logo

Mahalladagi nogironligi mavjud bo’lgan shaxslarga ijtimoiy xizmat ko’rsatish

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1510.779296875 KB
Mavzu: Mahalladagi nogironligi mavjud 
bo’lgan shaxslarga ijtimoiy xizmat 
ko’rsatish Reja:
•
1)Mahallalarda nogironligi mavjud bo’lgan 
shaxslar bilan ijtimoiy xizmat olib borish
•
2) Nogironligi mavjud bo’lgan shaxslar ijtimoiy 
muhofaza turlari va ularning tizimlari
•
3) Mahalladagi nogironligi mavjud bo’lgan 
shaxlarni aniqlash va ro’yxatga kiritish Mamlakatimizda bozor munosabatlarini shakllantirishning e’tiborli tomoni shundaki, 
dastlab uning strategik maqsadlari aniqlab olinib, islohotlarni bosqichmabosqich amalga 
oshirish nazarda tutildi. Unga ko’ra, islohotlarning birinchi bosqichi 1991-1994 yillarni o’z 
ichiga olib, ikkitta hal qiluvchi vazifa, ya’ni, birinchidan, ma’muriy-buyruqbozlik tizimining 
og’ir oqibatlarini yengish, tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish, 
ikkinchidan, respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda 
bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish ilgari surildi.
Islohotlarning butun birinchi bosqichi davomida respublika ijtimoiy siyosati uch asosiy 
yo’nalishda olib borilib muhtoj, ijtimoiy jihatdan nochor tabaqalarni himoya qilish 
maqsadida davlat byudjeti hisobidan 30 turli soha va yo’nalishlar bo’ylab ijtimoiy himoya 
amalga oshirildi.[1] Xususan, ijtimoiy siyosatning birinchi yo’nalishga ko’ra, davlatning 
ushbu sohada vakolatli bo’lgan muassasalari: Mehnat va aholini ijtimoiy himoya Vazirligi, 
Moliya Vazirligi, Sog’liqni saqlash Vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi, Madaniy 
ishlar Vazirligi, shuningdek, «Mahalla», «Sog’lom avlod uchun» kabi jamoatchilik 
tashkilotlari, Xotin-qizlar qo’mitasi  va hokazolar tomonidan amalga oshirila boshlandi va 
soha xarajatlari respublika byudjetining salkam uchdan bir qismini tashkil etdi. Jumladan, 
miqdori muntazam o’zgartirib turilgan ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar, nafaqalar, 
kompensasiyalar, imtiyozlar va turli dotasiyalar shaklidagi bevosita to’lovlar ham keng 
qo’llanildi. Eng kam ish haqi va pensiyalardan soliq olinmaydigan bo’ldi. Korxonalarning o’z 
xodimlariga ijtimoiy yordam ko’rsatish sohasidagi xarajatlaridan bir qismi byudjet 
mablag’lari hisobidan qoplanib turildi. Keng iste’mol mollari va xizmatlarining ko’pgina 
turlari narxlaridagi tafovutlarning o’rni qoplandi. Ayni vaqtda, qo’shimcha ijtimoiy imtiyozlarning butun bir majmui, xususan, boshlang’ich 
sinf o’quvchilari va yolg’iz pensionerlar, 2 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun bepul ovqat, 
barcha maktab o’quvchilari va talabalar uchun ovqatning arzonlashuvi kabi imtiyozlar amal 
qilib turdi. Ko’pgina toifadagi fuqarolarga turar joy shaxsiy mulk qilib bepul berildi, ba’zi 
turdagi kommunal xizmatlar haqini to’lashda yengilliklar joriy etildi. Iqtisodiy ahvol 
murakkab bo’lishiga qaramay, moddiy va moliyaviy imkoniyatlar cheklangan sharoitda ham 
ijtimoiy ahamiyatga loyiq vazifalarni hal etish uchun zarur vositalar qidirildi. Islohotlarning 
ushbu bosqichi zimmasiga yuklangan vazifa va pirovard samaraga ko’ra, shartli ravishda 
narxlarni erkinlashtirilishi, pulning qadrsizlanishi darajasi ortib borishi munosabati bilan 
daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish chora-tadbirlari 
tizimdagi ustuvor yo’nalish bo’ldi. Bu yo’nalish istisnosiz barcha tabaqalarni qamrab oldi.
Ikkinchi muhim yo’nalish, respublikaning ichki iste’mol bozorini himoya qilish hamda oziq-
ovqat mahsulotlari va nooziq-ovqat mollari asosiy turlari iste’molini muayyan darajada 
saqlab turish chora-tadbirlarini ko’rilishi bo’ldi. Islohotlarning dastlabki bosqichida sobiq 
ittifoqning ko’pgina davlatlarida aholining asosiy ommasi yoppasiga qashshoqlashgan bir 
paytda, ushbu tadbir  muhim ahamiyatga ega bo’ldi va iste’mol bozorini qisman bo’lsa-da 
himoya qildi.Uchinchi muhim yo’nalish, aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy 
himoyani qo’llash borasida kuchli chora-tadbirlarni ishlab chiqish va faol ijtimoiy siyosatni 
amalga oshirish. Ish haqini oshirish bilan birga barcha toifadagi maktablarning, 
mehribonlik uylari, maktabgacha va maktabdan tashqari muassasalar tarbiyachilari, oliy 
va o’rta maxsus o’quv yurtlarining professor-o’qituvchilari va ilmiy xodimlari, ijodiy  va 
tibbiy xodimlarni ijtimoiy himoya va ularning mehnatini rag’batlantirish  maqsadida 
qo’shimcha moddiy ne’matlar, kvartira haqi va kommunal to’lovlar sohasida imtiyozlar 
berildi pensiyalar
nafaqalar
imtiyozlarBir 
martalik 
yordamhizmatlarijtimoiy yordamning turlari Iqtisodiy jihatdan qaraganda oila uy xo’jaligi bo’lib, mikroiqtisodiy tizimning asosiy 
bo’lagi hisoblanadi. Uning boshqa qismini esa firmalar, korxonalar tashkil etadi. Oila shu 
qismlari bilan birgalikda mikroiqtisodiy tizimga, ya’ni, milliy iqtisodga birikadi va tor 
doiradagi hodisa bo’lmay jamiyatning bir bo’lagi, aniqrog’i, uning asosini tashkil qiladi. 
Oilani qo’llab-quvvatlashning samarali usullarini ishlab chiqish uchun kam ta’minlangan 
oilalarning ijtimoiy ahvoli va kambag’allik muammolarini chuqur o’rganib chiqish ehtiyoji 
tug’iladi. Sababi, bunday oilalarning oylik daromadi iste’mol ehtiyojidan past bo’lib, 
daromadining 75-85% oziq-ovqatga sarflanadi.[6] Kambag’allikni aniqlash bilan esa, har 
bir davlat faqat o’ziga tegishli bo’lgan vazifalarni hal qilishga harakat qiladi.[7] Masalan, 
rivojlangan davlatlar kambag’allikni aniqlash orqali o’rta va quyi qatlamlar o’rtasidagi 
chuqur differensasiya va ijtimoiy zarbalarga yo’l qo’ymaslikka intiladilar.
O’tish davri iqtisodiyotini boshidan kechirayotgan davlatlar uchun kambag’allik 
darajasini aniqlash yangi bozor sharoitlariga moslasha olmayotgan aholi guruhlarini 
manzilli ijtimoiy yordam strategiyalarini ishlab chiqish nuqtai nazaridan muhimdir. Qayd 
etib o’tish kerakki, bir mamlakatda qabul qilingan yashash uchun zarur eng kam miqdor 
boshqa davlat sharoitlariga to’g’ridan-to’g’ri mos kelmaydi.
Har bir davlat aholisining turmush darajasini aniqlab beruvchi o’ziga xos o’lchamlariga 
ega bo’lib, mavjud andozalardan og’ish hollarida ijtimoiy himoya tadbirlari 
kuchaytiriladi. . Bozor munosabatlariga o’tilgach o’zgalar yordamiga muhtoj yolg’iz qariyalar duch kelayotgan 
qiyinchiliklari hisobga olinib turarjoy va kommunal xizmat haqini to’lashdan ozod etildi. Bepul 
dori-darmon va transport xizmatidan foydalanish imkoniyati yaratildi.
Ammo ijtimoiy himoyalashning mavjud tizimi chuqur tahlil etilganda uning kamchiliklari va 
ijtimoiy samarasi yetarli emasligi ayon bo’lib qoldi. Chunki, mustaqillikning dastlabki yillarida 
ijtimoiy siyosat sohasida faoliyat ko’rsatayotgan subyektlar boshqa sobiq sovet respublikalari 
kabi ijtimoiy himoya tizimini yangilash borasida qator yirik muammolar bilan to’qnash keldilar. 
Xususan, birinchidan, keskin qisqargan moliyaviy imkoniyatlarni tiklash va o’tish davrida zarar 
ko’rgan aholi qatlamlarini ijtimoiy himoya bilan ta’minlash. Chunki, sobiq sovet davri ijtimoiy 
himoya tizimi kam haqli bandlik, davlat tomonidan ajratiladigan yordam puli  va birinchi yordam 
xizmatiga asoslanib barcha uchun past darajadagi hayot tarzini birday yaratib berar edi. 
Favqulodda holatlardan aziyat chekkanlarni ijtimoiy himoyalash tizimi umuman mavjud emas 
edi. Ular alohida qatlam sifatida olinmay pensionerlar, nogironlar, homiladorlik ta’tillaridagi 
ayollar toifalariga kirib ketar edi.ikkinchidan, haqiqatdan muhtoj aholi qatlamlarini aniqlash va 
ularni manzilli ijtimoiy himoyalashning yangicha usullari, mexanizmlarining ishlab 
chiqilmaganligi.Sababi, sobiq totalitar tuzum davrida kambag’allik rasman tugatilgan, deb targ’ib 
qilinganligi natijasida muhtojlikni aniqlash tajribasi mavjud emas edi. Uy xo’jaligi byudjetining 
rasmiy tekshirishlar ham kambag’allikni batafsil tahlil qilish imkoniyatini bera oladigan ishonchli 
ma’lumotlarni keltira olmasdi. Daromadning real holati to’g’risidagi ma’lumotlar maxfiy saqlanar, 
oylik ish haqi miqdori markaz tomonidan o’rnatilar edi. Maosh va yordam pullari oilaviy 
daromadning asosiy manbalari hisoblanardi. Shuningdek, davlat yordam pullari yalpi yoki toifaviy 
bo’lib, unga faqat ma’lum guruhga masalan, pensionerlar, 16 yoshgacha bolalari bo’lgan 
oilalargina da’vo qilishlari mumkin edi. Ijtimoiy sohaga ajratilayotgan davlat mablag’larining 
qisqartirilishi natijasida aniq yo’naltirilgan ijtimoiy siyosat yuritishning imkoni yo’q edi. Uchinchidan, ijtimoiy himoya tizimining samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi yangi 
muassasalarning deyarli mavjud emasligi. Chunki, bunday muassasalarda ijtimoiy madadga 
muhtojlik darajasini obyektiv tarzda baholab beruvchi ma’muriy boshqaruv tizimi va  malakali 
mutaxassislar bilan ta’minlash uchun mablag’ talab etilardi. Ammo yuqorida ko’rib 
o’tganimizdek, ijtimoiy ta’minot hukumatning ikkinchi darajali vazifalari qatorida bo’lganligi 
uchun sohaga yetarlicha mablag’ ajratilmasdi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida sobiq tuzum davridan meros bo’lib qolgan ushbu muammolar 
iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida yuritilgan ijtimoiy siyosat samaradorligiga salbiy ta’sir 
ko’rsatmasdan qolmadi. Xususan, davlat byudjetidan sohaga ajratilayotgan mablag’larni tegishli 
qatlamlarga yetib bormasdan sochilib ketayotganligi ma’lum bo’ldi va ijtimoiy himoyaning 
mexanizmlari, vositalarini kuchaytirishda sifat jihatidan yangi bosqich zarurligi obyektiv ehtiyojga 
aylandi. Mazkur ehtiyoj ostida 1994 yilda iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichiga o’tilib, 
mamlakat kelajak istiqbolini belgilab olish maqsadidagi hukumatning strategik rejalari doirasida 
aholini ijtimoiy himoyalashning yangi chora-tadbirlari ishlab chiqildi va uni amalga oshirishning 
samarali mexanizmlari qidirildi. Bunga ko’ra, yalpi ijtimoiy himoyalash tizimidan ishonarli ijtimoiy 
kafolatlar va aholini aniq ijtimoiy himoya tizimiga izchillik bilan o’tish maqsadga muvofiq, deb 
topildi. Adolat tamoyillariga rioya qilish qoidasi yangi tizim qurilishiga asos qilib olindi.[2] Zero, 
ushbu tizimda qo’llab-quvvatlanishga haqiqatdan muhtoj bo’lgan aholi tabaqalarini belgilashda 
amal qilinishi lozim bo’lgan mezonlar ham, madadni ularga yetkazish vositasi bo’lgan omillar ham 
aholiga ravshan, sodda, tushunarli tarzda bo’lishi kerak edi.
Ijtimoiy kafolatlar va qo’llab-quvvatlanishga muhtoj bo’lgan shaxslarni aniqlashda, yordamning 
turi va miqdorini belgilashda subyektiv nuqtai nazardan ish qilish istisno qilinishi nazarda tutildi. 
Yangi tizim aniq tabaqalarni qamrab oluvchi manzilli bo’lishi va ijtimoiy sohani tartibga 
solinishiga xizmat qilishi kerak edi. Izlanishlar natijasida respublika hukumati bu muammolar yechimining o’ziga xos yo’lini 
topdi, ya’ni, davlat ijtimoiy himoya vakolatlarining katta qismi mahalliy o’zinio’zi boshqaruv 
organlari – mahallalarga bosqichma-bosqich o’tkazila boshlandi. Ushbu maqsadda davlat 
manbalari bilan bir qatorda mehnat jamoalari, jamoat va xayriya tashkilotlari hamda 
jamg’armalarning mablag’laridan faollik bilan foydalanish nazarda tutildi. Ushbu tanlangan 
model faoliyati ijtimoiy ta’minot sohasini tartibga solib, jamiyatni iqtisodiy o’sishga, bozor 
tizimini shakllanishi, ijtimoiy barqarorlik, demokratiyani sekinlik bilan bo’lsa-da chuqurlashib 
borishini ta’minlashga qaratildi va ijtimoiy himoya mahalla tizimining qonunchilik asoslari 
yaratila boshlandi. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 18-moddasi hamma 
shaxslarning tengligini o’rnatar ekan, «Imtiyozlar faqat qonun bilan belgilab qo’yiladi hamda 
ijtimoiy adolat prinsiplariga mos bo’lishi shart»,[3] – degan qoidani mustahkamlaydi. 
Konstitusiyaviy huquq me’yorlariga tayanilgan holda 1993 yil 2 sentyabrda «Fuqarolarning 
o’zini-o’zi boshqarish organlari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining e’lon 
qilinishi ijtimoiy sohada ilgari surilayotgan maqsadlar amaliyotidagi ilk qadamlardan biri 
bo’ldi. Qonun avvalambor, o’zini-o’zi boshqarish organi – mahallalarning huquqiy maqomini 
mustahkamladi va ular zimmasiga aholining muhtoj qatlamlarini manzilli ijtimoiy himoyalash 
mas’uliyatini yukladi.
1994 yil 24 avgustda «Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoyalashni kuchaytirishga oid 
tadbirlar to’g’risida»gi Prezident Farmoni qabul qilindi. Ushbu qonunchilik hujjatining qabul 
qilinishi bilan respublikada aholini ijtimoiy himoya tizimi tubdan o’zgartirildi. Qayd etish 
joizki, ijtimoiy sohada qabul qilingan qonunchilik hujjatlari o’zida mamlakatimizning milliy 
xususiyatlarini aks ettiribgina qolmay, xalqaro huquq me’yorlariga, jumladan, BMTning Inson 
huquqlari Umumjahon Deklarasiyasining barcha shartlariga va 1966 yilda qabul qilingan Mahallalarda 
nogironligi 
mavjud bo’lgan 
shaxslar bilan 
ijtimoiy xizmat 
olib borish Nogironligi mavjud 
bo’lgan shaxslar 
ijtimoiy muhofaza 
turlari va ularning 
tizimlari Mahalladagi 
nogironligi mavjud 
bo’lgan shaxlarni 
aniqlash va 
ro’yxatga kiritishMahalladagi nogironligi mavjud bo’lgan 
shaxslarga ijtimoiy xizmat ko’rsatish    Nutqni rivojlantirish ko'rsatkichlari maktabgacha yoshdagi 
bolalarning til qobiliyatlari: nutqning tovushli madaniyati 
(barqaror sof ovozli talaffuz), grammatika (aniq shakl va 
so'zni shakllantirish), izchil nutq (kichik ijodiy hikoyani 
mustaqil ravishda tuzish). Ushbu ko'rsatkichlar ro'yxati, 
albatta, to'liq deb bo'lmaydi. Bu o'qituvchining o'zi oldiga 
qo'yadigan vazifasiga bog'liq. Men quyidagilarni 
vazifalarni tuzdim:
har bir bolaning og'zaki nutqining barcha jihatlarini 
(talaffuz, so'z boyligi, grammatik tuzilish, izchil nutq) 
rivojlantirish va takomillashtirish.
so'z boyligini kengaytirish va boyitish;
dialogik nutqni o'rgatish (suhbatda faol ishtirok etish, 
tinglash, javob berish, savollar berish qobiliyati);
qo'llarning nozik motorli ko'nikmalarini rivojlantirish;
ona tiliga qiziqish va hurmatni tarbiyalash. O`yinlar xalk pedagogikasining tarbiya vositasidan 
biri hisoblanadi. Asrlar davomida o`yinlar rivojlanib, 
yangilanib kelmoqda. O`yin faoliyati bola hayotida, 
uning jismoniy, ruhiy, aqliy kamolatga etishida 
muhim vositalardan biri hisoblanadi. O`yin orqali 
bolalar tafakkur, tasavvur, xotira, diqqati kabi barcha 
psixik jarayonlari rivojlanadi va atrof - muhit 
haqidagi bilmi yanada kengayib boradi. Maktabgacha ta'lim muassasasida o`yin faoliyatidan 
to`g`ri va unumli foydalanish, har bir o`tkaziladigan 
mashg`ulotlar  va sayr faoliyatining samaradorligini 
oshirib boradi. Maktabgacha tarbiya muassasalarida 
o`yin faoliyati turli xil shaklda voqeaband - ijroli, 
harakatli, ta'limiy, musiqiy-ta'limiy kabi yo`nalishda 
olib boriladi. O`yin bolalar uchun qiziqarli, mazmunli 
bo`lishi uchun tarbiyachi o`yin qoidasi bilan yaqindan 
tanish bo`lishi kerak. O`yin mashg`ulotlaridan voqeaband - ijroli o`yinlar orqali 
bolalar tafakkuri kengayadi va qiziqishlari rivojlanadi. Rolli 
o`yinlar orqali bolalarga ularni qurshab turgan 
kishilarning kundalik hayoti, o`zaro munosabatlari, 
turmush kechirish yo`sinlari bilan tanishib boradi. Bolalar 
hamisha kattalarga taqlid kilishadi, qo`g`irchog`ini 
erkalayotgan qizcha onasining so`zini takrorlaydi, 
qo`g`irchog`ini beshikka belab alla kuylaydi, mana shu 
birgina o`yin orqali unda oila sharoitidagi ko`nikmalar 
hosil bo`layotganligini kuzatishimiz mumki Bundan tashqari "Shifokor", "Sartaroshxona", "Do`konda", 
"quruvchilar", "Tikuvchilar", "Bog`cha", "Maktab - maktab" kabi 
o`yinlar orqali maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar qalbida 
kasbga qiziqish, faollik, o`zgalarga mehnatiga hurmat, ahil va 
inoqlilik, shirinsuhanlik kabi hislatlar o`stirib boriladi.
Bolalar yoshiga mos ertaklardan, rus xalq ertagi " Sholg`om", 
"Bo`g`irsok", o`zbek xalq ertagi "Zumrad va qimmat", "Ikki 
echki" kabilarni sahnalashtirish, qo`shiqlarni, she'rlarni, 
hazillarni yod oldirish bola xotirasini mashq qildiradi, fikrni 
to`plash qobiliyatini, so`z boyligini, nutq faoliyatini, estetik 
madaniyatini, bolalarda ijrochilik mahoratini, o`ziga bo`lgan 
ishonch kabi qobiliyatlarni tarkib topishiga yordam beradi. Harakatli o`yinlar bolalardan epchillikni, chaqqonlikni, diqqatni bir 
joyga jamlashni, sezgirlikni talab kiladi. Xalq o`yinlaridan "Ismingni 
eslab qol", "Ko`z bog`lagich", "Oq terakmi, ko`k terak", "g`ozlar", 
"qushim boshi", "To`p-tosh", "Jami" o`yinlari orqali bolalarda harakat 
faoliyati rivojlantirilib boriladi, mustaqil faoliyati, jismoniy quvvati 
ishirilib, o`zligiga ishonch ruhi o`stirib boriladi. Shuningdek turli 
o`yinchoqlar bilan uynash tup, arqoncha, ot,arava, velosiped kabilar 
bilan uynaladigan o`yinlar orqali ular qalbida musobaqalashish hislari 
uyg`otib boriladi. Ayniqsa to`p o`yinlari bolalarning barcha tana 
harakatlarini rivojlanishiga katta yordam beradi, shuning uchun to`plar 
rangi yorqinroq, engil, yumshoq, bolalar uchun o`ynashga qulay 
bo`lishi kerak. Bolalar bilan sport xonalarida emaklash, sirpanish, tirmashib 
chiqish, arqon tagidan o`tish mashqlarini o`rgatish va shunga 
doir quyidagi: "Ona tovuq va jo`jalar", "Arqonga tegmay 
o`tchi", "Olishish", "Tortishmachoq" kabi o`yinlarni bolalarga 
o`rgatish orqali ularda ishoraga binoan harakat, jamoa bilan 
o`ynash, qoidaga amal kilish, chamalash, diqqatni jamlash 
kabi hususiyatlar tarbiyalanadi.
Ta'limiy o`yinlar orqali bolada mustaqillik, faollik, ijodkorlik 
masalaga ongli yondoshish malakasi o`stirib boriladi. O`yin 
ko`rgazmalilik, oddiydan murakkabga o`tish usullari orqali olib 
boriladi. Tarbiyachi ta'limiy o`yinlarni o`tkazish davomida bola 
harakatini faollashtiradi, mustaqil harakat qilish qobiliyatini 
shakllantiradi, o`yindan to`g`ri foydalanilsa bolaning tafakkuri, 
nutqi, xotirasi ya'ni, aqliy tarbiyasiga asos solinadi. Ta'limiy 
o`yinlar orqali bolalar eshitish, kurish, sezish a'zolari orqali 
turli narsalar va ularni yasashda ishlatiladigin materiallarning 
xossalarini, ularni bir - biriga taqqoslashni, guruhlarga 
ajratishni o`rganadilar.    Ta'limiy o`yinlar kichik guruhlarda quyidagi xilda o`tkaziladi.
O`yinchoklar bilan o`ynaladigan o`yinlar-"Ayiqlarga nima kerak?", 
"Jajji oyoqchalarimiz", "Zumrad uchun ko`ylaklar" .
Stol ustiga qo`yib o`ynaladigan o`yinlar- "Nima qaerda yuradi?", 
"Men aytgan narsani ko`rsat", "Kimning qo`lida nima bor?".
Og`zaki usuldagi ta'limiy o`yinlar- "qo`g`irchoq Lolaxonni 
cho`miltiramiz", "qo`g`irchoq Lolaxon mehmonga keldi", "Ajoyib 
xaltacha", "Shaklini top", "Rangini top" kabi o`yinlar kiradi.
Eshitish va ko`rish a'zolarini faollashtirish uchun "Xilini top", "qaysi 
daraxtning mevasi?", "Nimaning pati", "Mevasini top", "Onasini top", 
"Mevalar va barglar", "Domino", "Yovvoyi va uy xayvonlari", "Ishlash 
uchun nima zarur", "Bu uychada kanday xayvon yashaydi","Bu kim 
yoki nima?" singari o`yinlardan foydalanish maksadga muvofik 
bo`ladi. Bu O`yinlar orqali bolalarda meva va sabzavotlar, xayvonlar 
va parrandalar, yil fasllari,kiyim - kechak va boshkalar, kabi 
tasavvurlar boyitilib, kengaytirilib, kurish va eshitish, esda saqlab 
kolish xususiyatlari rivojlantirilib boriladi. Katta guruhlarda 
uynaladigan "Ayting biz topamiz", "Topgan topag`on", "Oshqovoq 
pishdi", "Loy o`yini", "Bog`bonlar" o`yinlari orqali mehnatga 
muxabbat ruhi tarbiyalanib boradi.   Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi Xalqaro Paktning bosh tamoyillariga 
mosdir. Ushbu paktning 10-moddasida «Jamiyatning tabiiy va asosiy hujayrasi 
hisoblanmish oilaga imkoni boricha keng ko’lamda yordam berilishi va himoya etilishi 
zarur. Ayniqsa, u shakllanayotgan davrda bunday ko’mak zarur, chunki mustaqil 
bo’lmagan bolalar va ular tarbiyasi borasidagi g’amxo’rlik hozircha oila zimmasiga 
tushmoqda. Bola tug’ilishidan oldin va undan keyingi davrda onalarga alohida e’tibor 
berilishi lozim. Bu davr maboynida ishlovchi onalarga haq to’lanadigan ta’til yoki ijtimoiy 
ta’minot bo’yicha yetarli nafaqa bilan ta’til berilishi kerak»– deb belgilab qo’yilgan. 
Xullas, bu qadam respublikamiz ijtimoiy himoya tizimi rivojining ikkinchi, yuqoriroq 
bosqichi bo’lib, bu bosqichda ijtimoiy ta’minot aholining aniq tabaqalarini qamrab 
olishga qaratildi. Endilikda, bolalar va kam daromadli oilalar ijtimoiy himoyadan 
bahramand bo’luvchi asosiy kishilar, uni yetkazuvchi esa – mahallalar bo’lib qoldi. Bunda 
aholi hayoti oilaviy, jamoaviy turmush tarziga asoslanganligi e’tiborga olindi. I.Karimov 
ta’kidlaganidek, «Sharq xalqlarida, jumladan, o’zimizning O’rta Osiyo sharoitida jamoa 
bo’lib yashash tuyg’usi g’oyat muhim ahamiyat kasb etadi va odamlarning bir-biriga 
yaqinlashtirishga, bir-birini qo’llab-quvvatlab hayot kechirishga zamin tug’diradi» Zero, 
oila, jamoa kishilarning qon-qarindoshlik, mulk va manfaat umumiyligi, talab va 
ehtiyojlarini birgalikda qondirishga asoslangan, maqsadi yagona bo’lgan majmua, ya’ni, 
mikroijtimoiy tuzilmadir.  Respublikamizda aholining yordamga muhtoj qatlamlarini aniqlashda mazkur omillarga 
asoslanib ish ko’rildi va kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoyaning yangi dasturi ishlab 
chiqildi. Unga ko’ra, mahalladagi kam ta’minlangan oilalarni aniqlash va aynan muhtoj 
kishilarga yordam berishning tarixan adolatli tizimi qayta tiklandi. Ijtimoiy adolat tamoyiliga 
og’ishmay amal qilingan holda, ko’rsatilayotgan moddiy yordamning aniqligini ta’minlash, uni 
haqiqatdan muhtoj oilalarga berish, aholini ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlariga ayrim 
oilalar tomonidan boqimandalik kayfiyatida munosabatda bo’lishga yo’l qo’ymaslik, oila 
a’zolari, ayniqsa, bolalarning moddiy farovonligi, har tomonlama jismonan va ma’nan 
barkamol bo’lishi, ma’lumot va kasb darajasini oshirishi uchun zarur bo’lgan sharoitlar 
yaratishda oilaning mas’uliyatini kuchaytirish nafaqa to’lashning mezonlari va majburiy 
shartlar qilib belgilandi.
Mahallalarga jamoada nisbatan kam ta’minlangan oilalar hamda ariza bilan murojaat qilgan 
muhtoj kishilarning huquqlarini turli ijtimoiy ko’rsatkichlar orqalari aniqlash mas’uliyati 
yuklatildi. Ijtimoiy himoyaning ushbu tizimida kam ta’minlangan aholi qatlamlarini aniqlash 
mezonlari davlat dasturlari, maxsus yo’riqnomalarda aniq belgilangan bo’lib, e’tiborlisi, 
mahalla kengashilarining nafaqat rasmiy ko’rsatkichlarga tayanib qolmasdan, ma’lum mahalla 
hududida istiqomat qiluvchi aholi haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lgan mahalla oqsoqollari, 
faollarining maslahatlari asosida ish yuritish imkoniyatiga ega bo’ldi va ushbu sohada mahalliy 
o’zini-o’zi boshqaruv organlarining mustaqil faoliyati qo’llab-quvvatlandi hamda ularga 
ishonch bildirildi.Xullas, mazkur band mohiyatini yoritib berish davomida quyidagi xulosalarga 
kelindi. Xususan, birinchidan, sobiq sovet tuzumi davrida ijtimoiy siyosat hukmron partiya 
mafkurasidan kelib chiqib o’ta markazlashtirilgan edi. O’lkalar, jumladan, respublikamizdagi 
ijtimoiy dasturlarga «qoldiq» tamoyili bo’yicha iqtisodiy soha xarajatlaridan qolgan oz 
miqdordagi mablag’lar ajratilgan. Mahalla institutlari
Oila institutlari
Farzand tarbiyasi Mustahkam jamiyat asoslari    O’zbekistonning o’z mustaqilligini qo’lga kiritishi bilan ijtimoiyiqtisodiy muammolar 
yechimida mustaqil faoliyat yuritish imkoniga ega bo’lindi va rivojlanishning o’ziga xos 
modeli yaratilib, unga ko’ra, bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tilishida kuchli 
ijtimoiy siyosat ustuvor maqsadlardan biriga aylandi.
To’rtinchidan, islohotlarning ikkinchi bosqichida ijtimoiy  himoyaning aniq yo’naltirilgan 
manzilligi ta’minlanib, fuqarolarni o’zini-o’zi boshqarish organlari – mahallalar vositasidan 
foydalanish mexanizmi ishga tushirildi.
Beshinchidan, respublikamiz aholisini ijtimoiy himoyada mahalliy o’zini-o’zi boshqaruv 
organlarining mustaqil faoliyati maqsadga muvofiq. deb topildi va qo’llabquvvatlandi.
Oltinchidan, ijtimoiy himoyaning mahalla tizimi o’tish davrida respublikamizda ijtimoiy 
ta’minot sohasining tartibga solinishiga xizmat qildi.
Jamoalarni shakllanishi haqida E.Munye o’z fikrini bildirar ekan, «Jamoa – uning  a’zolari 
bo’lgandagina mavjud bo’lishi mumkin»,[8] – deb qayd etadi. Darhaqiqat, insonlarni 
jamoalarga birlashib yashashlari natijasida ijtimoiy ehtiyojlar mutanosibligi iqtisodiy, 
siyosiy, madaniy, milliy va boshqa qadriyatlar, ko’nikma, ijtimoiy faoliyat va xulq-atvor 
me’yorlarining uzluksizligi, izchilligi ta’minlandi. 2021/2022 o‘quv yilidan boshlab mahalla xodimlari uchun sirtqi ta’lim bo‘yicha kadrlar 
tayyorlash tizimi joriy etilishi yuzasidan qabul qilingan Hukumat qarori doirasida turli fikr-
munozaralar kuzatilmoqda.
Xo‘sh, aslida, qaror mohiyatan nimani nazarda tutadi?
Birinchidan, berilayotgan mazkur imtiyoz barcha OTMlarga o‘tmaydi, qolaversa barcha 
yo‘nalishlarga nisbatan ham tatbiq etilmaydi.
Ya’ni, mahalla xodimlari uchun pedagogika va moliya-iqtisod sohalaridagi OTMlarda faqat 
(e’tibor bering!) “5520100 – Ijtimoiy ish (faoliyatning turli sohalari bo‘yicha)” bakalavriat 
ta’lim yo‘nalishida sirtqi o‘qish imkoniyati berilmoqda.
Ikkinchidan, ushbu yo‘nalishga imtiyozli ravishda qabul qilingan mahalla xodimlarining 
o‘qishini boshqa yo‘nalishga ko‘chirishiga ruxsat berilmaydi.
Uchinchidan, bu – mahalla xodimlari (hatto tavsiyanoma olganlari ham) o‘qishga 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri qabul qilinadi degani emas. Boshqacha aytganda, Mahalla va oilani 
qo‘llab-quvvatlash vazirligi tomonidan berilgan tavsiyanomaga ega bo‘lib turib ham, kirish 
imtihonlaridan muvaffaqiyatli o‘tilmasa, mahalla organlari xodimlari talabalikka tavsiya 
etilmaydi.
To‘rtinchidan, bu bo‘yicha murojaat qilgan har bir mahalla xodimi tavsiyanomali bo‘lib 
qolmaydi. Ya’ni, tavsiyanoma olishning belgilangan mezonlari bor. Buning uchun mahalla xodimi:
●  egallab turgan lavozimida so‘nggi 1 yil davomida faoliyat yuritayotgan bo‘lishi;
●  mahalla tizimida kamida 3 yillik ish stajiga ega bo‘lishi;
●  faoliyat yuritayotgan mahalla organi reyting ko‘rsatkichi bo‘yicha “namunali” deb 
topilgan bo‘lishi kerak.
Qolaversa, mahalla xodimi ijobiy tavsiflanganmi, ish faoliyati ijobiy baholanganmi, 
unga nisbatan intizomiy jazo choralari qo‘llanilmaganmi – shular ham taviyanoma 
berishda inobatga olinadi.
Bir so‘z bilan aytganda, mazkur qarordan ko‘zlangan asosiy maqsad mahalla 
organlarini yetuk va malakali mutaxassislar bilan to‘ldirish, mahalla organlari 
xodimlariga ish faoliyatini davom ettirgan holda ta’limni ish bilan birga olib borish 
uchun sharoit yaratib berish ko‘zlangan. Asosiy muddao shu. na
tija
javobgarlik
Ma`suliyatMahallalarda namunali ijtimoiy tizim yaratish    Jamiyatdagi har qanday qusur va kamchiliklarning ildizini aksar hollarda oilalardagi 
ijtimoiy-ma’naviy muhitdan izlash nechog‘li o‘zini oqlagani kabi kuchli, barqaror 
hamda farovon davlat tizimi negizini ham, avvalo, mustahkam oilalar tashkil etishini 
bugun tobora chuqur anglab yetmoqdamiz. Shu ma’noda, Prezidentimiz Shavkat 
Mirziyoyev milliy va ma’naviy qadriyatlarimizdan kelib chiqqan holda oila institutini 
rivojlantirish, bu sohada yillar davomida e’tibordan chetda qolib kelgan bo‘shliq 
hamda muammolar yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari va jamoat tashkilotlari 
oldiga dolzarb vazifalarni qo‘yayotgani bejiz emas.
Ko‘plab ijtimoiy og‘riqlarga sabab bo‘luvchi erta nikohlarning jamiyatimizda 
kuzatilayotgani, har yili ajralishlar soni 10-11 foiz oshib borayotgani, ayollar 
jinoyatchiligi, voyaga yetmaganlar nazoratsizligi hamda huquqbuzarligi ko‘p 
uchrayotgani, afsuski, ayni haqiqatdir. Bunday noxush manzaralarga uzil-kesil chek 
qo‘yish va ularning oldini olish uchun, albatta, oilalar bilan ishlash tizimiga hayotiy, 
samarador mexanizmlarni joriy qilish zamon talabiga aylandi. Binobarin, davlatimiz 
rahbarining 2018 yil 2 fevraldagi “Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash va oila institutini 
mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi Farmoni zamirida ham, asosan, ana shu maqsadlar o‘z ifodasini topgan.
Mazkur Farmon bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining yagona tizim sifatida 
Vazirlar Mahkamasining huzurida tashkil etilgani bugungi shiddatkor globallashuv 
jarayonida axborotlashgan oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida muhofaza qilish.  E`tiboringiz uchun raxmat !!!

Mavzu: Mahalladagi nogironligi mavjud bo’lgan shaxslarga ijtimoiy xizmat ko’rsatish

Reja: • 1)Mahallalarda nogironligi mavjud bo’lgan shaxslar bilan ijtimoiy xizmat olib borish • 2) Nogironligi mavjud bo’lgan shaxslar ijtimoiy muhofaza turlari va ularning tizimlari • 3) Mahalladagi nogironligi mavjud bo’lgan shaxlarni aniqlash va ro’yxatga kiritish

Mamlakatimizda bozor munosabatlarini shakllantirishning e’tiborli tomoni shundaki, dastlab uning strategik maqsadlari aniqlab olinib, islohotlarni bosqichmabosqich amalga oshirish nazarda tutildi. Unga ko’ra, islohotlarning birinchi bosqichi 1991-1994 yillarni o’z ichiga olib, ikkitta hal qiluvchi vazifa, ya’ni, birinchidan, ma’muriy-buyruqbozlik tizimining og’ir oqibatlarini yengish, tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish, ikkinchidan, respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish ilgari surildi. Islohotlarning butun birinchi bosqichi davomida respublika ijtimoiy siyosati uch asosiy yo’nalishda olib borilib muhtoj, ijtimoiy jihatdan nochor tabaqalarni himoya qilish maqsadida davlat byudjeti hisobidan 30 turli soha va yo’nalishlar bo’ylab ijtimoiy himoya amalga oshirildi.[1] Xususan, ijtimoiy siyosatning birinchi yo’nalishga ko’ra, davlatning ushbu sohada vakolatli bo’lgan muassasalari: Mehnat va aholini ijtimoiy himoya Vazirligi, Moliya Vazirligi, Sog’liqni saqlash Vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi, Madaniy ishlar Vazirligi, shuningdek, «Mahalla», «Sog’lom avlod uchun» kabi jamoatchilik tashkilotlari, Xotin-qizlar qo’mitasi va hokazolar tomonidan amalga oshirila boshlandi va soha xarajatlari respublika byudjetining salkam uchdan bir qismini tashkil etdi. Jumladan, miqdori muntazam o’zgartirib turilgan ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar, nafaqalar, kompensasiyalar, imtiyozlar va turli dotasiyalar shaklidagi bevosita to’lovlar ham keng qo’llanildi. Eng kam ish haqi va pensiyalardan soliq olinmaydigan bo’ldi. Korxonalarning o’z xodimlariga ijtimoiy yordam ko’rsatish sohasidagi xarajatlaridan bir qismi byudjet mablag’lari hisobidan qoplanib turildi. Keng iste’mol mollari va xizmatlarining ko’pgina turlari narxlaridagi tafovutlarning o’rni qoplandi.

Ayni vaqtda, qo’shimcha ijtimoiy imtiyozlarning butun bir majmui, xususan, boshlang’ich sinf o’quvchilari va yolg’iz pensionerlar, 2 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun bepul ovqat, barcha maktab o’quvchilari va talabalar uchun ovqatning arzonlashuvi kabi imtiyozlar amal qilib turdi. Ko’pgina toifadagi fuqarolarga turar joy shaxsiy mulk qilib bepul berildi, ba’zi turdagi kommunal xizmatlar haqini to’lashda yengilliklar joriy etildi. Iqtisodiy ahvol murakkab bo’lishiga qaramay, moddiy va moliyaviy imkoniyatlar cheklangan sharoitda ham ijtimoiy ahamiyatga loyiq vazifalarni hal etish uchun zarur vositalar qidirildi. Islohotlarning ushbu bosqichi zimmasiga yuklangan vazifa va pirovard samaraga ko’ra, shartli ravishda narxlarni erkinlashtirilishi, pulning qadrsizlanishi darajasi ortib borishi munosabati bilan daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish chora-tadbirlari tizimdagi ustuvor yo’nalish bo’ldi. Bu yo’nalish istisnosiz barcha tabaqalarni qamrab oldi. Ikkinchi muhim yo’nalish, respublikaning ichki iste’mol bozorini himoya qilish hamda oziq- ovqat mahsulotlari va nooziq-ovqat mollari asosiy turlari iste’molini muayyan darajada saqlab turish chora-tadbirlarini ko’rilishi bo’ldi. Islohotlarning dastlabki bosqichida sobiq ittifoqning ko’pgina davlatlarida aholining asosiy ommasi yoppasiga qashshoqlashgan bir paytda, ushbu tadbir muhim ahamiyatga ega bo’ldi va iste’mol bozorini qisman bo’lsa-da himoya qildi.Uchinchi muhim yo’nalish, aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyani qo’llash borasida kuchli chora-tadbirlarni ishlab chiqish va faol ijtimoiy siyosatni amalga oshirish. Ish haqini oshirish bilan birga barcha toifadagi maktablarning, mehribonlik uylari, maktabgacha va maktabdan tashqari muassasalar tarbiyachilari, oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarining professor-o’qituvchilari va ilmiy xodimlari, ijodiy va tibbiy xodimlarni ijtimoiy himoya va ularning mehnatini rag’batlantirish maqsadida qo’shimcha moddiy ne’matlar, kvartira haqi va kommunal to’lovlar sohasida imtiyozlar berildi

pensiyalar nafaqalar imtiyozlarBir martalik yordamhizmatlarijtimoiy yordamning turlari