logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. lutfiy

lutfiy

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

463.2333984375 KB
Ko'chirib olish
Mav zu: lut fi y Bajardi :Qahhorov a L Tek shirdi :Yusupov s D Reja • 1.Lutfiyning hayoti va ijodi. • 2.Shoirning devoni. • 3.Shoirning g’azallaridan namunalar. • Lutfiy — XV asr ikkinchi yarmigacha bo‘lgan o‘zbek adabiyotining eng mashhur lirik shoiri. Shuning uchun ham zamonasining ahli adabi va ahli fuzalosi uni «malik ul-kalom», ya’ni «so‘z podshosi» deb e’zozlagan. • Manbalarda taxallusi oldidan «ulug‘ ustod» ma’nosidagi «Mavlono» sifatining qo‘shib tilga olinishi ham shundan. • M ilodiy 1366-yili tug‘ilib, 1465-yili vafot etgan. • Alisher Navoiy «Majolis un- nafois» tazkirasida yozadi: «Mavlono Lutfiy o‘z zamonasining malik ul-kalomi erdi, forsiy va turkiyda naziri yo‘q erdi va turkcha devoni mashhurdur». • Navoiyning «Nasoyim ul-muhabbat min shamoyim ul-futuvvat» degan avliyolar to‘g‘risidagi tazkirasida esa Lutfiyning uzoq umr ko‘rgani va qabri haqida qimmatli ma’lumot beriladi: «...To‘qson to‘qqiz yoshida olamdin o‘tdi. Qabri Dehikanordadur, o‘z maskani erdi». • Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi xalqaro jamg‘arma uyushtirgan ilmiy-ijodiy ekspeditsiya a’zolari aynan shu ko‘rsatma asosida Dehikanor qishlog‘ini, u yerdagi qabristondan Lutfiyning qabrini izladi va topdi. Qabr toshidagi yozuv orqali bu aynan Lutfiyning mozori ekani isbotlandi. • Jamg‘arma 2006-yilning may oyida bu muqaddas qadamjoga o‘zbek milliy an’analari asosida maqbara o‘rnatib qaytdi. • Sharafiddin Ali Yazdiyning 1437-yilda bitgan „Zafarnoma" asarini Shohruh Mirzoning taklifi bilan o'zbekchaga she'riy yo'lda tarjima qilgan. She'riy yo'lda qilingan bu tarjimaning ko'lamini zamondoshlari 10.000 baytdan ortiqroq deb ko'rsatadilar. • Ayrim manbalarda uning yigirmadan ortiq asar yozgani haqida ma'lumot beriladi. Lekin hozircha „Devon"idan boshqa kitobi qo'limizda yo'q. SHOIRNING DEVONI • Shoir devonining turli davrlarda ko'chirilgan qo'lyozmalari dunyoning har xil kutubxonalarida saqlanadi. Eng qadimgisi 1511-yilda Hirotda ko'chirilgan bo'lib, Londonda, Britaniya muzeyida saqlanmoqda XIX—XX asrlarda ko'chirilgan ko'plab nusxalari O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik instituti Qo'lyozmalar fondida saqlanadi. She'rlarining soni — turli nusxalarda turlicha. Lekin ular mutaxassislar tomonidan solishtirib o'rganilgan va bir necha marotaba nashr qilingan. 2 7 7 4 bay t • Bizgacha shoirning 16—20-asrlar mobaynida ko’chirilgan turkiy devonining 33 qo’lyozma nusxasi yetib kelgan bo’lib, ular Toshkent, Dushanba, Istanbul, Tehron, London, Parij, Sankt-Peterburg kutubxonalari va qo’lyozma fondlarida saqlanadi. Olim E. Ahmadxo’jayevning aniqlashi bo`yicha, Lutfiy qalamiga mansub mavjud she’rlarning umumiy miqdori 2774 bayt yoki 5548 misradan ortiq. Ularning katta qismi (2086 bayti) g’azal janrida yozilgan. LUTFIY g` azallari «X OH INON, XOH INONMA» Sensen sevarim, xoh inon, xoh inonma, Qondur jigarim, xoh inon, xoh inonma. Hijron kechasi charxi falakka yetar, ey moh, Ohi saharim, xoh inon, xoh inonma. Haqqoki qilich kelsa boshimga, eshikingdin Yo‘qtur guzarim, xoh inon, xoh inonma. Usruk ko‘zing ashkolina har gah nazar etsam, Qolmas habarim, xoh inon, xoh inonma. Ya’qub bikin ko‘p yig‘idin qolmadi sensiz Nuri basarim, xoh inon, xoh inonma. Oy yuzung‘a ko‘z solg‘ali o‘zga kishi birla, Yo‘qtir nazarim, xoh inon, xoh inonma. Ishq o‘tida Lutfiy yuzi oltunni yoshurdi, Ey siymbarim, xoh inon, xoh inonma. G` A ZA L HAQIDA • G‘azal tamoman turkona ruhda bitilgan. • An’anaviy yetti baytdan iborat. • Ishq mavzusi qalamga olingan. • Qofiyasi (“sevarim – jigarim – saharim – guzarim – habarim – bazarim – nazarim – siymbarim” ) . • R adifi - “xoh inon, xoh inonma” . Radifning o‘zida tazod bor . • Lutfiyning bu g‘azali ta’sirida Boborahim Mashrab (1640-1711) bir g‘azal yaratgan. “ BU KO‘NG ULDUR, BU KO‘NG UL ” Meni shaydo qiladurg‘on bu ko‘nguldir, bu ko‘ngul, Xor-u rasvo qiladurg‘on bu ko‘nguldir, bu ko‘ngul… • Bu asarida shoir endi besh so‘zdan iborat radif qo‘llagan - «qiladur g‘on bu ko‘nguldur, bu ko‘ngul». • Qofiyasi - arabiy-forsiy kalimalardan tashkil topgan - «shaydo - rasvo - yo - t amanno - t aqozo - savdo - po - daryo». • Oradan to‘rt yuz yil o‘tib, XIX asrning birinchi yarmida Nodira Lutfiyning shu g‘azaliga o‘xshatma yozdi.Eslab qolin g! «AYOQINGG ‘A TUSHAR HAR LAHZ A G ISU» Ayoqingg‘a tushar har lahza gisu, Masaldurkim: «Charog‘ tubi qorong‘u». Tuturmen ko‘zki, ko‘rsam orazingni, — Ki derlar: «Oqqan ariqqa oqar su(v)». Yuzungni tuttum ortuq oy-u kundin, «Kishining ko‘zidur, ore, tarozu». Ko‘zing qonimdin iymanmas, ajabtur, — Ki: «Qo‘rqar, qaydakim qon ko‘rsa hindu». Tilar vaslingni Lutfiy, qil ijobat, — Ki ayturlar: «Tiloganni — tilogu”. TUY UQLA R Ko‘ngluma har yonki boqsam, dog‘i bor. Har necha dardimni desam, dog‘i bor. Qilcha tanga bori ishqing yor edi. Bir sori bo‘ldi firoqing, dog‘i bor. * U shbu tuyuqning qofiyalarida quyidagi ma’nolar yashirin: – dog‘i bor - dog‘i bor, – dog‘i bor - otashi bor, – dog‘i bor - yana (tag‘in) bor. Men sening ilkingdin, ey dil, bandamen. Vah, qachon yetkaymen ut dilbanda men Bevafolarga meni qilding asir. Sen menga sultonsen, ey dil, banda men. * Ushbu tuyuqda, odatdagidek, tajnisli so‘zlar qofiya bo‘lib kelgan va ular quyidagi ma’nolarni anglatadi: - dil, bandamen - yurak, (men) bandaman (bog‘lanib qolganman); - dilbanda men - dilbandga men; - dil, banda men - yurak, banda men(man). Charxi kajraftor elidin yozamen, Chiqmadim hijron qishidin yoza men, Bir meni yorliq bila yod etmas ul, Har necha ul shahg‘a qulluq yozamen. * Bu tuyuqda quyidagi tajnislarga duch kelamiz: - yozamen - yozg‘iraman (shikoyat qilaman); - yoza men - yozga men; - yozamen - yozaman (bitaman). TUYUQNING 4 OLTIN QOIDASI • 1. Tuyuq, albatta, to‘rt misradan iborat bo‘lishi kerak. • 2. Tuyuq misralari, xuddi ruboiydagi kabi, a-a-a-a yoki a- a-b-a tarzida qofiyalanishi zarur. • 3. Tuyuq, albatta, ramali musaddasi mahzuf (yoki maqsur) vaznida, ya’ni «foilotun - foilotun - foilun (yoki foilon)» tarzida bo‘lishi shart. • 4. Tuyuqda qofiyaga olingan so‘zlar, albatta, tajnisli bo‘lishi, ya’ni omonim so‘zlardan yoki shakldosh so‘zlar tashkil topishi darkor. Bilimingizni sinang! • 1. Zamona ahli Lutfiyni nima deb e’zozlagan? • 2. Mavlono so’zining ma’nosi? – “Ulug’ ustod”. • 3 . Lutfiyning yashab o’tgan yillari? • 4 . “... 99 yoshida olamdin o’tdi. Qabri Dehikanordadur, o’z maskani erdi”. Ushbu qimmatli ma’lumot kim haqida va kimning qaysi asarida uchraydi? • 5 . Lutfiy g’azallari ko’proq necha baytdan iborat? • 6 . Lutfiyning “Xoh inon, xoh inonma” radifli g’azali qofiyasi? • 7 . Lutfiyning “Bu ko’nguldir, bu ko’ngul” g’azali necha baytdan iborat? • 8 . Shoira Nodira Lutfiyning qaysi g’azaliga o’xshatma yozdi? • 9 . Lutfiy “qorong’u kechada sochning tolasiga jonini savdo qiladigan, do’st-u dushman ichida qo’l-oyoqsiz qilib qo’yadigan” deb nimani ta’riflaydi? • 10 . Lutfiyning barcha baytlarining ikkinchi satri maqol bilan tugaydigan besh baytdan iborat g’azali qaysi?

Mav zu: lut fi y Bajardi :Qahhorov a L Tek shirdi :Yusupov s D

Reja • 1.Lutfiyning hayoti va ijodi. • 2.Shoirning devoni. • 3.Shoirning g’azallaridan namunalar.

• Lutfiy — XV asr ikkinchi yarmigacha bo‘lgan o‘zbek adabiyotining eng mashhur lirik shoiri. Shuning uchun ham zamonasining ahli adabi va ahli fuzalosi uni «malik ul-kalom», ya’ni «so‘z podshosi» deb e’zozlagan.

• Manbalarda taxallusi oldidan «ulug‘ ustod» ma’nosidagi «Mavlono» sifatining qo‘shib tilga olinishi ham shundan.

O'xshashlar

Sharq uyg’onish davrida ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlarning rivojlanishi
O’zbek shevarida undosh va unlilar tasnifi
Fuzuliy
HOZIRGI O’ZBEK SHE’RIYATIDA FOLKLOR AN’ANALARI
Daraja formasi