MUSTA F O CHO'QAY EV VA UNI NG FAOLI YATI

Must af o Cho’qayev 1886-1941

Must af o Shoʻqay  (Choʻqayev) (1886, Oqmachit , Qozogʻist on — 1941.27.12,  Be rlin ) —  Turk ist on  must aqilligi uchun k urashchi, Turk ist on muxt oriyat i huk umat ining Bosh vaziri. Ot asi Choʻqaybey Toʻrgʻay dodxoh oʻgʻli (1912-yilv.e .) boʻlis (volost ) boshligʻi e di. Must af o Choʻqay boshlangʻich maʼlumot ni Oqmachit da olgach, Toshk e nt dagi rus gimnaziyasida oʻqidi (1902—10), Pe t e rburg unive rsit e t ining huquq f ak ult e t ini t ugat di (1917). Rossiya 4-Davlat   dumasining  musulmonlar f rak si-yasida Turk ist on ishlari boʻyicha k ot ib boʻlib ishladi (1917-yil f evralgacha). Key inchalik Muvaqqat huk umat Bosh vaziri A . F. K e re nsk iy boshchiligidagi k omissiya t ark ibida Turk ist onda boʻddi. 1917-y il apre lda Pe t rograddan Tosh-k e nt ga qayt di va siyosiy voqe alar ichida boʻldi.

Turk ist on oʻlk asi musulmonlari Mark aziy Shoʻrosi raisi, „ Birlik t ugʻi“ ( qozoqcha) gaz.ning muharriri. Turk ist on muxt oriy at i huk umat ining t ashqi ishlar vaziri (1917—18), Bosh vazir (1918-y il y anvar dan) . Muxt oriy at qizil ask arlar t omonidan t ugat ilgach, M.Ch. Toshk e nt ga ke lib, bolshevik lardan y ashirindi. K ey in Tifl isda musulmonlar uchun „Yangi duny o“ , „ Shaf aq“ gaz.larini chiqardi. 1919-y il f evralda u Yevropa davlat lariga maxsus me morandum bilan murojaat qilib, Turk ist ondagi ist iqlolchilar k urashini qoʻllab-quvvat lashga, bolshevik cha re jimni agʻdarishgachaqirdi.

Must af o Choʻqay muhojirlik da yashab, t urli xalqaro anjumanlarda isht irok e t di, mat buot da maqolalari bilan qat nashib t urdi. J umladan, „Turk ist ondagi milliy k urash“ ( Parij , 1923) maqolasida oʻlk aning must aqillik yoʻlidagi vazi-f alarini koʻrsat ib be rdi. „Turk ist ondagi bosmachilik harak at i“ (London, 1928) asarida bu harak at milliy ist iqlol k urashi e k anligini t aʼk idladi.