Nafas olish sistemasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1493.6279296875 KB

Ko'chirib olish

RE JA:
Nafas olish aʼzolari.
Tashqi burun. Burun bo‘shlig‘i.
Xiqildoq.
Traxeya, bronxlar: vazifasi va tuzilishi.
O‘pka tuzilishi va vazifasi.
Plevra tuzilishi.

NAFAS A`ZOLARI TIZIMI.
Odam hamma tirik organizmlar singari havo tarkibidan nafas a`zolari
yordamida kislorod qabul qilib, nafas orqali karbonat angidrid chiqaradi.
Odamning nafas a`zolariga: burun bo`shlig`i, hiqildoq, traxeya, bronx va
o`pka kiradi. Bular o`pka alveolariga kislorod etkazib beruvchi yo`l
hisoblanadi.

Burun bo`shlig`i nafas yo`lining boshlanish qismi bo`lib, oldinda tashqi
burundan noksimon teshik orqali havo kirib, orqa tomonda joylashgan
xoana orqali burun-hiqildoq yo`liga o`tadi.
Burun bo`shlig`i qon tomir va bezlarga boy bo`lgan shilliq qavat bilan
qoplangan. SHilliq qavatida kiprikli epiteliy joylashgan. SHilliq qavat
ostida ayniqsa vena chigallari yaxshi rivojlangan. Burun bo`shlig`ining
yuqori qismidagi shilliq qavatda hidlash nervi uchlari joylashgan. Odatda
burun bo`shlig`ining o`rta va pastki qismiga nafas olish bo`lagi deyiladi.
Burun bo`shlig`i yon devoridagi chig`anoqlar va uning atrofida
joylashgan kovaklar burun bo`shlig`i yuzasini oshirib, nafas olganda
burunga kirgan havoning tozalanishini, namlanishini va ilishini
ta`minlaydi. Burunga kirish qismi – noksimon teshik oldindan burun
suyaklari va tog`oylari bilan chegaralanib, burunning old devorini hosil
qiladi. Burunning qanot tog`aylari uchburchak shaklli, bir juft bo`lib,
yonbosh qismida burun qanotlarini pastga, burun qirrasini hosil qiladi.
Tog`aydan tuzilgan o`rta devor burun teshigini ikkiga ajratadi.

HIQILDOQ
Hiqildoq nafas yo`lining ikkinchi qismi bo`lib, o`zidan havo o`tkazishdan tashqari tozalash, ilitish,
muhofaza qilish, ovoz paydo qilish funktsiyalarini bajaradi.
Hiqildoq orqa tomondan halqum bilan birlashgan. CHunki nafas sistemasi birlamchi ichak nayining
old tomonidan rivojlanganligi sababli hazm a`zolari sistemasi bilan nafas a`zolari o`zaro yutqin va
hiqildoqlar orqali qo`shiladi. Bundan tashqari hiqildoqning old va ikki yon tomoniga qalqonsimon
bez joylashgan. Hiqildoq juft va toq tog`aylardan iborat.
Hiqildoq ko`ndalang targ`il mushaklardan tuzilgan, ular odam ixtiyori bilan qisqaradi. Hiqildoq
mushaklari vazifasiga ko`ra 3 guruhga bo`linadi: qisuvchi, bo`shashtiruvchi, tovush boylami holatini
o`zgartiruvchi.
Hiqildokning shilliq pardasi pushti rangli, ko`p qatorli kiprikli qadahsimon hujayralar aralashgan
epiteliydan iborat.
CHaqaloqlarda hiqildoq kalta va keng qalqonsimon tog`ay burchagi unchalik rivojlanmagan bo`ladi.
Bolalarda hiqildoq usti tog`ayi yuqoriroqqa joylashganligidan ovqat luqmasi uning ikki yonboshidan
o`tadi. Tovush yorig`i kattalarga nisbatan bolalarda 3 marta kalta bo`lib, mushaklari rivojlanmagan.
Balog`at yoshidan boshlab 23-25 yoshgacha hiqildoq tez rivojlanadi. Hiqildoq o`g`il bolalarda
qizlarga nisbatan tezroq kattalashadi. YOsh ulg`aygan sari hiqildoq tog`ayi asta-sekin suyaklanib
boradi.

XIQILDOQN
ING
TOG’AYLARI
X iqildoqning fi bro-
elast ik membranasi

TRAXEYA
Traxeya uzunligi 9-11 sm, diametri 15-18 mm keladigan naydan iborat
bo`lib, 4-bo`yin umurtqasining ro`parasidan boshlanadi, u bo`yin va
ko`krak qismlaridan iborat. U 16-20 ta halqa shaklidagi tog`aylardan
tuzilgan, o`zaro fibroz to`qimalardan iborat boylamlar bilan tutashgan .
Tog`ay yarim halqa devorining ochiq qismi muskul tolalari aralashgan
parda bilan o`ralgan. Muskul tolalari yo`tal paytida va nafas olganda
qisqarib yordam beradi. Traxeya ichki yuzasi ko`p qatorli kiprikli epiteliy
bilan qoplangan va shilliq bezlarga boy qavat bilan o`ralgan.

BRONXLAR.
Bronxlar, kekirdakning 4-5-ko`krak umurtqalari ro`parasida o`ng va chap
bronxlarga bo`linishi boshlanadi. Ung bronx chap bronxga nisbatan
kalta va kengroq bo`lib, 6-ta tog`ay halqadan tuzilgan. CHap bronx tor va
uzunroqdir. U 912 ta tog`ay halqadan tuzilgan. Bronxlar shilliq qavati
traxeya shilliq qavatiga o`xshab tuzilgan. Asosiy bronxlar o`pka
darvozasiga kirib, maydaroq bronxlarga bo`linadi.

O`PKA
O`pka ko`krak qafasida joylashadi: o`ng va chap qismlarga bo`linadi. O`ng o`pka hajmi katta bo`ladi.
Har bir o`pka; uchi va asos qismlarga bo`linadi. O`pkaning pastki yuzasi diafragmaga, tashqi yuzasi
qovurg`alarga qaragan va ichki yuzasi bo`ladi. O`pkaning ichki yuzasida uning darvozasi bo`lib,
asosiy bronx, o`pka arteriyasi, nerv, venasi va limfasi bilan to`lib turadi. O`ng o`pka 3 ta bo`lakdan,
chap o`pka 2 bo`lakdan iborat. O`pkalarning bo`laklari o`z navbatida kichik bo`laklarga bo`linib, bu
bo`lakchalar biriktiruvchi to`qimadan tuzilgan devorcha va qon tomir bilan ajralib turadi.
Asosiy bronxlar o`ng va chap o`pkalar darvozasidan kirib, daraxt shoxi kabi o`pka bo`laklari
tarmoqlariga bo`linadi. O`ng o`pkaga kirgan bronx uch bo`lakka, chap o`pka bronxi ikki bo`lakka
tarmoqlanadi.
Bo`lak bronxlar ikkala o`pkada taxminan 1000 taga yaqin bo`linadi.
Bronxlar daraxti nafas yo`li hisoblanib, bronxlar oxirgi qismlarida tog`ay plastinkalar va shilliq bezlar
uchramaydi. Har bir bronx ikkita bronxiolaga bo`linadi, bronxiola torayib nafas naychasiga, u esa
kengayib nafas pufakchasi alveolaga aylanadi. O`pkalarda 300-500 mln alveola bo`ladi, uning
sathi 30-100 m 2
.
Alveolalar devori bir qavatli yapaloq epiteliydan tuzilgan bo`lib, juda ko`p kapillyar qon tomirlar
bilan o`ralgan. Ana shu qon tomirlar bilan alveola o`rtasida osmotik bosimga asoslanib gazlar
almashinuvi bo`ladi.

O’NG VA CHAP O’PKALARNING
OLDINDAN KO’RINISHI

PLEVRA
Plevra o`pkani qoplagan seroz parda. Plevra ikki qavatli bo`ladi. Uning
ustidan o`rab turgan varag`i, ichki yoki o`pka varag`i, ko`krak bo`shlig`i
devorining ichki tomoniga yopishgan varag`i parietal varaq deyiladi.
Visseral plevra o`pka to`qimasiga yopishib, uning bo`laklari oralig`iga
yorib kiradi. U o`pka darvozasiga kelganda o`zaro uchrashadi, qo`sh
qavatli boylamni hosil qiladi. Parietal plevra qovurg`a , diafragma, ko`ks
oralig`i qismlariga ajraladi. Parietal va vistseral pardalar o`rtasida
bo`shliq bo`lib, bu bo`shlikda ma`lum miqdorda suyuqlik bo`ladi. U
plevra suyuqligi deyiladi va u nafas olishga yordam beradi.

NAFAS OLISH SISTEMASI

RE JA: Nafas olish aʼzolari. Tashqi burun. Burun bo‘shlig‘i. Xiqildoq. Traxeya, bronxlar: vazifasi va tuzilishi. O‘pka tuzilishi va vazifasi. Plevra tuzilishi.

NAFAS A`ZOLARI TIZIMI. Odam hamma tirik organizmlar singari havo tarkibidan nafas a`zolari yordamida kislorod qabul qilib, nafas orqali karbonat angidrid chiqaradi. Odamning nafas a`zolariga: burun bo`shlig`i, hiqildoq, traxeya, bronx va o`pka kiradi. Bular o`pka alveolariga kislorod etkazib beruvchi yo`l hisoblanadi.

NAFAS A`ZOLARI TIZIMI.BURUN BO`SHLIG`I

Burun bo`shlig`i nafas yo`lining boshlanish qismi bo`lib, oldinda tashqi burundan noksimon teshik orqali havo kirib, orqa tomonda joylashgan xoana orqali burun-hiqildoq yo`liga o`tadi. Burun bo`shlig`i qon tomir va bezlarga boy bo`lgan shilliq qavat bilan qoplangan. SHilliq qavatida kiprikli epiteliy joylashgan. SHilliq qavat ostida ayniqsa vena chigallari yaxshi rivojlangan. Burun bo`shlig`ining yuqori qismidagi shilliq qavatda hidlash nervi uchlari joylashgan. Odatda burun bo`shlig`ining o`rta va pastki qismiga nafas olish bo`lagi deyiladi. Burun bo`shlig`i yon devoridagi chig`anoqlar va uning atrofida joylashgan kovaklar burun bo`shlig`i yuzasini oshirib, nafas olganda burunga kirgan havoning tozalanishini, namlanishini va ilishini ta`minlaydi. Burunga kirish qismi – noksimon teshik oldindan burun suyaklari va tog`oylari bilan chegaralanib, burunning old devorini hosil qiladi. Burunning qanot tog`aylari uchburchak shaklli, bir juft bo`lib, yonbosh qismida burun qanotlarini pastga, burun qirrasini hosil qiladi. Tog`aydan tuzilgan o`rta devor burun teshigini ikkiga ajratadi.

O'xshashlar

Nafas olish sistemasi

Nafas olish tizimi

Tenglamalar sistemasi

Ovqat hazm qilish sistemasi

ODAMNING TAYANCH-HARAKAT SISTEMASI