logo

Mustafo Cho'qayev va uning faoliyati

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3367.947265625 KB
MUSTA F O CHO'QAY EV 
VA  UNI NG FAOLI YATI Must af o Cho’qayev 
1886-1941 Must af o  Shoʻqay  (Choʻqayev)  (1886,  Oqmachit ,  Qozogʻist on — 
1941.27.12,  Be rlin ) —  Turk ist on  must aqilligi  uchun  k urashchi, 
Turk ist on  muxt oriyat i  huk umat ining  Bosh  vaziri.  Ot asi 
Choʻqaybey  Toʻrgʻay  dodxoh  oʻgʻli  (1912-yilv.e .)  boʻlis  (volost ) 
boshligʻi  e di.  Must af o  Choʻqay  boshlangʻich  maʼlumot ni 
Oqmachit da  olgach,  Toshk e nt dagi  rus  gimnaziyasida  oʻqidi 
(1902—10),  Pe t e rburg  unive rsit e t ining  huquq  f ak ult e t ini 
t ugat di  (1917).  Rossiya  4-Davlat   dumasining  musulmonlar 
f rak si-yasida  Turk ist on  ishlari  boʻyicha  k ot ib  boʻlib  ishladi 
(1917-yil  f evralgacha).  Key inchalik   Muvaqqat   huk umat   Bosh 
vaziri  A .  F.  K e re nsk iy  boshchiligidagi  k omissiya  t ark ibida 
Turk ist onda  boʻddi.  1917-y il  apre lda  Pe t rograddan  Tosh-k e nt ga 
qayt di va siyosiy voqe alar ichida boʻldi. Turk ist on  oʻlk asi  musulmonlari  Mark aziy   Shoʻrosi 
raisi,  „ Birlik   t ugʻi“   ( qozoqcha)   gaz.ning  muharriri. 
Turk ist on  muxt oriy at i  huk umat ining  t ashqi  ishlar 
vaziri  (1917—18),  Bosh  vazir  (1918-y il  y anvar  dan) . 
Muxt oriy at   qizil  ask arlar  t omonidan  t ugat ilgach, 
M.Ch.  Toshk e nt ga  ke lib,  bolshevik lardan  y ashirindi. 
K ey in  Tifl isda  musulmonlar  uchun  „Yangi  duny o“ , 
„ Shaf aq“   gaz.larini  chiqardi.  1919-y il  f evralda  u 
Yevropa  davlat lariga  maxsus  me morandum  bilan 
murojaat  qilib, Turk ist ondagi ist iqlolchilar k urashini 
qoʻllab-quvvat lashga,  bolshevik cha  re jimni 
agʻdarishgachaqirdi.  Must af o  Choʻqay  muhojirlik da  yashab,  t urli 
xalqaro  anjumanlarda  isht irok   e t di, 
mat buot da  maqolalari  bilan  qat nashib  t urdi. 
J umladan,  „Turk ist ondagi  milliy  k urash“   ( Parij , 
1923)  maqolasida  oʻlk aning  must aqillik  
yoʻlidagi  vazi-f alarini  koʻrsat ib  be rdi. 
„Turk ist ondagi  bosmachilik   harak at i“   (London, 
1928)  asarida  bu  harak at   milliy  ist iqlol  k urashi 
e k anligini t aʼk idladi.  Oʻrt a  Osiy odagi  Sove t lar“   (Parij,  1928)   k it obida 
Turk ist onda  oʻrnat ilgan  sove t   re jimining  asl  mohiy at ini 
ochib  t ashladi.  Must af o  Choʻqay   1929-y ildan  boshlab 
Turk ist on  Milliy   Birligi  Mark aziy   qoʻmit asining  raisi 
boʻldi.  Parij  va  Be rlinda  oʻzbe k   t ilida  „Yosh Turk ist on“
 jurnalinini  chiqarib,  unga  muharrirlik   qildi  ( 1929—39) . 
Parijda  ne mislar  t omonidan  qamoqqa  olinib,  K ompy e n 
konslage rida  t ut qunlikda  saqlandi.  U  y e rda  y uqumli 
k asallik k a  chalinib  vaf ot   e t di.  Must af o  Choʻqay  
Be rlindagi  musulmonlar  qabrist oniga  daf n  e t ilgan 
(1942-y il 2-y anvar).   Choʻqay   rus,  oʻzbe k ,  qozoq,  t urk ,  f ransuz,  ingliz, 
ne mis,  poly ak   t illarida  Turk ist onning  20-asr 
t arixiga  oid  k oʻplab  maqolalar,  k it oblar  y ozdi. 
„ 1917-yil, xot ira parchalari“  (Be rlin, 1937; oʻzbe k  
t ilida)  k it obi  shuhrat   qozondi.  Bu  asari  t urk  
(A nqara,  1988),  rus  (Ge rmaniy a,  1989;  Tok io—
Mosk va,  2001),  oʻzbe k   (Toshke nt ,  1992)  t illarida 
alohida  k it ob  boʻlib  nashr  qilindi.  2  jildli 
„Tanlangan  asarlar“   k it obi  (Olmaot a,  1998—  99) 
qozoq va qisman rus t ilida bosilib chikdi.  E’ TI BORI NGI Z 
UCHUN RA X MAT!

MUSTA F O CHO'QAY EV VA UNI NG FAOLI YATI

Must af o Cho’qayev 1886-1941

Must af o Shoʻqay  (Choʻqayev) (1886, Oqmachit , Qozogʻist on — 1941.27.12,  Be rlin ) —  Turk ist on  must aqilligi uchun k urashchi, Turk ist on muxt oriyat i huk umat ining Bosh vaziri. Ot asi Choʻqaybey Toʻrgʻay dodxoh oʻgʻli (1912-yilv.e .) boʻlis (volost ) boshligʻi e di. Must af o Choʻqay boshlangʻich maʼlumot ni Oqmachit da olgach, Toshk e nt dagi rus gimnaziyasida oʻqidi (1902—10), Pe t e rburg unive rsit e t ining huquq f ak ult e t ini t ugat di (1917). Rossiya 4-Davlat   dumasining  musulmonlar f rak si-yasida Turk ist on ishlari boʻyicha k ot ib boʻlib ishladi (1917-yil f evralgacha). Key inchalik Muvaqqat huk umat Bosh vaziri A . F. K e re nsk iy boshchiligidagi k omissiya t ark ibida Turk ist onda boʻddi. 1917-y il apre lda Pe t rograddan Tosh-k e nt ga qayt di va siyosiy voqe alar ichida boʻldi.

Turk ist on oʻlk asi musulmonlari Mark aziy Shoʻrosi raisi, „ Birlik t ugʻi“ ( qozoqcha) gaz.ning muharriri. Turk ist on muxt oriy at i huk umat ining t ashqi ishlar vaziri (1917—18), Bosh vazir (1918-y il y anvar dan) . Muxt oriy at qizil ask arlar t omonidan t ugat ilgach, M.Ch. Toshk e nt ga ke lib, bolshevik lardan y ashirindi. K ey in Tifl isda musulmonlar uchun „Yangi duny o“ , „ Shaf aq“ gaz.larini chiqardi. 1919-y il f evralda u Yevropa davlat lariga maxsus me morandum bilan murojaat qilib, Turk ist ondagi ist iqlolchilar k urashini qoʻllab-quvvat lashga, bolshevik cha re jimni agʻdarishgachaqirdi.

Must af o Choʻqay muhojirlik da yashab, t urli xalqaro anjumanlarda isht irok e t di, mat buot da maqolalari bilan qat nashib t urdi. J umladan, „Turk ist ondagi milliy k urash“ ( Parij , 1923) maqolasida oʻlk aning must aqillik yoʻlidagi vazi-f alarini koʻrsat ib be rdi. „Turk ist ondagi bosmachilik harak at i“ (London, 1928) asarida bu harak at milliy ist iqlol k urashi e k anligini t aʼk idladi.