logo

MA’LUMOTLAR BAZASINI RЕJALASHTIRISH, LOYIHALASH VA ADMINISTRATORLASH

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

728.3388671875 KB
MA’LUMOTLAR BAZASINI 
RЕJALASHTIRISH, LOYIHALASH 
VA    ADMINISTRATORLASH Ma’lumot lar bazasini loy ihalash
Ma’lumotlar  bazasini  loyihalash  nima  uchun  kerak,  degan 
tabiiy  savol  paydo  bo’ladi.  Masalan,  OTM  talabalarining  dars 
jadvalini  ko’rib  chiqaylik.  Jadvalda,  talabaning  identifikatsiya 
raqami  va  F.I.SH,  guruh  kodi,  guruh  tavsifi,  dars  vaqti,  fan 
o’qituvchisi  F.I.SH,  dars  vaqti  va  auditoriya  raqami  mavjud.  Talaba 
ongida  ushbu  turli  xil  ma’lumotlar  elementlari  bitta  birlikni  tashkil 
qiladi.  Agar  OTM  fakulteti  o’z  talabalarning  jadvalini  qayd  qilishni 
istasa,  tashqi  foydalanuvchi  jadval  ma’lumotlarini  saqlash  uchun 
elektron jadval yaratishi mumkin. Agar talaba ish stoli ma’lumotlar 
bazasi  doirasiga  kirishga  imkon  bersa  ham,  u  dars  jadvaliga 
bo’lgan  nuqtai  nazarini  aks  ettiruvchi  bitta  jadvaldan  tashkil 
topgan  tuzilmani  yaratishi  mumkin.  Bu  turdagi  tor  doiradagi 
ma’lumotni  ikki  o’lchovli  jadval  tuzilmasiga  tarjima  qilish 
ma’lumotlar bazasini loyihalashda sust tanlov hisoblanadi. Ma’lumot lar bazasini loy ihalash
Ma’lumot lar  bazasini  loy ihalash   deganda  ma’lumotlar  bazasi 
tuzilishini  loyihalashtirishga  qaratilgan,  tashqi  foydalanuvchi 
ma’lumotlarini  saqlash  va  boshqarish  uchun  ishlatiladigan 
harakatlar tushuniladi. 
Ma’lumot lar  bazasini  loy ihalash   -  bu  ma’lumotlarni  boshqarish 
tizimini  loyihalashtirish,  ishlab  chiqish,  amalga  oshirish  va  xizmat 
ko’rsatishni  osonlashtiradigan  jarayonlar  to’plami.  To’g’ri  ishlab 
chiqilgan  ma’lumotlar  bazasini  saqlash  oson,  ma’lumotlarning 
izchilligini  yaxshilaydi  va  diskni  saqlash  joyi  nuqtai  nazaridan 
iqtisodiy jihatdan samarali  qiladi . 
Ma’lumotlar  bazasini  loyihalashning  asosiy  vazifalari  taklif 
etilayotgan  ma’lumotlar  bazasi  tizimining  mantiqiy  va   fizik 
loyihalash  modellarini ishlab chiqarishdir. Ma’lumot lar bazasini loy ihalash
Mant iqiy   mode l   ma’lumotlar  talablariga  va  fizik 
mulohazalardan  mustaqil  ravishda  saqlanadigan  ma’lumotlarga 
e’tiborni  qaratadi.  Ma’lumot  qanday  saqlanishi  yoki  qayerda 
saqlanishi, qay tarzda, bu bilan bog’liq emas.
Ma’lumotlarning  fi zik   loy ihasi  modeli  ma’lumotlar  bazasini 
boshqarish  tizimlari  (MBBT)  kabi  apparat  vositalari  va  dasturiy 
ta’minot  tizimlaridan  foydalangan  holda  ma’lumotlar  bazasining 
mantiqiy loyihasini fizik muhitga tarjima qilishni o’z ichiga oladi.
Ma’lumotlar  bazasini  ishlab  chiqish  davrida  bir  qator 
bosqichlar  mavjud  bo’lib,  ular  ma’lumotlar  bazasi  tizimini  ishlab 
chiqishda kuzatiladi  (1-rasm) Ma’lumot lar bazasini loy ihalash Ma'lumot lar bazasiga qo'y iladigan 
t alablar
Loyiha  uslubiyatiga  izchil  qo'llanilishi  loyiha  maqsadlariga 
javob  beradigan  ma'lumotlar  bazasi  loyihasini  ishlab  chiqishni 
ta'minlaydigan  usul  va  vositalar  to'plami  sifatida  qarash  mumkin. 
Loyiha  jarayonining  vazifasi  tasvirlangan  muammoli  muhitni  mos 
ravishda  aks  ettiradigan  ma'lumotlar  bazasi  tuzilishini  yaratish, 
apparat  va  dasturiy  ta'minot  yordamida  amalga  oshiriladi. 
Ma'lumotlar  bazasida  saqlanadigan  ma'lumot  bilan  ishlaydigan 
samarali  dastur  yaratishda  asosiy  e'tibor  quyidagi  talablar 
bajarilishini  ta'minlashi  kerak  bo'lgan  ma'lumotlar  bazasi 
tuzilishini loyihalashga qaratilishi kerak: Ma'lumot lar bazasiga qo'y iladigan 
t alablar
ma'lumot lar bazasining y axlit ligini t a'minlash
ort iqcha bo'lmagan ma'lumot lar
amaliy  dast urlarning harak at chanligi
ma'lumot lar bazasiga sodda v a foy dalanuv chilar 
uchun qulay  ma'lumot larni k irit ish v a uni 
y angilash
k erak li ma'lumot larni t ezda t opish v a t anlash
t asodifi y  nosozlik lardan v a ruxsat siz k irishdan 
himoy a qilish       Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
Ma'lumotlar  bazasi  tizimni  loyihalash  uchun  tashkiliy  asos  hisoblanadi. 
Ma'lumotlar  bazasining  hay ot   sik li   bu  ma'lumotlar  bazasini  loyihalash, 
amalga  oshirish  va  saqlash  jarayonidir.  Hayot  sikli  quyidagi  bosqichlardan 
iborat: Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
1)  Ma'lumot lar  bazasini  oldindan  rejalasht irish   -  o'z-
o'zini  rejalashtirish  tizimning  hayot  aylanishi 
bosqichlarini  amalga  oshirishning  samarali  usuli. 
Ushbu  bosqichda  ishlatiladigan  dasturlar  va  ishlab 
chiqish jarayonida va ular bilan bog'liq fayllar to'g'risida 
ma'lumotlar  to'planadi.  Ma'lumotlar  bazasini  ishlab 
chiqishni  rejalashtirishni  qo'llab-quvvatlash  uchun  eng 
muhim  ma'lumotlarni  va  ular  o'rtasidagi 
munosabatlarni,  shuningdek,  tashkilotning  turli 
funktsional  sohalari  bilan  o'zaro  munosabatlarini  aks 
ettiruvchi  ma'lumotlarning  umumlashtirilgan 
konseptual  modelini  yaratish  mumkin.  Odatda, 
umumlashtirilgan  konseptual  model  soddalashtirilgan 
ER diagrammasi  shaklida bo'ladi. Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
2)   Maqsadga  muv ofi qligini  t ek shirish.   Ushbu 
bosqichda  quyidagilar  aniqlanadi:  ma'lumotlar 
bazasini  amalga  oshirish  uchun  zarur  jihozlar  va 
dasturlarning  mavjudligi,  ma'lumotlar  bazasini 
yaratishni  amalga  oshirish  uchun  tegishli 
xodimlarning  mavjudligi.  Loyihaning  iqtisodiy 
samaradorligini  oldindan  baholash  amalga 
oshiriladi.
3) Talablarni aniqlash.  Ushbu bosqichda tizimning 
doirasi  va  chegaralari,  foydalanuvchilar  tarkibi  va 
dastur doirasi aniqlanadi. Xaridor ishlaydigan kirish 
va  chiqish  ma'lumotlari  ro'yxati  tuziladi.  Amaldagi 
uskuna va dasturlarga talablar ko'rsatiladi. Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
4) Konsept ual loy ihalash  foydalanuvchilarning 
axborotga bo'lgan talablarini uyg'unlashtirish orqali 
ma'lumotlar bazasini mustaqil ravishda yaratishga 
qaratilgan loyihalash. Loyiha natijasi ko'pincha  “ mohiy at -
aloqa”   diagrammasi yoki ER diagrammasi shaklida 
taqdim etiladi.
5)   Mant iqiy  loy iha  ma'lumotlar modelini yaratishni 
ta'minlaydi. Dastlab, ma'lumotlar bazasini tanlash amalga 
oshiriladi, so'ngra tegishli ma'lumotlar modeli quriladi. 
Bunday model sifatida relatsion ma'lumotlar modelidan 
foydalanish mumkin. Shuningdek, ushbu bosqichda 
ma'lumotlar bazasi bilan ishlashga mo'ljallangan 
foydalanuvchi interfeysi, bitimlar, amaliy dasturlarning 
loyihasi amalga oshiriladi. Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
6)   Fizik  loy ihalash  - bu ma'lumotlar bazasining fizik 
tuzilishini tanlash. Fizik loyiha natijasi - bu ma'lumotlar 
bazasi tuzilishi, uni amalga oshirishga to'liq tayyor bo’lgan 
holatidir. Ushbu bosqichda, oldinroq aniqlangan dastur 
modullarining oxirgi nosozliklari ham amalga oshiriladi.
7) Ma'lumot ni realizat siy a qilish v a y uk lash - 
ma'lumotlar bazasi va ishlab chiqilgan ilovalarni fizik 
jihatdan amalga oshirish. Ma'lumotlar bazasini va yozma 
dasturlarni amalga oshirish tanlangan ma'lumotlar bazasi 
ma'lumotlarini aniqlash tilida (DLS) yaratish orqali amalga 
oshiriladi. Ma'lumotlarni yuklash - ma'lumotlar bazasini 
ma'lumotlar bilan to'ldirish, ularni operator yordamida 
kiritish. Ma'lumot lar bazasining hay ot  sik li 
bosqichlari
8)  Ma'lumot lar  bazasini  sinash  v a  ot ladk a  qilish .  Test lash   - 
xatolarni  topish  uchun  amaliy  dasturlarni  bajarish  jarayoni. 
Muvaffaqiyatli  sinovdan  so'ng,  mavjud  xatolar  aniqlanadi, 
ma'lumotlar  bazasi  tizimining  spetsifikatsiyalar  va  foydalanuvchi 
talablariga  muvofiqligi  tasdiqlanadi.  Bundan  tashqari,  yaratilgan 
dasturiy  ta'minotning  ishonchliligi  va  sifat  ko'rsatkichlarini 
aniqlash uchun statistika yig'iladi.
9)  Ma'lumot lar  bazasini  baholash  v a  saqlash.   Baholashda 
foydalanuvchilarning  ma'lumotlarga  bo'lgan  ehtiyojlari  hisobga 
olinmaganligini  aniqlash  uchun  so'rov  o'tkaziladi.  Agar  kerak 
bo'lsa,  mo'ljallangan  ma'lumotlar  bazasida  o'zgarishlar  amalga 
oshiriladi.  Foydalanuvchilar  ma'lumotlar  bazasi  bilan  ishlashga 
o'rgatiladi.  Korxonaning  kengayishi  va  o'zgarishi  zarurligi  sababli, 
ma'lumotlar  bazasini  qo'llab-quvvatlash  o'zgarishlar  kiritish,  yangi 
ma'lumotlar  qo'shish  va  ma'lumotlar  bazasi  bilan  ishlaydigan 
yangi dasturlarni ishlab chiqish orqali ta'minlanadi. Ma'lumot lar bazasini adminst rat orlash
Ma'lum ot lar  bazasini  adminst rat orlash    -  bu  ma'lumotlar 
bazasini  boshqarish  (Database  –  Ma’lumotlar  bazasi  (MB)) 
funksiyasi.  Ma'lumotlar  bazasini  boshqarishga  mas'ul  shaxs 
"Ma'lumotlar  bazasi  adminstratori"  (Database  Adminstrator  - 
DBA) deb ataladi.
" Ma'lumot larni  boshqarish"   funksiyasi  1960-yillarning 
oxiridan boshlab faol ravishda ko'rib chiqildi va to'liq mustaqil 
deb  ta'riflandi.  Bu  kompyuterlarni  kundalik  faoliyati  uchun 
axborot  ta ' minoti  tizimida  ishlatadigan  korxonalar  uchun 
amaliy  ahamiyatga  ega  edi .  Vaqt  o ' tishi  bilan  ushbu 
funktsiyani  ixtisoslashuvi  yaxshilandi ,  ammo  bu  sohada  sifat 
o ' zgarishlari  birlashtirilgan  ma ' lumotlar  bazalari  deb 
nomlanishi  bilan  boshlandi .  Bunday  ma'lumotlar  bazasidan 
ko'plab vazifalar uchun foydalanish mumkin edi. Ma'lumot lar bazasini adminst rat orlash
Ma'lumotlar  bazasining  tashkilotning  umumiy  axborot  resursi 
sifatida  ta'rifi  shakllandi,  u  doimo  ish  holatida  bo'lishi  kerak.  Va  muhim 
ahamiyatga  ega  bo'lgan  har  bir  umumiy  resursga  kelsak,  ma'lumotlar 
bazasi  alohida  boshqarishni  talab  qila  boshladi.  Ko'pgina  hollarda 
uning  kundalik  ishlashini,  rivojlanishini  korxonaning  o'sib  borayotgan 
ehtiyojlariga  muvofiq  ravishda  ta'minlash  zarur  edi.  Bundan  tashqari, 
ma'lumotlar  bazasi  va  uni  ishlab  chiqish  texnologiyasi  doimiy  ravishda 
takomillashtirilib  turardi  va  ma'lumotlar  bazasiga  aylangan  ancha 
murakkab  obyekt  uchun  yuqori  darajadagi  maxsus  bilimlar  talab 
etilardi. 
Ma'lumot lar  bazasi  adminst rat ori  (DBA )  ma'lumotlar  bazasiga 
talablarni  ishlab  chiqish,  uni  loyihalashtirish,  amalga  oshirish,  samarali 
foydalanish  va  saqlash,  shu  jumladan  ma'lumotlar  bazasi 
foydalanuvchilari  hisoblarini  boshqarish  va  ruxsatsiz  kirishdan  himoya 
qilish  uchun  mas'ul  shaxsdir.  DBAning  bir  xil  muhim  vazifasi 
ma'lumotlar bazasining yaxlitligini ta'minlashdir. Ma'lumot lar bazasi administ rat orining 
asosiy  t urlari
Tizim 
administ rat ori Ma'lumot lar 
bazasi 
adminst rat ori Ma'lumot lar 
bazasi t ahlilchisi
Ma'lumot larni 
ishlab 
chiqaruv chi Dast ur 
administ rat ori Muammoga 
y o'nalt irilgan 
ma'lumot lar 
bazasi 
adminst rat ori
Ishlab chiqarish 
bo'y icha 
t ahlilchi Ma'lumot larni 
saqlash 
adminst rat ori         Ma'lumot lar bazasi administ rat orining 
asosiy  v azifalari
Ilov ani  sozl ash v a 
ishlashni k uzat ish Hujj at l ar v a 
st andart larni 
y arat ish v a saqlash O'sish v a 
o'zgarishl arni 
rejal asht irish
J amoa bo'l ib ishl ash 
v a k erak  bo'l ganda 
24/7 (Haft asi ga 7 k un 
24 soat dan) k o'mak ni 
t aqdim et i sh Umumiy  t exnik  
muammolarni 
bart araf et i sh v a 
k amchili k l arni berish Ma'lumot lar bazasini  
t i k lash Ma'lumot lar bazasi administ rat orining 
asosiy  v azifalari
Ma'lumot lar bazasi 
serv erini ng dast uriy  
t a'minot i ni  v a t egishli  
mahsulot larni o'rnat i sh, 
sozlash v a y angilash Ma'lumot lar bazasi 
imk oniy at larini v a 
ma'lumot lar bazasi 
bilan bog'liq 
mahsulot larni baholash Zaxiralash v a t ik lash 
bo'y icha must ahk am 
siy osat  v a 
prot sedural arni 
o'rnat ish v a saqlash
Ma'lumot lar bazasini 
loy ihalash v a amalga 
oshirishga e't ibor berish Ma'lumot lar bazasi 
xav fsizligini amalga 
oshirish v a qo'll ab-
quv v at lash 
(foy dalanuv chilar v a 
rol larni y arat ish v a 
qo'llab-quv v at lash, 
imt iy ozlarni t ay inlash) Ma'lumot lar bazasini 
sozl ash v a ishl ashni 
k uzat ish Ma'lumot lar bazasini adminst rat orlash 
v osit alari
Ko'pincha,  MBBT  dasturlari  MB  adminstratorlariga  MBBTni  boshqarishda  yordam 
beradigan  ma'lum  vositalar  bilan  ta'minlanadi.  Ushbu  vositalar  mahalliy   v osit alar  
deb nomlanadi. Masalan, Microsoft SQL Server SQL Server Management Studio bilan 
birga  keladi,  Oracle-da  SQL  *  Plus  va  Oracle  Enterprise  Manager  /  Grid  Control  kabi 
vositalar  mavjud.  Bundan  tashqari,  BMC,  Quest  Software,  Embarcadero 
Technologies,  patchVantage  va  SQL  Maestro  Group  kabi  uchinchi  tomon 
kompaniyalari  MBBTni  kuzatish  uchun  grafik  interfesyli  vositalarini  taklif  qilishadi  va 
ma'lumotlar  bazasida  ba'zi  funksiyalarni  osonroq  bajarishda  yordam  berishadi. 
Ma'lumotlar  bazasining  dasturiy  ta'minotining  yana  bir  turi  yangi  ma'lumotlar 
bazalarini  yaratishni  boshqarish  va  mavjud  ma'lumotlar  bazalarini  va  tegishli 
manbalarni  boshqarish  uchun  mavjud.  Yangi  ma'lumotlar  bazasini  yaratish  jarayoni 
zarur  shartlarni  bajarishdan  zaxira  nusxasini  o'rnatishgacha  yuzlab  yoki  minglab 
noyob  bosqichlardan  iborat  bo'lishi  mumkin,  bu  yerda  har  bir  qadam  keyingi 
boshlanishidan  oldin  muvaffaqiyatli  bo'lishi  kerak.  Biror  kishidan  ushbu 
protsedurani  bir  xil  tarzda  qayta-qayta  bajarishini  kutish  mumkin  emas  -  aynan  shu 
maqsad  bir  nechta  ma'lumotlar  bazalari  bilan  erishiladi.  Avtomatlashtirilmagan  MB 
adminstratorlari  soni  ortib  borishi  bilan  noyob  konfiguratsiyalar  soni  ko'pincha 
qimmatga tushadi hamda saqlab qolish qiyinlashadi

MA’LUMOTLAR BAZASINI RЕJALASHTIRISH, LOYIHALASH VA ADMINISTRATORLASH

Ma’lumot lar bazasini loy ihalash Ma’lumotlar bazasini loyihalash nima uchun kerak, degan tabiiy savol paydo bo’ladi. Masalan, OTM talabalarining dars jadvalini ko’rib chiqaylik. Jadvalda, talabaning identifikatsiya raqami va F.I.SH, guruh kodi, guruh tavsifi, dars vaqti, fan o’qituvchisi F.I.SH, dars vaqti va auditoriya raqami mavjud. Talaba ongida ushbu turli xil ma’lumotlar elementlari bitta birlikni tashkil qiladi. Agar OTM fakulteti o’z talabalarning jadvalini qayd qilishni istasa, tashqi foydalanuvchi jadval ma’lumotlarini saqlash uchun elektron jadval yaratishi mumkin. Agar talaba ish stoli ma’lumotlar bazasi doirasiga kirishga imkon bersa ham, u dars jadvaliga bo’lgan nuqtai nazarini aks ettiruvchi bitta jadvaldan tashkil topgan tuzilmani yaratishi mumkin. Bu turdagi tor doiradagi ma’lumotni ikki o’lchovli jadval tuzilmasiga tarjima qilish ma’lumotlar bazasini loyihalashda sust tanlov hisoblanadi.

Ma’lumot lar bazasini loy ihalash Ma’lumot lar bazasini loy ihalash deganda ma’lumotlar bazasi tuzilishini loyihalashtirishga qaratilgan, tashqi foydalanuvchi ma’lumotlarini saqlash va boshqarish uchun ishlatiladigan harakatlar tushuniladi. Ma’lumot lar bazasini loy ihalash - bu ma’lumotlarni boshqarish tizimini loyihalashtirish, ishlab chiqish, amalga oshirish va xizmat ko’rsatishni osonlashtiradigan jarayonlar to’plami. To’g’ri ishlab chiqilgan ma’lumotlar bazasini saqlash oson, ma’lumotlarning izchilligini yaxshilaydi va diskni saqlash joyi nuqtai nazaridan iqtisodiy jihatdan samarali qiladi . Ma’lumotlar bazasini loyihalashning asosiy vazifalari taklif etilayotgan ma’lumotlar bazasi tizimining mantiqiy va fizik loyihalash modellarini ishlab chiqarishdir.

Ma’lumot lar bazasini loy ihalash Mant iqiy mode l ma’lumotlar talablariga va fizik mulohazalardan mustaqil ravishda saqlanadigan ma’lumotlarga e’tiborni qaratadi. Ma’lumot qanday saqlanishi yoki qayerda saqlanishi, qay tarzda, bu bilan bog’liq emas. Ma’lumotlarning fi zik loy ihasi modeli ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari (MBBT) kabi apparat vositalari va dasturiy ta’minot tizimlaridan foydalangan holda ma’lumotlar bazasining mantiqiy loyihasini fizik muhitga tarjima qilishni o’z ichiga oladi. Ma’lumotlar bazasini ishlab chiqish davrida bir qator bosqichlar mavjud bo’lib, ular ma’lumotlar bazasi tizimini ishlab chiqishda kuzatiladi (1-rasm)

Ma’lumot lar bazasini loy ihalash