Mustafo Cho'qayev va uning faoliyati
![MUSTA F O CHO'QAY EV
VA UNI NG FAOLI YATI](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_1.png)
![Must af o Cho’qayev
1886-1941](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_2.png)
![Must af o Shoʻqay (Choʻqayev) (1886, Oqmachit , Qozogʻist on —
1941.27.12, Be rlin ) — Turk ist on must aqilligi uchun k urashchi,
Turk ist on muxt oriyat i huk umat ining Bosh vaziri. Ot asi
Choʻqaybey Toʻrgʻay dodxoh oʻgʻli (1912-yilv.e .) boʻlis (volost )
boshligʻi e di. Must af o Choʻqay boshlangʻich maʼlumot ni
Oqmachit da olgach, Toshk e nt dagi rus gimnaziyasida oʻqidi
(1902—10), Pe t e rburg unive rsit e t ining huquq f ak ult e t ini
t ugat di (1917). Rossiya 4-Davlat dumasining musulmonlar
f rak si-yasida Turk ist on ishlari boʻyicha k ot ib boʻlib ishladi
(1917-yil f evralgacha). Key inchalik Muvaqqat huk umat Bosh
vaziri A . F. K e re nsk iy boshchiligidagi k omissiya t ark ibida
Turk ist onda boʻddi. 1917-y il apre lda Pe t rograddan Tosh-k e nt ga
qayt di va siyosiy voqe alar ichida boʻldi.](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_3.png)
![Turk ist on oʻlk asi musulmonlari Mark aziy Shoʻrosi
raisi, „ Birlik t ugʻi“ ( qozoqcha) gaz.ning muharriri.
Turk ist on muxt oriy at i huk umat ining t ashqi ishlar
vaziri (1917—18), Bosh vazir (1918-y il y anvar dan) .
Muxt oriy at qizil ask arlar t omonidan t ugat ilgach,
M.Ch. Toshk e nt ga ke lib, bolshevik lardan y ashirindi.
K ey in Tifl isda musulmonlar uchun „Yangi duny o“ ,
„ Shaf aq“ gaz.larini chiqardi. 1919-y il f evralda u
Yevropa davlat lariga maxsus me morandum bilan
murojaat qilib, Turk ist ondagi ist iqlolchilar k urashini
qoʻllab-quvvat lashga, bolshevik cha re jimni
agʻdarishgachaqirdi.](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_4.png)
![Must af o Choʻqay muhojirlik da yashab, t urli
xalqaro anjumanlarda isht irok e t di,
mat buot da maqolalari bilan qat nashib t urdi.
J umladan, „Turk ist ondagi milliy k urash“ ( Parij ,
1923) maqolasida oʻlk aning must aqillik
yoʻlidagi vazi-f alarini koʻrsat ib be rdi.
„Turk ist ondagi bosmachilik harak at i“ (London,
1928) asarida bu harak at milliy ist iqlol k urashi
e k anligini t aʼk idladi.](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_5.png)
![](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_6.png)
![Oʻrt a Osiy odagi Sove t lar“ (Parij, 1928) k it obida
Turk ist onda oʻrnat ilgan sove t re jimining asl mohiy at ini
ochib t ashladi. Must af o Choʻqay 1929-y ildan boshlab
Turk ist on Milliy Birligi Mark aziy qoʻmit asining raisi
boʻldi. Parij va Be rlinda oʻzbe k t ilida „Yosh Turk ist on“
jurnalinini chiqarib, unga muharrirlik qildi ( 1929—39) .
Parijda ne mislar t omonidan qamoqqa olinib, K ompy e n
konslage rida t ut qunlikda saqlandi. U y e rda y uqumli
k asallik k a chalinib vaf ot e t di. Must af o Choʻqay
Be rlindagi musulmonlar qabrist oniga daf n e t ilgan
(1942-y il 2-y anvar).](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_7.png)
![Choʻqay rus, oʻzbe k , qozoq, t urk , f ransuz, ingliz,
ne mis, poly ak t illarida Turk ist onning 20-asr
t arixiga oid k oʻplab maqolalar, k it oblar y ozdi.
„ 1917-yil, xot ira parchalari“ (Be rlin, 1937; oʻzbe k
t ilida) k it obi shuhrat qozondi. Bu asari t urk
(A nqara, 1988), rus (Ge rmaniy a, 1989; Tok io—
Mosk va, 2001), oʻzbe k (Toshke nt , 1992) t illarida
alohida k it ob boʻlib nashr qilindi. 2 jildli
„Tanlangan asarlar“ k it obi (Olmaot a, 1998— 99)
qozoq va qisman rus t ilida bosilib chikdi.](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_8.png)
![](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_9.png)
![E’ TI BORI NGI Z
UCHUN RA X MAT!](/data/documents/17c89dbc-9f7b-4d71-8665-e1555fdc4aa8/page_10.png)
MUSTA F O CHO'QAY EV VA UNI NG FAOLI YATI
Must af o Cho’qayev 1886-1941
Must af o Shoʻqay (Choʻqayev) (1886, Oqmachit , Qozogʻist on — 1941.27.12, Be rlin ) — Turk ist on must aqilligi uchun k urashchi, Turk ist on muxt oriyat i huk umat ining Bosh vaziri. Ot asi Choʻqaybey Toʻrgʻay dodxoh oʻgʻli (1912-yilv.e .) boʻlis (volost ) boshligʻi e di. Must af o Choʻqay boshlangʻich maʼlumot ni Oqmachit da olgach, Toshk e nt dagi rus gimnaziyasida oʻqidi (1902—10), Pe t e rburg unive rsit e t ining huquq f ak ult e t ini t ugat di (1917). Rossiya 4-Davlat dumasining musulmonlar f rak si-yasida Turk ist on ishlari boʻyicha k ot ib boʻlib ishladi (1917-yil f evralgacha). Key inchalik Muvaqqat huk umat Bosh vaziri A . F. K e re nsk iy boshchiligidagi k omissiya t ark ibida Turk ist onda boʻddi. 1917-y il apre lda Pe t rograddan Tosh-k e nt ga qayt di va siyosiy voqe alar ichida boʻldi.
Turk ist on oʻlk asi musulmonlari Mark aziy Shoʻrosi raisi, „ Birlik t ugʻi“ ( qozoqcha) gaz.ning muharriri. Turk ist on muxt oriy at i huk umat ining t ashqi ishlar vaziri (1917—18), Bosh vazir (1918-y il y anvar dan) . Muxt oriy at qizil ask arlar t omonidan t ugat ilgach, M.Ch. Toshk e nt ga ke lib, bolshevik lardan y ashirindi. K ey in Tifl isda musulmonlar uchun „Yangi duny o“ , „ Shaf aq“ gaz.larini chiqardi. 1919-y il f evralda u Yevropa davlat lariga maxsus me morandum bilan murojaat qilib, Turk ist ondagi ist iqlolchilar k urashini qoʻllab-quvvat lashga, bolshevik cha re jimni agʻdarishgachaqirdi.
Must af o Choʻqay muhojirlik da yashab, t urli xalqaro anjumanlarda isht irok e t di, mat buot da maqolalari bilan qat nashib t urdi. J umladan, „Turk ist ondagi milliy k urash“ ( Parij , 1923) maqolasida oʻlk aning must aqillik yoʻlidagi vazi-f alarini koʻrsat ib be rdi. „Turk ist ondagi bosmachilik harak at i“ (London, 1928) asarida bu harak at milliy ist iqlol k urashi e k anligini t aʼk idladi.