logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Madaniy meros obyektlarini saqlash va ta’mirlash borasida amalga oshiriladigan ishlar

Madaniy meros obyektlarini saqlash va ta’mirlash borasida amalga oshiriladigan ishlar

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1285.232421875 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Madaniy meros obyektlarini saqlash va ta’mirlash borasida amalga oshiriladigan ishlar. Reja: 1.MUSTAQILLIK YILLARIDA ARXEOLOGIK YODGORLIKLARNI SAQLASH VA TA’MIRLASH BORASIDA AMALGA OSHIRILGAN ISHLAR. 2.XXI ASR BOSHIDA O’ZBEKISTONDA MADANIY MEROS OBYEKTLARINI SAQLASH VA TA’MIRLASH JARAYONIDA TASHKILIY VA AMALIY JIHATLARI. Ma’lumki, arxeologik yodgorliklar tariximizning qadimgi va eng qadimgi davri haqida ma’lumot beruvchi deyarli asosiy manba hisoblanadi. Zero, hozirgi vaqtda yurtimizdagi Madaniyat va sport ishlari vazirligi tarkibidagi aksariyat tarix va o lkashunoslikka ixtisoslashtirilgan muzeylarning eksponatlarini asosiy qismini ʻ aynan arxeologik yodgorliklarda aniqlangan osori atiqalar tashkil etishi fikrimiz dalilidir. Xalqmizning o ʻ tmish tarixini o zida jamlagan arxeologik yodgorliklar ʻ bizning kunlarda oddiy tepaliklar sifatida saqlangan bo lib, ular xalq or. Hozirgi ʻ kunda yurtimizda saqlangan arxeologik yodgorliklar 8 mingdan ziyod bo ʻ lib, ular shaharlar, qishloqlar, qo ʻ rg ʻ onlar, saroylar, ko ʻ shklar, eng qadimgi odamlar yashagan manzilgohlar, turli xil inshoot qoldiqlari (koriz, sardoba, ko prik va ʻ h.k.) xarobalari hisoblanadi. Shu bilan birga ajdodlarimiz qoldirgan qadimgi sanat namunalari – petrogliflar, qadimgi mozor qo ʻ rg ʻ onlar ham arxeologik yodgorlik sirasiga kiradi. Arxeologik yodgorliklar tariximiz, madaniyat va manaviyatimiz hamda qadriyatlarimiz timsoli sifatida baholanar ekan, uni saqlab avaylash va kelajak avlodga yetkazish dolzarb vazifadir. asida Oqtepa, Sariqtepa, Ko ʻ ktepa kabi nomlar bilan atalib kelinadi. Afsuski, o ʻ tgan asrning 60-80-yillarida yurtimizdagi ko ʻ pgina yodgorliklar qisman yoki to ʻ liq buzilgan bo ʻ lib, bu holat ko ʻ plab arxeologik yodgorliklarni paxta ekin maydonlarini kengaytirish, tepalik tuprog ʻ ini ekinzorlarga o ʻ g ʻ it sifatida solinishi natijasida yuzaga kelgan. Mustaqilligimizning ilk kunlaridanoq madaniy merosimizni jumladan, arxeologik yodgorliklarni saqlash, himoya qilish va ulardan foydalanish to ʻ g ʻ risida bir qator qonunlar qabul qilingan. Jumladan, yodgorliklarni saqlash yurtimizning Konstitusiyasida ham belgilangan bo lib, bu borada 49ʻ - moddada quyidagilar ta ’ kidlangan: “Fuqarolarlar O ʻ zbekiston xalqining tarixiy, ma ’ naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. Madaniyat yodgorliklari davlat muhofazasidadir”. Shu bilan birga 2009-yil 13-oktyabrda qabul qilingan “Arxeologik me’ros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to ʻ g ʻ risida”gi qonun arxeologik yodgorlik va uni muhofaza qilish hamda undan foydalanishning huquqiy asoslarini qayd etdi. Yuqorida qayd qilinganidek , arxeologik yodgorliklar tarixning moddiy namunasi bo ʻ lib, uning qisman yoki to ʻ liq buzilishi tariximizning qaysidir qismini butunlay yo ʻ q bo ʻ lib ketishiga olib kelishi mumkin. Hozirgi vaqtda arxeologik yodgorliklarni qisman yoki to ʻ liq buzilishi ikki omil – tabiiy tabiat jarayonlari va inson omillari bilan bog ʻ liq hisoblanadi. Yurtimizdagi aksariyat q adimiy shahar, qishloq, manzilgohlar xarobalarining katta qismi suv manbaiga yaqin joylashgan bo ʻ lib, daryolarning qirg ʻ oqlarini yemirilishi, o ʻ zanlarning o ʻ zgarishi, toshqin va sellar kabi tashqi tasirlar natijasida yodgorliklarni daryoga yaqin qismlarining yemirilishiga va qo ʻ porilib tushishiga olib kelmoqda. Bunday yodgorliklar sirasiga Dabusiya, Kofirqala, Axsiket kabi qadimiy shahar xarobalarini kiritish mumkin. Albatta, bunday jarayonni oldini olish juda qiyin bo ʻ lib, ayrim holatlarda buning iloji yo ʻ q. Shu bois yemirilishi mumkin bo ʻ lgan hududlarni arxeologik jihatdan o ʻ rganish hamda imkoni bo ʻ lsa daryo qirg ʻ oqlarini mustahakamlash uchun kompleks chora tadbirlarni ko ʻ rish samarali natija beradi. Yodgorliklarning holatiga tabiiy omil bilan birga inson omili ham ma’lum darajada ta’sir ko rsatadi. Ma’lumki, mustaqillik yillarida yurtimizda keng ko lamli qurilish va obodonchilik ishlari olib ʻ ʻ borilmoqda. Ko plab turarjoylar, ishlab chiqarish korxonalari, kommunikatsiya inshootlari (yo llar, elektr ʻ ʻ tarmoqlari, aloqa liniyalari va h.k.) bunyod yetilmoqda. Bu borada yodgorliklarni muhofaza qilish maqsadida O zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi tomonidan moddiy madaniy ʻ meros obyektlari muhofaza tegralari loyihalarining shaharsozlik va loyihalash hujjatlariga, shuningdek mo ljallanayotgan yer qazish, yer tuzish, qurilish, melioratsiya, xo jalik ishlari va boshqa ishlarning ʻ ʻ moddiy madaniy meros obyektlarini asrash talablariga muvofiqligini aniqlash maqsadida madaniy meros obyektlarining tarixiy-madaniy ekspertizasi tashkil etiladi va amalga oshiriladi. Samarqand, Buxoro, Toshkent, Shahrisabz, Xiva kabi qadimiy shaharlarda olib borilayotgan qurilish ishlarida qonunchilikda belgilangan tartibda arxeologik kuzatuv ishlarini olib borish, moddiy madaniy meros obyektlar atrofida bosh rejaga asosan loyihalash, qayta qurish, qurilish va obodonlashtirish ishlarini rejalashtirishni Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish Davlat inspeksiyasi bilan kelishilgan holda amalga oshirish ham muhim katta ahamiyat kasb yetadi. Keyingi yillarda arxeologik yodgorliklarni ro yxatga olish bo yicha olib ʻ ʻ borilayotgan tadqiqotlar yodgorliklarni 55-70 foizi qishloq hududlarida, dala maydonlarida joylashganligini ko rsatmoqda. ʻ Bu holatda qonunchilikda belgilangan tartibda yodgorliklar atrofiga muhofaza tegralarini aniqlash yodgorliklarni qisman yoki butunlay buzilishining oldini olish imkonini beradi. Chunki, muhofaza tegralarini mavjud bo lmasligi yodgorliklar atrofiga ʻ yoki ularning yuzasiga ekin yekilish holatini yuzaga keltirishi yoki bu yerdan turli maqsadlar uchun tuproq olinishiga olib kelishi mumkin. OʻzR FA Milliy A rxe ologiy a Mark azi va Oʻzbe k ist on Re spublik asi Madaniy at vazirligi bilan birgalik da arxe ologik y odgorlik larni roʻy xat ga olish va k at alogini y arat ish borasida amalga oshirilay ot gan t adqiqot lar jaray onida qariy b 30 f oiz y odgorlik lar qabrist on sif at ida f oy dalanilay ot ganligi ma ’ lum boʻldi. X ususan, birgina Shahrisabz t umanida bu k oʻrsat k ich 23 f oizni t ashk il e t moqda. Ze ro, sobiq shoʻrolar davrida amalga oshirilgan ushbu amaliy ot nat ijasida y odgorlik larni qariy b 2 me t rlik madaniy qat lamni buzilishiga olib k e lgan. A y ni vaqt da y odgorlik lar not oʻgʻri, noqonuniy ravishda olib borilgan qazishmalar, y odgorlik lar y ok i uning at rofi dan t uproq olinishi k abi jaray onlar ham arxe ologik y odgorlik larning buzilishiga sabab boʻlishi mumk in. Yuqoridagi qayd qilingan omillarni tahlil qilgan holda yodgorliklarni saqlash va muhofaza qilishda quyidagi kompleks chora tadbirlarni amalga oshirish samarali natija beradi. Birinchidan Respublikadagi arxeologik yodgorliklar katalogini yaratish va yagona GIS sistemasiga kiritish hamda yodgorliklarni muhofaza tegralarini belgilash. Hozirgi vaqtda Samarqan d , Farg ona, ʻ Namangan, Andijon viloyatlarida ushbu ishlar deyarli o z yakuniga yetgan bo lsa, qolgan ʻ ʻ viloyatlarda bu borada keng ko lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Ikkinchidan, yodgorliklar ʻ muhofaza qilishda keng aholi qatlamini jalb etish va ularda o z tarixiga, qadriyatiga bo lgan ʻ ʻ qiziqishni kuchaytirish va bu borada ommaviy axborot vositalaridan keng foydalanish. Zero, har bir fuqaro o zining shahri, qishlog i, mahallasida joylashgan arxeologik yodgorlik haqida to liq ʻ ʻ ʻ tasavvurga ega bo lib, uning ahamiyatini anglab yesagina xalqimizning tarixiy, manaviy va ʻ madaniy merosini avaylab asrashni o z burchi deb biladi. Ayni vaqtda ʻ Afrosiyob, Axsikent, Qanqa, Dobusiya, Kofirqala, Sopollitepa, Jarqo ton ʻ kabi yirik arxeologik yodgorliklarga mahalliy va xorijiy turistik marshrutlar uyushtirish ham aholi orasida arxeologik yodgorliklar ahamiyatini yanada oshishiga imkon yaratadi. Uchinchidan, yodgorliklarni saqlash borasidagi qonunlarni ijrosi davlat nazoratini kuchaytirish va bu borada keng jamoatchilik institutlari – ya’ni mahallalar nazoratini yo lga qo yish ham muhim ahamiyat kasb yetadi. ʻ ʻ  XXI asr boshiga kelib, mamlakatimiz va jamiyatimiz hayoti, taraqqiyotining barcha sohalarida bo lgani kabi ʻ ijtimoiy-madaniy jambaha ham islohotlar jarayonida chuqur tarkibiy o zgarishlar yuz bera boshladi. Muhimi ʻ shundaki, O zbekstondagi mavjud madaniy meros ʻ obyektlari ushbu jarayondan chetda qolmadi. Dastlabki bosqich amaliyoti natijalari yuzasidan sarhisob ishlarini olib borilishi mavjud me’moriy obidalarni muhofaza qilish va ulardan foydalanishda kamchilik va muammolar mavjudligi ko rsatdi. Yuzaga kelgan ʻ muammolarga barham berish va boy tarixi y -me’moriy merosdan foydalanishni, ularni ta’mirlash, qayta tiklash va konservatsiyalashni takomillashtirish maqsadida hukumatimiz, 2001-yil 30 - avgustda “Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to g risida”gi qonunni qabul qilindi. O z navbatida, ʻ ʻ ʻ qabul qilingan qonun sohada olib borilayotgan islohotlarning navbatdagi bosqichiga asos soldi. Ushbu qonunni ijro yetishni muvofiqlashtirish maqsadida O zbekiston Respublikasi ʻ Vazirlar Mahkamasining 2002-yil 29-iyuldagi 269-sonli «Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanishni yanada takomillashtirish chora tadbirlari to g risida»gi qarori qabul qilindi. Qarorda Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ʻ ʻ ulardan foydalanish masalalarini muvofiqlashtirish bo yicha viloyatlarda, shu jumladan ʻ Samarqand, Buxoro va Navoiy viloyatlarida Idoralararo komissiya tuzilgan edi. Uning zimmasiga madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi davlat siyosatining asosiy y o ʻ nalishlarini amalga oshirish yuzasidan takliflar tayyorlash asosiy vazifa sifatida yuklatilgan edi. Shunday qilib, milliy qonunchilik tizimidagi ushbu ijobiy o zgarish sohada jadal sur’atlar ʻ bilan ish yuritish va respublikada mavjud madaniy meros obyektlarini hisobga olish, ularning texnik holatidan kelib chiqqan holda barcha imkoniyatlarni ishga solib qurilish-ta’mirlash va bunyodkorlikni amalga oshirishga keng imkoniyatlar yaratdi.  Mazkur qaror viloyatlarda faoliyat olib borayotgan O zbekiston Madaniyat va sport ishlari ʻ vazirligi Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy ishlab chiqarish bosh boshqarmasi qoshidagi inspeksiyaning joriy ishlarida ijro uchun q abul qilindi. Yangi qonun va qarorda Davlat ro yxati (kadastri) ishini yaxshi yo lga qo yish nazarda tutilgan ʻ ʻ ʻ edi. Jumladan, Samarqand viloyati hududida 1923-yildan boshlab 2000-yilgacha davlat organlari tomonidan tasdiqlangan madaniy meros obyektlarining umumlashtirilgan Davlat ro yxati (kadastri) birinchi kitobi tuzildi va 2004 yil 31 mart kuni boshqarma tomonidan ʻ tasdiqlandi. Ushbu ro yxatda arxeologiya, arxitektura va shaharsozlik, monumental san’ati, ʻ xotira lavhalari, di qq atga sazovor joylar, yangi aniqlangan madaniy meros obyektlarini alohida ro yxatlari o z aksini topgan. ʻ ʻ  Ushbu ro yxat 2005 - 2009 yillar davomida davlat arxivlaridan yangi topgan hujjatlar ʻ asosida kayta ishlab borildi va shu asosda respublika, yo x ud mahalliy toifalarga ajratildi. Davlat muhofazasidan chiqarilayotgan obyektlarni hisobga olgan xolda viloyat bo yicha madaniy meros ʻ obyektlari umumlashtirilgan statistika ma’lumoti xam tuzildi. Xullas yangi qonun va uni amaliyotga tatbiq yetilishi O zbekistonda madaniy meros obyektlarini saqlash ishlarini tizimli ʻ asosda tashkil etish uchun zamin yaratdi. Buxoroning shimoli-g arb tomonida, shahardan 10 km uzoqlikda ʻ joylashgan, XVI asr o rtalarida Abdulazizxon buyrug i bilan qurdirilgan va ʻ ʻ tarkibida xonaqoh (yeng katta binosi), dahmalar, maqbara, sakxona, xovuz, quduq, minora, madarasa kabi obyektlardan iborat Bahouddin Naqshband kompleksi 2003-yilda hukumatning maxsus qarori asosida qurilish- ta’mirlash ishlari olib borildi va 1990-yillarda boshlangan ushbu amaliyot yakuniga yetkazildi. Qayta tiklash va ta’mirlash jarayonida kompleksning janub tomonida ulkan gumbazli darvozaxona tiklandi, qadimiy darvozalari – Xoja Dilovar, Bobus salom asl xoliga keltirildi. Naqshbandiyning qabrini sharq va janub tomonlarida shimol tarafdagi qadimgi ayvonga uyg unlashtirilib ulkan ʻ ayvonlar tiklandi. Shuningdek, xonaqoh, masjid va madrasa ta’mirlanib, Baxouddin Naqshbandiy va u kishining onasining yodgorliklari yagona arxitekturaviy majmuaga aylantirildi.  O zbekiston tarixida o zidan keyin katta ma’naviy me’ros qoldirgan ʻ ʻ hamda h urmat va ehtiromga ega bo lgan siymolardan biri Nasriddin ʻ Ubaydullo Xo ja A ʻ h ror Valiyning hurmati va xotirasi sharafiga O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi “Xo ja A ʻ ʻ h ror ibn Valiyning 600 yilligini nishonlash to g risida” 143-sonli qaror qabul qildi. ʻ ʻ Ushbu qaror doirasida O zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ʻ ishlari vazirligining Madaniy me’ros yodgorliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish bo yicha Bosh ilmiy ishlab chi ʻ q arish boshqarmasining ilmiy ta’mirlash tashkilotlari Samarqand viloyat hokimiyati bilan birgalikda 2004 - yilda Xo ja Axror ibn Valiy majmuasida ʻ katta ta’mirlash va obodonlashtirish ishlarini amalga oshirdi. Birinchi navbatda majmuaning tomi butunlay almashtirildi, yodgorlik yog in ʻ sochin ta’siridan saqlab qolindi. So ngra tajribali ta’mirchi rassom Ye. ʻ Zuxurov rahbarligi ostida "Qadriyat-ta’mir" rassom-ta’mirchilarning sa’y-harakati bilan masjid shiftlaridan naqshu nigorlar ko p asrlik ʻ o rgimchak uyalari qurumlardan tozalanib, nihoyatda murakkab badiiy ʻ tiklash ishlari bajarildi. Shundan keyin ustalar b o ʻ yoq qatlamlarining buzilib, to kilib tushishi oldini olish maqsadida kimyoviy moddalar ʻ vositasida nozik konservatsiya uslublarini amalga oshirdilar. Yog och ʻ buyumlar va qismlarga maxsus eritmalar shimdirildi va ularga biologik zararkunandalar kirib qolish xavfining oldi olindi.

Mavzu: Madaniy meros obyektlarini saqlash va ta’mirlash borasida amalga oshiriladigan ishlar. Reja: 1.MUSTAQILLIK YILLARIDA ARXEOLOGIK YODGORLIKLARNI SAQLASH VA TA’MIRLASH BORASIDA AMALGA OSHIRILGAN ISHLAR. 2.XXI ASR BOSHIDA O’ZBEKISTONDA MADANIY MEROS OBYEKTLARINI SAQLASH VA TA’MIRLASH JARAYONIDA TASHKILIY VA AMALIY JIHATLARI.

Ma’lumki, arxeologik yodgorliklar tariximizning qadimgi va eng qadimgi davri haqida ma’lumot beruvchi deyarli asosiy manba hisoblanadi. Zero, hozirgi vaqtda yurtimizdagi Madaniyat va sport ishlari vazirligi tarkibidagi aksariyat tarix va o lkashunoslikka ixtisoslashtirilgan muzeylarning eksponatlarini asosiy qismini ʻ aynan arxeologik yodgorliklarda aniqlangan osori atiqalar tashkil etishi fikrimiz dalilidir. Xalqmizning o ʻ tmish tarixini o zida jamlagan arxeologik yodgorliklar ʻ bizning kunlarda oddiy tepaliklar sifatida saqlangan bo lib, ular xalq or. Hozirgi ʻ kunda yurtimizda saqlangan arxeologik yodgorliklar 8 mingdan ziyod bo ʻ lib, ular shaharlar, qishloqlar, qo ʻ rg ʻ onlar, saroylar, ko ʻ shklar, eng qadimgi odamlar yashagan manzilgohlar, turli xil inshoot qoldiqlari (koriz, sardoba, ko prik va ʻ h.k.) xarobalari hisoblanadi. Shu bilan birga ajdodlarimiz qoldirgan qadimgi sanat namunalari – petrogliflar, qadimgi mozor qo ʻ rg ʻ onlar ham arxeologik yodgorlik sirasiga kiradi. Arxeologik yodgorliklar tariximiz, madaniyat va manaviyatimiz hamda qadriyatlarimiz timsoli sifatida baholanar ekan, uni saqlab avaylash va kelajak avlodga yetkazish dolzarb vazifadir. asida Oqtepa, Sariqtepa, Ko ʻ ktepa kabi nomlar bilan atalib kelinadi.

Afsuski, o ʻ tgan asrning 60-80-yillarida yurtimizdagi ko ʻ pgina yodgorliklar qisman yoki to ʻ liq buzilgan bo ʻ lib, bu holat ko ʻ plab arxeologik yodgorliklarni paxta ekin maydonlarini kengaytirish, tepalik tuprog ʻ ini ekinzorlarga o ʻ g ʻ it sifatida solinishi natijasida yuzaga kelgan. Mustaqilligimizning ilk kunlaridanoq madaniy merosimizni jumladan, arxeologik yodgorliklarni saqlash, himoya qilish va ulardan foydalanish to ʻ g ʻ risida bir qator qonunlar qabul qilingan. Jumladan, yodgorliklarni saqlash yurtimizning Konstitusiyasida ham belgilangan bo lib, bu borada 49ʻ - moddada quyidagilar ta ’ kidlangan: “Fuqarolarlar O ʻ zbekiston xalqining tarixiy, ma ’ naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar. Madaniyat yodgorliklari davlat muhofazasidadir”. Shu bilan birga 2009-yil 13-oktyabrda qabul qilingan “Arxeologik me’ros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to ʻ g ʻ risida”gi qonun arxeologik yodgorlik va uni muhofaza qilish hamda undan foydalanishning huquqiy asoslarini qayd etdi. Yuqorida qayd qilinganidek , arxeologik yodgorliklar tarixning moddiy namunasi bo ʻ lib, uning qisman yoki to ʻ liq buzilishi tariximizning qaysidir qismini butunlay yo ʻ q bo ʻ lib ketishiga olib kelishi mumkin. Hozirgi vaqtda arxeologik yodgorliklarni qisman yoki to ʻ liq buzilishi ikki omil – tabiiy tabiat jarayonlari va inson omillari bilan bog ʻ liq hisoblanadi.

O'xshashlar

MODDIY MADANIY MEROS OBYEKTLARINI MUHOFAZA QILISH ToʻGʻRISIDA
MADANIY MEROS OBYEKTLARINING TARKIBI
Arxeologiya merosiy obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish
Tafakkur borasida umumiy tasavvurlar
Fomal, substansial va antroposentrik tilshunoslikda morfonologiya, unga oid tadqiqotlar va shu sohada amalga oshirilgan ishlar ko’lami haqida