqurligi 1620 m. Orol ko‘li O‘rta Osiyodagi eng katta ko‘llardan biri Orol dengizi edi. Hozirgi vaqtda Orol dengizi suvi qurib, maydoni juda kichrayib qolgan. Tektonik ko‘llar Ko‘l suvi to‘ldirgan chuqurliklar har xil yo‘l bilan, ko‘pincha Yer po‘stining asta- sekin pasayishidan hosil bo‘ladi. Yer po‘stining yorilishidan ham ko‘pincha uzun cho‘zilgan chuqurliklar vujudga keladi. Bunday chuqurliklar suvga to‘lib hosil bo‘lgan ko‘llar tektonik ko‘llar deyiladi. Tektonik ko‘llar Issiqko‘l va Baykal ko‘llari tektonik ko‘llardir. To‘g‘on ko‘llar Tog‘ daryolari vodiylarida chuqur to‘g‘on ko‘llari uchraydi. Ular tog‘lar qulab, vodiyni to‘sib qolishidan vujudga keladi. Pomir tog‘laridagi Sarez ko‘li shunday hosil bo‘lgan. O‘zan ko‘llar Tekislikdagi daryolar ilonizi o‘zanlarda oqadigan joylarda eski, qoldiq o‘zanlar suvga to‘lib qolib, o‘zan ko‘llar paydo bo‘ladi. Ko‘llar Agar ko‘llarga daryolar quyilsa-yu bironta ham daryo oqib chiqmasa, bunday ko‘l oqmas ko‘l deyiladi. Kaspiy, Orol ko‘llari shunday ko‘llar. Agar ko‘llardan daryo oqib chiqsa, u oqar ko‘l deyiladi. Baykal ko‘li Baykal ko‘liga 300 dan ortiq daryo quyiladi va undan bitta katta daryo – Angara daryosi oqib chiqadi. Baykal – oqar ko‘l. Oqmas ko‘llar Odatda iqlimi issiq o‘lkalardagi oqmas ko‘llar suvi sho‘r bo‘ladi. Chunki qo‘shilgan suv bug‘lanib ketib, suvda erigan tuzlar qoladi. O‘lik dengiz Dunyodagi eng sho‘r ko‘l Arabiston yarimorolidagi O‘lik dengiz. Uning 1 litr suvida 270 grammgacha tuz bor. Ko‘llar Ko‘llardan inson turli maqsadlarda foydalanadi. Sho‘r ko‘llardan tuz olinadi, sho‘r suv va balchiq ayrim kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi. Chuchuk ko‘llardan baliqchilik, parrandachilikni rivojlantirishda, toza suvidan aholi va xo‘jaliklarni suv bilan ta’minlashda foydalaniladi. Suv omborlari Insonlar sun’iy ko‘llar – suv omborlari ni ham barpo etishadi. Ular, asosan, daryolar suvini tartibga solish va elektr energiyasi olish uchun quriladi. Muzliklar Quruqlikda qor to‘planib, hosil bo‘lgan ko‘p yillik muzlar muzliklar deyiladi. Ular daryo va ko‘llarni qoplab yotgan muzlardan farq qiladi. Sovuq o‘lkalarda va baland tog‘larda yog‘gan qor erib ulgurmay to‘planadi va zichlashib muzga aylanadi. Tyanshan va Pomir tog‘laridagi muzliklar 3500 m dan balandda hosil bo‘ladi. Qor chizig‘i Qor yig‘iladigan va muzlik hosil bo‘ladigan balandlikning quyi chegarasi qor chizig‘i deyiladi. Qor chizig‘i qutbiy o‘lkalarda dengiz sathigacha pasayadi. Qutbiy o‘lkalarda - Antarktida materigi va Shimoliy Muz okeanidagi orollarda dengiz bo‘yidagi yerlar ham muzlik bilan qoplanib yotadi. Muzliklar Sovuq o‘lkalarda muzliklar butun yer yuzasini qoplab yotadi. Antarktida materigi, dunyodagi eng katta orol - Grenlandiya shunday muzliklar bilan qoplangan. Muzning qalinligi esa 4 ming metrga yetadi. Muzliklar Muzliklar ham asta- sekin siljib borib, dengiz va okeanlar bo‘yiga kelib qoladi. Bunda muzlik yorilib, bo‘linib, suvga tushadi va suvda suzib yuruvchi katta muz tog‘larini hosil qiladi. Bular aysberglar deyiladi. Aysberglar Aysberg so‘zi gollandcha “iys” - muz, nemischa “berg” - tog‘ degan ma’nolarni bildiradi. Aysberglar Ba’zi aysberglar juda katta bo‘ladi. Aysbergning katta qismi suv tagida bo‘ladi. Aysberglar dengiz va okeanlardagi kemalar qatnovi uchun juda xavfli. Uzunligi 170 km Eni 45 km Qalinligi 200 km Yer osti suvlari Yer po‘sti yuza qismidagi tog‘ jinslarining g‘ovak, bo‘shliq va yoriqlaridagi suvlar yer osti suvlari deyiladi. Yer osti suvlari hosil bo‘lishi uchun quruqlikka yetarli miqdorda yog‘in yog‘ib turishi va yuzadagi tog‘ jinslari suvni chuqurga o‘tkazib yuboradigan darajada g‘ovak bo‘lishi zarur. Yer osti suvlari Suvning yerga tez yoki sekin shimilishi tog‘ jinslarining g‘ovaklik darajasiga bog‘liq. Masalan, shag‘al, qum suvni yaxshi o‘tkazadi. Shuning uchun shag‘al, qum suvni o‘tkazuvchi jinslar deyiladi. Granit, ohaktosh, qumtosh, gil singari jinslar suvni yaxshi o‘tkazmaydi. Shunga ko‘ra ular suvni o‘tkazmaydigan jinslar deb ataladi. Yer osti suvlari Yer po‘stining yuza qismidagi tog‘ jinslari qatlam-qatlam bo‘lib yotganligidan yer osti suvlari ham qatlamlar hosil qiladi. G‘ovakliklarida suv bo‘lgan qatlamlar suvli qatlamlar deyiladi. Yer osti suvlari Ikkita suv o‘tkazmaydigan qatlam orasida joylashgan suv qatlamlar orasidagi suv deb ataladi. Bu qatlamga suv mazkur qatlam yer yuzasiga chiqqan joylardan kiradi. Yer osti suvlari Agar tog‘ jinslari qatlamlari tovoq shaklida bo‘lsa, yer osti suvlari bosimli bo‘ladi. Bunday joylarda burg‘ qudug‘idan suv o‘zi oqib, ba’zan otilib chiqadi. Bunday quduqlar artezian quduqlar deyiladi. A – Grunt suvli qatlam. B – Qatlamlar orasidagi bosimli suvli qatlam. Yer osti suvlari A – Grunt suvli qatlam. B – Qatlamlar orasidagi bosimli suvli qatlam. Yer yuzasidagi g‘ovak jinslar orasidagi suvlar grunt suvi deb ataladi. Grunt suvlari sathi qish va bahorda qor erib, yomg‘ir ko‘p yog‘ib turganligi sababli yuqori bo‘ladi. Yozda, kuz boshida esa pasayib qoladi. Yer osti suvlari Grunt suvlari tog‘ jinslaridagi g‘ovaklar orqali past tomonga asta-sekin oqadi. Ular jarlarda, daryo vodiylarida, pastliklarda yer yuzasiga chiqib, buloqlarni hosil qiladi. Yer osti suvlari Hozirgi vaqtda, qishloqlarda, ayniqsa, cho‘llarda juda ko‘p artezian (burg‘) quduqlar qazilgan. Ularning suvi aholi, sanoat korxonalari va qishloq xo‘jaliklari ehtiyojlariga sarflanadi. Mineral suvlar Yerning chuqur qatlamlaridagi yer osti suvlari harorati yuqori va tarkibida turli tuzlar hamda minerallar erigan bo‘ladi. Ular mineral suvlar deyiladi. Mineral suvlar Mineral suvlardan turli kasalliklarni davolash uchun foydalaniladi. Ko‘plab davolanish va dam olish maskanlari aynan shunday buloqlar yoniga quriladi. O‘zbekistonda shifobaxsh suvlar ko‘p. Masalan, Toshkent, Chimyon, Chortoq mineral suvlari. G‘aroyib ko‘llar Besh rangli ko‘lni mineral tuzlar va suv o‘tlari mo‘jizakor ravishda bezagan. Uning rangi vaqti- vaqti bilan sariqdan to‘q yashilgacha o‘zgaradi. Biroq ko‘l asosan ko‘k-olmos rangda bo‘ladi. Ko‘lning suvi kamaymaydi va qishda muzlamaydi. Xitoyda joylashgan bu ko‘lni mahalliy aholi sehrli deb hisoblaydi. G‘aroyib ko‘llar Pushti ko‘l yoki Retba ko‘li Senegalda joylashgan. Bunday rang suvdagi ko‘p sonli bakteriyalar tufayli yuzaga kelgan. Quyosh nurini yutgan mikroorganizmlar suvning rangini o‘zgartiruvchi pigmentlar ishlab chiqaradi. Ko‘lda boshqa organik hayot mavjud emas. Tuz suvning tarkibida 40 foizni tashkil qiladi. Qariyb 50 yildan buyon ko‘l havzasidan tuz qazib olinadi. G‘aroyib ko‘llar Kelimutu ko‘li Indoneziyaning Flores orolidagi Kelimutu vulqonining uchta kraterida joylashgan. Ko‘llar nafaqat turli rangda, balki ularning rangi o‘zgarishi mumkin. Ko‘lning rangi suv tarkibidagi mineral moddalarga bog‘liq. Xulosa Ko‘l - tabiiy chuqurlikda to‘plangan suv havzasi. Muzliklar – quruqlikda qor to‘planib, hosil bo‘lgan ko‘p yillik muzlar.

Mavzu: Ko‘l va muzliklar. Yer osti suvlari

Bilasizmi? ? ? ? ?1 2 3 4

To‘g‘ri javob:

Ko‘llar Quruqlik yuzasida yer usti va yer osti suvlari oqib tushadigan chuqurliklar ko‘p. Ana shunday tabiiy chuqurliklarda to‘planib qolgan suvga ko‘l deyiladi.

O'xshashlar

Ko‘llar va muzliklar
Oʻrta Osiyoning tabiiy holati va yer osti suvlarining zaxiralari
’’Oqmachit qishlog’i yer osti suvlarining ichishga yaroqlilik xususiyatlarini analitik baholash
Suv osti arxeologiyasi
Iqlimi va ichki suvlari