logo

Маълумот дар бораи забони Авестоӣ

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

538.2861328125 KB
МАВЗӮЪ : МА Ъ ЛУМОТ ДАР БОРАИ ЗА БОНИ 
АВЕСТОӢ •
       Авасто яке аз бостонитарин осори таърихиву 
адабй ва динии мардумони ориёинажод буда, 
матнҳои он дар асоси оини пешин – Маздоясно 
ва ривоёти динии ҳиндуориёӣ, ки дар асоси 
мифҳои ҳиндуурупой мураккаб шудааст
•
Пиндори нек, гуфтори нек, рафтори нек!  
•
      Азбаски материали забони порсии қадим 
хеле кам боқй мондааст, олимону 
донишмандон барои қазовати хусусияти 
савту сарф ва наҳву каламоти порсии қадим 
ба забонҳои ба он ҳамонанд, аз қабили 
санскрит ва авастой мурочиат менамоянд.    
  Аз ин рў аҳамияти забони Авесто дар 
таърихи забони точикй ниҳоят бузург аст.  •
Як е аз забонҳ ои эронии бостон буда, бо 
ном и к итоби А весто, к и к у ҳ антарин ёдгори 
м у ш тарак и м арду м они ориёи ст, ном гу зорӣ 
ш удааст.  Ин забон бинобар м атни к итоби 
А весто дорои ду  лаҳ ҷ а – лаҳ ҷ аи готҳ о ё 
“ су рудҳ о” -и Зарду ш т ва лаҳ ҷ аи бах ш ҳ ои 
дигар – Х у рд-А весто (дар ф орсии м и ёна 
X ordag-A past āg)  ва ё Авестои ох ир 
м ебош ад . Забони авестоӣ аз забони 
ф орсии бостон ф арқ  м ек ард ва таи 
ҳ азорсолаҳ о то зам они к итобати он дар 
ш ак ли ш иф оҳ ӣ ҳ ам чу н забони динӣ  ҳ иф з 
ш уда ва дар зам они к итобат ин забон 
м атру к  будааст. А лиф бои авестоӣ дар 
зам они Сосониён бар асоси расм улхати 
паҳ лавии к итобӣ танзим  ш удааст, к и онро 
диндабира м егуф танд •
Дар бораи  пай до и ш    ва м аъни и  ном и  
“А весто”  то ба и м рӯ з назароти  м у х тали ф е 
ву ҷ уд дорад. Бархе аз дони ш м андон 
чу ни н м еш у м оранд, к и  и н вож а ба 
к али м аи   a β ast ā γ [<  ф орси и  м и ёна 
apast ag < upa-st ā-k a <  реш аи   st a – 
“ и стодан” ]  рабт дош та, м аънояш   “асос, 
бу нёд”   м ебош ад. Ба андеш аи  Х . 
Бартолом э, вож аи  ф орси и  м и ёнаи  
apast āk   барги ри ф та аз  upa-st aw -ā  - аст, к и  
м аъни и  реш аи  он  st aw   “ си тои ш ”  
м ебош ад. Ба назари  ди гарон, ба 
таваҷ ҷ у ҳ  ба ҷ у м лаи   Ahuramazdām 
upast ām abara   “ А ҳ у рам аздо ба м ан ёрӣ  
расонд”   бояд м аъни и   st a- [> upast a-] “ ёрӣ , 
к ӯ м ак ”   бош ад.  •
Хати Авесто «дин – дабира» ном 
дошт. Вай асосан, аз  хати  оромӣ 
сар  задааст ва аз рост ба  чап  
навишта   мешуд .  Шакли   навишти  
ҳарфҳои  авестоӣ ба  ҳарфҳои  
паҳлавӣ  монанд   аст . •
Боз ақидаест, ки “Авасто” вожаи порсии миёнаи 
apast ak ,  баъдан  abast er   ба маънии  “асос”  (ва ё 
м у тоби қ и  таф си ри ди гар “ гу зори ш , дасту р, 
ни ёи ш ”  ва ғайра) аст. Замимаҳои баъдан 
интишоргардидаи он  Занд  (вожаи форсии миёна 
Zand   “ дони ш , таҳ зи бот” ) мусаммо гаштаанд
       Олимон маънии номи китобро гуногун шарҳ 
додаанд: Баъзеҳо онро аз решаи ҳиндуурупоии  вид  – 
дониш маънидод карда, бархи дигар ба он маънии  
асос  ва  бу нёд  додаанд. Дар “Бундаҳишн” бо номи 
дин, к итоби   м азҳ абй  ва  қ ону ни динй  омадааст. Дар 
кутуби исломй ва адабиёти мумтози точик дар 
шаклҳои  Авасто, А басто, А пасто, Аф асто, А ви сто, 
Абастоғ, Бустоқ , Исто, Васто, Сто  ва ғ. ба назар 
мерасад. Аз чумла Рўдакй   мефармояд: Ҳ ам чу 
м уам м ост ф ахру ҳ им м ати ў  шарҳ ,Ҳ ам чу  А бастост 
ф аз л у сирати ў  З анд. .Ҳ ам чу нин, А бӯ м ансу р 
Му ҳ ам м ад ибни А ҳ м ади 
Д ақ иқ ӣ, аз  пайдо шу дани 
З арду шт ва дини нав 
овардани ӯ  ва к итоби 
“А ве сто”  (ба гу наҳои “ Васто”  
ва “А сто” )  дар “ Гу штоспном а”  
ба таф сил  нақ л  
к ардааст:Х у довандро дидам  
андар Биҳ ишт,Мар ин  “ З анд” -
и “ Васто”  ҳ ам а ӯ  навишт.Ва ё :  
Бигу ф та, к и ин “ З анд” -у  
“А сто”  бу вад,Бад-он оташ 
оини насто бу вад. Матни ҳозираи Авасто сеяки мутуни давраи 
сеҳазорсолаи пешинро ташкил медиҳад. 
Яъне Авасто тақрибан дар садаи  XI – X  пеш аз 
мелод китобат шуда ба китобҳои муқаддаси 
ҳиндувони қадим – Ведаҳо қаробат дошта, 
хоса ин наздикй бо “Ригведа” аён мегардад.    
   Дар байни олимон фарзияе ба миён омада, 
ки макони пайдоиши Авасто Осиёи Вусто 
буда, дар Эрони бостон такомул ёфтааст. Дар 
китоби “Шаҳристониҳои Эрон” омада, ки 
Заратуштра бо фармони шоҳ Виштосп 
Авасторо иборат аз 1200 фрагард (боб) ба 
дини дабирй (хати авастой) дар тахтачаҳои 
тиллой навишта, дар хазинаи оташкада чой 
дод. Вале Александри Румик ин китобро 
сўзонда ба дарё андохт.  Тибқи ривоёти осори 
зардуштӣ, мардум Искандарро барои нобуд 
сохтани “Авесто” лақаби “Гуҷастак” 
(лаънаткарда) унвон кардаанд. Дар китоби “Динкард” маълумоти зерин омада: Бо фармони Кави 
Виштасп матни Авасто навишта шуда, як нусхааш дар Шиз (Ганчи 
Шопикон) ва дигараш дар Дижи нипишти (китобхонаи) Истахр 
гузорида шуд. Пас аз ҳучуми Александри Румй юнониён як нусхаи 
Авасторо сўзонда, нусхаи дигарро бо худ бурда, ба юнонй тарчума 
карданд. Гўянд, ки он ҳама фалсафаву ҳикмати юнониён ба 
шарофати Авастост.      Бо гузашти солҳо дар замони Ардахшери 
Бобакон бо сарварии мубади мубадон Тансар мутуни Авасто аз 
ёдҳову синаҳо гирд оварда шуда, тақрибан  аз се як қисми он 
барқарор карда шуд. Баъдҳо ду карат: яке дар аҳди Шопур писари 
Ардашер ва дигаре дар замони Шопури пури Ҳурмузд бо сарварии 
Озарбади Маҳраспандон матни китоб комил гардонида шуд. Дар 
аҳди Хусрави парвези сосонй матни Авасто бори дигар таҳрир ва 
ба паҳлавй тафсир шуд, ки онро Занд – Авасто меноманд. 
Қадимтарин дастнависҳои он, ки то ба даврони мо расидааст, ба 
асри  XIV  тааллуқ дорад. Нахуст дар хусуси Авасто маълумоти 
умумиву рўякй дар садаи  XVII  пайдо шуда 
буд. Ин гуна маълумотро роҳиби англис 
Ҳенри Лорд, сайёҳи фаронсавй Ҳабриэл дю 
Шинон ва олими англис ¯орч Боучйе 
додаанд. 
Дар нимаи дуввуми садаи  XVIII  муҳаққиқи фаронсавй Анкетил 
Дюперрон ба Ҳиндустон сафар карда, дар чамоаи зардуштиёни 
Бомбай соле чанд (1755-1761) ба сар бурда, аз дастурҳои 
(рўҳониёни оташпараст) зардушт тарзи хондан ва китобату 
таҳлили Авасторо омўхт ва ба тадқиқи он пардохт. Сипас ба 
Париж баргашта, соли 1771 матни Авасторо бо тарчумаи 
фаронсавй чоп намуд.  

МАВЗӮЪ : МА Ъ ЛУМОТ ДАР БОРАИ ЗА БОНИ АВЕСТОӢ

•       Авасто яке аз бостонитарин осори таърихиву адабй ва динии мардумони ориёинажод буда, матнҳои он дар асоси оини пешин – Маздоясно ва ривоёти динии ҳиндуориёӣ, ки дар асоси мифҳои ҳиндуурупой мураккаб шудааст • Пиндори нек, гуфтори нек, рафтори нек!   •     Азбаски материали забони порсии қадим хеле кам боқй мондааст, олимону донишмандон барои қазовати хусусияти савту сарф ва наҳву каламоти порсии қадим ба забонҳои ба он ҳамонанд, аз қабили санскрит ва авастой мурочиат менамоянд.      Аз ин рў аҳамияти забони Авесто дар таърихи забони точикй ниҳоят бузург аст.

• Як е аз забонҳ ои эронии бостон буда, бо ном и к итоби А весто, к и к у ҳ антарин ёдгори м у ш тарак и м арду м они ориёи ст, ном гу зорӣ ш удааст.  Ин забон бинобар м атни к итоби А весто дорои ду лаҳ ҷ а – лаҳ ҷ аи готҳ о ё “ су рудҳ о” -и Зарду ш т ва лаҳ ҷ аи бах ш ҳ ои дигар – Х у рд-А весто (дар ф орсии м и ёна X ordag-A past āg) ва ё Авестои ох ир м ебош ад . Забони авестоӣ аз забони ф орсии бостон ф арқ м ек ард ва таи ҳ азорсолаҳ о то зам они к итобати он дар ш ак ли ш иф оҳ ӣ ҳ ам чу н забони динӣ ҳ иф з ш уда ва дар зам они к итобат ин забон м атру к будааст. А лиф бои авестоӣ дар зам они Сосониён бар асоси расм улхати паҳ лавии к итобӣ танзим ш удааст, к и онро диндабира м егуф танд

• Дар бораи пай до и ш ва м аъни и ном и “А весто” то ба и м рӯ з назароти м у х тали ф е ву ҷ уд дорад. Бархе аз дони ш м андон чу ни н м еш у м оранд, к и и н вож а ба к али м аи a β ast ā γ [< ф орси и м и ёна apast ag < upa-st ā-k a < реш аи st a – “ и стодан” ] рабт дош та, м аънояш “асос, бу нёд” м ебош ад. Ба андеш аи Х . Бартолом э, вож аи ф орси и м и ёнаи apast āk барги ри ф та аз upa-st aw -ā - аст, к и м аъни и реш аи он st aw “ си тои ш ” м ебош ад. Ба назари ди гарон, ба таваҷ ҷ у ҳ ба ҷ у м лаи Ahuramazdām upast ām abara “ А ҳ у рам аздо ба м ан ёрӣ расонд” бояд м аъни и st a- [> upast a-] “ ёрӣ , к ӯ м ак ” бош ад.

• Хати Авесто «дин – дабира» ном дошт. Вай асосан, аз хати оромӣ сар задааст ва аз рост ба чап навишта мешуд . Шакли навишти ҳарфҳои авестоӣ ба ҳарфҳои паҳлавӣ монанд аст .